Madde Ba¤›ml›l›¤›n›n Hukukî Yönü
Prof. Dr. ‹brahim Balc›o¤lu, Dr. Aylin Çitken, Arfl. Grv., Prof. Dr. M. Kerem Doksat
‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dal›, Koca Mustafa Pafla/‹stanbul Tel: +902124143000 / 21071
E-mail: himbal@mynet.com
ÖZET
Uyuflturucu maddenin yap›m›, kullan›m›, sat›fl›, al›m› gibi eylemler yasalara göre suçtur. Madde lananlar aras›nda suç iflleme ve yasalara karfl› gelme davran›fl› s›kl›kla gözlenmektedir. Madde kul-lan›m› s›kl›¤› ile fliddet içerikli eylemler aras›nda ergenlik boyunca da ba¤lant›lar güçlüdür. Madde kullan›m› suça e¤ilimli davran›fl›n bir parças›d›r. Madde kullananlar suç ifllerler, gençtirler ve anti-sosyal kiflilik bozuklu¤u teflhisi konmufltur. Dünya genelinde uyuflturucu maddelerle mücadelenin hukukî temeli vard›r. Bu temel millî ve milletleraras› düzeydedir. Dünya üzerindeki kaçakç›l›¤› en yayg›n olan yasad›fl› madde kannabis’tir. Küresel anlamda insanl›¤a en büyük zarar› kokain ve ero-in vermektedir. Eroero-in al›nmas› sonucunda ba¤›ml›l›k, zehirlenme, örgütlü suçlara bulaflma, âcil ser-vislere getirilme gibi tablolar görülebilir. Alkol ve madde ba¤›ml›l›¤›n›n sonucu hezeyan ve hallü-sinasyon tablosu ortaya ç›kabilir. “Ba¤›ml›l›k” sonucu kifli suç iflleyebilir. “Psikoz” teflhisi konulursa cezaî ve hukukî ehliyeti yok kabûl edilir. Madde ba¤›ml›s› olan kifli kendine bakamaz, gelir sa¤la-yamaz. Madde ba¤›ml›l›¤›nda yoksunluk sendromu ortaya ç›kar. Bu dönemde suç ifllerse “cezaî so-rumlulu¤u” yok kabûl edilir. TCK’n›n 32. maddesi uygulan›r. Suç iflleyen “madde ba¤›ml›s›” kiflile-rin, güvenlik tedbiri olarak, onlara özgü sa¤l›k kuruluflunda tedavi alt›na al›nmas› ve bu kiflilerin iyileflinceye dek tedavilerine devam edilmesi öngörülmüfltür. Bu kurumlarca verilerek sa¤l›k kuru-lu raporu ile kifli mahkemece serbest b›rak›labilir.
Anahtar Kelimeler: madde ba¤›ml›l›¤›, hukuk, ceza ABSTRACT
‹ngilizce bafll›k eksik
Activities like producing, using, selling, buying illicit drugs are considered as criminal according to laws. Committing crime and behaving illegally are often seen among people who abuse drugs. There is a strong correlation between drug abuse and violent behavior in adolescence. Drug abu-se is a component of criminal behavior. People abusing drugs and committing crime are generally young and have antisocial personality disorder. Struggle against illicit drugs is based on laws all around the world. This struggle is both at national and international levels. Cannabis is the most commonly smuggled illicit drug around the world. Globally, the greatest harm to humankind is be-ing given by cocaine and heroin. Heroin use can lead to scenes like addiction, toxicity, involvbe-ing in criminal groups, and admission to emergency services. Abusing drugs and alcohol can lead to de-lusions and hallucinations. “Addiction or dependency” can cause an individual to commit crime. If additionally “psychosis” is diagnosed, the person is considered to have no criminal or legal capa-bility. Drug addicts can neither take care of themselves, nor earn their lives. Drug addiction can ca-use withdrawal syndrome. If the person commits a crime during this period, he is considered as ha-ving “no criminal responsibility” and 32ndarticle of TCK (Turkish Law of Punishment) is applied. As
a security precaution, drug addicts having criminal behavior have to be admitted to health institu-tions specified in this subject and their treatment has to be continued until completed. These pe-ople can be released by court; with a health committee report given by these institutions.
Keywords: drug dependency, law, punishment
G‹R‹fi
Uyuflturucu, uyar›c› ve benzeri madde ba¤›ml›l›¤› bütün dünyada gittikçe artan ve önem kazanan bir so-rundur. Yak›nlarda Türk Ceza Kanunu’nda [TCK] bu ve ilgili hususlarda önemli düzenlemeler yap›lm›flt›r.
