BAHÇE BİTKİLERİ BÖLÜMÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ
BBB311-Budama Tekniği ve Terbiye
Prof. Dr. Hüsnü DEMİRSOY
Ticari Bahçelerde Elmaların Terbiyesi II
Hafta-6
BBB311-Budama Tekniği ve Terbiye
Terbiye zamanı
• Terbiye ağacın daha iyi bir şekle girmesini sağlar.
• Ağır kesimlerden kaçınmak (ilk yıllarda erken verim alabilmek için) ve terbiye işleminin
çoğunu az kesim yaptığın 2. ve 3. yılda yapmak avantajlı olacaktır.
Yeni Dikilen Ağaçlar
• Desteksiz ağaçlarda, tepe kesimi dikim zamanında yapılmalıdır ki;
• daha alçak gövde ve dallar rüzgara dayanımda yeterince güçlü olacaktır.
• Destekli ağaçlar çoğunlukla merkezi lider üzerinde sürgünlerin oluşumunu teşvik etmek için ya da daha
güçlü bir alt katları geliştirmek için dikim anında tepeleri vurulur.
Yeni Dikilen Ağaçlar
• Tepesi vurulmamış merkezi lider ile, istenen ağaç yüksekliğine tepesi vurulmuştan daha çabuk
ulaşılabilir.
• Fakat dallanma arzu edilen noktalarda olmayıp çok uzak bölümlerde olabilir.
• Tepe kesimi daha geniş çatal açılarını geliştirmek ve dar açılı sürgünleri kaldırmak için dalları
yayvanlaştırmaya gereksinimi artırır.
Yeni Dikilen Ağaçlar
• Alçaktan yapılan tepe kesimi, yaklaşık 60 cm ve altı, dalsız fidan üzerinde daha az ama uzun sürgünleri teşvik eder.
• 60 cm den daha yüksekten yapılan tepe kesimi daha fazla ama kısa sürgün ile sonuçlanır.
45 cm
102 cm
Yeni Dikilen Ağaçlar
• Geciken tepe vurumu, uçtaki göz
sürdükten fakat fazla büyümeden önce, dikim zamanında yapılan tepe
kesimindekinden daha geniş açılı iskelet sürgünlerini oluşturur.
Dallı fidan
• Eğer fidanlar dalları kırılmadan getirilmişse, bunlar dallı fidan olarak isimlendirilir.
• Bunların bazıları eğer çok yüksekte ya da aşağıda
değilse, alt kısımda bir kat oluşturmak için kullanılabilir.
• Dallı fidanlarda; çoğu zaman dalları ve merkezi lidere yakın spurları geliştirmek ve kör odun alanlarından sakınmak için tepe kesimi yapılır.
• Bununla birlikte, tepe kesilmeden bırakılmışsa, dallı fidan ilk meyvelerin ve yaprakların yükü altında daha
Dallı fidan
• Bazı şartlar altında (seyrek sulama,
zararlanmış kökler ve diğer stres şartları) dallı fidanlar iyi gelişmeyebilir.
• Yerden 45 cm nin altındaki dallar kaldırılmalıdır.
• Eğer bol miktarda dal var ise 60 cm nin altındaki tüm dallar kaldırılabilir.
• Daha aşağılardaki dalların mevcudiyeti alt
temizliğini ve yabancı ot kontrolünü zorlaştırır (biçme ve ilaçlama).
Terbiye Şekilleri
• Elma ağaçları için kullanılan genelde 3 terbiye şekli vardır. Central lider (Axis), modifiye
central lider ve çoklu lider (vase) olmak üzere.
• Bodur ve yarı bodur ağaçlar için merkezi lider şimdiye kadar en yaygın kullanılan sistemdir.
• Bununla birlikte dikim sistemi, anaç ve çeşide bağlı olarak merkezi lider terbiye sisteminin birçok çeşidi vardır.
• Bu konunun kapsamı dışında kalan merkezi eksen (Axis) French axis ve slender spindle
Merkezi lider terbiye
• Elma bahçelerinde,
–ağaç yüksekliğinin 3.65 m den fazla olmadığı yerlerde;
• sıra üzeri mesafeler 2.43-3.65 m veya daha kısa
• ve sıra arası 4.25-5.5 m olduğunda merkezi lider sistemi kullanılabilir.
Merkezi lider bir ağaç
merkezi lider terbiye
• 3.65 m den daha yüksek olan merkezi lider ile terbiye edilmiş bahçelerde ağacın
tepesine bir merdivenle ulaşmak zordur.
