Etkinli e Dayal Müdahale Program n n 3-6 Yafl Geliflimsel Gerili i Olan Çocuklar n Geçifl Becerilerine Etkisi

(1)

Etkinli¤e Dayal› Müdahale Program›’n›n 3-6 Yafl Geliflimsel

Gerili¤i Olan Çocuklar›n Geçifl Becerilerine Etkisi

Hatice BAKKALO⁄LU*

Özet

Etkinli¤e Dayal› Müdahale Program› (EDMP)’n›n, 3-6 yafl geliflimsel gerili¤i olan (GGO) çocuklar›n geçifl becerilerine etkisini inceleyen bu çal›flmaya, GGO yedi ço- cuk kat›lm›flt›r. Araflt›rmada zaman dizileri deseni kullan›lm›flt›r. Uygulama alt› hafta süren “ö¤retim öncesi”, “ö¤retim”, “ö¤retim sonras›” ve dört hafta süren “genelleme” aflamalar›ndan oluflmufltur. EDMP’de “yönergelere uyma”, “s›ra olma”, “ba-

¤›ms›z çal›flma” ve “materyalleri toplama” becerileri ö¤retilmifltir. EDMP’nin etkisini incelemek amac›yla çocuklar Okul Öncesi Geçifl Becerilerini De¤erlendirme Öl- çe¤i (OGBDÖ) ile ö¤retim öncesi ve sonras› aflamalarda ikifler kez, programda yer alan dört beceri için beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› ile üçer kez, genelleme aflamas›nda ise beceri analizi kayd› ile bir kez de¤erlendirilmifltir. Analiz sonuçlar›, çocuklar›n ö¤retim öncesine göre ö¤retim sonras›nda OGBDÖ’den ald›k- lar› puanlarda ve dört beceri için do¤ru tepki yüzdeleri ve gözlem aral›¤› yüzdelerin-

de anlaml› art›ﬂlar oldu¤unu göstermiﬂtir.

Anahtar Kelimeler

Etkinli¤e Dayal› Müdahale Program›, Geliﬂimsel Gerilik, Geçiﬂ Becerileri.

* Ankara Üniversitesi, E¤itim Bilimleri Fakültesi, Özel E¤itim Bölümü Ö¤retim Görevlisi.

Kuram ve Uygulamada E¤itim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 8 (2) • May›s / May 2008 • 355-406

(2)

Cebeci Kampusu 06590 Ankara-Türkiye Telefon: 0 312 363 33 50 / 3001

Fax: 0 312 363 61 45 Elektronik Posta: hbceber@yahoo.com

Yay›n ve Di¤er Çal›ﬂmalar›ndan Seçmeler

Bakkalo¤lu, H. (2008). Okul Öncesi Geçifl Becerilerini De¤erlendirme Ölçe¤i’nin gelifltirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çal›flmalar›. Ankara Üniversitesi E¤itim Bilimleri Fakül-

tesi Dergisi, 41 (2), 293–314.

Bakkalo¤lu, H. (2007, Kas›m). Okul Öncesi Geçifl Becerilerini De¤erlendirme Ölçe¤i’nin gelifltirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çal›flmalar›. 17. Ulusal Özel E¤itim Kongresi’nde su-

nulan bildiri, Çeﬂme/‹zmir.

Sucuo¤lu, B., & Bakkalo¤lu, H. (2007, June). The effectiveness of an activity-based inter- vention program on the transition skills of children with developmental disabilities ages 3 to

6 years. Presentation at The 2nd ISEI Conference, Zagreb, Croatia.

Sucuo¤lu, B., Küçüker, S., Kobal, G., Bakkalo¤lu, H., Kaygusuz, Y., Ünsal, P. & Sar›ca, D. (2005, Ocak). Küçük Ad›mlar Erken E¤itim Projesi. E¤itimde ‹yi Örnekler Konferan-

s›’nda sunulan bildiri, ‹stanbul.

Sucuo¤lu, B., Büyüköztürk, fi., & Bakkalo¤lu, H. (2004, Kas›m). Geliflimsel gerili¤i olan çocuklar›n erken e¤itim programlar›ndan kazançlar›n›n yordanmas›. Küreselleflme Süre- cinde 2. Uluslararas› Erken Yafl E¤itimi ve ‹lk Ö¤retimde Kalite Kongresi’nde sunulan bil-

diri, ‹stanbul, Türkiye.

Akkök, F., Ayd›n, A., Bakkalo¤lu, H., Özeke, E., Sucuo¤lu, B., & Yalç›n, B. (2003, April).

The psychometric characteristics of the Turkish Form of the BOEHM Test. International pers- pectives on school-wide approaches for meeting students, special educational needs. Presentati- on at the Council of Exceptional Children, Annual Convention, Seattle, WA, U.S.A.

Akkök, F., Ayd›n, A., Bakkalo¤lu, H., Özeke, E., Sucuo¤lu, B., & Yalç›n, B. (2003, Ekim).

BOEHM Temel Kavramlar Testi Türkçe Formu’nun psikometrik özellikleri-Pilot çal›ﬂma.

OMEP Dünya Konsey Toplant›s› ve Konferans›’nda sunulan bildiri, Kuﬂadas›, Türkiye.

Sucuo¤lu, B., Bakkalo¤lu, H., Özenel, Z., Çabuk, H., Yarg›c›, Y., & Akansu, Y. (2002).

Daha kolay okuyal›m! Ankara: Kök Yay›nc›l›k.

Sucuo¤lu, B., Bakkalo¤lu, H., Özenmifl, P., & Kaygusuz, Y. (2001). Küçük Ad›mlar Er- ken E¤itim Program›’n›n geliflim gerili¤i olan çocuklar›n geliflimleri üzerindeki etkisinin incelenmesi. B. Sucuo¤lu, S. Küçüker, G. Kobal, H. Bakkalo¤lu, P. Özenmifl, & Y. Kay- gusuz (yay. hzl.), Küçük Ad›mlar Erken E¤itim Program› içinde (s. 19-52). ‹stanbul: Zi-

hinsel Engellilere Destek Derne¤i Yay›nlar›.

Küçüker, S., Bakkalo¤lu, H., & Sucuo¤lu, B. (2001). Erken e¤itim program›na kat›lan geliflimsel gerili¤i olan çocuklar ve anne-babalar›n›n etkileflim davran›fllar›ndaki de¤iflimin

incelenmesi. Özel E¤itim Dergisi, 3 (1), 61-71.

Bakkalo¤lu (Ceber), H., & Sucuo¤lu, B. (2000). Normal ve zihinsel engelli bebeklerde anne-bebek etkilefliminin karfl›laflt›rmal› olarak incelenmesi. Özel E¤itim Dergisi, 2 (4), 47-58.

(3)

Geliflimsel gerilik, geliflim y›llar› süresince, 18 yafl öncesinde ortaya ç›kan, bireyin geliflim sürecini engelleyen durumdur (Peterson, 1988). Geliflimsel gerili¤i olan (GGO) bebeklerin/çocuklar›n ve ailelerinin gereksinimlerini karfl›lamak için erken e¤itim ve erken ço- cukluk özel e¤itim programlar› yürütülmektedir. Etkili programla- r›n yürütülmesi program›n felsefesi, hizmet sa¤lama modeli, de¤erlendirme yöntemleri, müdahale yaklafl›mlar› gibi pek çok faktörün göz önüne al›nmas›n›, özellikle de çocuklar›n geçifllerinin planlan- mas›n› gerektirmektedir (Wolery, 1989). Çocuklar›n e¤itiminde de-

¤iflmeyen süreçlerden birisi, çocuklar›n bir program›n içinde ya da programlar aras›nda geçifl yapmas›d›r (Rous ve Hallam, 1998). GGO ve olmayan çocuklar için geçifller önemlidir, bütün çocuklar erken yafllarda geçifl yapmakta, ancak GGO çocuklar ald›klar› hizmetlerde daha s›k geçifl deneyimi yaflamaktad›r (Hanson, 1999). Erken ço- cukluk araflt›rmalar›nda, çocuklar ve aileleri için erken okul baflar›- s›n› sa¤lamada bir anahtar olarak geçiflin desteklenmesi (Meier ve Schafran, 1999) ve sürece kat›lanlar için mümkün oldu¤unca rahat ve baflar›l› geçifllerin yap›lmas› gereklili¤i giderek daha s›k vurgulanmaktad›r (Katims ve Pierce, 1995).

Chandler’›n (1993’ten aktaran Bruder ve Chandler, 1993) “bir programdan di¤erine ya da bir hizmet modelinden di¤erine hareket et- me süreci” olarak tan›mlad›¤› geçiﬂ alanyaz›nda iki ﬂekilde s›n›flan- d›r›lmaktad›r. ‹lk s›n›flamada Kagan (1992’den aktaran Rosenkoet-

Etkinli¤e Dayal› Müdahale Program›’n›n 3-6 Yafl Geliflimsel

Gerili¤i Olan Çocuklar›n Geçifl Becerilerine Etkisi*

Hatice BAKKALO⁄LU

* Bu çal›flma araflt›rmac›n›n Prof. Dr. Bülbin Sucuo¤lu dan›flmanl›¤›nda yapt›¤› doktora tez çal›flmas›n›n bir bölümünden oluflmaktad›r ve Haziran 2007’de Zagrep- H›rvatistan’da 2. International Society Early Intervention (ISEI) Konferans›’nda sözlü bildiri olarak sunulmufltur.

(4)

ter, Whaley, Hains ve Pierce, 2001) geçifli, “dikey” (zaman içinde s›- ral› olarak bir sistemden di¤erine kat›l›m) ve “yatay” (ayn› zaman diliminde farkl› yerlerde ve farkl› kiflilerin verdi¤i hizmetlere kat›- l›m) olarak iki grupta incelenmektedir. ‹kinci s›n›flamada ise geçifl,

“geliflimsel” (yafla dayal›, ard›fl›k programlara kat›l›m), “geliflimsel ol- mayan” (geliflimsel gerili¤i olmayan akranlarla birlikte olma süresi de¤iflen programlara kat›l›m) ve “s›n›f-içi” (merkeze dayal› programlarda bir etkinlikten di¤erine kat›l›m) olarak üç grupta (Wolery, 1989) incelenmektedir. Ancak günümüzde geçifl denildi¤inde akla ilk gelen, çocuklar›n bir programdan di¤erine hareket etmesini içe- ren dikey ya da geliflimsel geçifllerdir (Wolery, 1999).

