Gombrowicz’in Romanında
Başkahraman
Ferdydurke ve Grotesk
• Gombrowicz’in eserlerindeki en önemli amacı var olan düzeni ve yapıyı bozmak, değerleri krize
sokmaktır. Bunu yapabilmek içinde genellikle grotesk sanatının işlevlerinden faydalanır.
• Grotesk dünyayı yabancılaştıran ve onu eğlenceli, hayali bir alana götüren, içinde esrarengiz, tekin
olmayan güçlerin egemenliğinin yansıdığı, aslında bir araya gelmez gibi görünen şeylerin, mesela trajikle komiğin, adilikle yüceliğin bir oyun havasında
birleştirilmesi gibidir.
• Grotesk sanatı kullanılarak, gösterilmek istenen gerçekler, farklı bir şekilde gösterilip, altı çizilip, daha etkili şekilde okuyucunun karşısına
sunulur.
• Edebiyatta groteskin unsurlarını şöyle
sıralamak mümkündür: “Absürd, Deformasyon, Tersine dönmüş dünya, Geleneksel yapının
Kırılışı, Neden sonuç ilişkisizliği, Eklektik olması, Gülmece, İroni ve Parodi”
• Eser boyunca bir Gombrowicz insanı olan Jojo’nun üç temel tavrı vardır. Bu tavır biçime boyun eğme, biçimi parçalama ve yeni bir biçim yaratma. Bu bağlamda
bakıldığında Jojo ilk önce eğitim kurumunun değerlerini krize sokacak ve öğrencilik biçimini yıkacaktır. Bunu
yapmak için groteskin ironi işlevinden faydalanır.
• Ötekinin bakışıyla kendini biçimlendiren insanı göstermesi bakımından eserdeki tenis maçı sahnesi önemlidir.
Dünyanın bir parodisi olarak kabul edebileceğimiz tenis maçında toplar birbirimizi değerlendirdiğimiz değerler sistemidir.
• İlk grotesk yaklaşımların örneğini okulda geçen sahnelerde bulmak mümkündür. Gombrowicz eğitim sisteminin değerini groteskin ironi
işlevinden faydalanarak krize sokar.
• Modernist ailenin yanında yaşadığı süreçte ise aile değerleri krize sokulmuştur. Jojo buradaki yapıyı çeşitli grotesk figürler kullanarak
sağlamıştır.
• Modern ailenin yanında nötr haline gelen Jojo yeni bir biçim arayışına girerek, yanındaki arkadaşı Mientus ile yollara düşer.
Mientus Gombrowicz’ in hemen hemen tüm eserlerinde
görülen ikinci karakterlerden biridir. (Yazar stereotiplere her ne kadar karşı gelse de, eserlerinde böyle tiplerin oluştuğu
gözlemlenmektedir.) Edebiyat eleştirmenleri bu ikinci karakterlerin Gombrowicz’ in bilinçaltı olduklarını
düşünmektedirler. Gombrowicz bu karakterlerin yanında pasif gözükse de asıl kontrol hep ondadır.
• Yanaşmalara gitme özlemiyle yola çıkan ikilinin yaşadıklarını ise groteskin tersine dönmüş dünya ve absürd işlevleriyle
değerlendirmek mümkündür.
• Yazar biçimin bozuluşunu güçlendirmek için dilsel, görsel ve durumsal groteskin işlevlerinden faydalanmıştır.
Örneğin kendi yarattığı popolamak, bacak kudurganlığı, çocuksu ve yüce popo güneş gibi kelimeleri dilsel grotesk kategorisine almak da olasıyken, modernist ailenin
evinin önünde ağzında bir dal parçasıyla kıpırdamadan bekleyen dilenci ve köpekleşen köylüler görsel grotesk olarak kabul edilebilir. Durumsal groteskin içinde ise yüz buruşturma savaşı ve büyük sentezci Philidor ve can
düşmanı, analizci Anti-Philidor’ un düellosu gibi örnekler yer almaktadır.
Kaynaklar
• Gombrowicz, Witold. Günlük 1953-1958. I.Cilt.
Çev: Neşe Taluy Yüce. İstanbul: YKY, 2015.
• Gombrowicz, Witold. Ferdydurke. Çev: Osman Fırat Baş. Jaguar Kitap, 2015.
