2
Bir Edebiyat Adamı
Melih Cevdet ANDAY
u g ü n l e r d e O k t a y A k b a l ’ın y en i k i ta b ı nı, «A n ılard a G ö rm e k » i o k u y ö r u m . Ş a şırtıc ı b i r şey o ld u , k ita b ı o r t a l a r ı n d a n b i r y e r in d e n ilk a çtığ ım d a k e n d i a d ım la k a r şı laştı m ; b i r ya z g ü n ü , Beyoğlu s i n e m a l a r ı n d a n b ir in d e k a r ş ıla ş m ış tık , onu y azm ış. Ne v a r b u n d a , di yec ek sin iz. D o ğ r u s u o gün öyle ö n e m li b i r şey de k o n u ş m a m ı ş t ı k , s ı c a k l a r d a s in e m a la r ın s e rin liğ in d en filâ n söz etm iş tik , s o n r a da filmi b i r y a n a b ı r a k ı p k o n u d a n k o n u y a geçm iştik . Y a z d ık la r ın ı o k u r k e n , «İşte b u d u r O k t a y A k b a l» diye d ü ş ü n d ü m : o n u n için ö n e m li öne msiz a y r ım ı y o k t u r , d a h a d o ğ r u s u ö n e m siz di ye b i r şey y o k t u r ; h i k â y e s i n d e de, g ü n c e sin d e de, f ı k r a l a r ı n ' - da, sa n k i gizlemeğe çalışı y o r o ld u ğ u oz anca b i r d u y a r lı l ık l a , y a ş a m ın a n la rı, a y r ın t ı la r ı ü z e r i n d e d u r u r , i lk o k u y u ş t a geçi g eçiv erirsin iz, a m a s o n r a d a n b a k a r s ı n ı z ki, be ll eğin izde b i r t a k ım çizgiler, sözler k a lm ış , b i r h ü z ü n le k a r ış ık o l a r a k a n ım s a r s ın ız onları ik id e bir. Y a ş a m g ib id ir O k t a y A k b a l ’ın yazısı, b i r şeyin a k ıp gi tt iğin i d u y a r s ı n ız o k u r k e n . D ü ş ü n ce lerle o l a y l a r b i r b ir i n i n içine g irm iştir, b u n l a r d a n b ir i ö te k in in ü s t ü n e ç ık m a z, hat*â ço ğ u z am an b i r b ir l e r i n i n y e rin i a ld ı k l a r ı da olur. B ir k ü ç ü k r a s t la n t ı, b a k a r s ı n ı z b i r d ü ş ü n e d ö n ü ş m ü ş , ya da b i r söz b i r y a ş a m r e n g i, b i r y a ş a n tı gü cü o lu v erm iş . O n u n kişiliğinin b e n c e en ö n e m li y a n ı, y a ş a m l a sözü a y ı r m a m a sıdır.
B u n d a n g e li y o r inan d ırıcılığ ı d iy e d ü ş ü n d ü m . Y azıs ın ın b a ş ı n a geçtiği z a m a n değiş m i y o r , d a h as ı içtenliği t a k l i t e tm i y o r , k e n d in i a r a r gibi o ld u ğ u y e r l e r d e bile, b i r y a b a n c ın ın k a r ş ı s ı n d a y m ı ş ç a s ı n a t e m k i n li d a v r a n ı y o r , a m a k o r k m u y o r d ü ş ü n d ü k l e r i n i n nası l k a r ş ı la n a c a ğ ın d a n . İ n s a n l a r d a n b i r in s a n o lara k , Montaig- n e gibi, e lin d e k in i k o n u ş t u r u y o r , k e n d in i. A ta ç, şiirle y a ş a r d ı , o n u n şi ir o k u m a d ığ ı g ü n ü n ü g ö re n o l m a m ış tı r s a n ırım . Belki hiç b ir o zan şiiri o n u n gibi se v m e m iş tir . A m a d a h a önemlisi, şiire z am an a y ı r a n l a r d a n değil di o, şi ir b ü t ü n z a m a n ın ı a lırd ı o n u n r!" v ü z d en de A t a ç ’ı b i r t a k ı m g e r ç e k le r i n d ışın d a s a y m ağ a k a l k a n l a r o l m u ş tu r . Ç ü n k ü e d e b i y a t d ü ş ç ü l ü k s a y ı lı r bizde, h a d i söyliyey im , k ü ç ü k g ö r ü l ü r . E d e b i y a t ı , s a n a tı k ü ç ü k g ö r e n le r , y aln ızca e d e