Konu-ya ayr›nt›l› olarak girmeden önce iki vak’a örne¤i ver-mek isteriz:
Vak’a 1: 44 yafl›nda bir adam âcil servise “al›flkanl›¤›-m› b›rakmakta zorlan›yorum” diyerek gelir. Son günler-de bafl a¤r›lar›, ishâl, uykusuzluk, terleme, atefl ve günler-
depre-New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 4 Ocak 2008 | Cilt 46 | Say› 1
sif duygudurumdan muzdarip oldu¤unu ifâde eder. Uzun süredir uyuflturucu kulland›¤›n›, küçükken eroine bafllad›¤›n› söyler. Fizik muayenede hastada titreme, bu-run ak›nt›s›, göz yaflarmas›, gözbebeklerinde geniflleme ve atefl yükselmesi tesbit edilir. Görevlerini yapamaz ol-mufl, insanlarla iliflkisi bozulmufltur. Borçlar›n› ödeyeme-mektedir ve vaktinde ifline gidemez hâle gelmifltir. Para-s›z kal›nca ve eroin bulamay›nca bir flebekenin a¤›na ta-k›l›r. fiebeke ona uyuflturucu satt›r›r. Para kazanmak için bu yola baflvurur. Ancak, polise yakalan›r ve tutuklan›r. Mahkeme hukukî ehliyetinin ve cezaî sorumlulu¤unun olup olmad›¤›n› sorar.
Vak’a 2: 28 yafl›nda, hekim, evli ve 2 çocuklu bir er-kek. Son befl seneden beri eroin, esrar ve kokain kullan›-yor. Bir süre hastânede yatarak tedavi görükullan›-yor. Ancak bir süre sonra tekrar uyuflturucuya bafll›yor. Hastâneden “organik psikoz” ve “hastal›¤› kronik seyir kazanm›flt›r” diye rapor al›yor. Bu sebeple antipsikotikler, antidepre-sanlar, duygudurum dengeleyicileri ve antikolinerjikler kullanmas› tavsiye ediliyor.
Hastam›za hastâneden “kar›fl›k madde kullan›m›na ba¤l› psikotik bozukluk”, “maddeye ba¤l› psikotik bo-zukluk”, “genel t›bbî duruma ba¤l› psikotik bobo-zukluk”, “organik duygulan›m bozuklu¤u” teflhislerini belli za-man aral›klar› ile konur. Bu teflhislerin konuldu¤u hasta-ya “hekimlik hasta-yapamaz” raporu verilir. Mahkeme “huku-kî ehliyeti” olup olmad›¤›n› sorar.
MADDE YOKSUNLU⁄U
Madde ba¤›ml›l›¤›nda yoksunluk sendromu ortaya ç›kar. Madde kullan›m› yo¤un ve uzun sürelidir. Fiziksel ba¤›ml›l›k maddenin b›rak›lmas› ile görülür. Yoksunluk belirtileri aras›nda ›fl›¤a ve dokunmaya karfl› hassasiye-tin artmas›, tüylerin diken diken olmas›, otonomik hipe-raktivite, eklem ve kas a¤r›lar›, esneme, hipersalivasyon, lakrimasyon, depresif ve anksiyöz duygudurumun bu-lunmas› say›labilir. Madde yoksunlu¤u hayat› tehdit edi-ci boyuttad›r. Maddeye karfl› dayan›lmaz bir arzu mev-cuttur. Madde yoksunlu¤u sendromu tan›s› için bu semptomlar›n belirgin bir s›k›nt›ya veya ifllevsellikte bo-zulmaya sebep olmas› gerekir. Bu belirtilere uyku bozuk-lu¤u, konsantrasyon güçlü¤ü, tremor, konfüzyon, delir-yum ve epileptik nöbetler eklenebilir (Toy ve Klamen 2007).
MADDEYLE MÜCADELE
Yaz›m›z›n kalan k›sm›nda “madde” terimiyle her tür-lü uyuflturucu, uyar›c› ve benzeri ba¤›ml›l›k yap›c› zarar-l› madde kastedilecektir. Madde ile mücadele milletlera-ras› boyut kazanm›flt›r. Dünya genelinde maddeyle mü-cadelenin hukukî temeli vard›r. Bu temel milletleraras›
ve millî düzeydedir.
