Hücre, hücre yapısı ve şekilleri HÜCRE

(1)

HÜCRE

Dicle Aras

(2)

Hücre

(3)

(4)

Hücre Yapısı

Hücreler organizmanın yapısal ve fonksiyonel birimleridir.

Hücre içerisinde belirli görevleri olan yapılar vardır. Bunlara

(5)

Hücre Yapısı - Organeller

Organeller hücre sitoplazmasında dağınık halde bulunurlar.

Her biri ayrı bir zar

(6)

Hücre Yapısı

Bazı hücrelerin hücre yüzeylerinden silia’ları ve flagella denilen kuyrukları vardır.

Hücre iskeleti ise mikroflamentler, mikrotübüller ve ara flamentlerden oluşmuştur.

(7)

Hücre Yapısı – Tarihsel Gelişimi

 1665, Robert Hook hücreyi tanımladı.

 30 yıl sonra Leeuwenhoek geliştirdiği mikroskop ile bakteri, kan ve kas hücrelerini inceledi.

(8)

Hücre Yapısı – Hücre Kuramı

1. Hücre canlıların yapıtaşı ve işlev birimidir.

2. Canlılar bir veya daha fazla hücrenin birleşmesiyle oluşmuştur.

3. Hücrelerin bölünme özellikleri vardır.

(9)

Hücre Yapısı – Hücre Şekilleri

 Hücrenin biçimi; sitoplazmanın akıcılığına, yüzey gerilimine ve

komşu hücrelerle olan ilişkilerine bağlı olarak değişiklik gösterir.

 Beyincikteki purkinje hücreleri armut şeklinde, korteksteki hücreler pramidal, dişi üreme hücresi yuvarlak, damarların iç yüzeylerindeki endotel hücreler yassı, damar dışına çıkabilen

(10)

(11)

Hücre Yapısı – Hücre Şekilleri

 Hücre sitoplazmasının %75’i su olduğundan hücreler genellikle yumuşaktır.

 Sert hücreler derinin epidermis tabakasındaki hücrelerdir.

 Hücreler çoğunlukla renksizdir. Bazı pigment içeren hücreler

(12)

Hücre Yapısı – Yapısal Özellikleri

1. Kalıtsal bilgiler DNA içinde saklanır.

2. Genetik kod temelde aynıdır.

3. Bilgi DNA’dan proteine RNA aracılığıyla geçer.

(13)

Hücre Yapısı – Yapısal Özellikleri

5. Proteinler hücrenin fonksiyon ve yapısını düzenler.

6. Bütün hücreler seçici-geçirgen bir zar olan plazma membranı ile

(14)

Hücre Yapısı – Yapısal Özellikleri

 Hücre üç temel kısımdan oluşmuştur. Üçünden biri olmadığında

hücre canlı kalamaz. Bunlar;

 Hücre çekirdeği nucleus,

 Sitoplazma cytoplasma ve

(15)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

 Membrana cellularis adı da verilir.

 Hücre zarının görevleri;

(16)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

3. Hücrenin sitoplazma organellerini sarar.

4. Organel ile sitoplazma arasındaki madde alışverişini düzenler.

5. Seçici geçirgen özelliğe sahiptir. Hücrenin dış çevresiyle arasındaki madde alışverişini düzenler.

(17)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

7. Hücre zarı hücrelerin birbirini tanımasını sağlar. Glikoproteinler ile yabancı proteinleri tanır.

8. Her hücre zarının kendine özgü özellikleri, özelleşmiş görevleri

vardır.

(18)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

10.Hücrenin uyarılmasını sağlar. Hücrenin elektrik dengesini

organize eder.

(19)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

 S. J. Singer ve G. L. Nicolson 1972 yılında hücre zarıyla ilgili ‘’akıcı mozaik zar modeli’’ fikrini ortaya atmışlardır.

 Buna göre hücre zarı, lipit, protein ve karbonhidrat

(20)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

 Lipitler hücre zarında fosfolipit şeklindedir ve zarın yapısında bir çift fosfolipit tabaka bulunur.

 Protein ve karbonhidrat molekülleri fosfolipit tabakaya gömülüdür.

