G ö k h a n T o k
Teknoloji Ad›mlar›
GÖKYÜZÜNDE
REKOR
Geçti¤imiz haftalarda havac›l›k tarihinin önemli olaylar›ndan birine tan›k olduk. “Global
Flyer” ad› verilen bir uçak ve pilotu ABD’li Steve Fosset rekorlar k›rarak havac›l›k tarihine
geçti. ABD’nin Kansas eyaletindeki Salina Havaalan›’ndan kalkan uçak, 67 saat 1 dakika
sonra havaland›¤› yere dönerek dünya turunu tamamlam›fl oldu. Mola vermeden ve yak›t
almadan gerçeklefltirilen yolculuk, Fosset’i bir rekortmen olarak havac›l›k tarihine geçirdi.
Ne var ki bu Fosset’in ilk rekoru de¤il. Pilotun ayn› zamanda uzun mesafe balonculuk ve
yelken sporlar›nda da birçok rekoru var.
24 Nisan 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
Steve Fosset’i rekora tafl›yan Global Flyer adl› uçak havac›l›¤›n dahi çocuklar›ndan biri olarak kabul edilen Burt Rutan taraf›ndan tasarlanm›fl. Rutan’› daha önce tasarlad›¤› ve çok ses getiren “Voyager adl› uça¤›yla” hat›rl›yoruz. Global Flyer için de çok özel tasar›mlar yap›lm›fl. Uça¤›n motoru, bugüne dek yap›lan en küçük turbofan jet motoru. Uçakta kullan›lan malzemeyse karbon fiber olarak seçilmifl. Özel bir tasar›ma sahip olan uça¤›n kanat aç›kl›¤› bir Boeing 737-900’den daha fazla. Uçaklar genelde yüklerinin % 25-45’ini yak›ta ay›r›r. Daha önce tasarlanan Voyager adl› uça¤›n yak›t yükü % 72 olarak belirlenmiflti. Global Flyer, bundan daha yüksek bir orana ulaflt› ve % 83’ü yak›t olan bir yükle havaland›.
25
Nisan 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
Yaln›zca 0,1 milimetre kal›nl›¤›ndaki boya tabakas›
uça¤› ›s›dan ve morötesi ›fl›n›mdan koruyor. Boyan›n toplam a¤›rl›¤› yaklafl›k 10,4
kilogram.
Ön ve arkada bulunan yak›t tanklar›n›n her biri 2.196,02 litre yak›t al›yor. Özel olarak tasarlanan jet yak›t›, uça¤›n normal uçufl yüksekli¤i olan 15.000 m’deki -38O C
donmuyor. Uça¤›n dengesini korumak için her yak›t tank›ndan 30 litre kullan›ld›ktan
sonra bir düzenek di¤er yak›t tank›n› devreye sokuyor.
Williams F-144-ATW medyum turbofan motor, deniz seviyesinde kalk›fl s›ras›nda 1.043,26 kg’l›k bir maksimum itki sa¤l›yor.
Yerden 13 kilometre yukar›da 0,47 mach h›zla seyrederken bu itki 204 kiloya kadar
iniyor.
‹nifl tak›mlar› bir paint ball silah›n›n bas›nç kab› gibi havayla
s›k›flt›r›larak geri çekiliyor. Tekerler inifl s›ras›nda yerçekimi
ve rüzgar›n bas›nc›yla aç›l›r.
Kanatlar 2,5 metre esnedi¤inde s›k›flmamalar› için aileronlar alt› bölmeye ayr›lm›fl. Tek aileronun
a¤›rl›¤› 226 gram. 1,2 metre çap›ndaki paraflütler inifl s›ras›nda uça¤›n h›z›n› kesiyor. Paraflütler tek kullan›ml›k tasarlanm›fl, bir kez aç›ld›ktan sonra yeniden toparlanm›yor.
13 kilometre yükseklikte uçarken kabin bas›nc› 3 kilometredekine
eflit.
‹ki gövdeli di¤er uçaklar›n aksine Global Flyer’›n birbirinden ba¤›ms›z iki kuyru¤u var.Kuyruklar›n kanada
uzak olmalar› uça¤a çok iyi bir denge kazand›r›yor.
Yaklafl›k 102 litrelik ana yak›t tank› do¤rudan motorlar› besliyor. Di¤er bütün yak›t tanklar› ana
tanka ba¤l›.
Uçan Yak›t Tank›: Dünya’n›n çevresinde durmaks›z›n uçmak için yap›lan uçak, 13 yak›t tank›nda yaklafl›k 8 ton yük tafl›yor. Burt Rutan’›n tasar›m ekibi minimum a¤›rl›kla maksimum uzakl›¤a eriflecek bir uçak tasarlayarak büyük bir ifle imza atm›fl. Pilot Steve Fosset’i rekora götüren uçaktaki teknolojik yenilikler yandaki flemada veriliyor.
Steve Fosset’in Yolculu¤undan
Sat›rbafllar›
1.
Bafllang›ç, 0. kilometre: Salina Havaalan›. Yolculu¤un en önemli ve belki de en tehlikeli anlar›ndan biri kalk›flt›. Bunun nedeni a¤z›na kadar dolu yak›t tanklar›yd›. Kalk›fl yaklafl›k 3 kilometrelik bir mesafede 90 saniye sürdü. Kalk›fl h›z› yaklafl›k saatte 272 kilometreydi.2.
1. saat, 375. kilometre: Orta Missouri. Bafllang›çtaki t›rmanma h›z› dakikada 152 metre . Bir süre sonra yükseklik artt›¤› için motorlar›n itki verimlili¤i azal›yor. Motorlardan en yüksek verimi almak için Fosset saatte ortalama 260 km h›zla yol almak zorundayd›.3.
3. saat 1665. kilometre: Toronto, Ontario. Global Flyer, Kanadaüzerinde 12 kilometre yüksekli¤e ç›kt›. Yak›t yand›kça uçak hafiflemeye bafllam›flt›.