GGO çocuklar için okul ça¤›ndan önce üç önemli geçiﬂ noktas› be- lirlenmiﬂtir (Shotts, Rosenkoetter, Streufert ve Rosenkoetter, 1994;

Westling ve Fox, 2000). ‹lk geçifl noktas› olan hastaneden eve ve/ve- ya erken e¤itim program›na geçiflte aileler genellikle çok endifle ve stres yaflayabilmekte, bu durum hizmetlere ulaflamama ve bebe¤e bakamama endiflesinden kaynaklanmaktad›r (Westling ve Fox, 2000). ‹kinci geçifl noktas›, evden/erken e¤itim program›ndan okul öncesi programa geçifltir. Do¤umdan üç yafl›na kadar verilen erken e¤itim hizmetleri genellikle çocu¤un do¤al çevresinde, evde ya da kurumlarda yürütülmekte, çocuk üç yafl›nda okul sistemine girdi-

¤inde okul öncesi programa geçiﬂ, çocuk ve ailesi için de¤iﬂim ve güçlük anlam›na gelebilmektedir (Fox, Dunlap ve Cushing, 2002).

Üçüncü geçifl noktas› olan okul öncesi programdan anas›n›f›na ya da ilkokula geçifl, GGO çocuklara sunulan e¤itim programlar›n› ve kaynaflt›rma olanaklar›n› da göstermekte, baz› çocuklar tam zaman- l› kaynaflt›rma s›n›flar›na geçerken, baz›lar› özel e¤itim s›n›flar›nda hizmet almaktad›r (Westling ve Fox, 2000). Özellikle kaynaflt›rma s›n›flar›na geçiflte, okul öncesi program ile ana s›n›f›n›n ya da ilko- kulun özelliklerindeki (çocuk-ö¤retmen oran› gibi) ve ö¤retmen beklentilerindeki (ba¤›ms›zl›k gibi) farkl›l›klar, GGO çocuklar için karmafl›k bir geçifle neden olabilmektedir (Wolery, 1999).

Okul öncesi dönemdeki çocuklar›n geçiflleri konusundaki ilk tart›flmalar, yoksul çevreden gelen ve/veya GGO çocuklara hizmet ver- meyi amaçlayan Head Start Program›’ndaki ailelerin geçifl konusundaki endiflelerini dile getirmesiyle bafllam›flt›r. 1980’lerin orta- s›nda geçifl çal›flmalar›n› etkileyen iki önemli olay geçekleflmifltir.

‹lk olarak Amerika Birleﬂik Devletleri E¤itim Bakanl›¤›, amac›

(5)

GGO çocuklar›n ana s›n›f›na geçiflini iyilefltirmek olan modeller ge- lifltirmek için bir dizi projeyi finanse etmifl; ikinci olarak Engelli Bi- reylerin E¤itimi Yasas› eyaletlerde 3-5 yafl çocuklar›n›n Bireysel Ai- le Hizmet Plan›’n›n bir parças› olarak geçifl plan› haz›rlanmas›n› zo- runlu k›lm›flt›r (Repetto ve Correa, 1996; Rosenkoetter et al, 2001).

Geçifl plan›, rahat bir geçifl yaflamalar› için aile ve çocu¤a yard›m et- mede kullan›lan bir dizi ifllemi kapsamakta, çocuklara ve ailelerine eski ve iyi bilinen bir programla yeni ve az bilinen bir program ara- s›nda köprü sa¤lamaktad›r (Fowler, 1988). Geçifl plan›; hizmetlerin süreklili¤ini sa¤lamak, de¤iflime uyum sa¤lamalar›na yard›m ederek ailenin rahats›zl›klar›n› en aza indirmek, yasal gereklilikleri yerine getirmek ve geçifl yapt›¤› programda çocu¤un ifllevsel olmas›n› sa¤- lamak amac›yla haz›rlanmaktad›r (Wolery, 1989). Ancak bu amaçla- r› gerçeklefltirmede sistem, aile ve çocuk düzeyinde problemler ya- fland›¤›, bu problemleri çözmek için geçifli etkileyen faktörlerin ele al›nmas› gerekti¤i öne sürülmektedir (Wolery, 1999). Alanyaz›nda geçifli etkileyen faktörlerin yönetsel konular, eski (çocu¤un ayr›ld›-

¤›) ve yeni (çocu¤un geçifl yapt›¤›) programdaki personel, aileler ve çocuklar olarak s›n›fland›r›ld›¤› ve geçifli etkileyen temel faktörün çocuklar oldu¤u belirtilmektedir (Bruder ve Chandler, 1993; Rous, Hemmeter ve Schuster, 1994; Wolery, 1999). Çocu¤un yeni progra- m›n gerekliliklerine/beklentilerine yan›t vermek için gerekli olan becerilere/davran›fllara sahip olmas›, okul öncesi dönemdeki geçifl- leri etkileyen en temel faktördür (Bruder ve Chandler, 1993; Han- son et al., 2000; Maxwell ve Eller, 1994; Rule, Fiechtl ve Innocen- ti, 1990; Wolery, 1999). Programlar aras›ndaki farkl›l›klar nedeniyle, çocu¤un bir programdaki baflar›l› performans›n›n di¤er programda da baflar›l› olmay› garanti etmeyece¤i bildirilmektedir (Carta, Atwa- ter, Schwartz ve Miller, 1990). Geçiflte hem çocuklar› yeni program için haz›rlaman›n (çocuklar›n becerilerini artt›rmak gibi) hem de program› çocuklar için haz›rlaman›n (uygun program ve personel sa¤lamak gibi) önemli ve gerekli oldu¤u belirtilmektedir (Katz, 1991; Rous ve Hallam, 1998). GGO çocuklar› yeni program için ha- z›rlarken, okul öncesi kaynaflt›rma programlar›ndaki ö¤retmenlerin beklentilerini belirlemek amac›yla yap›lan çal›flmalarda, normal e¤itim s›n›flar›ndaki ö¤retmenlerin akademik alanlardan (say› sayma, harfleri söyleme gibi) daha çok sosyal, davran›flsal ve ifllevsel alanlara (ifl birlikçi davran›fllar, tuvalet e¤itimi gibi) önem verdikle-

(6)

ri bulunmuﬂ ve ö¤retmenler taraf›ndan çocuklar›n bu becerilerinin desteklenmesi gerekti¤i vurgulanm›ﬂt›r (Rous ve Hallam, 1998).

Pek çok erken çocukluk özel e¤itimcisi, GGO çocuklar› anaokuluna ya da ana s›n›f›na haz›rlarken, çocuklar›n ba¤›ms›z olarak ifllevlik gösterebilmesi için gereksinim duyulan becerileri belirleme konusunda çal›flmaktad›r (Westling ve Fox, 2000). Bu beceriler geçifl bece- rileri (transition skills) olarak adland›r›lmakta ve “bir çocu¤un yeni çevrede baflar›l› olmas›na ve uyum sa¤lamas›na yard›m ederek programlar aras›nda geçifli kolaylaflt›ran davran›fl ve beceriler” olarak ta- n›mlanmaktad›r (Wolery, 1999). Sosyal, iletiflim, öz bak›m, motivas- yon, problem çözme, çal›flma ve kendini yönetme becerilerini kapsayan geçifl becerileri kavram› yerine, özellikle ana s›n›f›na geçifli konu alan baz› çal›flmalarda yaflam becerileri (survival skills) kavram› da kullan›lmaktad›r (Kemp ve Carter, 2000; Rule et al., 1990). Kaynafl- t›rma programlar›ndaki çocuklar›n, gruba kat›l›m, ba¤›ms›z çal›flma, s›n›f rutinlerini izleme (Carta et al., 1990), yönergelere uyma ve çe- flitli materyalleri kullanma (Rule et al., 1990) gibi becerilere gereksi- nimleri oldu¤u vurgulanmaktad›r. Alanyaz›nda okul öncesinde geçifl yapan 3-6 yafl çocuklar›n sahip olmas› gereken geçifl/yaflam becerilerini de¤erlendirmek amac›yla farkl› ölçme araçlar›n›n gelifltirildi¤i görülmektedir (Rosenkoetter, Hains ve Fowler, 1994; Rule et al., 1990; Byrd ve Rous, 1990’dan aktaran Rous ve Hallam, 1998). Geçifl becerilerini kazanan ve bu becerileri kullanarak anaokulana ya da ana s›n›f›na geçifl yapan çocuklar›n, bu becerileri kazanmayan akranlar›ndan daha baflar›l› olacaklar› vurguland›¤› için, GGO çocuklar›

geçifle haz›rlamak amac›yla çeflitli e¤itimsel etkinlikler planlanmak- tad›r (Fowler, Schwartz ve Atwater, 1991). Bu etkinlikler; yeni programda gereksinim duyulan becerilerin kazand›r›lmas›, eski programda kazan›lan becerilerin kal›c›l›¤›n›n ve genellenmesinin sa¤lanma- s›, çocu¤un davran›fllar›n›n yeni programdaki çocuklar›n normlar›na ulaflt›r›lmas› ve yeni programda gereksinim duyulan uyarlamalar›n belirlenmesi amac›yla yürütülmektedir (Wolery, 1989).

Alanyaz›nda geçifl/yaflam becerilerinin öneminin ele al›nmas›na karfl›n, çok az araflt›rmada bu becerilerin ö¤retimine odaklan›ld›¤›n›

belirten Rule ve arkadafllar› (1990), GGO çocuklara yaflam becerilerini ö¤retmek amac›yla bir çal›flma yürütmüfllerdir. Kaynaflt›rma ya- p›lan bir merkezde yürütülen çal›flmaya 4-5 yafllar›ndaki on sekiz GGO çocuk kat›lm›flt›r. Araflt›rmac›lar, anaokulundan ana s›n›f›na

(7)

geçifl yapacak çocuklar için gerekli olan becerileri belirlemifller ve Okul Baflar›s› ‹çin Beceriler Program›’n› gelifltirmifllerdir. Program- da; “rutinleri izleme, görevi tamamlama, söz dinleme-itaat, grup zaman›, bireysel görevler, büyük grup, çal›flma kitab› görevleri, sessiz zaman ve s›n›f içi geçifli” kapsayan dokuz etkinlik ele al›nm›flt›r.

Her etkinli¤in beceri analizi yap›lm›fl ve ölçüt olarak normal geliflim gösteren çocuklar›n h›z ve do¤ruluk düzeyi al›nm›flt›r. Veriler, do¤- ru tepki yüzdesi kullan›larak toplanm›fl ve ö¤retmenler programdan önce ve sonra çocuklar› Anas›n›f› Yaflam Becerileri Kontrol Listesi ile de¤erlendirmifltir. Çal›flmada yard›m ve ödüllendirme, birincil ö¤retimsel ifllemler olarak kullan›lm›flt›r. Çal›flman›n sonunda ço¤u çocu¤un çal›flma kitab› hariç di¤er etkinliklerde yeterlilik kazand›-

¤› görülmüfltür. Ö¤retmenlerin kontrol listesiyle yapt›klar› de¤erlendirmeler sonucunda da çocuklar›n ön test-son test toplam puanlar› aras›nda anlaml› farkl›l›k oldu¤u bulunmufltur. ‹zleme çal›flma- s› olarak programa kat›lan alt› çocu¤un geçifl yapt›klar› s›n›flarda yaflam becerilerini kullan›p kullanmad›klar› de¤erlendirilmifl ve ço- cuklar›n dokuz becerinin % 90-100’ünü yard›ms›z ya da çok az yar- d›mla kulland›klar› görülmüfltür.