Türkiye’nin kat›l›p imzalad›¤› uluslararas› sözleflme-ler flöyledir:
1. 1961 TEK Sözleflmesi (The United Nations Single Convention on Narcotic Drugs 1961);
2. 1971 tarihli psikotrop maddelere iliflkin sözleflme (The United Nations Convention on Psychotropic Substances 1988);
3. 1988 tarihli uyuflturucu ve psikotrop maddelerin ka-çakç›l›¤›na karfl› Birleflmifl Milletler Sözleflmesi (The United Nations Convention on Psychotropic Subs-tances 1988).
Dünya üzerindeki kaçakç›l›¤› en yayg›n olan yasad›-fl› madde kannabis’tir. Küresel anlamda insanl›¤a en bü-yük zarar› ise kokain ve eroin vermektedir.
Eroin ve kokain al›nmas› sonucunda ba¤›ml›l›k, doz afl›m›na ba¤l› zehirlenme ve ölümler, örgütlü suçlara bu-laflma, fliddet eylemlerine kar›flma, âcil servislere getiril-me gibi tablolar görülebilir.
Ülkemizde çok miktarda eroin yakalanm›flt›r. Türki-ye yasad›fl› eroin trafi¤inde Do¤u ile Bat› aras›nda bir köprüdür.
Dünya genelinde eroin yakalanmalar›na göz atarsak, 2002 y›l›nda ‹ran ve Pakistan’dan sonra üçüncü s›radad›r (World Drug Report 2004).
1986–1991 y›llar› aras›nda her y›l ortalama 1–1.5 ton kadar eroin yakalan›r. Buna karfl›l›k 1992’den itibâren bu say› giderek artmaya bafllam›fl, 2000 y›l›nda neredeyse 6 tona ulaflm›flt›r.
Ülkemiz co¤rafî konumu sebebiyle madde aç›s›ndan transit bir ülkedir. Türkiye, yasad›fl› haflhafl ekimi ve ba¤-l› afyon üretiminin gerçeklefltirildi¤i Güneybat› Asya ül-kelerine yak›n co¤rafyada yer al›r. Ama ayn› zamanda genifl bir uyuflturucu madde tüketim kitlesine sâhip Bat› Avrupa ülkeleriyle de komfludur (T.C. ‹çiflleri Bakanl›¤›, EGM-KOMDB Yay›nlar› 1999). Ülkemiz bu sebeple mad-de kaçakç›l›¤›nda özel bir yere sâhiptir.
Yasad›fl› madde trafi¤inin, ülkelerde yaflanan savafl ve iç kar›fl›kl›klar ile oralardaki siyasî yap›lanmalardaki de¤iflimlere göre flekillendi¤ini biliyoruz. Türkiye’nin do¤rudan etkilendi¤i kaçakç›l›k güzergâhlar› Balkan, Kuzey Karadeniz ve Do¤u Akdeniz rotalar› ortaya ç›k-maktad›r (‹çiflleri Bakanl›¤› 2002 Raporu).
Balkan Rotas›: Asya haflhafl ekim alanlar›ndan bafl-lar, ‹ran ve ülkemizden geçip Balkan yar›madas›na uza-n›r. Buradan yol Bat› Avrupa’ya uzauza-n›r. Sovyetlerin da-¤›lmas›, Balkanlardaki soyk›r›m ve kar›fl›kl›klar, Kafkas-lardaki kaos ve Türkiye’nin uyuflturucu ticareti ile müca-delede baflar›s› Balkan rotas›n› güvenli yol olmaktan ç›-karm›flt›r.
Kuzey Karadeniz Rotas›: Sovyetler’in da¤›lmas› ile yerine konulan devletler otorite sa¤layamam›flt›r. Dolay›-s› ile uyuflturucu ile mücadelede boflluk do¤mufltur. Bu da Avrupa’ya yeni bir uyuflturucu rotas›n›n ortaya ç›k-mas›na yol açm›flt›r.
