İLK ZAFERİMİZ DOĞU CEPHESİ
- 19. yy'dan itibaren İngiltere ve Rusya, Ermenileri kendi çıkarları doğrultusunda kullanmaya çalışmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında Ruslarla beraber Ermenilerde işgale başlayınca 1915 de Sevk ve İskan (Tehcir göç) kanunuyla Ermeniler bu bölgeden göç ettirilmiştir.
- Ruslar 1917 Bolşevik İhtilalinden sonra I. Dünya Savaşı'ndan çekilince Rusların olduğu doğu illerini Ermeniler işgale başlamıştır.
- 1920 de işgale başlayan Ermenileri, ordusunu dağıtmayan Kazım Karabekir yenerek Sarıkamış, Iğdır ve Kars'ı kurtarmıştır ve Gümrü Antlaşması imzalanmıştır.
Gümrü antlaşması:
- Aras nehri Çıldır gölü arası Türk-Ermeni sınırı olacak
- Ermeniler Kars, Sarıkamış ve Iğdır'ın Türkiye'ye ait olduğunu kabul edecek - Ermenistan TBMMyi ve Misak-ı Milliyi tanıyıp toprak talep etmeyecek
- Göç etmemiş Ermenilerden olaylara karışmamış olanlar en geç altı ay içinde Türkiye'ye dönebilecek.
Gümrü Antlaşmasının Önemi:
* TBMM’nin uluslar arası alanda ilk askeri ve siyasi başarısıdır.
* TBMM ve Misak-ı Milliyi tanıyan ilk devlet Ermenistan olmuştur.
* Ermenistan, Sevr'i tanımayacağını kabul etmiştir.
* Doğudaki askeri birlikler batı cephesine kaydırılmıştır.
DESTANLAŞAN DİRENİŞ (GÜNEY CEPHESİ)
- Mondros'tan sonra 1918'de Musul'u işgal eden İngilizler ardından Urfa, Maraş ve Antep'i işgal etmiştir.
- Paris Barış Konferansından sonra Musul'un egemenliğini İngilizlerin alması karşılığında Fransızlara Urfa Antep Maraş verildi.
* Musul'un önemi zengin petrol bölgesi olmasıdır.
- Güney cephesinde mücadele eden Fransız ve Ermenilere karşı yapılmıştır.
- Bölgedeki ilk direniş kurşunu Hatay Dörtyol'da Mehmet Çavuş atmıştır - Bölgeyi halkın kurduğu birlikler başarıyla savunmuş Fransızlara geçiş izni vermemişlerdir.
* Sakarya zaferinin ardından Fransa Ankara Antlaşmasını imzalayarak Güney illerinden çekilmiştir.
Maraş Savunması: İlk kurşunu Sütçü İmam atarak işgale karşı koymuştur. Bölgeye Suzi Bey, Yörük Salim, Kılıç Ali gibi komutanlar gönderilmiştir. * 1973 yılında başarılarından dolayı Maraş'a kahraman unvanı verilmiştir.
Urfa savunması: Ali Saip Bey önderliğinde halk Fransızlara karşı bölgeyi savunmuştur.
* 1984'te gösterdiği başarılardan dolayı Urfaya Şanlı unvanı verilmiştir.
Antep savunması: Yapılan mücadelede Şahin bey şehit düşmüştür. 1921 yılında Antep'e Gazi unvanı verilmiştir.
BATI CEPHESİ
- Paris Barış Konferansında alınan kararla Yunanlılar İzmir'i işgale başlamışlardır.
- İlk olarak cemiyetler ve Kuva-i Milliye kurulmuş, bunlar yeterli değildi bu sebeple düzenli orduya geçildi.
Düzenli orduya geçme sebepleri;
- Askeri bilgi eğitim disiplin yönünden eksik olunması
- Kuva-i Milliye'nin ihtiyaçlarını karşılarken zor kullanmaları - 1920'de Yunanlılara yapılan Gediz taarruzunun başarısız olması - Cezaları Kuva-i Milliye birliklerinin kafalarına göre vermeleri
I. İnönü:
Savaşın sebepleri:
- Eskişehir ve Kütühya'yı alarak Ankara'ya giden demir yollarını almak - Çerkez Ethem isyanından faydalanmak
- Ankara'yı alarak TBMM'yi dağıtıp Sevr'i imzalatmaktır. Savaşı düzenli ordu kazanmıştır.
Savaşın sonuçları:
- Düzenli ordu ilk zaferini kazanmıştır - TBMM ye olan güven artmıştır
- Zaferle itilaf devletleri TBMM yi Londra Konferansına davet etmiştir.
- Albay İsmet Bey generalliğe terfi etmiş - Çerkez Ethem ayaklanması bastırılmıştır.
