BÜYÜME VE GELİŞME. ASLI SADE MEMİŞOĞLU kisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu

(1)

BÜYÜME VE GELİŞME

ASLI SADE MEMİŞOĞLU kisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu

asli.memisoglu@deu.edu.tr

(2)

GELİŞME - Genel

• İnsan vücudunda 30 trilyondan fazla hücre vardır

• Doğru yerleşimli birbiriyle bağlantılı organlar

• Belirli bir eksen: Kafa – kuyruk

• Her şey tek bir hücreyle başlar

• Hücreler nasıl farklılaşır ve vücudun neresine yerleşeceklerini nereden bilirler?

• Embriyonik gelişim!!!

(3)

• Gelişim

• Hücre bölünmesi

• Vücut ekseni oluşumu

• Doku ve organ oluşumu

• Hücre farklılaşmasını içerir (Ör: nöronlar)

• Bu olaylar iç içe geçmiştir. Biri bitip diğeri başlamaz

• Eksen oluşumu gelişim sırasında birkaç defa gerçekleşir

• Aynı zamanlarda arka planda hücre bölünmesi devam eder

• Organ oluşumu hem hücre bölünmesini hem de farklılaşmayı gerektirir

GELİŞME-Genel

(4)

EMBRYONİK ÖRTÜLER

(5)

• Embriyo gelişimini tamamlayabilmek için sıvı bir ortama ihtiyaç duyar

• Balıklar ve amfibiler gelişimini suda tamamlar

• Sürüngen ve kuşlarda kalın yumurta kabuğu

• Memelilerde döl yatağında gelişim

• Amnion zarı tarafından çevrelenen amnion sıvısı gelişmiştir

• Amnion dışında farklı zarlar bulunur

EMBRYONİK ÖRTÜLER

(6)

A. Amnion zarı: embriyo ile amnion zar arasında amnion sıvısı vardır.

• Embriyonun rahat hareket etmesini sağlar.

• Embriyoyu çevreleyen bu zar ilk koruyucu tabakadır.

B. Allontoyis; embriyonun sindirim kanalından gelişen bir kesedir.

• Embriyonun artık maddeleri burada toplanır.

• Plasentalı memelilerde göbek kordonunda gaz alışverişini sağlayan damarlar bu zarın farklılaşmasıyla oluşmuştur

C. Vitellus: embriyoya besin sağlayan bir kesedir.

• Allontoyisin yanında bulunur.

• Plasentalı memelilerde küçüktür ve rahime tutunmadan sonra kaybolur.

• Embriyo besin ihtiyacını plasenta ile anne kanından karşılar.

D. Koriyon: embriyoyu koruyan en dış tabakadır.

• Kuş ve sürüngenlerde kabuğa yapışıktır ve gaz alışverişini sağlar.

• Memelilerde plasentanın yapısına katılır

EMBRYONİK ÖRTÜLER

(7)

GELİŞME – Temel prensipler

1. Hücre bölünmesi:

• Döllenme ile oluşan zigot oluşumu ile başlar yaşam boyu sürer

• Hayvanlarda belli bir yaşa kadar bölünme ile gerçekleşen büyüme görülür

• Belli yaştan sonra bölünme sadece belli dokularda ( bağ,epitel vb.) gerçekleşir

• Bu dokulardaki hücre bölünmesi yenilenme ve onarılma amaçlıdır

• Bölünme gelişme döneminde hızlı, olgunluk ve yaşlılık döneminde ise azalır

(8)

GELİŞME – Temel prensipler

2. Büyüme:

• Canlının ve hücrelerin madde miktarındaki artıştır.

• Zigotun bölünmeye başlaması ile büyüme gerçekleşir

• Gelişimin başlangıcında büyüme hızı fazladır

• Hayvanlarda belli bir yaşta durur fakat bitkilerde yaşam boyu devam eder

• Büyüme düzenli beslenme ve metabolik faaliyetlere bağlıdır

• Zigotun ilk bölünmelerinde hücre sayısı artmasına rağmen büyüme olmaz

(9)

GELİŞME – Temel prensipler

3. Farklılaşma:

• Zigotun bölünmeleri ile oluşan hücrelerin zamanla belli görevleri yapmak için özelleşip farklılaşmasıdır

• Embriyonik gelişimin tamamlanması ile farklılaşma büyük ölçüde tamamlanır.

• Ancak bazı dokularda (Kan, Bağ ) devam eder.

• Farklılaşma sonucu çok hücreli canlı oluşur

(10)

GELİŞME EVRELER

1. Segmentasyon 2. Gastrulasyon 3. Organogenez

(11)

1. Segmentasyon

• Döllenmeden sonra zigotun geçirdiği hızlı bölünme olaylarıdır

• İlk bölünmelerde embriyonun hücre sayısı artar ancak büyüme gerçekleşmez, ağırlık artışı olmaz

• Oluşan hücreler zigottan daha küçüktür

• 10 dakikada bir bölünme gerçekleşir

• Hücre yığını (üzüm salkımı) haline gelmiş evreye morula evresi denir.

GELİŞME EVRELER

(12)

Segmentasyon (devam)

• Morula evresinden sonra bölünmeler devam ederken içte bulunan hücreler dışa göçerler.

• Ortası boş çevresinde hücre sıraları olan bu evreye blastula evresi denir.

