Din Hizmetleri ve Dini Kurumlar"

(1)

ULUSLARARASI l iNTERNATIONAL ÖGRENci SEMPOZYUMU STUDENT SYMPOSIUM

11 ı <ONA 11 1:1~bor:?OI~

'

¹

İslam Dünyasında

Din Hizmetleri ve

Dini Kurumlar"

Türkiye Diyanet Vakf1 ll. Uluslararasi

Öğrenci Sempozyumu

11 -12 Arahk 2015

(2)

TURKIVE DIYANET VAKFI

-

"Türkiye Diyanet

Vakfı'nın

Hediyesidir."

Türkiye Diyanet Vakfı

ll. Uluslararası Öğrenci Sempozyumu Koordinasyon:

Veysi KAYA Editör:

Abdulkadir SYLKA

Yayına Hazırlayanlar:

Abdulkadir SYLKA Esen SEZEN KILIÇ Vugar AKiFOGLU Ruslan PERVUSHKiN

ilyas MiFTAKHOV

Fotoğraflar:

Ahmet Sami ACAR Gökhan PEKDEMIR

Kapak Tasarımı:

Esen Ali DUMAN Yasin DEDEŞ

iç

Tasarım:

Vadi Grafik

• ı 0312 395 85 71

Baskı:

TDV /ı

"'\'ıMMA~III,~""ITiıııiU!

IJ.tiW.VI 1 M'frtTbiO HOUtl

Serhat Mah. 1256 Sokak No: ll Yenimahalle 1 ANKARA Tel 0312 354 91 31 (pbx) Faks : 0312 354 91 32

e-posta : bilgi@diyanetvakfiyayin.com.tr

(3)

Nuralı 'ı'EGENOV 1 Kazakıstan'da Din Hızmetlerı ve Dını Kurumlar

KAZAKiSTAN'DA DiN HiZMETLERi VE DiNi KURUMLAR

Nurali YEGENOV¹

ÖZET

Geçmişte Kazakistan'ın yaklaşık bir asırdır Sovyet rejimi altında kaldığı bilinmektedir. Bu süre zarfında Kazak halkı sovyet rejiminin ideolojik ve ateist bas- kılarına maruz kalmıştır. 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasına rağmen bu ideolojik baskıların etkisi sürmüştür. Daha açık bir ifadeyle söz konusu etkiler ülkede yaşanan dini istikrarsızlıklar şeklinde baş göstermiştir.

Bu istikrarsızlığı gidermek adına ülkede Dini kurumları denetleyen Din işleri Devlet Komitesi, Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığı kurulmuştur. Bundan sonra ülkede dini sorunlar çözüme kavuşmaya başlamıştır. Söz konusu makale- de başlangıçtan günümüze kadarki dini gelişim ve ülkedeki geleneksel ve gayri Müslim dini kurumların faaliyetleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Kazakistan, inanç Özgürlüğü ve Dini Kurumlar, Islam, Hristiyan, Mezhebler, Faaliyetler.

GiRiŞ

ÜLKENiN KISA TARiHi

Kazakistan bozkırları, milattan önceki dönemde Türklerin ilk ataları olarak kabul edilen Saka, Hun gibi boyların yaşadığı bir bölge olmuştur. Orta Çağiara gelindiğinde söz konusu bölgede Kıpçak, Oğuz, Karluk gibi Türk boyları yaşa

mış ve Karahanlı, Altın Ordu gibi önemli Türk devletleri kurulmuştur. Tüm bu boyların Kazak halkını oluşturmuş olduğunu söylemek mümkündür. ²