Do¤u Akdeniz Rotas›: Bu yol Pakistan limanlar›ndan Hint Okyanusu, K›z›ldeniz ve Süveyfl Kanal›’na, oradan Güney K›br›s’a geçerek Akdeniz üzerinden Avrupa’ya yay›l›r. Türkiye’nin de¤iflik özelliklerini en çok yans›tan bölge ‹stanbul ve çevre illeridir. Bölgenin sanayileflmifl ol-mas›ndan dolay› nüfusunun büyük k›sm›n›n göç ile gel-mesi, demografik yap›n›n kozmopolitleflmesine sebep ol-mufltur. Co¤rafî olarak Balkanlar’a yak›nl›¤› ile ticarî, tu-ristik ve e¤lence faâliyetlerinin yo¤unlu¤u bu bölgeyi madde kaçakç›l›¤› için uygun hâle getirmifltir. Örnek ola-rak, 2001 y›l›nda bütün Türkiye’de yakalanan 2938 kilog-ram eroin’in 1547 kilogkilog-ram› ‹stanbul, 412 kilogkilog-ram› Edir-ne, 31 kilogram› ise Bursa’da olmak üzere, toplam 1990 kilogram› [% 67’sinin] ‹stanbul ve çevre illerinde ele geçi-rilmifltir (‹çiflleri Bakanl›¤› 2002 Raporu).
Genellikle davalar sonucunda mahkûm olanlar›n özellikleri:
1. Do¤um yerleri ‹stanbul, Van ve Hakkâri’dir. ‹kamet-gâhlar› büyük ölçüde ‹stanbul’dad›r.
2. Yafl 35 civar›ndad›r. Yakalananlar›n ço¤u erkektir. Ço-¤unlu¤unu polis ele geçirmifltir.
3. Yurt d›fl›nda ba¤lant›lar› mevcuttur. Almanya, ‹ran ve Bulgaristan ile iliflkiler tespit edilmifltir.
4. Yabanc› uyruklular genellikle ‹ran, Nijeryal› ve Ro-manyal›d›r.
5. Mahkûmlar aras›nda say›sal olarak kad›nlar›n say›s› azd›r. Teflekkül hâlinde uyuflturucu ihraç etme ve kul-lanma suçu iflleyenler erkeklerdir.
Uyuflturucu maddenin yap›m›, kullan›m›, sat›fl›, al›m› gibi eylemler yasalara göre suçtur.
Adlî makamlar alkol ve madde kullan›c›lar›n›n “ba-¤›ml›” olup olmad›¤›n› sorar. Ba¤›ml›l›k [iptilâ] söz konu-su ise “iyilik” [salâh] durumu anlafl›l›ncaya dek muhafa-za ve tedavi gerekir (Ceylan ve Türkcan 2003).
Madde kullananlar aras›nda suç iflleme ve yasalara karfl› gelme davran›fl› s›kl›kla gözlenmektedir. Yap›lan çal›flmalarda madde kullan›m›n›n psikiyatrik hastal›kla-ra, davran›fl bozukluklar›na ve fliddet tutumlar›n›n gelifli-mine yol açt›¤› belirlenmifltir. Dolay›s›yla, madde ba¤›m-l›lar›n›n suç iflleme s›kl›klar›n›n ola¤an popülasyondan anlaml› düzeyde daha yüksek oldu¤u ileri sürülmüfltür (Çakmak 2006).
Madde kullan›m› s›kl›¤› ile fliddet aras›nda ergenlik boyunca da ba¤lant›lar güçlüdür. Yasalar, t›bbî mecburi-yetler hâricinde ba¤›ml›l›k yap›c› maddelerin imâlini,
sa-t›lmas›n›, tafl›nmas›n› ve kullan›lmas›n› yasaklam›flt›r. Madde kullanan kifliler “suç iflliyor” say›lmaktad›r. Ba-¤›ml›lar›n yoksunluk sendromuna girmemek için madde sa¤lamak isterler. Bunun için her türlü yasad›fl› eylemi gerçeklefltirirler.
Yap›lan çal›flmalarda suçlar›n niteli¤ine bakarsak, suç iflleyen madde kullan›c›lar›n›n %51’inin; di¤er bir araflt›r-mada %60’›n› madde bulundurma ve kullan›m› ile iliflki-li oldu¤u görülmektedir. Madde kullananlar aras›nda ya-p›lan bir çal›flmada cezaevi hayat› öyküsünün %31’inin narkotik suçlar ile iliflkili oldu¤u belirlenmifltir (Çakmak 2006).
Suç ve madde kullan›m› birbirini etkiler. Madde kul-lan›m› suça e¤ilimli davran›fl›n bir parças›d›r. Suç öncesi ve s›ras›nda maddenin etkisi ile suça yönelim artmakta-d›r. Adam yaralama ve h›rs›zl›k gibi madde kullan›m› ile ilgisi olmayan suçlar ba¤›ml›larda daha çok görülmekte-dir (Çakmak 2006).