Schwartz ve arkadafllar› (1990’dan aktaran Fowler et al., 1991) geçifl program›nda, ana s›n›f› ö¤retmenlerinin s›n›flar›nda ifllevsellik için önemli oldu¤unu vurgulad›klar› “s›n›f içi geçiflleri tamamlama, grup etkinliklerine kat›lma ve ba¤›ms›z çal›flma” becerilerini ele alm›fl- lard›r. Sekiz anaokulu ve sekiz ana s›n›f›nda yürütülen programa ka- t›lan 84 çocu¤un (39 anaokulu, 45 ana s›n›f›) 46’s› (23 anaokulu, 23 ana s›n›f›) kontrol grubunda yer alm›flt›r. Veriler 10 saniyelik zaman aral›¤› kayd› kullan›larak toplanm›fl ve ö¤retmenler program önce- sinde ve sonras›nda çocuklar›n yaflam becerilerini derecelendirmifl- lerdir. Müdahaleden sonra programa kat›lan çocuklar›n grup etkinliklerine daha fazla s›kl›kta kat›ld›klar›, ba¤›ms›z çal›flma süresince ö¤retmen yard›m›na daha az ihtiyaç duyduklar› ve yaflam becerile- rinde de geliflmeler oldu¤u görülmüfltür. Yine programa kat›lan ço- cuklar›n % 61’inin, kontrol grubundaki çocuklar›n ise % 48’inin kaynaflt›rma ana s›n›flar›na yerlefltirildi¤i bulunmufl ve bu bulgu, ça- l›flman›n önemli bir sonucu olarak yorumlanm›flt›r.

Kemp ve Carter (2000)’›n zihinsel engelli çocuklar›n ana s›n›f›na geçifli konusunda yürütükleri çal›flmaya kat›lan 37 çocuk (yafl; 54-69 ay), okul öncesi dönemde Erken Okul Program›’na kat›lm›fl ve

(8)

program sonras›nda kaynaflt›rma ya da özel e¤itim ana s›n›f›na yer- lefltirilmifltir. Erken Okul Program›’nda, zihinsel engelli olan ve olmayan çocuklar›n ana s›n›f›na geçiflini kolaylaflt›rmak için yaflam becerilerinin gelifltirilmesi amaçlanm›flt›r. Yaflam becerilerinin ö¤retiminde yapay bir ana s›n›f› ortam› oluflturularak bir sonraki y›l karfl› karfl›ya kalacaklar› e¤itimsel durumlara iliflkin olarak çocuklarla s›n›f ö¤retimi, küçük grup e¤itimi ve ba¤›ms›z grup etkinliklerine yer verilen uygulamalar yürütülmüfltür. Ö¤retmenler taraf›ndan kaynaflt›rma için gerekli oldu¤u vurgulanan “yönergelere uyma ve çal›flma davran›fllar›” bütüncül zaman aral›¤› kayd› kullan›larak de-

¤erlendirilmifltir. Program sonras›nda zihinsel engelli çocuklar›n bu iki davran›fltaki performans› ö¤retmenlerin ortalama çocuk olarak belirledi¤i akranlar›n›n performans›yla karfl›laflt›r›lm›fl ve zihinsel engelli çocuklar›n bu iki davran›fl› akranlar›na göre daha az s›kl›kta kulland›klar› bulunmufltur.

Rous ve Hallam (1998), okul öncesi kaynaflt›rma program›na devam eden ve sonraki y›l ana s›n›f›na geçifl yapacak olan dört yafl›ndaki bir çocu¤a geçifl becerilerini ö¤retmek için bir vaka çal›flmas› yürüt- müfllerdir. Geçifl plan›ndaki amaçlar› belirlemek için, çocuk Yar- d›mc› Girifl Düzeyi Becerileri Kontrol Listesi ile de¤erlendirilmifltir. De¤erlendirme sonucunda kontrol listesindeki becerilerden dördünün (uygun flekilde oturur ve bekler, etkinlikler aras›nda ge- çifl yapar, s›n›f d›fl›nda gruplarla birlikte olur ve anne-babas›ndan ayr›larak okulda kal›r) çocu¤un bireysel e¤itim program›ndaki amaçlarla bütünlefltirilmesine, sekizinin ise s›n›f rutinleri ve etkin- liklerle iliflkili olarak ö¤retilmesine karar verilmifltir. Dönem sonunda yap›lan de¤erlendirmede çocu¤un hedeflenen becerileri kazan- d›¤› bulunmufltur.

Alanyaz›n incelendi¤inde geçifl becerilerinin ö¤retimine odaklanan çok az say›da araflt›rma oldu¤u, bu araflt›rmalarda geçifl becerilerinin ö¤retiminde farkl› yaklafl›mlar›n kullan›ld›¤›, ancak etkinli¤e dayal›

müdahaleyi kullanan araflt›rma bulunmad›¤› görülmektedir. Oysaki son y›llarda hem erken çocukluk e¤itiminde hem de erken çocuk- luk özel e¤itiminde geliflimsel aç›dan uygun uygulamalar (develop- mentally appropriate practice) ve etkinli¤e dayal› müdahaleyi (acti- vity-based intervention) de kapsayan do¤al ö¤retim (naturalistic te- aching) yaklafl›m›n›n yayg›n flekilde kullan›ld›¤› görülmektedir.

Geliﬂimsel aç›dan uygun uygulamalar kavram›, son on beﬂ y›ld›r ge-

(9)

liflim düzeylerini ve bireysel gereksinimlerini göz önüne alarak 0-8 yafl aras›ndaki GGO çocuklara hizmet sa¤lamaya odaklanan önemli bir e¤ilimi göstermektedir (Sainato ve Morrison, 2001; Richey ve Wheeler, 2000). Günümüzde daha fazla say›da özel gereksinimli ço- cu¤un kaynaflt›rma hizmetlerinden yararlanmas›, GGO ve olmayan çocuklar için etkinli¤e dayal› müdahale, rastlant›sal ö¤retim, do¤al dil ö¤retimi gibi farkl› do¤al ö¤retim yaklafl›mlar›n›n gelifltirilmesi- ne ve niteli¤inin art›r›lmas›na yol açm›flt›r (Odom, 2000). Erken ço- cukluk e¤itimcileri için önerilen uygulamalarda, hizmetlerin ve ö¤- retimin do¤al çevrelerdeki genel rutinlere yerlefltirilmesi ve çocuk- lar›n hâlihaz›rdaki ve geçifl yapacaklar› çevrelerdeki kullanacaklar›

davran›ﬂlar› üzerinde durulmas› gerekti¤i öne sürülmektedir (Brown ve Odom, 1995).

Do¤al ö¤retim yaklafl›mlar›ndan biri olan etkinli¤e dayal› müdahale (EDM), “müdahalede rutin, planlanm›fl ya da çocu¤un bafllatt›¤› etkinliklere çocu¤un bireysel amaçlar›n›/hedeflerini yerlefltiren, ifllevsel ve genelleme becerilerini kazand›rmak için davran›fl öncesi uyaranlar› ve davran›fl›n sonuçlar›n› kullanan çocuk yönetimli bir yaklafl›m” olarak tan›mlanmaktad›r (Bricker, Pretti-Frontczak ve McCo- mas, 1998). EDM, dört anahtar bilefleni kapsamaktad›r (Bricker et al., 1998; Fox et al., 2002). ‹lk bileflen çocu¤un bafllatt›¤› ifllemlerin kullan›m›d›r; bu bileflen kendisinin bafllatt›¤› etkinlik ve davran›flla- r›n çocu¤un daha fazla dikkatini çekece¤i ve kat›l›m›n› sa¤layaca¤›

varsay›m›na odaklanmaktad›r. ‹kinci bileflen rutin (yemek yeme gibi), planlanm›fl (çiçek dikme gibi) ya da çocu¤un bafllatt›¤› (serbest oyunda evcilik oynama gibi) etkinliklere, çocuk için belirlenen amaç ve hedeflerin yerlefltirilmesidir. Üçüncü bileflen, do¤al olarak ortaya ç›kan davran›fl öncesi uyaranlar›n (hedeflenen tepkiyi ortaya ç›ka- ran) ve davran›fl›n sonuçlar›n›n (çocu¤un tepkisini izleyen) kullan›l- mas›d›r. Son bileflen ise ifllevsel ve genelleme becerilerinin gelifltiril- mesidir. ‹fllevsel beceriler, çocu¤un fiziksel ve sosyal çevresinde daha ba¤›ms›z olmas›na olanak veren ve çocu¤un hâlihaz›rdaki çevre- sinin yan› s›ra geçifl yapaca¤› çevrede de kullanmaya gereksinim du- yaca¤› becerilerdir. Genelleme becerisi ise çocu¤un var olan becerilerini uygun flekilde farkl› kifliler, olaylar ve ortamlarda kullanabil- mesidir. Sonuç olarak EDM, “etkinlik ve etkin olmay›” kapsamaktad›r. Etkinlik, çocu¤un bireysel program›nda yer alan hedefle- re/amaçlara ulaflmak için e¤itimcinin sa¤lad›¤› f›rsatlar›, etkin olma

(10)

ise sosyal ve fiziksel çevrede çocuktan beklenen kat›l›m türünü ifa- de etmektedir. EDM’nin alanyaz›nda tan›mlanan en kapsaml› do¤al ö¤retim yaklafl›m› oldu¤u, detayl› bir organizasyonel yap›y› ve kav- ramsal çat›y› kapsad›¤›, etkilili¤inin kan›tland›¤› ve belli bir alana odaklanma yerine bütün geliflim alanlar›nda kullan›labildi¤i belirtilmektedir (Novick, 1993). EDM’nin etkilili¤ini inceleyen çal›flmala- r› gözden geçiren Pretti-Frontczak, Barr, Macy ve Carter (2003), ge- nifl bir yelpazede yer alan oyun, akademik, sosyal, dil, öz bak›m, grup ö¤retimi, s›n›f içi geçifl, taklit, say› sayma gibi becerilerin ö¤retiminde EDM’nin etkili oldu¤unu bulmufllard›r.