Kazaklar erken dönemden itibaren moğol halkıyla iç içe yaşamıştır. Dolayı

sıyla bu iki halk arasında sürekli çarpışmalar yaşanmıştır. Moğol kollarından biri olan Cungarların Kazak bozkırlarına sürekli akınlar düzenlemesi sebebiyle Ka- zak halkı Çarlık Rusya'sı himayesi altına girmeye mecbur kalmıştır. Böylelikle Ka- zaklar 1731'de Çarlık Rusya'sının himayesi altına girmiştir. 1917'de Çar ll. Ni kolay tahttan çekildikten sonra Çarlık dönemi sona ermiş ve Bolşeviklerin yönetimin- de Sovyetler dönemi başlamıştır. Kazaklar bu dönemde yaşanan kargaşadan yararlanarak bağımsızlığını almaya çalışmış ise de bunu başaramamıştır. 70 yıl Sovyet yönetimi altında kalan Kazaklar nihayet 16 Aralık 1991 tarihinde kendi

bağımsızlığını ilan etmiştir.³

1 Ankara Üniversitesi, Sosyal Billmler Enstitüsü, Islam Felsefesi Bilim Dalı Doktora Oğrencisi.

2 Zeynel, !smail, Kazak Türkleri, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 14-45 3 !smail, a.g.e., s. 58

-

(4)

TURKIVE DIYANET VAKFI Islam Dunyasında Dın Hızmetlerı ve Oını Kurumlar

Büyük bir toprağa sahip olan Kazakistan Cumhuriyeti 2.724.900 km kareyü- zölçümü ile Avrasya'nın kalbinde yer almaktadır. Geniş bozkırlara yayılan ülke, dünyada kapsadığı alan bakımından dokuzuncu sıradadır.

Son sayıma göre Kazakistan nüfusunun 17 milyon olduğu anlaşılmaktadır.

Bunun %70'ni Kazak Türkleri ve geriye kalan o/o30'1uk kısmını ise diğer etnik gruplar oluşturmaktadır. Ülkenin resmi dili Kazak türkçesi olup devlet ve yerel organlarda Rusça'da kullanılmaktadır.⁴

•:• Yüzölçüm: 2.724.900 km Kazakistan

Haritası

•:• Nüfus: '

V

milyon

•:•

Başkent:

Astana

4 http://www.kazembassy.ru/kz/posolkz/oficialnayaastanakz/kazakhstankz

(5)

Nurall YEGENOV 1 Kazakistan'da Dın Hizmetleri ve Dıni Kurumlar

DiNi KURUMLARI DENETLEYEN DiN iŞLERi DEVLET KOMiTESiNIN

KURULUŞU VE FAALiYETLERi

Kazakistan Cumhuriyeti 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan ettikten sonra, 15 Ocak 1992 tarihinde Anayasaya uygun olarak "Dini Inanç Özgürlüğü ve Dini Kurumlar" adlı kanun kabul etmiştir. Nitekim uzmanlar, bu kanunun hiç bir incelemeye tabi tutulmadan kabul edilmiş olduğunu belirtmektedir. Bu durumun başlıca sebebi, bağımsızlığını yeni kazanmış olan ülkede uzmanların

yetersiz olması ve o anda mevcut din işleri yetkilileri tarafından sonraki yıllarda dini problemierin yaşanacağını tahmin edememiş olmasıyla açıklanmaktadır.

Bir diğer sebebi de ülkenin ateist bir yönetim altından yeni çıkmış olmasıdır.⁵ Kazakistan devleti, 2005 yılına kadar yönetim sisteminin oturtulması, eko- nominin geliştirilmesi ve diğer meselelerin düzene sokulması gibi işlerle uğ

raşmıştır. Tüm bunlar söz konusu tarihe kadar ülkenin din işlerini aksatmıştır.

Bu boşluktan yararlanan, bazı gayri müslim kurumlar problemler çıkarmaya başlamıştır. Bu tür dini meselelerin çözümlenmesi için bir inceleme komitesinin kurulmasına ihtiyaç duyulmuştur. Çok geçmeden 2005 yılında Adalet bakanlı

ğına bağlı olarak Din Işleri Devlet Komitesi kurulmuştur. Bu tarihten sonra Kaza- kistan Din Işleri Devlet Komitesi Dini kurumları denetleyerek kayıt altına almaya ve bu kurumların faaliyetlerini gözlernlemeye başlamıştır.

