İ N S A N V E S A N ' A T Yazan; Ahidin Mortaş

B a ş y a z

1 3 1 , 5 " / 3 - c #

İ N S A N V E S A N ' A T Yazan; Ahidin Mortaş

Şuurile düşünen, ruh hassalarile heyecan du- yan ve müphem idraklerile sezen insan, kendini bildiği çağlardaniberi, söz, musiki, resim, heykel, mimarî şeklinde ifadelerle san"at eserleri yaratmış- tır. Taş devrinde iptidaî insanın mağara duva- rına kazıdığı resimler, oyuk bir kütüğe tokmakla vurarak çıkardığı ritmik sesler ve taş taş üstüne ko- yarak diktiği anıtlarla, medenî insanın yağlıboya tablosu, senfonisi, otomobil biçimi ve bina manzu- mesi arasında mutlak san'at bakımından yalnız bil- gi ve görgü farkı vardır.

Sfenks'in müteâl san'at ifadesi ile mukayese e- debilecek modern bir eser bulmanın güçlükleri bi- ze hakikî san*atın zamanla ve birikmiş tecrübelerle kaıyıdlı olmasını açıkça anlatır. Zaman ve tecrübe, san'ati daha şuurlu, daha nizamlı ve sezişten uzak- şarak vuzulha daha yaklaşmış bir hale getirir. İnsan dehası.her zaman, güne kadar edindiği az veya çok bjliıgyi, kafasına muhtelif kaynaklardan sızan ışık- larla yuğrularak «istemli bir kompozisyon haline- sokmayı bildirmiştir.

Bu ışdt, metafizik sezintilerin ilhamı mıdır?

Kozmik şuaların tesiri midir? eserin binbir hassa- larından biri midir? Bilemiyoruz. Fakat tezahürü ve şekillenmesi san'atın kendisi midir?

Fizikî kaideler san'atın bünyesini teşkil eder.

Bünyeye can veren ruh, San'atkârm kafasından çı- kar. Musikide notların ifade ettiği sesler, tellerin ihtizaz adetleriyle belli olur. Seslerin armonisi, ih- tizaz adetleri birbirile mütenasip rakamlar halinde olan riyazî münasebetlerin bir ifadesidir. Buna rağ- men musiki, matematik değildir.

Resimde plân, perspektif ışık, renk, ve ton kaideleri esastır. Fakat bütün teknik kaidelere uy- gun bir resim mutlaka bir san'at kıymeti taşımaz.

Mimarî, en mütekâmil bir mantık, en sistemli bir bilgi veren kudretli bir görüş icap ettiren, sta-

tik ve teknik esaslara dayanan bir mevzudur. Fa- kat yüz yıllarca dış tesirlere göğüs gerip yerinde duran her bina bir san'at eseri değildir.

Bir musiki eserini, bir tabloyu, bir heykel ve- ya bir binayı san'at eseri yapacak olan, ona yara- tıcı insan duyuşunun vereceği ruhtur.

San'at, üstün insan kafasının tabiata yaklaş- ması, Promete'in güneşten ateş getirmesi gibi, bü- yük sır kaynaklarından sezip kapabildikleri™ orta- lama insan idrakine nakletmeye çalışması yolunda didinmesidir.

Büyük aan'atkârlar muztarip ruhlarile yıllar- ca, büyük tabiatın kapısında; yıldızdan, denizden, rüzgârdan ve uçsuz bucaksız gökün derinliklerin- den ilham sırarak beklemişler, müıphem iç mücade- lelerini kâğıda, tuvale ve taşa dökmüşler, feragat ve mahrumiyet içinde geçen ömürlerini bazan bir hiç, bazan da küçük bir hakikat veya san'at kıvıl-

cımı uğruna ziyan etmişlerdir. Emeksiz san* at ol- maz. Kâinatın kuruluş esaslarından biri de budur.

Az cevher, çok boşluk. İşte bir gök yüzü ki, görü- nüşteki bütün yıldız kesafetine rağmen hakiktate maddenin boşluğa n i ab e ti hiç denecek kadar az. Bir elmanın yüzde 99 u su, 70 yıllık bir insan ömrü i- çinde biraz heyecan biraz saadet; üst tarafı günlük gaile.

Buna rağmen büyük tabiatın içinde kaybolan küçük insan, içinden gelen ve hiçbir mahrumiyetin dindiremediği tabiî şevklerle san'at heyecanı ara- maktan vaz geçmiyor. San'atikârlar tabiatilç insan

arasında geçen sessiz ve büyük mücadelenin feda- îleridir.- Bu fedailerin haris ve müstehzi tabiattan biz ortalama insanlara nakledebildikleri söz, ses,

renk ve hacim kompozisyonlarına rahat koltuğu- muzdan ve sıcak pardesümü^in içinden baktığımız zaman bu san'at eserinin neye maloliduğunu idrak etmekten çok uzak olduğumuzu unutmamalıyız.