Türkiye’de ilgili mevzuatta geçifle iliflkin yasal düzenlemeler bu- lunmamakla birlikte, 573 Say›l› Özel E¤itim Hakk›nda Kanun Hükmünde Kararname (1997) ve Özel E¤itim Hizmetleri Yönet- meli¤i (2006)’nde “Özel e¤itime erken bafllamak esast›r.” ve “Özel e¤itim gerektiren bireylerin, her tür ve kademedeki e¤itimlerinin kesintisiz sürdürülebilmesi için her türlü rehabilitasyonlar›n› sa¤la- yacak kurum ve kurulufllarla iflbirli¤i yap›l›r.” hükümlerinin yer al- d›¤› görülmektedir. Do¤rudan geçifle iliflkin maddeler olmasa da, var olan mevzuat çerçevesinde geçifl çal›flmalar›n›n bafllat›labilece¤i ve dolayl› olarak bu maddelerin okul öncesindeki geçifl çal›flmalar›- n›n yürütülmesini ve geçifl planlar›n›n haz›rlanmas›n› kolaylaflt›rabi- lece¤i düflünülmektedir. Ayn› zamanda Türkiye’de GGO ve olmayan çocuklar›n okul öncesi dönemdeki geçifllerine odaklanan s›n›r- l› say›da çal›flma bulunmaktad›r. Karg›n, Akçamete ve Bayd›k (2001) taraf›ndan okul öncesi dönemde çocu¤u bulunan ailelerin geçifl sürecindeki gereksinimlerini belirlemek amac›yla yürütülen çal›flmada 24 maddeden oluflan Anas›n›f›na Geçiflte Aile Gereksi- nimleri Belirleme Ölçe¤i gelifltirilmifl, ölçek 3-5 yafl›ndaki 94 iflitme engelli çocu¤un anne babas›na uygulanm›fl ve ölçe¤in geçerlik ve güvenirlik çal›flmalar› yap›lm›flt›r. Çal›flman›n sonucunda anne babalar›n ana s›n›f›na geçiflle ilgili olarak ölçekte yer alan tüm maddelere gereksinim duyduklar› bulunmufltur.

Günümüzde GGO bebeklerin/çocuklar›n ve ailelerinin gereksinimlerini karfl›lamak için çeflitli erken e¤itim ve erken çocukluk özel e¤itim programlar› yürütülmektedir. Bu programlar›n etkilili¤i bir- çok faktörün göz önüne al›nmas›n› gerektirmektedir, bu faktörler- den biri de programlar aras›ndaki geçifllerdir. Alanyaz›nda programlar aras›ndaki baflar›l› geçifllerin, erken e¤itim ve erken çocukluk

(11)

özel e¤itiminin birincil amac› oldu¤u, çocuklar ve aileleri için okul baflar›s›n› sa¤lamada bir anahtar olarak geçiflin desteklenmesinin gerekti¤i, planlanm›fl baflar›l› geçifllerin olumlu deneyimlere yol aç- t›¤›, planlanmayan ya da yetersiz planlanan geçifllerin çocuklara ve ailelerine zarar verebilece¤i öne sürülmektedir. Çocuk, aile ve e¤i- timciler için mümkün oldu¤unca rahat ve baflar›l› geçifllerin yap›l- mas›na odaklan›lmaktad›r. Son y›llarda Türkiye’de de GGO bebek- lere/çocuklara ve ailelerine yönelik erken e¤itim hizmetleri sistem- li bir flekilde verilmeye çal›fl›lmaktad›r. Ancak bu programlardan sonra çocuklar›n anaokuluna ya da ana s›n›f›na geçiflleri konusunda çal›flmalar sürdürülememekte, dolay›s›yla erken e¤itim programla- r›n›n etkileri/yararlar› kal›c› olamamaktad›r. Erken e¤itim programlar›n›n etkilili¤ini/yararl›l›¤›n› art›rmak için, GGO çocuklar›n erken e¤itim program›ndan anaokuluna ya da ana s›n›f›na geçiflini kolaylaflt›racak ve çocuklar› yeni programda ifllevsel olmaya haz›rlayacak geçifl becerilerinin belirlenmesi ve bu becerilerin ö¤retiminin yap›l- mas› gerekmektedir. Söz konusu düflünceden yola ç›karak bu çal›flmada okul öncesi GGO çocuklar›n geçifl becerilerinin de¤erlendirilmesi, de¤erlendirme sonuçlar›na göre Etkinli¤e Dayal› Müdahale Program› (EDMP)’n›n haz›rlanmas›, haz›rlanan program›n uygulan- mas› ve uygulanan program›n etkilili¤inin incelenmesi amaçlanm›fl- t›r. Bu amaç do¤rultusunda flu sorulara yan›t aranm›flt›r: 1) EDMP, çocuklar›n Okul Öncesi Geçifl Becerilerini De¤erlendirme Ölçe-

¤i’nden ald›klar› puanlarda anlaml› bir farkl›l›¤a yol açm›fl m›d›r? 2) EDMP, çocuklar›n “yönergelere uyma”, “s›ra olma”, “ba¤›ms›z ça- l›flma” ve “materyalleri toplama” becerilerini kazanmalar›nda anlaml› bir farkl›l›¤a yol açm›fl m›d›r?

Yöntem Araﬂt›rma Modeli

Bu çal›flmada belli bir süre boyunca ortaya ç›kan e¤ilimleri ve de¤i- fliklikleri incelemek için kullan›lan analizler ve ifllemlerin yer ald›-

¤› (Ryan ve Hess, 1991) yar› deneysel bir desen olan zaman dizileri modeli (time series model) kullan›lm›ﬂt›r. Bu model; kontrol grubu oluﬂturman›n mümkün olmad›¤›, deneklerin ayn› araçla periyo- dik olarak de¤erlendirildi¤i ve özellikle okul yönetimi politikalar›

ya da ö¤retim yöntemleri de¤iflti¤inde sonuçlar›n de¤iflip de¤iflme- di¤inin incelendi¤i araflt›rmalarda kullan›lmaktad›r (Borg ve Gall,

(12)

1983). Modelde rastgele seçilmifl bir grup yer almakta, de¤erlendirme arac› ile ba¤›ml› de¤iflken belirli aral›klarla ölçülmekte, ölçüm- lerin ilk yar›s›ndan sonra ba¤›ms›z de¤iflken (X) uygulanmakta, X’in uygulamas›ndan sonra da belli aral›klarla ölçümler yinelenmekte- dir. X’ten sonraki ölçümlerin önceki ölçümlere göre ayr› bir düzey- de/yönde de¤iflmesi, X’in etkisi olarak kabul edilmektedir. Veriler üzerinde X’in etkisini görebilmek için hem uygun istatistiksel ifllemler kullan›labilmekte, hem de ölçümlerin grafik sunumlar› veri- lebilmektedir (Karasar, 1995).

Çal›ﬂma Grubu

Çal›flma grubu, GGO yedi çocuktan oluflmaktad›r. Üniversite has- tanelerinin Çocuk Ruh Sa¤l›¤› ya da Genetik bölümlerinden “geliflimsel gerilik” tan›s› alm›fl olan yedi çocuk daha önce Küçük Ad›m- lar Erken E¤itim Program›’na kat›lm›flt›r. Çocuklar bu program›n de¤erlendirme arac› olan Küçük Ad›mlar Geliflim Becerileri Envan- teri (Pieterse, Treolar, Cairns, Uther ve Brar, 1996) ile program ön- cesinde de¤erlendirilmifltir. De¤erlendirme sonucunda programa kat›lan çocuklar›n geliflim yafllar›n›n büyük kas, küçük kas, al›c› dil, kiflisel-toplumsal ve toplam puanda takvim yafllar›na göre geri oldu-

¤u görülmüfltür. Çal›flmaya kat›lan çocuklar›n takvim yafllar› 42-65 ay (=51.5; ss=8.8) aras›nda de¤iflirken, geliflim yafllar› 30-46 ay (=36.4; ss=5.6) aras›nda de¤iflmektedir. Çocuklardan üçü k›z, dör- dü erkektir ve ikisi Cerabral Palsy, befli Down Sendromu tan›s›na sahiptir.

Veri Toplama Araçlar›

Bu çal›flmada çocuklar›n yafl, cinsiyet, geliflim gerili¤inin türü ve erken e¤itim program›na kat›l›p kat›lmad›klar›na iliflkin bilgileri toplamak amac›yla Bilgi Formu, çocuklar›n geçifl becerilerini de¤erlendirmek amac›yla ise Bakkalo¤lu (2008) taraf›ndan gelifltirilen Okul Ön- cesi Geçifl Becerilerini De¤erlendirme Ölçe¤i (OGBDÖ) kullan›lm›flt›r.

OGBDÖ gelifltirilirken alanyaz›n taramas›, okul öncesi programla- r›n yöneticileri ve ö¤retmenleriyle görüflmeler ve okul öncesi programlarda çekilen video kay›tlar›n analizi çal›flmalar› yap›lm›flt›r. Bu çal›flmalar sonucunda yirmi befl maddeden oluflan bir taslak form oluflturulmufl, bu form için alanda çal›flan uzmanlar›n görüflleri al›n-

(13)

m›fl ve öneriler do¤rultusunda deneme formu oluflturulmufltur. De- neme formu, özel e¤itim, normal e¤itim ve kaynaflt›rma program›

uygulanan toplam on iki anaokulunda görev yapan otuz befl ö¤ret- mene, s›n›flar›ndaki iki yüz doksan sekiz çocu¤u (yirmi bir GGO ve iki yüz yetmifl yedi geliflimsel gerili¤i olmayan) de¤erlendirmeleri için verilmifltir.

OGBDÖ’nün geçerlik çal›flmalar›nda faktör analizine, madde analizine ve ölçüt geçerli¤ine bak›lm›flt›r. Faktör analizi çal›flmalar› (temel bileflenler analizi) sonucunda, ölçe¤in iki faktörlü bir yap›ya sahip oldu¤u; on dokuz maddeden oluflan faktör 1’in (Sosyal ‹letiflimsel Beceriler Alt Ölçe¤i) toplam varyans›n % 49,9’unu ve befl maddeden oluflan faktör 2’nin (Öz Bak›m Becerileri Alt Ölçe¤i) ise % 7,8’ini aç›klad›¤› görülmüfltür. Ölçekte yer alan bir madde, iki fak- törde de yüksek yük de¤erine (.40 ve .41) sahip oldu¤u için ölçek- ten ç›kart›lm›flt›r. Faktör 1’de yer alan maddelerin faktör yük de¤erlerinin .59-.77 aras›nda, faktör 2’de yer alan maddelerin faktör yük de¤erlerinin ise .63-.83 aras›nda oldu¤u bulunmufltur. OGB- DÖ’nün madde analizi çal›flmalar›nda ölçekteki her madde için alt ve üst % 27’lik gruplar›n puan ortalamalar› aras›nda fark olup olma- d›¤›na iliflkisiz örneklemler için t-testi ile bak›lm›fl ve tüm maddelerin alt ve üst gruplar› sahip olduklar› geçifl becerileri aç›s›ndan ay›rt etti¤i ve tüm maddelerin, madde toplam puan korelasyon kat say›lar›n›n .43-.80 (p<.01) aras›nda oldu¤u bulunmufltur. ‹lk ölçüt geçerli¤i çal›flmas›nda, OGBDÖ’nün Sosyal ‹letiflimsel Beceriler Alt Ölçe¤i’nin ölçüt geçerli¤ini test etmek amac›yla, daha önce OGBDÖ ile de¤erlendirilen yüz yirmi dört çocu¤un sosyal becerileri Okulöncesi ve Anas›n›f› Davran›fl Ölçekleri’nden Sosyal Beceri Ölçe¤i kullan›larak ö¤retmenleri taraf›ndan de¤erlendirilmifl ve ço- cuklar›n iki ölçekten elde ettikleri puanlar›n ortalamalar› aras›ndaki korelasyon kat say›s›n›n .70 (p<.001) oldu¤u bulunmufltur. OGB- DÖ’nün ikinci ölçüt geçerli¤i çal›flmas›nda ise ölçe¤in geliflimsel gerili¤i olan (yirmi bir) ve olmayan (yirmi bir) çocuklar› geçifl becerileri aç›s›ndan ay›rt edip etmedi¤ine iliflkisiz örneklemler için t- testi kullan›larak bak›lm›flt›r. Geliflimsel gerili¤i olan ve olmayan çocuklar›n OGBDÖ’den elde ettikleri faktör 1, faktör 2 ve toplam puan ortalamalar› aras›nda anlaml› derecede fark oldu¤u, geliflimsel gerili¤i olan çocuklar›n puanlar›n›n akranlar›ndan anlaml› derecede az oldu¤u ve ölçe¤in iki grubu ay›rt etti¤i bulunmufltur.