Kazakistan Cumhurbaşkanının talimatıyla 201 O yılına kadar, yani 5 sene içerisinde Dini kurumlar incelenerek yasal olmayan Dini kurumlar kapatılmış

tır. Hükümet yaşanan olaylardan sonra halka doğru bir şekilde din eğitiminin verilmesi gerektiğini anlamıştır. Böylelikle halka Islam dinini doğru bir şekilde öğretmede, Kültür Bakanlığının her türlü imkanlara sahip olduğu düşünülerek Adalet Bakanlığına bağlı olarak kurulan Din işleri Devlet Komitesi, Kültür Bakan-

lığı bünyesine devredilmiştir.⁶

Din Işleri Devlet Komitesi Kültür Bakanlığı bünyesine girdikten sonra 5 se- nelik eğitim programı planı hazırlamıştır. Ancak söz konusu eğitim programı ülkede yaşanan dini problemierin önüne geçememiştir. Programın sorunları çözmede yetersiz kaldığının en basit örneği, 17 Mayıs 2011 tarihinde Batı Kaza- kistan bölgesi Aktöbe eyaletindeki MiT binasına teröristler tarafından yapılan bombalı saldırıdır. Bu olay ülkedeki dini durumu daha da zorlaştırmıştır. Olayın hemen sonrasında Cumhurbaşkanının talimatıyla 18 Mayıs 2011 tarihinde Baş

bakanlığa bağlı olarak Din işleri Ajansı kurulmuştur.

Yaşanan olaylar 20 yıl önce kabul edilen "Dini inanç Özgürlüğü ve Dini Ku- rumlar" kanununun yetersiz olduğunu gözler önüne sermiş ve bu nedenle günümüz dini problemierin çözümlenmesine cevap verebilecek "Dini Hizmet

5 http://adilet.zan.kz/kazldocs/Z1100000483

6 G.E. Şlymova, T.A. Kozyrev, N.A. Mukanova, Religiyoznie Obedineniya v Kazahstane, Astana 2013, s. 45-47

-

(6)

TÜRKIYE: DiYANET VAKFI Islam Dünyasında Dı n Hızmetları va Dln Kurumlaı

ve Dini Kurumlar" adlı yeni kanun ll Ekim 2011 tarihinde kabul edilmiştir. Bu kanun 26 Kasım 2011 tarihinden 26 Kasım 2012 tarihine kadarki 1 yıllık süre içinde Kazakistan'da faaliyet gösteren dini kurumların denetlenerek tekrar kay- dının yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Kaydın ve denetimin sonucunda Ka- zakistan Cumhuriyetinde yaşayan ve kendi dini faaliyetlerine devam eden 43 ayrı dini birimler kısaltılarak 17'ye düşürülmüştür. Sonrasında dini problemler çözüme kavuşturulduktan sonra Din Işleri Devlet Ajansı'nın adı Din Işleri Devlet Komitesi olarak değiştirilerek Kültür Bakanlığına tekrardan devredilmiştir.⁷

DiNi KURUMLARI DENETLEYEN DiN iŞLERI DEVLET KOMiTESiNiN HiZMETi Kazakistan Din Işleri Devlet Komitesinin ana çalışma alanları aşağıdaki gibi- dir:

ı-Devletin siyasi temel sınırları içerisinde Dini hizmeti Dini kurumlarla iş bir- liği içerisinde yürütmek;

2-Kazakistan Cumhuriyeti içerisinde yaşayan ve faaliyet gösteren tüm dini kurumların çalışmalarını incelemek ve analiz etmek;

3-Kitap, dergi, televizyon, radyo, internet sitelerinde yer alan dini içerikli ko- nuların analizini ve düzenlemesini yapmak;

4-Dini hizmet yolunda, yasaya aykırı hareket eden, genelde şahsi özelde ise dini kurumların hizmetinin durdurulması için öneriler ve kısıtlamalar getirmek;

S-Dünya ve Geleneksel dinlerin liderlerinin oturumunu gerçekleştirmekte· dir.⁸

KAZAKiSTAN MÜSLÜMANLARI DiNi BAŞKANLIGININ KURULUŞU Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığının temeli XIX. asrın sonu XX. asrın başına doğru atılmaya başlamıştır. 1906 yılında ı OO'e yakın kişinin katılımıyla Vernıy'da (günümüzdeki Almatı şehri) Türkistan bölgesi Müslümanlarının 1.