 Fosfolipit tabaka sürekli hareket ettiğinden protein ve

(21)

(22)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

 Fosfolipit molekülleri hidrofilik (suyu seven) ve hidrofobik (suyu sevmeyen) olarak iki uca sahiptir.

(23)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

 Hücre zarını oluşturan bu yapı taşlarının bazı moleküllerin

(24)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

 Hücre zarı seçici-geçirgen özelliktedir. Hücre zarından;

 küçük moleküller büyüklere göre daha kolay,

 nötr atomlar iyonlara göre daha kolay ve

(25)

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

 Hücre zarından kolayca geçebilen bazı maddeler;

 Oksijen, karbondioksit, karbonmonoksit, azot ve amonyak gibi gazlar,

 A, D, E, K gibi yağda çözünen vitaminler,

 Enzimler, hormonlar, tükürük ve gözyaşı gibi maddeler,

 Metabolik artıklar,

(26)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Nukleus hücre içindeki tüm biyokimyasal olayları yöneten ve

hücre bölünmesini sağlar. Görevleri;

1. Hücrenin kalıtsal bilgisini depolar.

2. Hücrenin büyümesi, gelişimi, farklılaşması ve çoğalması

olaylarını denetler.

(27)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

4. DNA sentezler.

5. RNA sentezi ve RNA’ların işlenmesini sağlar.

 Çekirdeğin şekli genellikle hücre ile uyumludur.

(28)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Bazı hücreler (karaciğer, leyding) çok çekirdekli olur. Bunlara

polikaryosit denir.

 Nukleus çift katlı bir membran ile sarılır. Bu membranda çok sayıda por bulunur.

 Bunlar çekirdek ve sitoplazma arasında seçici madde geçişini

(29)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 İç nukleus membranı düzdür.

(30)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Çekirdek sıvısı nukleoplazma, kromatin ağı ve nukleolus

(çekirdekçik) arasındaki boşlukları doldurur.

 Homojen görünümlü bir sıvıdır.

(31)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Kromatin (chromatin);

 DNA ve ona bağlı proteinlerden oluşmuştur.

(32)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Bu iplikçikler hücre bölüneceği zaman kromozomları meydana getirirler.

 En önemli görevleri genleri taşımalarıdır.

 Kromozomun kendini eşlemesiyle oluşan iki iplik birleşimine

(33)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 İnsanda 23 çift (46) kromozom vardır (22 çift otozom (somatik) 1 çift gonozom (eşeysel) - kXX, eXY).

 Gonozom dişide x, erkekte ise x – y kromozomu olabilir.

(34)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Dişiye ait x ile erkeğe ait x birleşmişse bebek xx

yani kız, dişiye ait x ile erkeğe ait y birleşmişse bebek xy yani erkek olur.

 Mayoz bölünme ile sperm meydana gelmesine

spermatogenez, ovum meydana gelmesine ise

(35)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Deoksiribonukleit asit (DNA)

 Dört farklı nukleotit bazından oluşur.

(36)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 DNA, hücredeki tüm proteinlerin nasıl yapılacağının genetik bilgisini içerir.

 Bilgi nukleusdadır ancak proteinler sitoplazmada sentezlenir.

(37)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Bu amaçla DNA kalıbından RNA üretilir.

 RNA, sitoplazmaya geçer ve ribozomlara protein sentezi için gerekli bilgiyi aktarır.

(38)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Ribonukleit asit (RNA)

 Ribonükleotitlerin birbirine bağlanması ile oluşan tek zincirli nükleit asitlerdir.

 Boyları DNA’lardan kısadır. Hemen hemen tüm hücrelerde

(39)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 RNA’lar üç ana gruba ayrılırlar;

 Messenger (haberci) RNA (mRNA),

 Ribozomal RNA (rRNA),

 Transfer RNA (tRNA).

(40)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Nukleolus (çekirdekçik)

 Sayı ve büyüklüğü hücreye göre farklılık gösterir.

(41)

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

 Ribozomlar, RNA, DNA ve proteinler nukleusda nukleolus olarak

depolanır.

 Nukleolusun hücre zarı yoktur.

