DAVRANIŞ BİLİMLERİNDE ARAŞTIRMA (YÜKSEK LİSANS)
DOÇ. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU
Veri Toplama Teknikleri
En yaygın kullanılan veri toplama teknikleri
• gözlem
• görüşme
• yazışma
• belgesel tarama
(Karasar, 2013)
Veri Toplama Teknikleri (Karasar, 2013)
1. Gözlem
• Bir şeyi iyi anlamak için onun kendi kendine meydana çıkan bütün belirtilerini gözden geçirmektir.
• Gözlem tekniğinin en önemli özelliği, gözlenenlerin kendi doğal ortamları içinde bulunmasıdır. Bir çok davranış bu şekilde objektif olarak belirlenebilir.
• Gözlemde gözlemci ve gözlenen olmak üzere iki taraf vardır.
Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)
Gözlem yönteminin avantajları;
• Sözel olmayan davranışların da gözlemlenmesi,
• Doğal ortamda gözlemlenmesi, yapaylık unsurlarının diğer yöntemlere göre daha az olması
• Zaman sınırının olmaması gibi avantajlarından söz edilebilir.
Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)
Gözlem yönteminin dezavantajları;
• Gözlemcinin etkisinin diğer yöntemlere göre daha fazla olması,
• Zaman kaybının yaşanması,
• Gözlemin kontrol edilmesinin güç olması,
• Gözleme ilişkin verilerin sayısallaştırılması ve
• Örneklemin sınırlı sayıda olması ifade edilebilir.
Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)
Gözlemin sınıflandırılması
A. Yapılandırılma Durumuna Göre 1. Yapılandırılmamış gözlem
2. Yapılandırılmış gözlem B. Katılımcı Durumuna Göre 1. Katılımcı gözlem:
2. Katılımcı olunmayan gözlem 3. Katılımcı olarak gözlemci
Veri Toplama Teknikleri (Karasar, 2013)
2. Görüşme
• Sözlü iletişim yoluyla veri toplama tekniğidir. Görüşme yüzyüze yapılabildiği gibi, telefon gibi iletişim araçlarıyla da yapılabilir.
• Görüşmede iletişimi sağlamak, sürdürmek ve veri toplayabilmek kolay değildir.
• Görüşmede söylenenlerin yüzeysel anlamları yanında gerçek ve derinliğine anlamlar da çıkartılabilir.
• Kolay görünmekle birlikte görüşmecilerin seçimi ve eğitimi özel çaba ve duyarlık gerektirir.
Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)
Görüşme tekniğinin avantajları;
• Zengin bilgiye sahip katılımcıların ilk açıklamasını koruması,
• Görüşmelerin araştırma sürecinin herhangi bir aşamasında kullanılabilmesi,
• Görüşmecinin hazır olacağından katılımcıların sorularını anında
cevaplandırabilmesi ve karmaşık yönergelerin görüşmeci tarafından anlaşılır kılınması,
• Görüşmelerin, görüşmeci ile katılımcılar arasındaki işbirliğinde en etkili yol olması
• Görüşmeci ile katılımcılar arasında güven ve dostluk kurulması ile karmaşık ve hassas konuların ifade edilebilmesi
Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)
Görüşme tekniğinin dezavantajları;
• Görüşmecinin eğitilmesinin ve hazırlanmasının zaman alması,
• Tanışmanın, dostça ilişki kurabilmenin ve analizlerdeki veri yoğunluğunun zaman alması,
• Görüşmecinin görünüşü, konuşması, beklentileri, görüşme tipi/çeşidi,
• Görüşmecinin görüşülen kişi ile ayak uydurmak durumunda kalması,
• Görüşmecinin sosyal kabul edilebilme, onaylama ve itiraz etmeme etkisi gibi durumlara karşı yanlı davranabilmesi
Veri Toplama Teknikleri (Büyüköztürk vd., 2013)
Görüşmenin Sınıflandırılması;
1. Yapılandırılmış görüşme
2. Yapılandırılmamış görüşme 3. Yarı yapılandırılmış görüşme 4. Etnografik görüşme
5. Odak grup görüşmesi
Veri Toplama Teknikleri (Karasar, 2013)
3. Yazışma
• Yazılı iletişim yoluyla veri toplama tekniğidir. Mektup, anket, yazılı testler, ölçekler vb. yazılı veri toplamada yaygın olarak kullanılan araçlardır.