b iy atın , s a n a tı n d ış ın d a o lan la r da d e ğ ild ir ; ki m i y a z a r la r , oz an lar, s a n a t ç ı l a r da k ü ç ü k gö r ü r l e r kendi u ğ r a ş l a r ı n ı ; e d e b iy a t, s a n a t d e ğil, b a ş k a b ir şe y y a p tı k l a r ı n ı öne s ü r e r le r . Böyle b i r o r t a m d a , şiiri, sa n a tı s a v u n m a ğ a k a lk m a k , şiirle , s a n a tla y a ş a m a k y ü r e k li l ik is t e r elbet. İşte O k t a y A k b a l b u y ü r e k l i kişile r d e n b ir id ir . O da, A ta ç gibi, e d e b i y a t a v e r m i ş t i r b ü t ü n zam an ın ı. Ç e v res in e , o lay lara, kişi l e r e b i r s a n atç ı gözü ile b a k a r , öyle d e ğ e r le n d i r i r h e r şeyi.
A m a böyle d ü ş ü n ü p de s a l d ır ı l a r a u ğ r a m a m ış kim v a r d ı r ? O k t a y A k b a l ’ı da bireycilikle s u ç l a d ı l a r u z u n süre. O ise, kızm a d ı b u n a ; bi reyci li ğin ne o l d u ğ u n u a n la t m a ğ a ç a l ı ş t ı . b ık m a d a n . B a k ın , b u k o n u d a n e d i y o r b i r g ü n c e s in d e :
«Bir b a k ı m a to p lu m c u b i r b ir e y c il i k ti r b e n im y a p tı ğ ı m , y a p m a k istediğim. Beİki b iraz garip k a ç a n b i r söz. A m a b e n im gerçeğim b u . B akı
y o r u m da, nice t o p lu m c u g e ç in e n le r in g e reğ in d e n çok b irey c i k e s ild ik lerin i, h a t t â b ir e y c ilik t e n bencilliğe d o ğ ru k a y d ık l a r ı n ı g ö r ü y o ru m .»
Yazar Kendini Aldatmamalı
ö y l e o lu y o r , ç ü n k ü bireycil ikle n ey i a n la t m a k ist ed ik lerin i a çık se çik o lara k b i lm i y o r la r v e b i r e y d e n s ıy r ı lm ı ş b i r t o p lu m c u l u k z am a n la b ı k t ı r ı y o r o n ları, yaln ız b ı k m a k l a k a ls a l a r iyi, b i r t e p k i u y a n ı y o r to p lu m c u lu ğ a karşı içle rin
de, b irey s ellik lerin i ta n ı m a d ı k l a r ı için b en cillik lerin e d ö n ü y o r l a r . C h a p li n ne de miş, (y in e O k t a y ’ın k i ta b ı n d a n a lı y o r u m ) «Ben in san ı ince le d im , ç ü n k ü onu t a n ı m a d a n m es le ğ im d e hiç bir şey y a p a m a z d ım . B a ş lan g ıç ta da söylediğ im gi bi, in sa nı t a n ı m a k b ü t ü n b a ş a r ı l a r ı n temelid ir.» « A n ılard a G ö rm ek » in s a y f a la r ın ı çev ird ik ç e b a k ıy o r u m , g ü n ler i k i t a p l a r a r a s ı n d a geçen ger çek b i r o k u r - y a z a r la k arşı k a r ş ıy a y ım . Kim i g ü nces in e, o k u d u ğ u , sevdiği b i r k i ta p t a n sa dece b i r t ü m c e a lm a k la y eti n m iş , k e n d in d e n b i r şey e k le m eğ i g e rek li b u lm a m ış . K im i g ü n cesin de ise, onu etk iley e n b ir tü m c e y i k e n d in c e açıklamış... B ir so n u c a v a r m a k istediği de olu yor, d ü ş ü n d ü k l e r i n i y a r ıd a kestiği de. Ama hep kendi kendisiyle didişen, aklını bo yuna so r g u y a çeken, en ön emlisi k e n d in i a l d a t m a k t a n k o r k a n b i r d ü ş ü n ü r . «Bir y a z a r ın h e r şey d e n önce k e n d is in i a ld a t m a m a s ı g e rekir», d i yor. Y a n ı lm a y a n k im v a r d ı r ? B ir y a z a r da, el b e t, y a r g ıl a r ı n d a y a n ıl a b il i r , am a o n u n b i r y a nılg ıya d ü ş m e k t e n k o r k a r a k k e n d in i s a k l a m a sı, genel b e ğ en ilere k a tılm a s ı b a ğ ış la n ı r mı? K endisi o lm a d ı k ta n so n ra, niçin yazm alı?