• Güçlü apikal dominansiye eğilimleri
nedeniyle bazı kuralları takip ettiğinizde
çoğu elma çeşidinin merkezi liderle terbiye edilmesi kolaydır.
merkezi lider terbiye- ilk ilkbahar
• İlk olarak liderin tepesi kesilir.
• İlkbaharda ve yaz başında sürgünler hala çok küçükken, liderle rekabet edecek sürgünleri kaldırarak lideri baskın hale getirmek gerekir.
• Buna lideri korumak denir ve bu genç ağaçlarda
dinlenme döneminde terbiye edilenlerden daha fazla büyümeye neden olur.
merkezi lider terbiye- ilk ilkbahar
• Bu şekilde lider rekabetinin kaldırıldığı ağaçlar, kaldırılmayan ve bu nedenle
dinlenme döneminde daha şiddetli terbiye edilen ağaçlardan daha iyi büyürler.
• Eğer lideri korumazsanız, ağacınız rekabet edecek iki veya daha fazla lidere sahip
olacaktır.
merkezi lider terbiye- ilk ilkbahar
Çeşitlerin dallanmaya eğilimi ve doğal geniş açılı dal oluşturma eğilimi büyük ölçüde
değişir.
• dar açılı çeşitler büyüme sezonunda
sürgünler 10-20 cm arasında iken kürdanla ya da çamaşır mandalı ile açılmalıdır.
Merkezi lider terbiye- ilk ilkbahar
• Çok seyrek dallanan çeşitler; oluşan sürgün sayısını artırmak için liderde ve laterallerde geciktirilmiş tepe kesimlerine ihtiyaç duyar.
• Merkezi lider üzerinde bol bir şekilde
dallanan çeşitler, güçlü bir merkezi lider
geliştirmek için yoğun sürgün seyreltmesine ihtiyaç duyar.
merkezi lider terbiye- ilk ilkbahar
• merkezi lider bir ağaç geliştirdiğinizde, lidere göre çok kalın olan herhangi bir dal ağacın simetrisini ve dengesini bozarak onunla
rekabet edecektir.
• Bu nedenle lider üzerindeki bir yan dalın
kalınlığı liderin yarısından daha fazla ise onu kaldırmak faydalı olur.
Liderin yarısından daha kalın dal
merkezi lider terbiye- ilk ilkbahar
• Erkenden meyveye yatırmak için çok güçlü yan dalları korumak cezbedici (bağlayıcı) görülebilir, ama özellikle seyrek dallanan çeşitlerde bu bir yanılgı olabilir.
• Bu gibi çok güçlü dallar durgun sezonda,
ilkbahar ya da yazın görüldüğünde çıkarmak
merkezi lider terbiye- 1. kış budaması
Eğer fidanlıktan, yan dallı fidanı doğru
yükseklikte ve dallanmış olarak seçebilirseniz ve lideri akılcı bir şekilde ilkbahar ve yaz boyunca koruyabilirseniz, 1. dinlenme dönemine çok az iş kalır.
• İhtiyaç varsa, en alt katı kurmak için dalları seçmeye devam etmek gerekir,
• Tüm desteklenmeyen ağaçların ve eğer sistem gerektiriyorsa, sistem nedeniyle desteklenenlerin (Spindel bush, central axis vb.) tepesini vur.
merkezi lider terbiye- 1. kış budaması
• Yarı bodur ağaçlarda birinci kat ile 2. kat arasında 90 cm bırakılır. İkinci katın olacağı yerin üzerinden tepe kesimi yap.
• Lidere göre nispeten çok kalın olan dalları kesip at.
• Çok dik giden yan dalları ya kaldır ya da açısını aç
• Dik giden sürgünleri kaldır
merkezi lider terbiye- 2. ilkbahar ve yaz
• Yan dalları yayvanlaştırmaya devam et,
gerektikçe ağırlık as, çok kalın olanları kaldır ve lideri koru.
• Bir dala ihtiyaç duyduğun fakat sürgünün
olmadığı yerde, yeni bir sürgün çıkarmak için tomurcuğun etrafındaki mesafenin 2/3 kadarını, tomurcuğun üzerinden bir bıçakla kabuk
boyunca çiz., ama oduna girme.
merkezi lider terbiye- 2. ilkbahar ve yaz
• Bu işi göz patlama zamanında yap.
• Daima değil ama, çoğu zaman bu yolla yeni bir sürgün oluşacaktır.
• Ağacın iskelet dallarının ucundaki dallanmayı teke seyrelt.
Merkezi lider terbiye- 2. dinlenme dönemi
• Birinci dormant sezonda yapılan işleri takip etmeye devam et.