(14)

OGBDÖ’nün güvenirlik çal›flmalar›nda ise iç tutarl›k kat say›s›na, test-tekrar test korelasyonuna ve de¤erlendirmeciler aras› tutarl›¤a bak›lm›flt›r. OGBDÖ’nün iç tutarl›l›k kat say›lar› incelendi¤inde faktör 1, faktör 2 ve toplam puan için Cronbach Alfa iç tutarl›k kat say›lar›n›n s›ras›yla .95, .85 ve .95 oldu¤u; Sperman Brown iç tutar- l›k kat say›lar›n›n ise s›ras›yla .78, .93 ve .92 oldu¤u bulunmufltur.

OGBDÖ’nün test-tekrar test güvenirli¤i incelemek amac›yla on üç ö¤retmen, on befl gün arayla yüz yirmi dört çocu¤u OGBDÖ ile iki kez de¤erlendirmifller ve iki de¤erlendirme sonucunda elde edilen faktör 1, faktör 2 ve toplam puanlar aras›ndaki korelasyon kat say›- lar›n›n s›ras›yla .70, .58 ve .70 (p<.01) oldu¤u bulunmufltur. OGB- DÖ’nün de¤erlendirmeciler aras› tutarl›¤›n› incelemek amac›yla dokuz çocuk, dört de¤erlendirmeci taraf›ndan ba¤›ms›z olarak de-

¤erlendirilmifl, de¤erlendirmeler aras›nda fark olup olmad›¤›na iliflkili ölçümler için Friedman’›n iki yönlü varyans analizi kullan›larak bak›lm›flt›r. Dört de¤erlendirmeci taraf›ndan yap›lan ba¤›ms›z de-

¤erlendirmelerde faktör 1, faktör 2 ve toplam puanlar›n anlaml› derecede farkl›laﬂmad›¤› ve de¤erlendirmeciler aras›nda tutarl›l›k oldu¤u bulunmuﬂtur.

Yürütülen geçerlik ve güvenirlik çal›flmalar› sonucunda, OGB- DÖ’nün okul öncesi çocuklar›n geçifl becerilerini de¤erlendirmede geçerli ve güvenilir bir araç oldu¤una karar verilmifltir (Bakkalo¤lu, 2008). OGBDÖ’de on dokuz sosyal iletiflimsel ve befl öz bak›m becerisi olmak üzere toplam yirmi dört madde yer almaktad›r. Ö¤retmenler en az alt› ayd›r tan›d›klar› çocuklar› beflli derecelendirme kullan›larak de¤erlendirmektedir. Ölçekten al›nabilecek toplam puan 24 ile120 aras›nda de¤iflmektedir.

‹ﬂlem

Uygulamac›lar:Çal›flmaya araflt›rmac› d›fl›nda Ankara Üniversitesi Özel E¤itim Bölümü Zihin Engelliler Ö¤retmenli¤i Program›’na devam eden üç lisans ö¤rencisi uygulamac› olarak kat›lm›flt›r. Uy- gulamac› ö¤renciler, daha önce Küçük Ad›mlar Erken E¤itim Prog- ram›’nda ve bir okul öncesi programda çal›flm›fl olan ve bu araflt›r- mada çal›flmak için yeterli deneyime ve alt yap›ya sahip olan ö¤ren- cilerdir. Program bafllamadan önce araflt›rmac›, uygulamac›larla de-

¤erlendirme, verilerin analizi ve ö¤retim süreci hakk›nda toplam befl saatlik bilgilendirici bir toplant› yapm›fl ve araflt›rma verilerinin

(15)

d›fl›nda kalan video kay›tlar› üzerinde beceri analizi kayd› ve bütün- cül zaman aral›¤› kayd› tutma, veri kay›t formlar›n› kullanma, tutar- l›k kat say›s› hesaplama gibi konularda toplam on befl saatlik bir ön çal›flma yürütmüfltür.

Uygulama:Bu süreçte EDMP’ye kat›lacak GGO çocuklar› belirlemek için, daha önce Küçük Ad›mlar Erken E¤itim Program›’na ka- t›lan 3-6 yafl›ndaki çocuklara ulafl›lm›fl, programa kat›lmay› isteyen yedi aileyle toplant› yap›lm›fl ve ailelere program tan›t›lm›flt›r. Da- ha sonra çocuklar Küçük Ad›mlar Geliflim Becerileri Envanteri (Pieterse et al., 1996) ile bireysel olarak de¤erlendirilmifl ve anne babalara uygulama süreci konusunda ayr›nt›l› bilgi verilmifltir. Aile- lerle ve uygulamac›larla yap›lan çal›flmalar tamamland›ktan sonra GGO yedi çocukla “gelifl, serbest zaman, sohbet ve yoklama, masa etkinlikleri, temizlik ve kahvalt›, serbest zaman, hikâye, müzik, ku- rall› oyun, serbest zaman ve gidifl” etkinliklerini içeren günlük program uygulanmaya bafllanm›flt›r. Bu program haftada üç gün (sa- l›, perflembe, cuma) sabahtan ö¤leye kadar (09.30-12.30) yürütül- müfltür.

EDMP’de yer alacak becerileri belirlemek amac›yla, uygulama bafllad›ktan iki hafta sonra, çocuklar OGBDÖ ile araflt›rmac› ve üç uygulamac› taraf›ndan ba¤›ms›z olarak de¤erlendirilmifltir. De¤erlendirme sonuçlar›na göre EDMP’de “yönergelere uyma”, “s›ra olma,

“ba¤›ms›z çal›flma” ve “materyalleri toplama” becerilerinin yer al- mas›na karar verilmifltir. Bu dört beceri, çal›flma grubundaki yedi çocu¤un da yetersiz oldu¤u, anaokulu ö¤retmenlerinin çocuklar›n okul öncesi programlarda baflar›l› olabilmeleri için gereksinim duyulan beceriler oldu¤unu belirttikleri ve alanyaz›nda okul öncesin- de kaynaflt›rma için önemli geçifl becerileri olarak vurguland›¤› için seçilmifltir. Programda yer alacak beceriler belirlendikten sonra, bu becerilerin de¤erlendirilmesi ve ö¤retimi için uygun etkinlikler be- lirlenerek EDMP haz›rlanm›fl ve her biri alt› hafta süren ö¤retim öncesi, ö¤retim, ö¤retim sonras› aflama ile dört hafta süren genelleme aflamas› uygulamaya konulmufltur.

Ö¤retim öncesi aflamada, günlük program çerçevesinde etkinlikler yürütülmüfl, EDMP’de yer alan becerilerin ö¤retimine iliflkin olarak çocuklarla hiçbir çal›flma yap›lmam›flt›r. Bu aflamada iki tür de¤erlendirme yap›lm›flt›r. ‹lk de¤erlendirmede, çocuklar OGBDÖ’de yer alan tüm beceriler aç›s›ndan bu aflaman›n bafl›nda ve sonunda iki

(16)

kez de¤erlendirilmifltir. ‹kinci de¤erlendirmede ise çocuklar, EDMP’de yer alan dört beceri aç›s›ndan on befl gün aral›klarla beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› kullan›larak üç kez de¤erlendirilmifltir. Bu de¤erlendirmelerde, cuma günleri s›n›ftaki tüm oturumlar›n video kay›tlar› yap›lm›fl, daha sonra bu kay›tlar çö- zümlenerek bu aflamaya iliflkin de¤erlendirmeler yap›lm›flt›r.

Ö¤retim aflamas›nda, EDMP çerçevesinde programda yer alan dört becerinin ö¤retimi yap›lm›flt›r. Çal›flmada becerilerin de¤erlendirilmesi ve ö¤retiminin sistematik olarak yap›labilmesi için, dört beceri rutin olarak s›n›f program›nda yer alan planlanm›fl etkinliklere yerlefltirilmifl ve ö¤retim ile de¤erlendirmeler bu etkinliklerde ya- p›lm›flt›r (Ek-1’de beceri analizi, ö¤retim ve etkinlikler bafll›klar› al- t›nda EDMP’nin genel çerçevesi verilmifltir.).

Ö¤retim sonras› aflama, ö¤retim öncesi aflama gibi yürütülmüfl ve çocuklar ayn› flekilde de¤erlendirilmifltir.

Genelleme aflamas›, çocuklar›n programda yer alan ve ö¤retimi yap›- lan dört beceriyi, ö¤retimi yapan kiflinin d›fl›ndaki kifli ve ö¤retim yap›lan ortam›n›n d›fl›ndaki ortamda da kullan›p kullanmad›klar›n›

de¤erlendirmek amac›yla yürütülmüﬂtür. Bu amaçla EDMP’ye ka- t›lan yedi çocuk, geliﬂimsel gerili¤i olmayan çocuklar›n devam etti-

¤i Ankara Üniversitesi E¤itim Bilimleri Fakültesi Anaokuluna dört hafta süreyle haftada iki yar›m gün gitmifltir. Bu süreçte ö¤retmenlerden programlar›nda herhangi bir de¤ifliklik yapmamalar›, ancak daha önce ö¤retimi yap›lan dört becerinin kullan›m› için f›rsat ya- ratmalar› ve bu becerileri kullanmalar› için çocuklara yönerge ver- meleri istenmifltir. Bu anaokulunda video kay›t sistemi bulunmad›-

¤› için, dört haftan›n sonunda bütüncül zaman aral›¤› kayd› ile de-

¤erlendirme yap›lamam›ﬂt›r. GGO yedi çocu¤un kullanmalar› gereken durumlarda ö¤retimi yap›lan dört beceriyi kullan›p kullanama- d›klar›, üç uygulamac› taraf›ndan beceri analizi kayd› kullan›larak do¤rudan gözlem yoluyla de¤erlendirilmiﬂtir.