Madde kullan›m›, suç ve kiflilik bozukluklar› iliflkisi-ni araflt›ran çal›flmalar da bulunmaktad›r. Bu kiflilerin madde kullanmaya bafllamadan önce fliddet içerikli suç-lar iflledikleri, genç olduksuç-lar› ve antisosyal kiflilik bozuk-lu¤u teflhisi ald›klar› belirlenmifltir (Çakmak 2006).
Madde kullananlarda suç iflleme faktörleri olarak cin-siyet, birden fazla madde kullanma, birden çok cezaevine girme, iflsizlik ve düflük e¤itim seviyesi say›labilir.
AMATEM Klini¤i’nde yatan 1242 vak’a de¤erlendiril-mifltir [1997–2000 y›llar› aras›]. Olgular›n %33.2’si en az bir kere cezaevinde yatm›flt›r. Bu vak’alar erkek, bekâr, anne-baba ile yaflama, iflsizlik, e¤itim düzeyinin düflüklü-¤ü, âilede madde kullan›m öyküsü, maddeye ba¤l› sa¤l›k ve hukuk problemleri, maddenin etkisiyle tehlikeli dav-ran›fllarda bulunma, erken yaflta maddeye bafllama ve uzun süreli kullanma, tercih edilen maddenin eroin ve esrar olmas› gibi parametreler belirlenmifltir (Çakmak 2006).
Do¤al maddelerin ba¤›ml›l›k yapt›¤› eskiden beri bi-liniyor. Buna bilim ve teknolojinin yard›m› ile sentetik maddeler eklenmifltir.
Alkol ve madde kullan›m› sa¤l›k problemlerine ve toplumda da ekonomik-kültürel y›k›mlara yol açar. Bü-yük rant sa¤lad›¤› için maddelerin yap›m› ve sat›fl› yasa-d›fl› olaylara da sebep olmaktad›r.
Hukuk kiflilere baz› haklar ve yetkiler verir. Bunlar›n aras›nda mala ve mülke sâhip olma, kullanma, yararlan-ma, al›p satyararlan-ma, borçlu veya alacakl› olma say›labilir. Kifli ile toplum aras›nda vekâlet, vasiyet, al›m-sat›m, evlenme, boflanma, dava açma, tan›kl›k yapma gibi hukuki iliflkiler vard›r. Bunun için kiflinin hukukî ehliyetinin var olmas› gerekir.
ehliyetini nas›l ve ne flekilde etkiledi¤i önemli bir konu-dur.
Türk Medenî Kanunu’nun [TMK] 13. maddesi: “Yafl›-n›n küçüklü¤ü yüzünden veya ak›l hastal›¤›, ak›l zay›fl›-¤›, sarhoflluk ya da buna benzer sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma yetene¤inden yoksun herkes, bu kanuna göre ay›rt etme gücüne sâhip de¤ildir.”
Yukar›daki 13. maddeye [TMK] göre “ay›rt etme gü-cü [mümeyyizlik, temyiz kudreti], akla s›¤acak biçimde davranmak, iyiyi kötüden, do¤ruyu yanl›fltan ay›rt ede-bilmeyi”, di¤er bir deyiflle “sezginlik gücünü” içerir.
Burada alkole veya maddeye ba¤l› olarak hezeyan ve-ya hallüsinasyon tablosu ortave-ya ç›kar. Maddeye ve alko-le ba¤l› olarak kiflide psikolojik, sosyal ve biyolojik bir ta-k›m semptomlar görülür. Ortaya ç›kan klinik sendromun ad› “ba¤›ml›l›kt›r”. Ba¤›ml› olan kifli âilesini ve kendisini s›k›nt›ya düflürür. Böyle durumlarda madde 406’ya [TMK] göre hukukî ehliyeti k›s›tlan›r.
TMK Madde 406: “Savurganl›¤›, alkol ve madde ba-¤›ml›l›¤›, kötü yaflama tarz› veya mal varl›¤›n› kötü yö-netmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darl›k veya yok-sullu¤a düflürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden de-vaml› korunmaya ve bak›ma muhtaç olan ya da baflkala-r›n›n güvenli¤ini tehdit eden her ergen k›s›tlan›r.”
Madde ve alkol ba¤›ml›s› olan kifli kendisine baka-maz, gelir sa¤layamaz. Ayr›ca ba¤›ml› kifli baflkalar›n›n, komflular›n›n özgürlü¤ünü k›s›tlar (Cantürk 2006).