Kurultayı gerçekleştirilmiştir. 1943 ylında ise Taşkent'te Orta Asya ve Kazakis- tan Müslümanlarının ilk Kurultayı organize edilmiştir. Kurultayın ardından Orta Asya ve Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığı kurulmuştur. Söz konusu baş

kanlığın yönetimine ve müftülük hizmetine işan Babahan Abdulmacithan ge-

tirilmiştir.9

Ayrıca Kazakistan'da Kaziyat yönetim sistemi kurulmuştur. Kadılık görevini yürüten Şamsuddinov, 1946 yılından itibaren Orta Asya ve Kazakistan Müs- lümanları Dini Başkanlığının Kazakistan'daki vekili olarak Almatı şehrinin baş

7 A.M. Ki ma nova, Ş.A. Pupatova, Sbornik lnformasyonno-Razyasnitelnyh Materialev po Voprosom Religyoznogo Ekstremizma, Astana 2014, s. 21-28

8 A.M.Kimanova, a.g.e., s. 56-61

9 G.E. Şlymova, T.A. Kozyrev, A.K. Omarov, XIX asrın Sonu-XX asrın Başı Kazak Aydınlarının Mirası ve Günümüzdeki Önemi, Astana 2014, s. 78-85

(7)

Nurali Y€GENOV 1 Kazakıstan'da Dın Hizmetlerı ve Dini Kurumlar

imamı görevinde bulunmuştur. Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığı yöne- timini 1952-1972 yılları arasında Saduakas Gılmani, 1972-1979 yılları arasında

ise Cahiya Beysenbayoğlu yürütmüştür. Orta Asya ve Kazakistan Müslümanları

Dini Başkanlığının 1990 yıllarına kadar Taşkent'te bulunması ve Sovyetler döne- minde yaşanan siyasi olaylar nedeniyle Kazakistan Cumhuriyeti'nin dini duru- muna pek katkı sağlayamamıştır.

Bu sebeple Kazakistan'daki dini durumu düzeltmek için 12 Ocak 1990 tarihinde sadece Kazakistan Müslümanlarının katılımıyla ilk kurultay organize edilmiştir. Kurultayın ardından Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığı kurul-

muş ve Müftü olarak Ratbek Kajı Nısanbayev göreve getirilmiştir. Ratbek Kajı Nısanbayev'in yerine 2000 yılında Müftü olarak Abdusattar Derbisali göreve

getirilmiş. 19 Şubat 2013 tarihinde ise Müftülük koftuğunu Ercan Malgacıoğlu devralmıştır. Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığına bağlı olarak, idari, Şeri

at ve Fetva, Gençler işi, Vaaz Nasihat, Bilim ve ilim, Din işleri, Mescid işleri, Basın yayın, Haç, Helal ürünleri standartlama gibi bölümler hizmet göstermektedir.¹⁰

Ülkedeki Cami sayısı: 2229 Ülkedeki Medrese sayısı: 9

ı o Şlymova G.E. a.g.e., s. 98-1 00

Hazret Sultan Camii (Astana)

-

(8)

TURKIVE DIYANET VAKFI ls am Du n yaş nd e D n Kur ı; .ır

Günümüz Kazakistan'da faaliyet göstermekte olan

ve

halkın hizmetine su- nulan 2229 cami bulunmaktadır. Bunların o/o80'i güney ve doğu bölgesinde,

%20 küzey ve batı bölgesindedir. Camiierin mimarisinde Arap, Türk

ve

Kazak- lara ait motifler kullanılmıştır. Her bir ildeki camiler Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığının şübesi olarak hizmet vermektedir. Camilerde Kuran kursları ve vaaz verilmektedir. Kazakistan Müsülmanları Dini Başkanlığına bağlı olarak farklı illerde dokuz medrese faaliyet göstermektedir. Medreseler Astana, Çimkent, Almatı, Oral, Pavlodar, Aktöbe, Şamalgan, Sarıağaç, Taraz illerinde bulunmaktadır. Medreselerde din görevlileri yetiştirmek için genel çoğunluğu mahsus ilim öğretme standardına uygun bir şekilde hizmet yapmaktadır.¹¹