• Yazışma oldukça yaygın bir biçimde uygulanmaktadır. Diğer yöntemlere oranla kolay ve ucuz oluşu bu tekniğin tercih edilmesinin belli başlı
nedenlerindendir.
• Yazılı veri toplama araçlarında sunuş mektubu çok önemlidir ve araştırmanın hangi amaçla, kimler tarafından yapıldığını, verilerin nasıl kullanılacağını,
cevaplayıcıdan neler beklendiğini vb. içeren güdüleyici bir mektup olmalıdır.
Ayrıca soruların nasıl cevaplanacağına ilişkin açık bir yönerge olmalıdır.
Veri Toplama Teknikleri (Karasar, 2013)
3. Yazışma
• Posta yoluyla yapılan uygulamalarda “geri dönüş oranı” önemli bir noktadır. Geri dönüş oranları düşük olabilir.
Bu tekniğin en kuvvetli yönleri;
• geniş gruplara kısa zamanda uygulanabilmesi,
• kolay ve ucuz olması,
• soruların herkese bir örneklik içinde sunulabilmesi,
• görüşmeye oranla gizlilik garantisinin daha güçlü olması vb. sayılabilir.
Veri Toplama Teknikleri (Karasar, 2013)
3. Yazışma
Yazışma tekniğinin zayıf yönleri;
• cevaplayıcıların sorulara farklı anlamlar yükleyebilmesi,
• cevaplayıcıların ne denli içten yanıt verdiklerinin bilinmemesi,
• geri dönüş oranlarının düşük olabilmesi,
• sadece okuma-yazma bilenlere uygulanabilmesi vb. sayılabilir.
Veri Toplama Teknikleri (Karasar, 2013)
4. Belgesel Tarama
• Var olan kayır ve belgeleri inceleyerek veri toplamadır.
• Hemen her araştırma için kaçınılmaz bir veri toplama tekniğidir.
• En önemli özelliği araştırmacıile belge arasında bir iletişim sağlamanın zorunlu olmasıdır. Belgenin anlatmak istediği ile araştırmacının anladığı arasındaki sapmanın azaldığı oranda iletişim başarılı olur.
• İki ayrı amaçlı belgesel tarama olabilir;
1. Genel tarama
2. İçerik çözümlemesi
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
Ölçme araçlarının nitelikleri değişik kaynaklarda farklı biçimlerde ele alınmasına rağmen, üç başlık altında toplanabilir:
1. Geçerlik, 2. Güvenirlik 3. Kullanışlılık
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
1. Geçerlik
• Geçerlik, testin bireyin ölçülmek istenen özelliğini diğer özelliklerle karıştırmadan ne derece doğru ölçtüğüyle ilgilidir. Bir başka anlatımla ölçme sonuçlarının geçerliği, amaçlanan ölçmenin gerçekleştirilebilme derecesidir.
• Geçerlik, test puanlarına dayalı tahminlerin uygunluğuna, anlamlılığına ve kullanışlılığına ilişkin kanıtlar toplanmasını gerektirir.
(Büyüköztürk vd., 2013;Karasar, 2013)
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
Geçerlik Türleri
• Literatürde değişik sınıflandırmalara rastlanmakla birlikte, geçerlik türlerinin üç grupta toplanması daha çok tercih edilmektedir.
1. Kapsam geçerliği: Ölçme aracını oluşturan maddelerin (soruların) ölçülmek istenen tanımlanmış davranışlar evrenini (bütününü)
ölçmede ne derece temsil ettiğine, örneklediğine ilişkindir.