Madde 432 [TMK]: Ak›l hastal›¤›, ak›l zay›fl›¤›, alkol veya uyuflturucu madde ba¤›ml›l›¤›, a¤›r tehlike arz eden bulafl›c› hastal›k veya serserilik sebeplerinden biriyle top-lum için tehlike oluflturan her ergin kifli, kiflisel korunma-s›n›n baflka flekilde sa¤lanamamas› halinde, tedavisi, e¤i-timi veya ›slah› için elveriflli bir kuruma yerlefltirilir veya al›konulabilir. Görevlerini yaparlarken bu sebeplerden birinin varl›¤›n› ö¤renen kamu görevlileri, bu durumu hemen yetkili vesayet makam›na bildirmek zorundad›r-lar.
Bu konuda kiflinin çevresine getirdi¤i külfet de göz önünde tutulur. ‹lgili kifli durumu elverir vermez kurum-dan ç›kar›l›r.
Alkol ve uyuflturucu ile mücadele Anayasa’ya girmifl-tir. Gençleri, toplumu, âileyi korumak için devlet birta-k›m tedbirler alm›flt›r. Toplumun gelece¤ini kurtarmak için kamuoyuna ve kiflilere görevler yüklemifltir.
Anayasa Madde 19: “Toplum için tehlike teflkil eden bir ak›l hastas›, uyuflturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastal›k yayabilecek bir kiflinin bir ku-rumda tedavi, e¤itim veya ›slah›” gerekti¤i bildirilmifltir. Hukukî ehliyetteki k›s›tlama hastal›k tablosu düzelince ortadan kald›r›labilir. Bununla ilgili madde flöyledir:
Madde 474 [TMK]: “Ak›l hastal›¤› veya ak›l zay›fl›¤›
yüzünden k›s›tlanm›fl olan kifli üzerindeki vesayetin kal-d›r›lmas›na, ancak k›s›tlama sebebinin ortadan kalkm›fl oldu¤unun resmi sa¤l›k kurulu raporu ile belirlenmesi hâlinde karar verilebilir.”
Alkol ve madde ba¤›ml›s› kifli ihbar üzerine yakala-nabilir. Yakaland›¤›nda madde kullan›yor olabilir ve üze-rinde madde bulunabilir. Bu kifliler hakk›nda “ba¤›ml›” olup olmad›¤› ile ilgili bilirkifliden görüfl istenmektedir. Ceza davalar›n› ilgilendiren bu durum d›fl›nda kiflinin hukuki ehliyeti ile ilgili bilgi istenmektedir. Hukukî hak-lar›n› kullan›p kullanamayaca¤›, k›s›tlama gerekip gerek-medi¤i konusunda bilirkifliden görüfl sorulmaktad›r. He-kim hastay› çok iyi muayene etmeli ve dosyay› gözden geçirip ayr›nt›l› biçimde de¤erlendirmelidir (Cantürk 2006). “Madde ba¤›ml›l›¤›na ba¤l› psikotik bozukluk” ta-n›s› alana TCK Madde 32 uygulan›r. Bu maddeye göre hastan›n “ceza sorumlulu¤u” yoktur. Madde ba¤›ml›l›¤›-n›n etkisi ile kifli bir eylem gerçeklefltirebilir. Ancak o, bu eylemin anlam ve sonuçlar›n› alg›layamamaktad›r veya iflledi¤i eylemle ilgili olarak irade yeterlili¤i önemli ölçü-de etkilenmektedir. Dolay›s›yla bu vak’aya ceza verile-mez. Ancak, bu kifli hakk›nda ak›l hastalar›na özgü gü-venlik tedbirlerine baflvurulur.
Madde ba¤›ml›s› olan kiflinin hastal›¤› iflledi¤i fiilin alg›lama ve irade yetene¤ini etkiler. Fizik ba¤›ml›l›k olufl-muflsa bu tesbit geçerlidir. Psikoz teflhisi alan hastaya TCK Madde 57 uygulan›r. Bu madde “ak›l hastalar›na öz-gü öz-güvenlik tedbirleri” içerir. Güvenlik tedbiri, ak›l has-talar›n›n toplum aç›s›ndan tehlikelili¤inin ortadan kalk-mas›na veya önemli ölçüde azalkalk-mas›na kadar uygulan-maya devam edilecektir. Suç iflleyen alkol, uyuflturucu veya uyar›c› madde ba¤›ml›s› kiflilerin, güvenlik tedbiri olarak, alkol, uyuflturucu veya uyar›c› madde ba¤›ml›la-r›na özgü sa¤l›k kuruluflunda tedavi alt›na al›nmas› ve bu kiflilerin tedavilerinin, alkol, uyuflturucu veya uyar›c› madde ba¤›ml›l›¤›ndan kurtulmalar›na dek öngörülmüfl-tür. Bu kifliler yerlefltirildi¤i kurum sa¤l›k kurulunca bu yönde düzenlenecek rapor üzerine mahkeme veya hâkim karar› ile serbest b›rak›labilecektir (Yalvaç 2005).