• Segmentasyon olaylarında farklı büyüklükte hücrelerin oluşması vitellüs nedenlidir.

• Farklı besin, sitoplazma ve organel alan bu hücreler ileride farklı gen işleyişleri ile farklı yönlerde özelleşme göstereceklerdir.

• Blastulayı oluşturan hücrelere blastomer, ortadaki içi özel sıvı ile dolu boşluğa ise blastosöl (sölom hatırlayınız) denir.

• İlk embryonik doku kabul edilir: Blastoderm

GELİŞME EVRELER

(13)

Segmentasyon (devam)

• Memelilerde bu evre biraz daha farklıdır

• Blastosöl içerisinde fazladan bir hücre kütlesi oluşur

• Dış hücre tabakasına trofoblast, oluşan yapıya blastosist denir.

• Trofoblast plasentanın embriyonik bölümüne katılacak ve embriyoyu besleyecek

• İç hücreler ise embriyoyu oluşturacaktır

GELİŞME EVRELER

(14)

2. Gastrulasyon

• Blastula evresinden sonra alt kısımdaki hücreler çökme ve göçme hareketleri ile blastosöle çökerler.

• Çökme olayı sonunda iki tabakalı embriyo oluşur.

• Oluşan tabakalardan dıştakine ektoderm, içtekine endoderm denir

• Embriyoda oluşan yeni boşluğa arkenteron (ilk sindirim boşluğu),bunun dışa açıklığına ise blastopor denir

• Bu evrede blastosöl ortadan kalkar.

• Arkenteron kalıcı boşluk olup ileride sindirim sistemi, sinir ve solunum sistemi oluşumunda rol alır.

• Blastopor protostom hayvanlarda ağız, deuterostom hayvanlarda anüs ödevi görür.

GELİŞME EVRELER

(15)

Gastrulasyon (devam)

• Daha sonra ektoderm ve endodermden ayrılan hücre ve hücre grupları iki deri tabakası arasında organize olarak mezodermi oluşturur ve embriyo üç deri tabakasından oluşur.

• Oluşan mezodermin ortasında kalan boşluğa sölom (gerçek vücut boşluğu) denir.

• Ektoderm ve endoderm arasında serbest kalan hücreler ileride bağ dokunun oluşumunda rol alır

• Vücut eksenleri oluşur

GELİŞME EVRELER

(16)

• https://www.youtube.com/watch?v=jsFn-_SC2Q8

• https://www.youtube.com/watch?v=1TRLaeH2GBQ

(17)

3. Organogenez

• Ektoderm, endoderm ve mezoderm tabakalarından organlar oluşur

• Hücreler farklılaşır

• Organogenez sırasında bazı hücre gurupları özelleşerek organları meydana getirirken bir kısmı da ölerek vücudun girintilerini oluşturur

• Parmaklar

• https://www.youtube.com/watch?v=yXUv4MPuNTA

GELİŞME EVRELER

(18)

https://www.youtube.com/watch?v=wnnhMZtCvnQ https://www.youtube.com/watch?v=UgT5rUQ9EmQ

(19)

İNSANDA GELİŞİM

• Memelilerde hamilelik süresi vücut büyüklüğü ile orantılıdır

• İnsanda 266 gün, farede 21 gün, fillerde 600 gün

• Gelişim süreci 3’er aylık trimester denilen bölümlere ayrılmıştır

• Blastosistin rahime yerleşmesi döllenmeden 6 gün sonradır

• Gastrulasyon başlar, plasenta oluşur

• 3. haftada nörulasyon başlar

• Kalp 4. haftada atmaya başlar

4 haftalık

(20)

• 5 haftalıktan itibaren embriyoya fetüs (cenin) denir.

• Kol ve bacaklar 8. hafta

• İlk trimester sonunda organların çoğunluğu oluşmuştur

• Gelişimin en önemli evresidir

• Embriyonun zararlı etkilere karşı en hassas olduğu evredir

İNSANDA GELİŞİM

8 haftalık

(21)

Ör: talidomid faciası

• 1950’lerde Avrupa’da mide bulantısı için verilen ilaç

• Hamileliğin 4. ve 5. haftasında kol ve bacakların gelişme evresinde bu ilacı kullanan kadınların çocukları, bu uzuvları eksik veya oluşmamış şekilde doğmuştur.

İNSANDA GELİŞİM

(22)

2. Trimester:

• Uzuvlar büyür

• Parmaklar, yüz yapıları belirginleşir.

• Kaşlar, tırnaklar oluşur

• İlk hareketler anne tarafından hissedilir

İNSANDA GELİŞİM

4 aylık

(23)

3. Trimester:

• Organlar olgunlaşır

• Sindirim sistemi çalışmaya başlar

• Boşaltım sistemi idrar üretir

• Beyin uyku ve uyanıklık döngülerine başlar

• Doğum akciğerler gelişimini tamamladıktan sonra gerçekleşir

• 2 ve 3. trimesterler de alkol, sigara, protein eksikliği gibi etkilere açıktır

• Zihinsel engeller, yavaş büyüme ve diğer gelişim bozuklukları ortaya çıkabilir

İNSANDA GELİŞİM

9 aylık

(24)

• HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=OD1GW88LM-Y

(25)

16 hücre

32 hücre-en yaygın görülen