• İkinci katı birinci kattan yarı bodurlar için yaklaşık 90 cm, tam bodurlar için ise daha yakın yap.
• Daha uzun dallar ağaçlar arasında
yayvanlaştırılmalıdır. Dahası güneş ağacın
merkezine ulaşıyorsa bu dallar liderden uzakta
merkezi lider terbiye- 2. dinlenme dönemi
• İkinci katı geliştirme zamanı ağacın gücüne bağlıdır.
• 2. katı çok erken geliştirmeye çalışmak yaygın bir hatadır.
• Onun zamanı gelecektir.
merkezi lider terbiye- 2. dinlenme dönemi
• Birinci ve ikinci kat arasındaki mesafeyi 45-60 cm’de tutmakta fayda vardır, bu mesafe yarı bodurlarda daha fazla olabilir.
• İkinci sezon sonunda, terbiyenin çoğu tamamlanmalıdır.
merkezi lider terbiye- 3 ve sonraki yıllar
• Desteksiz merkezi liderin üst kısmında ilk yıllar meyve tutumuna izin verilirse, ağaç
kolaylıkla verilmek istenen şeklin dışına çıkar ve uygun büyüme yapamaz
• bu nedenle çatıyı yani şekli oluşturacak bir yıllık dallar üzerinde meyvelenmeye izin
verme.
merkezi lider terbiye- 3 ve sonraki yıllar
• Merkezi lider için destek kullanarak ya da söz konusu meyveyi kopararak bu ağacın şeklini bozacak olan meyve problemini çözebiliriz.
• Bunlardan sizin için hangisi ekonomikse onu seçiniz.
merkezi lider terbiye- 3 ve sonraki yıllar
• Rüzgârlı yerlerde desteksiz bir merkezi lider
ağacın dengeli bir şekilde geliştirilmesi zordur.
• Ağacı rüzgârda bir herekle tutmak, yoğun bir budama yapmaksızın ağacı geliştirmeyi
mümkün kılabilir.
merkezi lider terbiye- 3 ve sonraki yıllar
• Ağaç büyürken gövdeyi ve bazı dalları rüzgâra karşı hereğe bağlayarak,
• Rüzgâr noktası haline gelen gözü budayarak ağaca destek olabiliriz.
Bir Modifiye lider Terbiyesi
• Bu sistemin anlayışı merkezi lider terbiye sistemi ile başlayıp fakat çoklu liderlerle
sonlanan güçlü bir ağaç yapısı geliştirmektir.
• Geçici bir merkezi lider hem hormonal etkiyle hem de açı genişleticilerin kullanımıyla geniş açılı dallar elde etmeye yardım eder.
Bir Modifiye lider Terbiyesi
• Bu sistem yaklaşık 30 cm mesafeyle iskelet dalları oluşturmaya yardım eder. Ki bu durum ağacın dayanıklı olmasına da katkıda bulunur (geniş açılardan dolayı).
• Modifiye lider sistemi nihai boyu yaklaşık 4.5 m ya da daha uzun olan yayvan büyüme
eğilimi olan elmalar için uygundur.
Çoklu Lider (Vase- Goble)
• Ateş yanıklığı ve ağaç büyüklüğü nedeniyle merkezi liderin arzu edilmediği yerlerde çoklu lider terbiye sistemi büyük elma ağaçları için en iyidir.
• Gövde etrafında 3-6 ana iskelet dalları oluşturacak dalları seçmek gerekir.
• Ve dallanmayı teşvik etmek için tepe kesimi yapılır.
• Seçilen ana iskelet dalları gövdenin dışına, açığa doğru yaklaşık 60 cm dallanmalıdır.
Multiple Lider
• Dikeyde bunlar arasında 20-30 cm boşluk bırak.
• Dallanmaya sebep olmak için liderlerin tepesini dinlenme döneminde kes.
• Ana dallardan çıkan yan (sekonder) dalların tepelerini kesme.
Çoklu Lider
• Çoklu lider spur tip elma ağaçları 7-9 ana dala sahip olabilir
• ki bu durum tüm ana iskelet dalların kaldırılarak meyve dallarının yenilenmesine izin verir.
• Güçlü birleşim açılı dalları seç ve bunları
birbirine karşı yayvanlaştır veya bu dalları yere bağla.
Çoklu Lider
• Ana dalların son kısmını tek bir sürgüne düşür ve hafif bir şekilde ucunu kes.
• Meyve ağırlığı ağacı daha da yayvanlaştıracaktır.
