Gombrowicz’in Romanında
Başkahraman
Ferdydurke
• Ferdydurke ise Gombrowicz’in ilk romanı ve yirminci yüzyılın klasikleri arasında olduğu düşünülen
eseridir.
• Eserde, otuz yaşındaki Joseph Kowalski’nin bir sabah Latince öğretmeni Pimko’nun karşısına çıkmasıyla
başlayan yolculukları anlatılır. Kaçma ve kaçırılma
öyküsü olan bu yolculuklar okulu, kentlilerin modern yaşamını ve toprak soylularını yansıtır. Okur bu
çevrelerde Jojo’nun biçime karşı takındığı tavırları gözlemler.
• İnsan olmak her zaman bir başkasının formuyla ilgilenmek demektir.
Gombrowicz’e göre bir insan başka bir insanın ruhundaki kendi yansımasına derinden bağlıdır, bu bir budalanın ruhu bile olsa! Bu bağlamda
bakıldığında Sartre’ın Bulantı adlı romanını çağrıştırır. Roman
Ferdydurke’den bir yıl sonra yayımlanmıştır. Buna rağmen aradaki benzerlikler çok fazladır.
• Ferdydurke’de ötekinin bakışı birçok bölümde derin bir şekilde işlenmiştir.
Bu kuramın ilk örneği olarak, okuldaki, bir düellonun parodisi olan, Mientus ve Sifon bakışlarının gücünü yarıştırdıkları yüz buruşturma savaşı sahnesi verilebilir. Karşılıklı bakışmalarla taraflar birbirlerini biçimlerler. Bakışı en güçlü, maskesi en sağlam olan düelloyu kazanacaktır.
• Benzer bir motif, bilimsel bir çekişmenin parodisi olan ”Çocuksu Philidor”
adlı öyküde de yer alır. Büyük sentezci Philidor ve can düşmanı, analizci Anti-Philidor’ un sonunda düelloya kadar varan çekişmelerini konu edinir
• Ferdydurke’de çoğu kez biçim sözcüğünün olgunlaşmamışlık sözcüğüyle bir araya geldiğini görmek mümkündür. Olgunlaşmamışlık, maskelenmemişliği, çıplaklığı ve biçimsizliği simgelediği için oldukça önemlidir. Eğer insanlar kendi olgunlaşmamışlıklarına ulaşabilir ve onu koruyabilirlerse, kendi zaferlerini yaratabilirler.
• Gombrowicz’ e göre sürekli değişen bir canlı olan insan, hem kendi formu hem de toplumun ona sunduğu maskeler için savaş vermektedir ve biçimine göre davranılması beklenmektedir. Biçimin bu esaretinden kurtulmak için de olgunlaşmamışlığı kutsamaktadır. Bu olgunlaşmamışlık, gerçeği arzulayan, maskesiz bir olgunlaşmamışlıktır. Ferdydurke’ nin olgunlaşmamışlığını
gençler daha çok da yeniyetmeler yansıtmaktadır. Yeniyetmelik ve olgunluk ise “popo” “ağız” ve “baldır” gibi uzuvlarla simgelenmektedir.
• Eserde, olgunluğu simgelemesinin yanı sıra, “ağız” başkasının düşüncesini empoze etmesi bakımından önemlidir.
• Ferdydurke’nin dikkat çekici bölümlerinden biri de tenis maçı sahnesinin yer aldığı bölümdür kuşkusuz ki. Dünyanın bir parodisi olarak kabul edebileceğimiz tenis maçında toplar birbirimizi değerlendirdiğimiz değerler sistemidir. Maçı
kazanan diğerlerinin değerlerine de hükmetmiş olur. Top artık onun istediği tarafa gidecektir.
Dolayısıyla üstün biçimi yaratmak için süren bu savaş maç bitene kadar devam edecektir.
• Gombrowicz’in eserlerindeki en önemli amacı var olan düzeni ve yapıyı bozmak, değerleri
krize sokmaktır. Bunu yapabilmek içinde genellikle grotesk sanatının işlevlerinden faydalanır.
• Sırasıyla incelendiğinde, ilk bozulmalar okul sürecinde başlamaktadır. Gombrowicz eğitim sisteminin değerini groteskin ironi işlevinden faydalanarak krize sokar.
Kaynaklar
• Gombrowicz, Witold. Günlük 1953-1958. I.Cilt.
Çev: Neşe Taluy Yüce. İstanbul: YKY, 2015.
• Gombrowicz, Witold. Ferdydurke. Çev: Osman Fırat Baş. Jaguar Kitap, 2015.