B u b a k ım d a n da b i r b e n ze r lik b u l d u m A t a ç ’la O k t a y A k b a l a r a s ı n d a . Ata ç, şiirlerini b e ğ en m ed iğ i için k e n d is in e kızan o z a n la r a , «Siz h a k lı olabilirsin iz, şiirle riniz çok g ü z e ld ir be l ki de, b e n a n la m a m ış ım d ı r , am a niçin kızıy o r su n u z a n la m a y a n birine.» derdi. O k t a y A k b al, «Devlet Ana»yı b e ğ en m ed iğ in i ya zm as ı ü z eri
CUMHURÍYET
27 iNisan 1973
ne, «Olm az , b ö y le yazılmaz» d iy en le re ka rşı k e n d in i öylesi b ir t u t u m l a s a v u n u y o r , «O nlar b e ğ e n e b ilir le r , a m a s e v m ed im , b e ğ en m ed im di yen b i r in e k ız m a k neden?» d iy o r g ünces in de. E d e b i y a t , ö z g ü r lü ğ ü n a y n as ı olan b ir d ü ş ü n d ü n y a s ı d ır , o r a d a b e ğ e n ile r de, y a r g ıl a r da, çe şit çeşit o l a c a k t ı r elbet, olmalıd ır. Ya O k ta y , o r o m a n ü s t ü n e d ü şü n c e s in i, ö tek iler d e n önce y a zs ay d ı, o n l a r u y a c a k la r mıy dı b u n a ? Nasıl b i r a m a c a y ö n eli k b ir bi rli k a n la y ış ıd ır bu? Bı r a k a l ı m , h e r k e s istediği gibi d ü ş ü n s ü tk istediği gibi yazs ın. O k t a y Akbal. N â z ı m ’ın, m e k t u p l a r ı n d a , P r o u s t ’u, G id e ’i zararlı o l a r a k n ite le m e sini de b eğenm em iş... N â z ı m ’ı sev en le r de belki b u n a k ı z m ı ş l a r d ı r ; a m a P r o u s t ’u , G id e ’i se v e n ler i niçin h e s a b a k a tm ı y o r u z ?
«Bilen, Ama Duymayan..»»
O k t a y A k b a l ’ın k i t a b ı m o k u r k e n , b a ş k a ki t a p l a r ı , b i r çok kitabı d a h a o k u m a k he vesin i d u y u y o r s u n u z . O n u n p a r ç a la r aldığı k i ta p l a r d ı r b u n l a r . Söz gelişi, D. H. L a w r e n c e ’in r o m a n ü z e r i n e d e n e m e l e r in i v e r e n k ita p b e n d e bu he ve si u y a n d ır d ı . Ne güzel söylemiş L a w re n c e , «Çok b ili y o ru z, az d u y u y o ru z .» demiş. O k t a y ’ ın n e d en b u söz ü z e r i n d e d u r d u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r s u n u z e lb e t, b u l u y o r s u n u z da çok g eçm e den. «Bilen, a m a d u y m a y a n kişi! Ç ağım ız in sa n ın ın özeti, f '-’marian b ile n : bild iğini sanır. L a w r e n c e ’in d c - - t ğ j gibi, çağımız, aşırı bilinç li b i r çağ. Daha ‘o ğ ru s u aşırı bilgiç.»