Verilerin Toplanmas› ve Analizi

Çal›flmada EDMP’nin etkilili¤i ile çal›flman›n güvenirli¤i ve geçer- li¤ine iliflkin olarak iki tür veri toplanm›fl ve analiz edilmifltir.

EDMP’nin etkilili¤ine iliﬂkin verilerinin toplanmas› ve analizi:

EDMP’nin etkilili¤ini belirlemek amac›yla çocuklar›n geçiﬂ beceri-

(17)

leri; i) OGBDÖ ve ii) beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›-

¤› kayd› ile de¤erlendirilmiﬂtir.

i) OGBDÖ ile yap›lan ölçümler, ö¤retim öncesi ve ö¤retim sonras›

aflamalarda çocuklar›n geçifl becerilerini de¤erlendirmek amac›yla yap›lm›flt›r. Ö¤retim öncesi aflama bafllad›ktan sonra ilk haftan›n sonunda OGBDÖ kullan›larak ö¤retim öncesi ilk ölçüm (Ö1) yap›l- m›fl, alt› hafta sonra bu aflaman›n sonunda ikinci ö¤retim öncesi öl- çüm (Ö2) yap›larak bu aflamada iki kez veri toplanm›flt›r. Daha sonra alt› hafta süren ö¤retim aflamas› yürütülmüfl, bu aflaman›n ard›n- dan ö¤retim sonras› aflamaya geçilmifltir. Ö¤retim sonras› aflama bafllad›ktan sonra ilk haftan›n sonunda OGBDÖ kullan›larak ö¤retim sonras› ilk ölçüm (Ö3) yap›lm›fl, alt› hafta sonra bu aflaman›n sonunda ikinci ö¤retim sonras› ölçüm (Ö4) yap›larak bu aflamada da iki kez veri toplanm›flt›r.

OGBDÖ ile yap›lan dört ölçüm sonucunda çocuklar›n faktör 1, fak- tör 2 ve toplam puanlar›n›n anlaml› flekilde farkl›lafl›p farkl›laflmad›-

¤›n› belirlemek amac›yla çocuklar›n OGBDÖ puanlar› normal da¤›- l›m göstermedi¤i için parametrik olmayan bir test olan iliflkili öl- çümler için Friedman’›n iki yönlü varyans analizi kullan›lm›flt›r. Bu analiz sonucunda ortaya ç›kan farkl›l›klar›n hangi ölçümler aras›nda oldu¤unu bulmak amac›yla ise parametrik olmayan bir test olan iliflkili ölçümler için Wilcoxon ‹flaretli S›ralar Testi kullan›lm›flt›r. Ay- r›ca dört ölçüm sonucunda çocuklar›n, faktör 1, faktör 2 ve toplam puan ortalamalar› grafikle de gösterilmifltir.

ii) Beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› kullan›la- rak yap›lan ölçümler, EDMP’de yer alan ve ö¤retimi yap›lan dört becerinin de¤erlendirilmesi amac›yla yap›lm›ﬂt›r.

Beceri analizi kayd›nda, dene¤in bir zincirleme davran›fl›n basa- maklar›ndan her birine gösterdi¤i tepkiler kaydedilmektedir (Te- kin ve K›rcaali-‹ftar, 2001). Çal›flmada EDMP’de yer alan dört beceri için çocuklar›n performanslar›n› de¤erlendirmek amac›yla ön- celikle dört becerinin analizi yap›lm›fl (bkz. Ek–1), Beceri Analizi Kay›t Formu gelifltirilmifl, video kay›tlar üzerinde çocuklar›n her bir basamaktaki performans› bu form arac›l›¤›yla de¤erlendirilmifl ve do¤ru tepki yüzdesi (do¤ru yap›lan basamak say›s› / toplam basamak say›s› X 100) hesaplanm›flt›r.

Bütüncül zaman aral›¤› kayd›nda, gözlem süresi küçük zaman ara-

(18)

l›klar›na bölünmekte ve her bir aral›k süresince davran›fl›n gerçek- leflip gerçekleflmedi¤ine bak›lmakta, aral›¤›n tümünde davran›fl sü- rüyorsa davran›fl “var/+” olarak; aral›¤›n›n bir bölümünde davran›fl gerçeklefliyor, bir bölümünde gerçekleflmiyorsa “yok/-” olarak kabul edilmektedir (Tekin ve K›rcaali-‹ftar, 2001). Çal›flmada EDMP’de yer alan dört beceri için çocuklar›n performans›n› de¤erlendirmek amac›yla öncelikle Bütüncül Zaman Aral›¤› Kay›t Formu gelifltirilmifltir. De¤erlendirmelerde on saniyelik zaman aral›klar›n›

bildiren bir teyp kayd› kullan›larak video kay›tlar üzerinden çocuk- lar›n her becerideki performans› bu form arac›l›¤›yla de¤erlendirilmifl ve gözlem aral›¤› yüzdesi (davran›fl›n gözlendi¤i aral›k say›s› / toplam aral›k say›s› X 100) hesaplanm›flt›r.

Beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› kullan›larak veri toplamak amac›yla alt› haftadan oluflan ö¤retim öncesi aflamada, on befl gün aral›klarla üç video kayd› al›nm›fl ve bu kay›tlar üze- rinden ö¤retim öncesi aflamaya iliflkin olarak üç ölçüm (Ö1, Ö2, Ö3) yap›lm›flt›r. Alt› hafta süren ö¤retim aflamas›n›n ard›ndan ö¤retim sonras› aflamada da on befl gün aral›klarla video kay›tlar› üzerinden üç ölçüm daha (Ö4, Ö5, Ö6) yap›lm›flt›r. Dört hafta süren genelleme aflamas›nda ise çocuklar›n devam etti¤i anaokulunda video ka- y›t sistemi bulunmad›¤› için, bütüncül zaman aral›¤› kayd› ile veri toplanamam›fl ve genelleme aflamas› ölçümü (Ö7) sadece beceri analizi kayd› kullan›larak yap›lm›flt›r. Böylece çal›flmada her bir beceri için beceri analizi kayd› ile yedi ölçüm, bütüncül zaman aral›¤›

kayd› ile alt› ölçüm yap›lm›ﬂt›r.

Video kay›tlar›n›n çözümlenmesi sürecinde uygulamac›lar her otu- rumu bir kez beceri analizi kayd›, bir kez de bütüncül zaman aral›-

¤› kayd› yapmak amac›yla her çocuk için iki kez izlemifltir. Uygula- mac›lar, video kay›tlar› üzerinde çocuklar›n her bir becerideki performans›n› de¤erlendirirken, her bir ölçüm için üç etkinlikte beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› tutmufltur. Örne¤in yönergelere uyma becerisinde, her bir ölçüm için üç de¤erlendirme (yoklama, hikâye ve müzik etkinli¤inde) yap›lm›fl, daha sonra bu üç de¤erlendirmeden elde edilen do¤ru tepki yüzdesi ve gözlem aral›-

¤› yüzdesinin ortalamas› al›nm›ﬂ, veri analizinde ve grafiklerde o öl- çüm için bu ortalama kullan›lm›ﬂt›r.

Beceri analizi kayd› ile yap›lan yedi ölçümde çocuklar›n do¤ru tepki yüzdelerinin ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› ile yap›lan alt› öl- çümde çocuklar›n gözlem aral›¤› yüzdelerinin anlaml› bir ﬂekilde

(19)

farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤›n› belirlemek amac›yla iliflkili ölçümler için Friedman’›n iki yönlü varyans analizi kullan›lm›flt›r. Bu analiz sonucunda ortaya ç›kan farkl›l›klar›n, hangi ölçümler aras›nda oldu-

¤unu bulmak amac›yla ise iliflkili ölçümler için Wilcoxon ‹flaretli S›- ralar Testi kullan›lm›flt›r. Ayr›ca EDMP’de yer alan dört beceri için çocuklar›n do¤ru tepki yüzdesi ve gözlem aral›¤› yüzdesi ortalamalar› grafikle gösterilmifltir.

Çal›ﬂman›n güvenirli¤i ve geçerli¤ine iliﬂkin verilerinin toplanmas›

ve analizi: Çal›flman›n güvenirli¤ine iliflkin olarak i) de¤erlendirmeciler aras› tutarl›¤a, ii) gözlemciler aras› tutarl›¤a, iii) uygulama güvenirli¤ine ve çal›flman›n geçerli¤ine iliflkin olarak da iv) sosyal geçerli¤e bak›lm›flt›r.

De¤erlendirmeciler aras› tutarl›kta, OGBDÖ kullan›larak ö¤retim öncesi ve ö¤retim sonras› aﬂamalarda yap›lan de¤erlendirmelerin güvenirli¤ini incelemek amac›yla OGBDÖ ile yap›lan dört ölçüm- den ikisi (Ö1 ve Ö3) araﬂt›rmac› ve bir uygulamac› taraf›ndan ba-

¤›ms›z olarak yap›lm›flt›r. ‹ki de¤erlendirmeden elde edilen faktör 1, faktör 2 ve toplam puan üzerinde de¤erlendirmeciler aras›nda farkl›l›k olup olmad›¤›n› incelemek amac›yla parametrik olmayan bir test olan iliflkili ölçümler için Friedman’›n iki yönlü varyans analizi kullan›lm›flt›r. ‹ki de¤erlendirmeci taraf›ndan Ö1 ve Ö3’te yap›- lan ba¤›ms›z de¤erlendirmeler sonucunda faktör 1, faktör 2 ve toplam puanda de¤erlendirmelerin anlaml› derecede farkl›laflmad›¤› ve de¤erlendirmeciler aras›nda tutarl›l›k oldu¤u bulunmufltur.