KAZAKISTAN MÜSLÜMANLARI DiNI BAŞKANLIGININ FAALIYETLERi Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığının dini görüşü, itikatta Sünni-Ma- turidi inanca, arnelde ise Hanefi mezhebine bağlıdır. Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığı: islam dinini ve Hz. Muhammed'in (s.a.v.) sünnetini doğru bir

şekilde nasihat etme; Kazakistan Müslümanlarının birliğini koruma; medrese ve camilerde şeriata uygun eğitim verme; eyaletlerdeki vekil imamlar aracılığıy

la Devlet genelinde dini meselelere çözüm getirme; Nur Mubarak Mısır Islam Kültürü Üniversitesi ile Imamları Yetiştirme islam Enstitüsüde din eğitimeisi hazırlama; Yabancı dini kurumlar ve eğitim merkezleriyle ilişki sağlama; dini kaynakları yayına hazırlama gibi ana amaçlar çerçevesinde faaliyet göstermek- tedir.12

Başkanlık bununla birlikte 19 Şubat 2015 tarihinde devlet genelinde ilk defa düzenlenen Imamlar Forumunda Kazakistan Müslümanları için önemli rol üst- lenen 4 belge ile 2020 yılına kadar din eğitimini geliştirme stratejisi kabul edil-

miştir.

Günümüzde, Kazakistan Müslümanları Dini Başkanlığı, aşağıda belirtilmiş belgeler temelinde faaliyetlerini yürütmektedir.

Kazakistan Müslümanları platformu (çalışma alanı).

Gerçek Müslümanın kişiliği.

imamların çalışma kişiliği.

imamlar ve Din eğitimcilerinin sosyal hizmet etiği.B

11 Daha ayrıntılı bilgi için bkz: Ozat Shamshiyev, Kazakistan'da Örgün ve Yaygm Din Eğitimi, Islam Dünyasında Din Eğitimi ve Öğretimi Uluslararası Öğrenci Sempozyumu (Bursa 26-27 Aralık 2014), s. 139-160, Yayınevi TDV, Ankara 201 S.

12 G.E. Şlymova, T.A. Kozyrev, Osnovy Religiyoznyh Znanli Islam, Astana 2014, s. 6S·6B 13 Şlymova G.E, a.g.e., s. 81

(9)

N uro ll YEGENOV 1 Kazakistan'da Din Hizmetleri ve Dıni Kurumlar

YÜKSEKÖGRETiMDE MESLEKi DiN EGITIM

i

VEREN KURUMLAR

Bağımsızlıktan sonra devlet üniversitesi statüsünde kurulan Nur Mubarek Mısır Islam Kültürü Üniversitesi açılmıştır. Bu üniversite bünyesinde ilahiyat fakültesi kurulmuştur. Bunun haricindeki bazı devlet üniversitelerde değişik

fakülteler içerisinde dintan u (din bilgisi) bölümleri bulunmaktadır.¹⁴

GAYRIMÜSLIM KURUMLARlN KURULUŞU VE FAALIYETLERi HRiSTiYAN DiNi

(Ortodoks, Katolik, Protestan ve Diğer Geleneksel Olmayan Dini Kurumlar)

ORTODOKS MEZHEBi

Genel olarak Sovyet döneminde Kazakistan'da 19S6 yıllarında SS Ortodoks kilisesi bulunmaktaydı. 1999 yılına gelindiğinde ise kiliseterin sayısı 220'ye

ulaşmıştır. 2011 yılında ise sayısı 304'e yükselmişti. 2012 yılı kabul edilen yeni kanun çerçevesinde bütün Kazakistanda faaliyet gösteren dini kurumlar tekrar kontrölden geçirilerek kayıt altına alınmıştır. Kayıttan sonra Ortodoks kiliseleri- nin sayısı280'e inmiştir.¹⁵

Ortodoks Kilisesi (Aimata)

14 Daha ayrıntılı bilgi için bkz: Ozat Shamshiyev, Kazakistan'da Örgü n ve Yaygın Din Eğitimi, Islam Dünyasında Din Eğitimi ve Öğretimi Uluslararası Öğrenci Sempozyumu (Bursa 26-27 Aralık 2014), s. 144-1 SO, Yayınevi TDV, Ankara 201 S.