O k t a y A k b a l ’ın g ü n c eleri d e r g il e r d e ilk y a y ı m l a n m a ğ a ba şl ad ığı z am an y a d ır g a m ı ş tı m on la rı, b u n l a r g ü n ce değil dive d ü ş ü n m ü ş t ü m . 1 h a z ir a n p e r ş e m b e g ü n ü t a r i h i n i ta ş ıy a n şu yazı sözgelişi, 10 h a z i r a n c u m a r te s i g ü n ü n e de gire bi lirdi , dem iş tim k e n d i k e n d im e . O y s a d ü ş ü n celerin , de ğ iş ere k s ü r ü p g id en d ü ş ü n c e le r in y a şa m ı. o y a ş a m ı n b i r gü ncesi ne d en ol m asındı? Ü s te lik O k t a y A k b a l, sa dece o k u d u k l a r ı n ı , d ü ş ü n d ü k l e r i n i y a z m a k l a k a lm ıy o r , ya şa dığ ı g ü n le r in g ö r ü n ü ş ü n ü de y a n s ı tı y o r d u b u y a z ı l a r ı n da. «10 h a z ir a n c u m a r te s i . O r t a d o ğ u ’da b i r sa v aş b aşlad ı, so n ra bitti.»
K e ş k e b e n de b ö y le b i r günce tu ts a y d ım .
Taha Toros Arşivi
NATO ile Türkçe Öğretmeni
G
arip şeyler oluyor.Benim gibi az buçuk dikkatli bir gazete ve dergi o k u ru, hor gün bu garipliklere taslıyor. İşte size iki haber: D Midyat Lisesi T ürkçe Öğretmeni Ahmet Orhan'ın gö revine son verilmiş. K ovu şturma için Midyat’a gelen Milli Eğitim Müfettişi:
— NATO’yu kötülediğiniz iddia ediliyor, doğru m u d u r? diye sormuş öğretmene.. Bakanlık M ü d ü rle r Komisyonu da gene öğretmenin defterini dürmüş.
21 ABD. Başkanı Başdanışmanı Kissinger NATO’nun a r tık uluslararası gerçeklere uymadığını söylemiş. NATO’n u n sa vunma strateiisi olan Esnek Muka be le’nin yetersiz ve k a rı şık oldu ğu nu ileri sürmüş. NATO için yeni b i r yasa gereğini belirtmiş
Simdi güler misiniz, ağlar mısınız?
★
İkinci Düny a Savaşında ya nan ve yıkılan Avrupa’yı S ov- y etl er’le Amerika'lılar üc aşağı beş yuk arı pazarlıkla bö lüş tü le r Sovyetler kendi nüf uz alanlarında komünist yön etim leri desteklerken: Amerika, Avrupa'da kapitalizmi ihya etm ek planlamasına pirdi. Birleşik Devletler Savaştan güçlü ve zen
gin çıkmıştı. T opraklarında ha rp olmamıştı. Ekonomisi savaş koşullarında olağanüstü işliyordu. Bu üstün güç, A v r u p a - da kapitalizmi dö rt koldan desteklemeye girişti:
1 — T ın m a n doktrini.
A v ru p a ’ya yardımın politik ve ideolojik yanını yansıtıyordu. 2 — Marshall Planı.
Avrupa'ya desteğin iktisadi yö n ü n ü uy gulam aya geçi yordu.
•1 — Bıefton Woods Anlaşması.
Avrup a’ya parasal sistem ve desteği sağlıyordu. 4 — Kuzey Atlantik Anlaşması (NATO). A v r u p a ’nın askeri savunmasını öngörüyordu.
Başlangıçta Am erikan ekonomisinin tam egemenliğinde za yıf bir Avrup a vardı T ru m a n doktrini Avrupa to p lu m u n u n si yasî yönelişlerini saptıyor: Marshall Planı İktisadî yardımın ilkelerini çiziyor: Bretton Woods, dolar egemenliği ve tem i natı üzerine b ir parasal sistem getiriyor; NATO, kapitalist A v ru p a ’yı atom şemsiyesi altında koruyo rdu. B ir başka d e yişle A tlantik’ten Demiroerde'ye dek siyasî, İktisadî, p a r a sal, ask erî b ü tü n lü k ABD.