Gözlemciler aras› tutarl›k, iki ba¤›ms›z gözlemcinin birbirinden ba-

¤›ms›z ancak efl zamanl› olarak hedef davran›fl›n ne düzeyde ger- çekleflti¤ine iliflkin olarak yapt›klar› de¤erlendirmelerin karfl›laflt›- r›lmas› amac›yla yap›lmaktad›r. Daha sonra iki ba¤›ms›z gözlemci- nin yapt›klar› de¤erlendirmeler üzerinden gözlemciler aras› tutarl›k kat say›s› [görüfl birli¤i / (görüfl birli¤i + görüfl ayr›l›¤›) X 100] hesap- lanmakta ve bu kat say›n›n en az % 80 olmas› önerilmektedir (K›r- caali-‹ftar ve Tekin, 1997). Bu çal›flmada gözlemciler aras› tutarl›k hesaplamalar›, dört beceri için beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› kullan›larak ö¤retim öncesi ve ö¤retim sonras›

aflamalarda yap›lan gözlemlerin güvenirli¤ini incelemek amac›yla yap›lm›flt›r. Bu amaçla alt› ölçümden üçü (Ö1, Ö3, Ö5) araflt›rmac›

ve bir uygulamac› taraf›ndan ba¤›ms›z ve efl zamanl› olarak yap›l- m›flt›r. Araflt›rmac› ile her bir uygulamac› için Ö1, Ö3, Ö5’te birer

(20)

kez olmak üzere toplam üç kez gözlemciler aras› tutarl›k verisi toplanm›flt›r. Toplanan veriler üzerinde, beceri analizi kayd› ve bütün- cül zaman aral›¤› kayd› için araflt›rmac› ile her bir uygulamac›n›n gözlemciler aras› tutarl›k kat say›lar› ayr› ayr› hesaplanm›fl ve arafl- t›rmac› ile üç uygulamac›n›n birbirlerinden ba¤›ms›z olarak yapt›k- lar› de¤erlendirmelerde gözlemciler aras› tutarl›k kat say›lar›n›n % 80’in üzerinde oldu¤u bulunmufltur.

Uygulama güvenirli¤i, uygulamac›n›n gerçekleﬂtirdi¤i uygulama- n›n haz›rlanan plana ne ölçüde uygunluk gösterdi¤ini belirlemektir.

Bu amaçla bir uygulama güvenirli¤i formu haz›rlanmakta, bir ya da daha fazla gözlemci uygulamac›n›n bu davran›fllar› yerine getirip getirmedi¤ini formda iflaretlemektedir. Daha sonra bu veriler üze- rinde uygulama güvenirli¤i kat say›s› (gözlenen uygulamac› davra- n›fl› / planlanan uygulamac› davran›fl› X 100) hesaplanmakta ve bu kat say›n›n en az % 80 olmas› öngörülmektedir (Tekin ve K›rcaali-

‹ftar, 2001). Çal›flmada bu amaçla öncelikle bir Uygulama Güvenir- li¤i Formu haz›rlanm›fl ve ö¤retim aflamas›nda ilk dört ö¤retim otu- rumunun video kayd› yap›lm›flt›r. Özel e¤itim alan›nda doktora yapan ve deneyimli bir uzman, her oturumun hemen ard›ndan video kayd›n› izleyerek uygulamac›n›n formda yer alan davran›fllar› yerine getirip getirmedi¤ini formda iflaretlemifl ve uygulamac›ya geri bildirim vermifltir. Daha sonra her bir oturum için uygulama güve- nirli¤i kat say›s› hesaplanm›flt›r. Programda yer alan becerilerin ö¤- retimine iliflkin olarak toplanan uygulama güvenirli¤i kat say›s› ortalamalar›n›n % 91,6 ile % 97,9 aras›nda de¤iflti¤i bulunmufltur.

Sosyal geçerlik, uygulanan program›n etkilili¤inin niteliksel boyutla- r›yla ilgili kavramlar› incelemekte; dolay›s›yla davran›fl de¤iflikli¤i- nin sosyal aç›dan kabul edilebilirli¤ini test etmektedir. Uygulama- n›n sosyal geçerli¤ini belirlemek için ö¤retimin amac›, bu amaca ulaflmak için kullan›lan yöntem ve elde edilen bulgular›n uygunlu-

¤u incelenmektedir. Sosyal geçerlik, öznel de¤erlendirme (bireyin yaflam›ndaki önemli kiflilere ya da uzmanlara bireye kazand›r›lan becerilerin ne derece uygun oldu¤unun sorulmas›) ya da sosyal kar- fl›laflt›rma (bireyin performans›n›n normal geliflim gösteren akranla- r›n›n performans›yla karfl›laflt›r›lmas›) ile de¤erlendirilebilmektedir (Tekin ve K›rcaali-‹ftar, 2001). Bu çal›flmada ilk olarak öznel de¤erlendirme yapmak amac›yla on maddelik Sosyal Geçerlik Formu ha- z›rlanm›fl ve dördü geliflim psikolojisinde, sekizi özel e¤itim alan›n- da çal›flan on iki uzmandan bu formu doldurmalar› istenmifltir.

(21)

Formda, EDMP’de ö¤retilecek olan dört beceri ve ö¤retimde kullan›lacak EDM yaklafl›m› tan›t›lm›fl ve ö¤retilmesi amaçlanan becerilerin önemi, uygulanan yaklafl›m›n sosyal aç›dan uygunlu¤u ve uy- gulamayla elde edilecek bulgular›n önemini belirlemek amac›yla formda yer alan maddelerin üçlü derecelendirmeyle de¤erlendirilmesi istenmifltir. Form arac›l›¤›yla toplanan veriler üzerinde, form- daki her maddenin ortalamas›, standart sapmas› ve de¤iflim kat sa- y›s› hesaplanm›fl, maddelere uzmanlar›n verdikleri puanlar›n ortalamas›n›n 2.50’den büyük, standart sapmas›n›n .50’den küçük ve de-

¤iflim kat say›s›n›n % 20’den küçük olmas›n›n, araflt›rman›n sosyal geçerli¤ini gösterece¤ine karar verilmifltir. Analizler sonucunda formda yer alan tüm maddelerin bu ölçütleri karfl›lad›¤› bulunmufltur. ‹kinci olarak EDMP’ye kat›lan çocuklar›n bir sonraki y›l devam ettikleri kaynaflt›rma anaokulu ya da ana s›n›f› ziyaret edilmifl ve ö¤- retmenlerle çocuklar›n s›n›fa uyumlar›, etkinliklere kat›l›mlar› ve EDMP’de ö¤retilen dört beceriyi s›n›fta kullan›p kullanmad›klar›

konusunda görüflmeler yap›lm›flt›r. Ö¤retmenler çocuklar›n rakam- lar ya da kavramlar gibi baz› akademik becerilerde yetersizlikleri oldu¤unu, ancak s›n›fa uyumlar›nda ve etkinliklere kat›l›mlar›nda problem yaflamad›klar›n› ve çocuklar›n EDMP’de ö¤retilen dört beceriyi s›n›fta kulland›klar›n› belirtmifllerdir. Bu bulgunun çal›flman›n sosyal geçerli¤ine iliflkin veriyi destekledi¤i düflünülmekte- dir. Ancak bu veri yorumlan›rken, veri toplanmada sistematik yön- temlerin kullan›lamad›¤› ve sadece ö¤retmenlerden görüflmeler ara- c›l›¤›yla bilgi al›nd›¤› göz önüne al›nmal›d›r.

Bulgular

EDMP, çocuklar›n OGBDÖ’den ald›klar› puanlarda anlaml› bir farkl›l›¤a yol açm›ﬂ m›d›r?

OGBDÖ ile ö¤retim öncesi (Ö1 ve Ö2) ve ö¤retim sonras› (Ö3 ve Ö4) aflamalarda yap›lan ölçümlerden çocuklar›n elde ettikleri faktör 1, faktör 2 ve toplam puanlar›n anlaml› flekilde farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤›n› belirlemek amac›yla yap›lan Friedman’›n iki yönlü varyans analizi ve Wilcoxon ‹flaretli S›ralar Testi sonuçlar› Tablo 1’de verilmifltir. Ayr›ca dört ölçüm sonucunda çocuklar›n OGBDÖ’den ald›klar› faktör 1, faktör 2 ve toplam puan ortalamalar›n›n grafik su- numu fiekil 1’de verilmifltir.

(22)

ﬁekil 1

Çal›ﬂma Grubundaki Çocuklar›n OGBDÖ ‹le Yap›lan Ölçümlerden Ald›klar Faktör 1 (Sosyal ‹letiﬂimsel Beceriler),Faktör 2 (Öz Bak›m Becerileri) ve Toplam Puan Ortalamalar›

Tablo 1

OGBDÖ ile Yap›lan Ölçümlere ‹liﬂkin Friedman’›n ‹ki Yönlü Varyans Analizi ve Wilcoxon ‹ﬂaretli S›ralar Testi Sonuçlar›

OGBDÖ Ölçümler ^S›ra ^Sd ^x2 ^Ölçümler

Puanlar› Ortalamas› Aras›

Anlaml›

Farklar

Faktör 1 Ö 1 38.85 1.00 3 20.55** Ö 1 – Ö 2*

(Sosyal ‹letiﬂimsel Ö 2 47.14 2.00 Ö 1 – Ö 3*

Beceriler) Ö 3 62.42 3.14 Ö 1 – Ö 4*

Ö 4 64.57 3.86 Ö 2 – Ö 3*

Ö 2 – Ö 4*

Ö 3 – Ö 4*

Faktör 2 Ö 1 14.85 1.36 3 14.75** Ö 1 – Ö 3*

(Öz Bak›m Ö 2 15.71 2.36 Ö 1 – Ö 4*

Becerileri) Ö 3 16.14 2.79

Ö 4 16.85 3.50

Toplam Ö 1 53.71 1.00 3 20.73** Ö 1 – Ö 2*

Puan Ö 2 62.85 2.00 Ö 1 – Ö 3*

Ö 3 78.57 3.07 Ö 1 – Ö 4*

Ö 4 81.42 3.93 Ö 2 – Ö 3*

Ö 2 – Ö 4*

Ö 3 – Ö 4*

*p<.05. **p<.01

DE⁄ERLEND‹RME OTURUMLARI

(23)

Tablo 1 ve fiekil 1’de görüldü¤ü gibi, OGBDÖ ile yap›lan ölçüm- lerde çal›flmaya kat›lan çocuklar›n faktör 2’den (Öz Bak›m Beceri- leri) ald›klar› puanlarda ö¤retim öncesi birinci ölçüm (Ö1) ile ö¤retim sonras› birinci (Ö3) ve ikinci ölçümden (Ö4) ald›klar› puanlar aras›nda anlaml› fark oldu¤u ve çocuklar›n ö¤retim sonras› aflamada bu faktörden ald›klar› puanlar›n, ö¤retim öncesi aflamaya göre anlaml› derecede artt›¤› bulunmufltur. Bununla birlikte çocuklar›n faktör 1’den (Sosyal ‹letiflimsel Beceriler) ve ölçe¤in toplam›ndan ald›klar› puanlar›n ö¤retim öncesinde ve ö¤retim sonras›nda yap›lan dört ölçüm aras›nda anlaml› düzeyde farkl›laflt›¤› bulunmufltur.