I. İnönü Sonuçları;
1. Teşkilat-ı Esasiye(1921 anayasası) 2. Afganistanla dostluk anlaşması 3. Londra Konferansı
4. İstiklal Marşı
5. Moskova Antlaşması
1) Moskova Antlaşması: Rusya'da Bolşevik ihtilalinin (1917) çıkmasından sonra I.
Dünya Savaşından çekilmiş İtilaflarla arası bozulunca TBMM'ye yakınlaştı.
Moskova Antlaşmasının önemi :
- İlk kez batılı büyük devlet Misak-ı Milliyi ve TBMM'yi tanımıştır - Kars , Ardahan Türkiye'ye; Batum, Gürcistana verilmiştir.
- Türkiye'nin doğu sınırı çizilmiştir.
2) İstiklal Marşı'nın Kabulü
- Milli Eğitim Bakanlığı marş yarışması düzenlemiş ama aranılan şiir bulunamamıştır.
Milli eğitim bakanı Abdullah Suphi Bey Mehmet Akif in yazmasını istedi ve ücretsiz olarak yazılan şiir TBMM de coşkuyla okunarak kabul edildi. Bestesini Zeki Üngör yapmıştır.
Not: Batum Misak-i Milliden verilen ilk taviz olmuştur.
3) Londra Konferansı
İtilaf devletleri I. İnönüden sonra aralarında sorunlar çıkmaya başlamıştır ve Sevr antlaşması gözden geçirmek için TBMM'yi İstanbul Hükümeti'nin içinde çağırarak dolaylı yoldan çağırmıştır.Mustafa Kemail in isteği üzerine TBMM doğrudan davet edilmiştir.
-İstanbul Hükümeti adına Sadrazam Tevfik Paşa TBMM adına ise Bekir Sami Bey katılmıştır.Tevfik paşaya söz geldiğinde sözün asıl temsilcisi olan TBMM sözcüsüne bırakmıştır.
TBMM Londra Konferansına katılmakla - Misak-ı Milliyi kamuoyuna duyurmuş oldu
- İtilaf devletlerinin Türkler barış görüşmelerine katılmayarak savaşı devam ettiriyor propagandaları çürütüldü.
- TBMM haklı davasını dünyaya duyurdu
- TBMM ulusun temsilcisi olduğunu kabul ettirdi.
4) Afganistan ile Dostluk Anlaşması
- TBMM Hükümetini tanıyan ilk Müslüman devlet Afganistandır.
- Taraflar birine yapılacak saldırıyı diğer taraf kendisine yapılmış sayacak savaşmayı kabul edecektir.
5) Teşkilat-ı Esasiye (1921 Anayasası)
-Teşkilat-ı Esasiye yeni kurulan Türk devletinin ilk Anayasasıdır.
II. İnönü:
- Yunanlılar, Türk ordusu güçlenmeden dağıtıp Sevr-i imzalatmak için saldırıya geçti ama başarılı olamadılar.
- İtilaf devletlerinin Yunanlılara güveni sarsıldı - Halkın TBMM'ye ve düzenli orduya güveni arttı
- İtalyanlar ve Fransızlarda işgal ettikleri yerlerden çekilme düşüncesi ortaya çıktı.
Kütahya Eskişehir Savaşları:
- II. İnönü zaferinden sonra düzenli ordu Aslıhanlar ve dumlupınar mevkisinde taarruz girişiminde bulunmuş başarısız olmuştur.Bu ordunun taarruz gücüne ulaşmadığını göstermektedir.Bu durumdan yararlanan yunan ordusu saldırıya geçmiştir.
- Yunanistan Kütahya-Eskişehir savaşlarıyla Ankarayı alıp Tbmm yi dağıtmak ,İnönü savaşının intikamını almak Sevr i kabul ettirmek amacıyla saldırmıştır.
- Mustafa kemal olaya müdahale ederek ”Ordunun sakaryanın doğuşunu çekilmesi emrini vermiştir.”Ordu geriye çekilerek tam olarak yok olmaktan kurtulmuştur.
Kütühya-Eskişehir savaşının sonuçları:
- Halkın TBMM'ye düzenli orduya duyduğu güven azalmıştır.
- Mecliste Mustafa Kemal'e karşı suçlamalar başlamıştır.
- Ankaranın işgal tehlikesine karşı meclisin Kayseri'ye taşınma fikri ortaya atıldı.
- Kütühya, Afyon, Eskişehir İşgale uğradı.
- Ordunun başına Mustafa Kemal geçmiştir
- Türk ordusunun taarruz gücüne ulaşamadığı ortaya çıktı.
Eğitim Kongresi (Maarif Kongresi)
-15 Temmuz 1921 Kütahya-Eskişehir savaşının devam ettiği sırada Ankara'da toplanmıştır.
Amacı: Kurtuluş savaşından sonra yeni Türk devletinin eğitim politikasının nasıl olacağını belirlemek.
