DAVRANIŞ BİLİMLERİNDE ARAŞTIRMA (YÜKSEK LİSANS)
DOÇ. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU
İÇERİK
• Etik
• Bilim ve araştırma etiği
• Bilimsel araştırmalarda etik sorunlar
• Etik dışı davranışlar, nedenleri ve önlenmesi
ETİK
• Bilim insanları bilgiye ulaşmak için toplumsal ve etik sorumlulukların bilincinde hareket ederler (Büyüköztürk vd, 2013).
• Etik, çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2008).
• Bilimsel bir yayının hazırlanmasından yayınlanmasına kadar geçen
süreçte bilim insanlarının uyması gereken bazı kurallar, çeşitli yasal ve ahlaki ilkeler bulunmaktadır (Büyüköztürk vd, 2013).
Bilim ve Araştırma Etiği
• Bilim etiği: bilim insanlarının bilim yaparken uyacağı ahlaki talepleri yansıtmaktadır (Pieper, 1994’ten akt. Büyüköztürk vd., 2013).
• Araştırma etiği: Bilimsel bir araştırmanın planlanma ve yürütülmesi sürecinde uyulması gereken ahlaki ve bilimsel ilkelerdir (Büyüköztürk vd., 2013).
• Bilim insanları ilgili literatürü incelerken bilimsel kuşkuculuğu, eleştirel bakışı ve yeni kavramlara açık olma gibi özellikleri süreç boyunca taşımalıdırlar.
Araştırma Etiği
TÜBA (2002), bilimsel araştırma yapan insanların şu özelliklere sahip olması gerektiğini belirtir:
• Araştırmanın tasarımı ve yürütülmesinde en yüksek mesleki standartlara sahip olmak,
• Araştırmanın yapılışı ve bulguların analizi sırasında özeleştiri, dürüstlük ve açıklığı elden bırakmamak,
• Aynı konu üzerinde araştırma yapmış ve yapmakta olan diğer araştırmacılara
karşı, onların katkılarını içtenlikle ve açıkça teslim edici bir tavır içinde olmak; bu tavırlarını bilimsel makale yazımında tam olarak korumak.
(Akt. Büyüköztürk vd., 2013)
Araştırma Etiği
• Yazarlık ve etik: Araştırmaya katkısı olmayan kişilerin (hayali yazarlık) adının yazılmaması ve kıdemli araştırmacı tarafından araştırmaya
katkısı olmayan kişilerin (armağan yazarlık) yazarlar listesine eklenmemesi gerekir.
• Akademik yükseltilmeler ve etik
Bilimsel Çalışmalarda Karşılaşılan Etik Sorunlar
• Kanıtların dikkatli bir şekilde toplanması ve kullanılması.
• Fikirlerin ve başkalarının eserlerinin dikkatli kullanılması.
• Tamamen kanıtlanmamış bilgi üzerinde şüpheci olunması.
• Alternatif açıklamalara açık olma.
• Söylemde nezaket ve ikna yolunu tercih etme.
• Üniversite bünyesinde yürütülen araştırmaların sonucuna erişim açıklığı.
• Diğer bireylerin akademik performansını değerlendirmede sadece akademik değerlere dayanma
(Kerr. 1999’dan akt. Büyüköztürk vd., 2013)
Bilimsel Çalışmalarda Karşılaşılan Etik Sorunlar
• Bilgi edinme sürecinde deneklere özen gösterme ve zarar vermeme.
• Politika yapımına yönelik bir araştırma olmadıkça politik uygulamalardan kaçınma.
• Kişisel değerlendirme ile bulgu ve analiz sunumunu birbirinden ayırma ve kişisel değerlendirmeleri açık halde verme.
• Akademik nedenlerle meslektaşlarına yardım etme konusunda yükümlülüğünün tam anlamıyla kabulü.
• Akademik etiğin, yalnızca bilimsel araştırmalara değil, akademik yaşamı oluşturan tüm faaliyetlere yansıtılması.
(Kerr. 1999’dan akt. Büyüköztürk vd., 2013)
En sık karşılaşılan etik dışı davranışlar (TÜBA, 2002):
• Disiplinsiz araştırma
• Yinelenen yayın
• Sahtecilik, Saptırma veya Aldatmaca
• Uydurmacılık
• Aşırmacılık
Etik dışı davranışlara başvurma nedenleri:
• Bilgi yetersizliği / araştırma eğitimindeki eksiklikler
• Zaman sınırlılıkları
• Akademik yükselmeler
• Kişilik özellikleri vb.
Etik dışı davranışların önlenmesi
• Araştırmacıların eğitilmesi
• Araştırmacılar üzerindeki baskıların azaltılması
• Araştırmacılar üzerindeki mali baskının azaltılması
(Kansu ve Ruacan, 2000’den akt. Büyüköztürk vd., 2013)
Kaynakça
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F.
(2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi
• TDK (2008). Türk Dil Kurumu