Faktör 1 ve toplam puan aç›s›ndan ö¤retim öncesi ölçümler aras›n- da da anlaml› fark›n olmas›, çocuklar›n puanlar›ndaki art›fl›n sadece program›n etkisine de¤il, zaman ya da olgunlaflma gibi di¤er faktör- lere de ba¤l› olabilece¤ini düflündürmektedir. Bu nedenle faktör 1 ve toplam puan aç›s›ndan ö¤retim öncesi aflamaya göre ö¤retim sonras› aflamadaki puan art›fl›n›n programa atfedilebilmesi için “ölçüm- ler aras›ndaki farklar›n fark›na” bak›lm›flt›r. Bu amaçla, yap›lan öl- çümlerden elde edilen puanlar aras›ndaki fark puanlar› hesaplanm›fl (Ö1 ile Ö2 aras›ndaki fark=F1; Ö2 ile Ö3 aras›ndaki fark=F2 olarak kodlanm›flt›r), F1 ve F2 üzerinde Wilcoxon ‹flaretli S›ralar Testi kullan›larak hangi fark›n anlaml› flekilde farkl›laflt›¤›na ve farklar›n büyüklü¤üne bak›lm›fl ve analiz sonuçlar› Tablo 2’de verilmifltir.

Tablo 2’de görüldü¤ü gibi, faktör 1 ve toplam puanlar›n fark puanlar›nda F1 ile F2 aras›nda anlaml› fark oldu¤u bulunmuﬂtur. Farkla- r›n büyüklü¤ü incelendi¤inde F2’nin F1’den daha büyük oldu¤u ve ölçümler aras›ndaki en büyük fark›n F2’de (Ö2 ile Ö3 aras›ndaki

Tablo 2

OGBDÖ ‹le Yap›lan Ölçümlerden Elde Edilen Puanlar›n Fark Puanlar›na ‹liﬂkin Wilcoxon ‹ﬂaretli S›ralar Testi Sonuçlar›

OGBDÖ Fark Farklar›n Farklar›n S›ra z

Puanlar› Puanlar› Büyüklü¤ü Fark› Ortalamas›

Faktör 1 F1 (Ö2-Ö1) F1<F2* F2-F1 4.00 -2.375*

(Sosyal F2 (Ö3-Ö2)

‹letiﬂimsel Beceriler)

Toplam F1 (Ö2-Ö1) F1<F2* F2-F1 4.00 -2.380*

Puan F2 (Ö3-Ö2)

*p<.05.

(24)

fark) ortaya ç›kt›¤› görülmüfltür. Bu sonuç, ö¤retim öncesi aflamada yap›lan ikinci ölçümle ö¤retim sonras› aflamada yap›lan ilk ölçüm aras›ndaki fark›n ölçümler aras›ndaki en büyük fark oldu¤unu gös- termektedir. Bu sonuç, ö¤retim öncesinde de ölçümler aras›nda fark olmas›na karfl›n, en önemli fark›n ö¤retim öncesi son ölçümle ö¤retim sonras› ilk ölçüm aras›nda oldu¤unu göstermektedir. Bu bulgunun, uygulanan EDMP’nin etkisini gösterdi¤i düflünülmektedir.

EDMP, çocuklar›n “yönergelere uyma”, “s›ra olma”, “ba¤›ms›z çal›ﬂma” ve “materyalleri toplama” becerilerini kazanmalar›nda anlaml› bir farkl›l›¤a yol açm›ﬂ m›d›r?

Yönergelere uyma becerisi:Bu beceri için beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› ile yap›lan ölçümlere iliflkin Fried- man’›n iki yönlü varyans analizi ve Wilcoxon ‹flaretli S›ralar Testi sonuçlar› Tablo 3’te verilmifltir.

Tablo 3

Yönergelere Uyma Becerisi ‹çin Beceri Analizi Kayd› ve Bütüncül Zaman Aral›¤›

Kayd› ile Yap›lan Ölçümlere ‹liﬂkin Friedman’›n ‹ki Yönlü Varyans Analizi ve Wilcoxon ‹ﬂaretli S›ralar Testi Sonuçlar›

Kay›t Ölçümler S›ra Sd x² Ölçümler

Tekni¤i Ortalamas› Aras›

S›ra Anlaml›

Farklar Beceri

Analizi Kayd›

Ö 1 Ö 2 Ö 3 Ö 4 Ö 5 Ö 6 Ö 7

20.1 36.7 43.7 97.4 100.0 93.8 95.1

1.29 2.14 2.57 5.50 5.93 5.21 5.36

38.52** Ö 1 – Ö 3*

Ö 1 – Ö 4*

Ö 1 – Ö 5*

Ö 1 – Ö 6*

Ö 1 – Ö 7*

Ö 2 – Ö 4*

Ö 2 – Ö 5*

Ö 2 – Ö 6*

Ö 2 – Ö 7*

Ö 3 – Ö 4*

Ö 3 – Ö 5*

Ö 3 – Ö 6*

Ö 3 – Ö 7*

6

(25)

*p<.05. **p<.01

Tablo 3’te görüldü¤ü gibi, beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› ile yap›lan ölçümler sonucunda yönergelere uyma becerisi için ö¤retim öncesi ölçümlerle ö¤retim sonras› ve genelleme aﬂamas›ndaki ölçümlerde programa kat›lan çocuklar›n do¤ru tepki yüzdeleri ve gözlem aral›¤› yüzdelerinde anlaml› fark bulunmakta- d›r. Bununla birlikte beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤›

kayd› ile yap›lan ölçümlerde ö¤retim öncesi aflamada, Ö1 ile Ö2 ara- s›nda anlaml› fark olmamas›na karfl›n, Ö1 ile Ö3 aras›nda da anlam- l› fark bulunmaktad›r. Bu fark›n yönergelere uyma becerisine özgü oldu¤u düflünülmektedir. EDMP’de yer alan dört beceride programda üç etkinlikte de¤erlendirilmifl ve ö¤retilmifltir. Ancak yöner- gelere uyma becerisi programdaki di¤er üç beceriden farkl› olarak günlük programda yer alan bütün etkinliklerde kullan›lm›fl ve ço- cuklara bütün etkinlikler için yönerge verilmifltir. Programda ço- cuklara s›kl›kla yönerge verilmesinin, çocuklar›n alt› hafta süren ö¤- retim öncesi aflamada da yönergelere uyma becerisindeki do¤ru tepki yüzdelerinde ve gözlem aral›¤› yüzdelerinde art›fla neden olabilece¤i düflünülmektedir.

Yönergelere uyma becerisi için ö¤retim öncesi aﬂamadaki Ö1 ile Ö3 aras›nda da anlaml› fark oldu¤unun bulunmas› nedeniyle, ölçümler aras›ndaki farklar›n fark›na bak›lm›ﬂ, yap›lan ölçümlerden elde edilen

Tablo 3 devam›

Yönergelere Uyma Becerisi ‹çin Beceri Analizi Kayd› ve Bütüncül Zaman Aral›¤›

Kayd› ile Yap›lan Ölçümlere ‹liﬂkin Friedman’›n ‹ki Yönlü Varyans Analizi ve Wilcoxon ‹ﬂaretli S›ralar Testi Sonuçlar›

Kay›t Ölçümler S›ra Sd x² Ölçümler

Tekni¤i Ortalamas› Aras›

S›ra Anlaml›

Farklar Bütüncül

Zaman Aral›¤›

Kayd›

Ö 1 Ö 2 Ö 3 Ö 4 Ö 5 Ö 6

19.7 32.7 36.2 83.7 79.2 82.2

1.29 2.21 2.50 5.07 4.79 5.14

29.23** Ö 1 – Ö 3*

Ö 1 – Ö 4*

Ö 1 – Ö 5*

Ö 1 – Ö 6*

Ö 2 – Ö 4*

Ö 2 – Ö 5*

Ö 2 – Ö 6*

Ö 3 – Ö 4*

Ö 3 – Ö 5*

Ö 3 – Ö 6*

6

(26)

puanlar aras›ndaki fark puanlar› (Ö1 ile Ö2 aras›ndaki fark=F1; Ö2 ile Ö3 aras›ndaki fark=F2; Ö3 ile Ö4 aras›ndaki fark=F3) hesaplanm›ﬂt›r.

Daha sonra F1, F2 ve F3 üzerinde Wilcoxon ‹flaretli S›ralar Testi kullan›larak hangi fark›n anlaml› flekilde farkl›laflt›¤›na ve farklar›n bü- yüklü¤üne bak›lm›fl ve analiz sonuçlar› Tablo 4’te verilmifltir.

Tablo 4’te görüldü¤ü gibi, do¤ru tepki yüzdesi ve gözlem aral›¤›

yüzdesi fark puanlar›nda F1 ile F2 aras›nda anlaml› fark bulunmaz- ken; F1 ile F3 ve F2 ile F3 aras›nda anlaml› fark bulunmaktad›r.

Farklar›n büyüklü¤ü incelendi¤inde F3’ün F1 ve F2’den daha bü- yük oldu¤u ve ölçümler aras›ndaki en büyük fark›n F3’de yani Ö3 ile Ö4 aras›nda ortaya ç›kt›¤› görülmektedir. Bu sonuç, ö¤retim ön- cesi aflamada yap›lan üçüncü ölçümle ö¤retim sonras› aflamada yap›- lan ilk ölçüm aras›ndaki fark›n, ölçümler aras›ndaki en büyük fark oldu¤unu göstermektedir. Bu bulgunun, uygulanan EDMP’nin etkisini gösterdi¤i düflünülmektedir.

fiekil 2’de yönergelere uyma becerisi için, beceri analizi kayd› ve bütüncül zaman aral›¤› kayd› ile yap›lan ölçümlerden çocuklar›n elde ettikleri ortalama do¤ru tepki yüzdesi ve gözlem aral›¤› yüz- desi verilmifltir. fiekil 2 incelendi¤inde, programa kat›lan çocukla- r›n yönergelere uyma becerisindeki do¤ru tepki yüzdesi ve gözlem aral›¤› yüzdesinde ö¤retim öncesine göre ö¤retim sonras›nda art›fl oldu¤u ve bu art›fl›n genelleme aflamas›nda da (Ö7) sürdü¤ü görül- mektedir. Bu sonuç, uygulanan EDMP’nin yönergelere uyma be- cerisinin kazan›m›nda ve genellenmesinde etkili oldu¤unu göster- mektedir.

Tablo 4

Yönergelere Uyma Becerisi ‹çin Yap›lan Ölçümlerden Elde Edilen Puanlar›n Fark Puanlar›na ‹liﬂkin Wilcoxon ‹ﬂaretli S›ralar Testi Sonuçlar›

Kay›t Fark Farklar›n Farklar›n S›ra z

Tekni¤i Puanlar› Büyüklü¤ü Fark› Ortalamas›

Beceri F1 (Ö2-Ö1) F1>F2 F2-F1 3.75 -.95

Analizi F2 (Ö3-Ö2) F1<F3* F3-F1 3.75 -2.36*

Kayd› F3 (Ö3-Ö4) F2<F3* F3-F2 4.00 -2.36*

Bütüncül F1 (Ö2-Ö1) F1>F2 F2-F1 4.50 -.67

Zaman F2 (Ö3-Ö2) F1<F3* F3-F1 4.50 -2.19*

Aral›¤› F3 (Ö3-Ö4) F2<F3 F3-F2 4.50 -2.36*

Kayd›

*p<.05.