15 Mukanova N.A, a.g.e., s. 21-24

(10)

TURKIVE DIVAN ET VAKFI

lsıam Dunyasında Dltı Hızmetleri

^ve

Dın' KurumıaJ

KATOLIK MEZHEBi

Katolik mezhebinin Kazakistan'a girişi çok erken dönemlere dayanmakta- dır. Kazakistan sınırlarına Katolik misyonerler 8.asırdan itibaren gelmiştir. Tam olarak Rum Papası IV. innokentiya italiyan Covanni del Plano Karpini ve onun din kardeşi Bennedikt'i 1245-1247 yılları arasında Moğol imparatorluğuna gön-

dermiştir.16

Bağımsızlıktan sonra 30 Temmuz 1999 tarihinde Kazakistan ile Vatikan ara- sında karşılıklı ilişkileri güçlendirmek için bir anlaşma imzalanmıştır. Anlaşma çerçevesinde yürütülen ilişkiler sonucunda Rum Papası ll. ivan Pavel 22 Eylül 2001 tarihinde Kazakistan'a resmi ziyarette bulunmuştur. Temaslar sırasında yaptığı konuşmada bazı ülkelerdeki halklar arasında yaşanan dinler arası ça- tışmalar üzerine durmuştur. Ve özellikle, 130'dan fazla millet, 40'tan fazla din ve mezheplerin bulunduğu Kazakistan gibi bir ülkede halkların barış içinde ya- şadığına dikkat çekmiştir. Ayrıca, Cumhurbaşkanının dünya din liderlerini bir araya toplayarak dünya dinleri ve kültürleri arasındaki ilişkileri sağladığını ifade ederek Cumhurbaşkanına yüksek dereceli madalyasını takdim etmiştir. Bu ma- dalyanın önemi, papa tarafından dünyada sadece 15 devlet başkanına takdim edilmiş olmasıdır. Günümüzde Kazakistan'daki Hıristiyan dinine mensup 79 Ka- tolik mezhebi kiliseleri yasalar çerçevesinde çalışmalarını sürdürmektedir.'⁷

Katolik kilisesi (Karaganda)

16 Mu kanova N.A. a.g.e., s. 24-2S 17 Mu kanova N.A, a.g.e., s. 2S-26

(11)

Nu"l!li YEGENOV 1 Kazakistan'da Dın Hizmetleri ve Dini Kurumlar

PROTESTAN MEZHEBi

Prostan mezhebi, Kazakistan bölgesine, Rus Çarlık imparatorluğunun himayesi altına girdikten sonra yayılmaya başlamıştır. Bu dönemde gelen protestan misyonerlerinin çoğu Alman asıllı oldukları bilinmektedir. Bağımsızlıktan sonra, Rusya, Amerika, Güney Kore ve Hindistan'dan gelen protestan mezhebine mensup kişiler, 2011 yılına kadar "Dini inanç Özgürlüğü" yasası altında 1234 kurumla faaliyet göstermiştir. Yukarıda ifade edildiği üzere 2011 yılında yapılan kayıttan sonra protestan kurumlarının sayısı 480'e inmiştir. Bu kurumlar protestan mezhebi içerisindeki bir çok akımlardan oluşmaktadır.¹⁸Örneğin:

Pentekostal kiliseler

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 400 olan Pentekostal kiliseleri ve kurumları, kayıttan sonra 189'a indirilmiştir.

Baptistler

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 364 olan Baptist kiliseleri ve kurumları, ka- yıttan sonra 1 OO'e indi rilmiştir.

Kilise tanıkları

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 70 olan Kilise tanıklarının kurumları, kayıt

tan sonra 59'a indirilmiştir.

Presbityen kiliseler

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 229 olan Presbityen kiliseleri ve kurumları, kayıttan sonra SS'e indirilmiştir.