Allah mefhumunu, metafizik bir ilhamla du- yarak yaratılan ve aç heyecanlara en azametli hu- şuğ telkin edebilen bir Süleymaniye ana ıstırabını bir fırça ile idrâk hudutları dışına çıkarabilen bir talblo ve içimizde tatminsiz hasretler tutuşturan bir beste insan duyuşunun fevkine yükselmiş san'atkâr kafasının bir ömür bahasına eriştiği mertebeden bize birer hitabıdır.

Bu günün huzursuz insanı cüceleşen zevkile ta- biatla yatkınlığını kaybetmiştir. Büyük şehirlerde

(Devamı 5 5 inci sayfada)

dağ yolu üzerinde bulunan Birginin Ödemişe daiha lâyık bir banliyö olarak kabul edilmesi ve <bu su- retle planlanmasına çalışılmasını jiiri heyetimiz tavsiye etmektedir. •)

Son: iyi buluş ve tavsiyeler Iher nekadar 4 mü- kâfat kazanmış olan projeye dağılmış bulunuyor- sa da tatbikat plânları, bu projeden birinin intiha- biyle meydana gelecektir. Jüri Heyetimiz 12 sıra numaralı 04871 rumuzlu projenin şehircilikde daha tecrübeli bir sanatkâr tarafından yapılmış oldu- ğunu gördüğünden mütebaki kat'î, tatbikat ve taf

- silât plânlarının yapılması işinin <bu proje sahiple- rine tevdiini tavsiye etmektedir.

Belediyeler imar Heyeti tarafından müsaba- kaya konulmuş olan ödemiş şehri umumî imar plâ- nı avan projesi müsabakasına iştirak etmiş bulu- nan projelerin mikdar, rumuz ve sıra numaraları- nı tesfoit eden ilk zabıttan 13 projenin müsabaka şartnamesine tevfikan müsabakaya iştirak edebi- lecek teferrüatı ihtiva ettikleri anlaşıldığından mezkûr ıprojeleri tetkik etmek ve Ödemişe olan tatbik imkânlarını araştırmak suretiyle karırım vermek üzere Ödemişe gelen heyetimiz projeler ve şehir üzerindeki tetkiklerini ikmal ederek 24/11/

944 Cuma günü saat 15 de Ödemiş belediyesi içti- ma salonunda Ödemişe gelen Jüri azalarının işti-

rakiyle ve İzmir Valisi Şefik Soyer'in Reis vekil- liğinde toplanmış ve yapılan müzakere neticesin- de müsabakaya iştirak eden Projeler arasında bi- rinci mükâfata lâyık bir proje bulunamadığından müsabaka şartnamesinin 16 inci maddesine müste- niden birinci mükâfatın kaldırılmasına ve müka- fat miktarı olan 4100 lira taksim edilerek ve iki adet ikinci ve iki adet üçüncü mükâfat ihdasına ittifakla karar verilmiştir.

ikinci mükâfata 04871 (rumuzlu Y. Mimar K.

A. Aru, örhaıı Sefa ve C. Be k e ait proje ile 21262 rumuzlu Y. Mimar Selman Yönder, izzet Ay- dknoğlu projesidir. Üçüncü mükâfata lâyık görü- len 37137 rumuzlu Y. Mimar Necmi Ateş ve Fey- yaz Tüzüuer 17085 rumuzlu Y. Mimar Asım kömür- cüoğlunun projeleridir.

Ayrıca 14491 rumuzlu, Y. Mimar Sabri Oran ve Ratip Erhan projesi satın alınmıştır.

Jüri, Belediyeler Fen Kurulu Müdürü Mit- hat Yenen, T. Y. Mimarlar Birliği adına Recaı Ak- çay, T. Y. Mühendisler Birliği adına Şekip Akalın, Prof. Paul Bon<;ta Prof. öelsner, Prof. E. Reuter ödemiş Belediye Reisi Mutahbar Başoğlu, izmir valisi Şefik Soyar, Sıhhat Bakanlığı ad:na Dr. Niya- zi Erzin'den teşekkül etmiştir. Prof. öelsne-, seçi- len projeleri ayni kıymette bulmadığı için jüri ra- poruma iştirak etmemiştir.

19

(Baş yazıdan devam)

•kendi yarattığı sun'î muhit içinde ilhamı maddîleş- miş eserleri şımarmıştır. Yaşlı, vakur çamların çer- çevelediği bir tabiat parçasının ortasında efc»edî su- lara dayanan bir yalının yüksEik tavanlı odalarında eski insan... gürültülü ve tozlu sokaklar içinde bir apartmanın iki buçuk odasında sinirli adımlarla do-

laşan yeni insan... bu iki kafanın görüş ölçüsü ve abstre'çye değer verişi bir olamaz. Hesapla, teknikle kendi hayalinin hudutlarını geçmiş başarılar elde eden bu günün insanı kapıldığı baş döndürücü tem- podan ayılabildiği an yarattığı âlemin kuruluğu karşısında talbiî ve hakikî san'atı ihmal ettiğine e-

®ef edecektir.

ABİDİN MORTAŞ