 Hücre bölünmesi sırasında kaybolur, bölünme tamamlandıktan

(42)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Hücre içini tamamen dolduran, hücre zarı ile çekirdeği arasında bulunan, yarı akışkan, saydam

bir maddedir.

 İçerisinde organik ve inorganik maddeler bulunur.

 Sitoplazma bulunduğu yere göre farklı adlar

(hyaloplazma, metaplazma, öplazma,

(43)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Sitoplazma içinde bulunan hücre organelleri;

 Endoplazma retikulumu (endoplasmic reticulum)

 Ribozom (ribosome)

 Golgi komleksi (golgi komplex)

 Lizozom (lysosome)

 Mitokondri (mitochondria)

 Sentriol (Centriol)

 Vakuol – Vezikül (vacuole, vesicle)

 Peroksizom (peroxisome)

(44)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Endoplazma retikulumu (ER)

 Sitoplazmaya dağılmış kanalcıklar sistemidir.

 Hücre zarı ve çekirdek arasında madde iletimi sağlar.

(45)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Endoplazma retikulumu (ER) 1. Granüllü ER;

 Membranında ribozomlar bulunur.

(46)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Endoplazma retikulumu (ER) 2. Granülsüz ER;

 Membranında ribozom bulunmaz.

 Genellikle endokrin bezlerde ve yağ sentezi yapan hücrelerde

(47)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Membranı olmayan rübonukleoprotein parçalarıdır.

 Her canlı hücrede ribozom bulunur.

(48)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

(49)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Golgi kompleksi (golgi complex), (GK)

 Üst üste dizilmiş yassı keseciklerden oluşan yapıdır.

 Hücrenin sekresyon ile ilgili organelidir.

(50)

(51)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 GK’nin görevleri;

1. Protein ve lipitleri gereken yerlere ulaştırmak,

(52)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 GK’nin görevleri;

3. Değişime uğrayan bu proteinleri vesiküller içine paketleyip

hücrenin diğer bölgelerine veziküller aracılığıyla taşımak veya

hücre dışına salgılamak,

(53)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Tek katlı zar ile çevrili küçük keseciklerdir.

 Yüksek konsantrasyonlu asit fosfotaz ve başka bazı hidrolitik enzimler içerirler.

(54)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Lizozom zarı, enzimlerin hücredeki substratları ile birleşmesini

ve hücrenin sindirilmesini önler.

 Enzimler hücre sitoplazmasına zarar vermezler.

 Hücre içine giren bakteri ve yabancı maddelerin sindirilmesinde

(55)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Eritrositler dışında oksijenli solunum yapan tüm hücrelerde

bulunur.

(56)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

(57)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Hücreye gelen maddelerin oksijenle birleşmesi sonucu mitokondride enerji açığa çıkmasına hücresel solunum denir.

(58)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 ATP; kimyasal, mekanik ve transfer işlerinde kullanılır.

(59)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Vakuol - Vezikül

 Hücre içinde membran ile çevrili keselerdir.

(60)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Peroksizom

 Yapısı lizozoma benzeyen, tek zarlı, alyuvar dışında tüm hücrelerde bulunan organellerdir.

 Amino asitlerin ve uzun zincirli yağ asitlerinin parçalanması için gerekli peroksidaz ve katalaz enzimlerini içerirler.

(61)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Sentrozom

 Hücre bölünmesinde görev alır.

 Sentrozomlar sinir hücresinde bulunmazlar.

(62)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Silia (cilia)

 Bazı hücrelerin yüzeyinden uzanan küçük, kıl benzeri organellerdir.

(63)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Flagella (flagellum)

 Kamçı şeklinde olan ince kuyruğa verilen isimdir.

 Sperm hücresinde bulunur.

(64)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Hücre iskeleti

 Sitoplazmadaki protein flamentlerinden oluşan kompleks bir ağ sistemidir.

 Hücre şeklinin korunmasında, organellerin hücre içi

(65)

Hücre Yapısı – Sitoplazma

 Hücre iskeleti

 Hücre iskeletini oluşturan elemanlar işlevlerine ve yapısal özelliklerine göre üçe ayrılır;