Yedinci gün Adventistler

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 67 olan Yedinci gün Adventist kiliseleri ve

kurumları, kayıttan sonra 42'e indirilmiştir.

Advanjelik Luteran kiliseler

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 32 olan Luteran kiliseleri ve kurumları, ka-

yıttan sonra 13'e indirilmiştir.

Metodisler

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 18 olan Metodist kiliseleri ve kurumları, kayıttan sonra 11 'e indirilmiştir.

ı 8 G.E. Şlymova, T.A. Kozyrev, Osnovy Religiyoznyh Znanii Protestantizm, Astan 2014 s. 42-46

(12)

TURKIVE DIYANET VAKFI Islam Dünyasında Dın Hızmetlerı ve Oınl !<urumlar

lsa Mesih'in Son Zaman Azizler kilisesi (mormonlar)

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 1 olan isa Mesih'in Son Zaman Azizler kuru- mu, kayıttan sonra 2'e çıkmıştır.

Mennanitler

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 6 olan Mennanit kiliseleri ve kurumları, ka-

yıttan sonra 1 'e indi rilmiştir.

DIGER DiNLER

Krişnalar

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 14 olan Krişna kurumları, kayıttan sonra 8'e

indirilmiştir.

Yahudilik

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 26 olan Yahudi kiliseleri ve kurumları, kayıt

tan sonra 4'e indirilmiştir.

Budizm

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 4 olan Budistlerin ibadet yerleri, kayıttan sonra 2'e indirilmiştir.

Sahailik

2011 yılında Kayıttan önce sayısı 20 olan Bahai ibadet yerleri ve kurumları, kayıttan sonra 6'ya indirilmiştir.¹⁹

GÜNÜMÜZDE KAZAKiSTAN'DAKi DINi DURUM VE PROBLEMLER Kazakistan'da yaşayan farklı inançlara mensup 130'dan fazla millet, Kaza- kistan Anayasası önünde eşit haklara sahiptir. Son yıllarda yapılan denetleme- lerden sonra Kazakistan'daki dini durumun istikrara kavuştuğu fark edilmesine

rağmen gün geçtikçe yeni problemler ortaya çıkmaktadır. Bunun bir çok sebebi bulunmaktadır. Bu sebepler en önemlileri aşağıda verilmiştir:

1. Halkın o/o75'ten fazlası müslüman olmasına rağmen Kazakistan Müslü-

manları Dini Başkanlığına ve bu başkanlığa bağlı olarak tüm alanlarda çalışan

lara, devlet tarafından ödenekierin yapılmaması;

2. Camilerde ve Dini kurumlarda çalışan çoğu görevlilerin yeterli dini eğiti

minin olmaması;

19 Şlymova G.E, a.g.e., s. SS-SS

(13)

3. Dini eğitim alma amacıyla yasa dışı yollarla yurtdışına çıkarak gayrı resmi dini kurumlardan Kazakistan'daki geleneksel dini anlayıştan tamamen uzak olan, islam eğitimi alan gençlerin, geleneksel dini anlayışın gelişmesine mani olmaya çalışması;

4. Fıkıh, Hadis, Tefsir gibi temelislami bilimleri eserlerini n, el yazması kitapla- rının ve en önemli kaynakların ana dile çevrilerek yayınlanamaması.

SONUÇ ve DEGERLENDiRME

Kazakistan'da yaklaşık bir asır boyunca din eğitiminin yasaklandığı baskıcı bir sovyet rejimi uygulanmıştır. Dolaysıyla halkın büyük çoğunluğu dini bilgi ve uygulamadan eksik kalmıştır. Bu boşluğun deldurulmasında rol üstlenen

eğitim ve öğretim kurumlarına özellikle biz Müslüman gençlere büyük görev- ler düşmektedir. Çünkü halkın ihtiyacına yönelik yüksek eğitimli ve bilgili din adamlarının mutlaka yetiştirilmesi şarttır. Ülkemizde yaşayan 130'dan fazla mil- letin, 17 farklı din ve mezhepleri n barış içinde yaşamasını sağlamak pek te kolay

iş değildir. Birtakım zorluklar vardır. Yönetim merkezleri yurtdışında olan çoğu farklı din ve mezhepleri n misyonerlik dışında da başka amaçlarının olduğu her- kese malumdur. Böyle sorunlarla mücadele edebilmek için sadece Kazak hal- kının değil, bütün Müslüman halklarının islam dinimizi yaymaya ve anlatmaya daha da çok hizmet etmemizi gerektirmektedir.