Önemi: Savaş anında bile eğitim kongresinin toplanması eğitime verilen önemi gösterir.
Sakarya savaşı öncesinde yapılan hazırlıklar
Başkomutanlık Kanunu: Başkomutan olarak ordunun başına geçen Mustafa Kemal'e Başkomutanlık kanunu ile Meclisin bütün yetkileri devredilmiştir. Yetkilerin Mustafa Kemal de toplanması hızlı karar alıp uygulanmasını sağlamıştır.
Tekalif-i Milliye emirleri
- Ordunun ihtiyacı buralardan karşılanamayınca tekalif i milliye emirleriyle halktan karşılanmıştır.
- Her ilçede bir tekalif-i milliye komisyonu kurulmuş ve çıkan aksaklıkları giderebilmek için istiklal mahkemeleride oluşturulmuştur.
- Halk tekalif-i milliye emirlerine büyük katkı sağlamıştır buda halkın dayanışmasına verdiği desteği gösterir.
Sakarya Savaşı
- Mustafa Kemal'in şu sözü ordunun savaş gücünü artırmış ve savaş kazanılmıştır.”Hatt-ı müdafaa yoktur Sathı müdafaa vardır, O satıh tüm vatandır.Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanı ile ıslanmadıkça terk olunamaz. (toplu bir savaş vardır tek bir yer değil tüm yurt toplu şekilde savunulmalıdır)
Sakarya savaşının sonuçları
- M. Kemal'e TBMM tarafından gazi ve mareşal unvanı verilmiştir.
- Viyana bozgunundan sonra devam eden gerileyiş sona ermiştir.
- İtilaf devletlerinin barış teklifinde bulunmalarını sağlamıştır.
- Kafkas cumhuriyetleri ile Kars Fransa ile Ankara antlaşması imzalanmıştır.
- İtalyanlar güney batı Anadolu'dan tamamen çekildiler.
Kars Antlaşması (13 ekim 1921)
- Rusya'nın öncülüğünde Moskova Antlaşması'nda giderilemeyen sorunların çözümü için Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycanla yapılmıştır
- Kars antlaşmasıyla doğu sınırı son halini aldı - Nahcivan'a muhtariyet verildi.
Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921)
Sakarya savaşının kazanılmasından sonra Fransızlarla yapılmıştır.
- Fransızlarla savaş sona ermiş Fransızlar işgal yerlerinden Antakya hariç çekilmişlerdir.
- Hatay dışında Suriye sınırımız çizilmiştir.
- Franda TBMM'yi tanıyan ilk itilaf devleti olmuştur.
- Hatay'a özel yönetim hakkı verilmiş burda Türkçe resmi dil Türkçe olarak kabul edilmiştir.
- Hatay Misak-ı Milli den verilen ikinci tavizdir.
Büyük Taarruz (Başkomutanlık ) Savaşı 26 ağustos 1922
- Sakarya savaşından sonra Tekalif-i milliye emirleri bir sene boyunca tüm yurda uygulanarak ordu güçlendirilmiştir.
- Eskişehir bölgesinde Yunan kuvvetleri bozguna uğratıldı.
- Mustafa Kemal "Ordular ilk hedefiniz Akdeniz'dir ileri” diyerek önce Balıkesir sonra İzmir işgalden kurtarılarak Batı Anadolu tamamen düşman işgalinden kurtarılmıştır.
- Orduların Boğazlara yönelmesiyle İngiltere ile savaş tehlikesi ortaya çıktı ama İngiltere destek bulamayınca Mudanya Ateşkesi yapıldı.
Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922)
- Türkiye (İsmet Paşa) İtalya, Fransa, İngiltere arasında Mudanya'da Görüşmeler yapıldı Yunanistanı İngiltere temsil etmiştir.
- Türk yunan savaşı sona erecek İstanbul TBMM ye bırakılacak
- Yunanlılar Doğu Trakyayı 15 gün içinde boşaltıp TBMM ye teslim edecktir.
- Barış yapılana kadar Türk ordusu boğazlara çok yaklaşmayacak boğazların yönetimi TBMM'ye bırakılacak
NOT: Kurtuluş savaşının zaferle sonuçlandığını gösteren belgedir.
- İstanbul boğazlar ve doğu Trakya savaş yapılmadan kazanılmıştır.
- İtilaf devletleri Sevr'in gerçekleşmeyeceğini kabullenmiş İstanbul'u TBMM'ye bırakarak İstanbul Hükümetini yok saymışlardır.
Sanat ve Edebiyat Eserlerimizde Kurtuluş Savaşımız - Halide Edip Adıvar: Ateşten gömlek
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Ankara
- Halide Dikmen'in yaptığı tablolarda milli mücadeleyi yaşatmıştır.