(Büyüköztürk vd., 2013;Karasar, 2013)
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
2. Ölçüt Geçerliği: Test puanlarının (yordayıcı), testin ölçtüğü özellikle ilişkili olduğu düşünülen bir başka ölçme sonucu (ölçüt) ile korelasyonu puanların ölçüt bağlantılı geçerliğini gösterir.
• Eşzaman geçerliği
• Yordama geçerliği
3. Yapı Geçerliği: Testten elde edilen puanların, test ile ölçülmek istenen
kavramı (yapıyı) gerçekte ne derece ölçülebildiği ile ilgilidir (Büyüköztürk, 2002;
Erkuş, 2003).
(Büyüköztürk vd., 2013;Karasar, 2013)
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
2. Güvenirlik
• Turgut (1990), ölçme sonuçlarının tesadüfi hatalardan arınıklığının bir ölçüsü,
• Crocker ve Algina (1986), belli bir özelliği ölçmek amacıyla yapılan ölçmelerin aynı bireyler üzerinde benzer şartlarda tekrar edilebilirliği
• Duyarlılık, kararlılık, tutarlılık anlamında güvenirlik
• Hata türleri: sabit, sistematik ve rastgele
• Güvenirlik indeksi ve güvenirlik katsayısı
(Büyüköztürk vd., 2013;Karasar, 2013)
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
Güvenirliğe ilişkin yöntemler (Büyüköztürk vd., 2013) A. Tek uygulamaya dayalı yöntemler
• Kuder-Richardson KR-20. KR-20 formülü, bir test maddesine verilen cevaplar 1 (doğru) ve 0 (yanlış) ile puanlandığında kullanılır.
• Cronbach Alpha (α) . Test puanlarının güvenirliğinin bir alt kestiricisi olarak kullanılan α katsayısı, özellikle cevapların derecelendirme ölçeğinde elde edildiği durumlarda sıklıkla kullanılır.
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
Güvenirliğe ilişkin yöntemler (Büyüköztürk vd., 2013) A. Tek uygulamaya dayalı yöntemler
• Hoyt’un Varyans Analizi. Güvenirlik değeri, pratikte, bireylere ait kareler
ortalamasının (varyansın) hata kareler ortalamasından farkının bireylere ait kareler ortalamasına bölünmesiyle de elde edilir.
• Testi Yarılama. Testi yarılama (eşdeğer yarılar) yöntemi, testin iki eş (paralel)
formundan elde edilen puanlar arasındaki korelasyona dayalı olarak testin tümü için güvenirlik tahmini yapılmasını tanımlar.
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
Güvenirliğe ilişkin yöntemler (Büyüköztürk vd., 2013) B. İki uygulamaya dayalı yöntemler
• Eşdeğer (Alternatif, Paralel) Formlar Yöntemi: Aynı özelliği ölçmek amacıyla hazırlanan iki teste, eşdeğer formlar denir. Eşdeğer formlarla yapılan ölçmeler eşdeğer ölçmeler olarak tanımlanır ve ölçmelerin eşdeğer olabilmesi için aynı özellikleri ölçmenin yanı sıra ortalama ve standart sapmalarının da eşit olması gerekir.
• Test-Tekrar Test Yöntemi: Bir testin aynı gruba belli aralıklarla iki kez
uygulanmasıyla elde edilen puanlar arasında Pearson momentler çarpım korelasyon katsayısı ile hesaplanan korelasyon, puanlarının test-tekrar test güvenirliğini verir.
Veri Toplama Araçlarının Psikometrik Nitelikleri
3. Kullanışlılık
• Ekonomiklik
• Hazırlama süresi
• Uygulama süresi
• Hazırlayıcı ve uygulayıcının nitelikleri
• Cevaplayıcının nitelikleri
• Uygulama kolaylığı
• Puanlama kolaylığı
• Puanların yorumlama kolaylığı
Kaynakça
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F.
(2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi
• Karasar, N, (2013). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel yayıncılık