Çoklu Lider
• Çoklu liderde dalı yayvanlaştırmanın esas
amacı, güçlü açı birleşim yeri olan dallar elde etmektir.
• Aşırı bir şekilde yayvanlaştırma, ağacın merkezini çok açacak, istenmeyen iç
büyümeyi uyartacak ve ağacın konik şeklini korumayı zorlaştıracaktır.
Çoklu Lider
• İyi bir ışık girişi, ağacın merkezinin daha açık olmasından ziyade, konik bir şekle sahip
olmasına bağlıdır.
• İkincil dallardaki dalların eşit ebatta olmasına müsaade etme. Onlar liderin baskınlığına
engel olacaklardır.
• Lider dik giden tek bir sürgün ile sonlandırılmalıdır.
Terimler
• Geç tepe alma:
– ilkbaharda sürgün patladıktan hemen sonra,
yapılan tepe alma daha geniş açılı sürgünler elde edilmesine ve sürgünleri oluşturan vejetatif
gözlerin sayısının artmasına sebep olur.
Meyvenin renklenmesini geliştirmek için budama
• Hasattan yaklaşık 3-4 hafta önce meyveleri gölgeleyen sürgünleri
kaldırarak birçok çeşidin kırmızı renk miktarı artırılabilir.
• Hasada yakın budama, meyve rengi
üzerine daha az etkiye sahipken, erken yaz budaması daha küçük meyve ile
sonuçlanabilir.
• Çoklu hasada ihtiyaç duyan çeşitlerdeki hasat sayısı (toplama sayısı) yaz
budaması sayesinde azaltılabilir.
Meyvenin renklenmesini geliştirmek için budama
• Temmuz veya ağustosta obur dalları veya dik büyüyen dalları kaldırma kış
dönemindeki budama ile kıyaslandığında yeni büyüme miktarını düşürebilir.
• Bu durum meyve ve sürgünler
arasındaki Ca rekabetini de düşürebilir.
Yetişkin ağaçlarda budamanın ihmali
• Birkaç yıl boyunca budanmayan ağaçlar aşırı büyür ve çalılaşır.
• Ağaçlarda vejetatif büyüme ve verimlilik arasındaki denge üst ve dış kısımlardaki
sürgünlerin dikkate alınarak seyreltilmesiyle korunmalıdır.
• Yukarıya doğru büyüyen birkaç yaşlı dal veya sürgünü kesmek gerekir.
• Ve bu iş birkaç yıl için yapılmalıdır.
• Yılda bir veya ikiden fazla büyük dal
Yetişkin ağaçlarda budamanın ihmali
• Aynı anda yapılan aşırı budama ağaçta verimi durdurmaya neden olabilir.
• Ağaçta kalan dik sürgünleri, bağlayarak ya da ağırlık kullanarak yatırmak bu duruma yardımcı olabilir.
• Güçlü büyüyen bahçelerde birbirine yakın ağaçların uç kısımları ağacın alt dallarına giren ışığı azaltarak birbirlerine yakın
büyümeye eğilim gösterirler.
Yetişkin ağaçlarda budamanın ihmali
• Bu şekilde birbirine yakın büyüyen
ağaçların üst kısmındaki dallar arasında 80-90 cm’lik mesafeye izin verilerek
budama yapmak gerekir.
• Apikal dominansinin ortadan
kaldırılmasıyla aşırı gübrelenen ve
budanan ağaçlarda yatay dallarda dik sürgünler oluşabilir.
• Bu obur dallar ve dik odun sürgünleri yazın
Yetişkin ağaçlarda budamanın ihmali
• Şemsiye şeklinde büyüyen ağaçlar 2 probleme sahiptir.
– Yaşlı odunlarda kesim yapılamaması – Dış kısımlarda daima budamaya ihtiyaç
duyma
Yetişkin ağaçlarda budamanın ihmali
– Yeni büyüme esas olarak ağacın uç kısımdaki dik sürgünlerde (sucker) mevcuttur.
– Alt kısımlar zayıf ve gölgededir.
– Zayıf fersiz spur sistemlerde az bir yeni büyüme olur.
– Dik gelişen güçlü sürgünlerin (suckerların) kaldırılması için daha fazla emek ve zaman gerekir.
Mekanik budama
• Mekanik olarak tepe kesimleri yan
kesimlerde işçilik masraflarını düşürmek için zaman zaman kullanılmaktadır.
• Yanlış kullanılırsa verim ve meyve kalitesi düşebilir.
• Böylece budama masrafları biraz
korunurken ciddi kayıplar meydana gelir.