Avrupa’da pek çok ülkede uyuflturucu madde kulla-n›m›n›n yasak olup olmamas› tart›flmaya aç›lm›flt›r. Esrar konusunda belirsizlik mevcuttur. Bâz› ülkeler esrar kulla-n›m›n› serbest b›rakm›flt›r. Bâz›lar› ise, endiflelerini de-vam ettirmektedirler.
Uyuflturucu madde trafi¤i yasaklanabilir. Esrar mad-desi d›fl›ndaki uyuflturucu maddelere yasak getirilebilir. Eroin ve esrar ile ilgili al›nan “iptilâ” raporu tart›flma or-taya koymaktad›r. Kullan›m›n›n yasaklanmamas› ve madde ticareti ve üretiminin organize edilmesini savu-nan görüfller bulunmaktad›r. Sigara ve alkol üretimi ile bir benzerlik kurulmaktad›r. Yasaklama politikalar›n›n
etkisiz kald›¤› ve dolay›s›yla suç oran›n›n yükseldi¤i ile-ri sürülmektedir (Ceylan 2003).
Avrupa’daki uygulamalar›, Bat› Avrupa Devletlerin-deki de¤erlendirmeleri gözden geçirelim:
‹rlanda: Esrar ile di¤er maddeler aras›nda ay›r›m ya-p›lmaktad›r. Opioidler d›fl›ndaki uyuflturucular›n kulla-n›m› suç oluflturmuyor. Opioid kullakulla-n›m› tespit edilirse 14 y›la kadar hapis cezas› verilir. Kiflisel kullan›m için bu-lundurman›n cezas› hafif maddeler için üç y›la dek; sert maddeler için yedi y›la dek hapis cezas›d›r.
Lüksemburg: Hukuk sisteminde uyuflturucular ara-s›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Uyuflturucu kullan›m›n›n cezas› bireysel kullan›mda üç aydan üç y›la kadar; kolek-tif kullan›mda üç y›ldan befl y›la dek hapis cezas›d›r.
Portekiz-‹sveç: Hukuk sisteminde uyuflturucular ara-s›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Kiflisel kullan›m için ceza 3–6 ay aras›nda hapistir.
Avusturya-Danimarka-Belçika-Finlandiya: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda ay›r›m yap›lm›yor. Do¤rudan do¤ruya suçlama yoktur. Kiflisel kullan›m için ceza düflük, uyuflturucu trafi¤i için ceza yüksektir.
Fransa: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Uyuflturucu kullan›m›n›n ceza-s› bir y›la kadard›r. Kiflisel kullan›m için bulundurman›n cezas› ömür boyu hapistir.
‹spanya: Hukuk sisteminde esrar ve di¤er maddeler aras›nda ay›r›m yap›lmaktad›r. Halk uyuflturucu kullan›r-sa ve bireysel kullan›m varkullan›r-sa yönetimsel cezalar uygula-n›r. Uyuflturucu trafi¤i için de¤iflik cezalar tatbik edilir.
Çek ve Slovakya: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Uyuflturucu kullan›-m›n›n cezas› yoktur. Bireysel kullan›m için para ve hapis cezas› uygulan›r.
‹sviçre: Hukuk sisteminde uyuflturucu maddelerin basit kullan›m› [bireysel kullan›m›] yasaklanm›flt›r. Mad-de ba¤›ml›lar› için “aç›k yerler” Mad-deneyimine bafllanm›flt›r. Eroin ve morfinin kontrollü da¤›t›m› serbest b›rak›lm›fl-t›r. Tedaviye devam ediyorsa savc› izlemeden vazgeçer.
Almanya: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Uyuflturucu ile ilgili suçlarda öncelikle kamu izleme ofisi mahkemeden önce kamuoyu ele almaktad›r. Kiflisel kullan›m veya bulundurmada ce-za yoktur. Suç tekrarlanm›flsa cece-za artar. Komite tedavi karar› vermektedir. Tedavi, yarg›lama sürecinin devam ettirilmemesi için flartt›r.