Kazakistan'ın büyük eksikliklerinden biri ilk ve ortaöğretim programlarında

devlet tarafından uygun görülmüş ve doğrudan dini bilginin öğretildiği bir der- sin verilmemesidir. ''Adep dersi'; olarak verilen derste ise sadece Kazak halkının milli ve manevi değerleri aktarılmaktadır. Milli ve manevi değerleri aktarmakla kalmayıp, öğretilmesi zorunlu gördünüz geleneksel Islam dini eğitimini vere- cek yeterlilikte olmalıdır. Bu konuda Türkiye'deki ilk ve orta öğretim okullarında

zorunlu derslerden biri olarak okutulan Din kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden örnek alınabilir. Çünkü Türkiye'nin köklü birikim ve tecrübesinden yararlanmak önemlidir.

TDV aracılığıyla Türkiye'ye gelip ilahiyat bazında imam hatip, lisans ve li- sansüstü eğitim görmekte olan Kazak gençlerinin de fikir önerilerinden fayda- lanması çok önemlidir. Bununla beraber Türkiye'deki belirli üniversitelerdeki ilahiyat fakülteleri ile anlaşma sağlanması, tecrübe alış verişinde bulunulması da büyük önem arz etmektedir. Bu sayede çoktan arzu ettiğimiz Kazakistan'ın çoğu üniversitelerinde ilahiyat fakültelerinin açılması hızlı bir şekilde sağlana

caktır. Kazakistan'ın manevi başkenti olarak adlandırdığımız Türkistan şehrin

de bulunan türk dünyasının büyük mutasavvıfı Hoca Ahmet Yesevi babamızın mirasından faydalanmak, kazak gençlerinin milli ve manevi değerlerini, dini inancını daha da arttıracaktır.

-

(14)

TURKIVE DIYANEf VAKFI Islam Donyasında Dtn Hizmetlerı ve Drrıı Kururrıı:ır

KAYNAKÇA

Tasmagambetov i.N, Tazhin M.M, Tauekel S.T, Koygeldiyev, M.K, Kazak Halkı

nın Gelenek ve Görenekleri, Almatı 2005.

ismail Zeyneş, Kazak Türkleri, Ankara 2002.

Sylka Abdulkadir, Sezen Esen, Islam Dünyasında Din Eğitimi ve Öğretimi Uluslararası Öğrenci Sempozyumu, Ankara 2015.

Şlymova G.E, Kozyrev T.A, Osnovy Religiyoznyh Znanii Protestantizm, Astan 2014.

Şlymova G.E, KozyrevT.A, Osnovy Religiyoznyh Znanii islam, Astana 2014.

Şlymova G.E, Kozyrev T.A, Omarov A.K, XIX asrın Sonu-XX asrın Başı Kazak Aydınlarının Mirası ve Günümüzdeki Önemi, Astana 2014.

Kirnanova A.M, Pupatava Ş.A, Sbornik informasyonno-Razyasnitelnyh Mate- rialov po Voprosom Religyoznogo Ekstremizma, Astana 2014.

Şlymova G.E, Kozyrev T.A, Mukanova N.A, Religiyoznie Obedineniya v Ka- zahstane, Astana 2013

Shauyenov Didar, Kazakistan'da Din ve Dini Hayat, Makale, Turk Vurdu Yayın- ları, 2010.

http://www.kazembassy.ru/kz/posolkz/oficialnayaastanakz/kazakhstankz http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Zll 00000483

http:/ /www.ansar-aktobe.kz/index.php/kz/2015-03-14-20-43-12/bizdi-ki- taptar

http:/ /old.muftyat.kz/kz/article