‹talya: Hukuk sisteminde esrar ve di¤er uyufl-turucular aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Bireysel kul-lan›m için bulundurmada, ihtar veya ehliyetin al›nmas› gibi yönetimsel cezalar uygulanmaktad›r. Metadon ramlar› devreye girmifltir. Cezaevlerinde tedavi prog-ramlar›na devam edilir.
Yunanistan: Kiflisel kullan›m durumunda ceza on günden befl y›la dek, uyuflturucu trafi¤i suçlar›n›n cezas› befl y›ldan ömür boyuna kadar hapis cezas›d›r. Madde ba¤›ml›s› olmayan kiflilerin madde kullan›m› durumun-da bâz› tedbirler vard›r:
— Hapis yerine para cezas› — fiartl› sal›verilme
— Gözalt›nda tutulma flart› ile sal›verme — Ücretsiz çal›flma
‹ngiltere: Hukuk sisteminde uyuflturucular aras›nda üç düzeyde ay›r›m yap›lmaktad›r:
A) Eroin, kokain
B) Esrar, barbitürat, amfetamin C) Di¤erleri
A grubu [eroin, kokain] d›fl›nda do¤rudan do¤ruya suçlamada bulunulmamaktad›r.
Hollanda: Hukuk sisteminde esrar ve di¤er maddeler aras›nda ay›r›m yap›lmamaktad›r. Kiflisel kullan›m için ceza hafiftir. Uyuflturucu trafi¤ine bulaflma varsa cezalar artmaktad›r. Madde bulmak için suç iflleyen birisine yönelik yapt›r›mlar flöyledir:
1. Kiflinin alt› ay tedaviyi kabûl etmesi,
2. Tedavi olaca¤›na dâir söz vermesi ve gözalt›nda iki y›l tutulmas›.
Avrupa’da birçok ülkede uyuflturucunun yasak olup olmamas› tart›flmaya aç›lm›flt›r. Baz›lar› esrar› serbest b›rak›rken, di¤erleri ise endiflelerini devam ettirmek-tedirler. K›saca belirsizlik mevcuttur.
Yasaklanman›n etkisiz kald›¤› ve dolay›s› ile suç oran›n›n yükseldi¤i ileri sürülmektedir.
KAYNAKLAR
Balc›o¤lu ‹ (2006) Madde, ‹ntihar ve Toplum. 3. Ulusal Ba¤›m-l›l›k Kongresi Özet Kitab›, ‹stanbul.
Cantürk G (2006) Maddeler, Ba¤›ml›l›k ve Hukuki Haklar. 3. Ulusal Ba¤›ml›l›k Kongresi Özet Kitab›, ‹stanbul.
Ceylan E, Türkcan A (2003) Alkol ve Madde Kullan›m Bozukluk-lar› 2. cilt 1. kitap 2. Bask›, ‹stanbul.
Çakmak D, Evren C (2006) Alkol ve Madde Kullan›m Bozukluk-lar›, ‹stanbul: Özgül Matbaac›l›k [Organon ‹laç A.fi.]. fiimflek S (2004) ‹stanbul Devlet Güvenlik Mahkemelerinde
Karara Ba¤lanm›fl Konusu Eroin Olan Uyuflturucu Suçlar›: Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Adli T›p Enstitüsü.
T.C. ‹çiflleri Bakanl›¤› Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele 98 (1999) Ankara-Sivas: EGM-KOMDB Yay›nlar›–1999/2.
T.C. ‹çiflleri Bakanl›¤› Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Kaçakç›l›k ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Baflkanl›¤› 2002 Raporu, Ankara: EGM-KOMDB Yay›nlar›–2002/3.
Toy EC, Klamen D (2007) Olgu Dosyalar› Psikiyatri, Balc›o¤lu ‹ [Çeviri editörü], ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevleri.
United Nations Office on drugs and crime (2004) World Drug Report, Vol.1, Analysis, 130.
United Nations Office on drugs and crime (2004) World Drug Report, Vol.2, Chapter 4. Seizures, Opiate. Seizure; 1997– 2002, 283.
United Nations Treaty Series (1961) The United Nations
Conven-tion on Psychotropic Substances Vol. 1019, no: 14956. United Nations Treaty Series, The United Nations Convention
against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances of 1988. Vol.1582 no: 27627.
Ülgen H, Ö¤üz T, Sar› S (2002) Türk Medeni Kanunu, ‹stanbul: Filiz Kitabevi.
Yalvaç G (2005) Karfl›laflt›rmal› Gerekçeli TCK-CMK-C.G.T.‹.K. Ankara: Adalet Yay›nevi.
