SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
MÜZİK ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
MEVLEVÎHÂNELERİN FAALİYETTE OLDUĞU
DÖNEMDE BESTELENMİŞ MEVLEVÎ ÂYİNLERİNİN
USÛL-ARÛZ VEZNİ İLİŞKİSİ YÖNÜNDEN İNCELENMESİ
Timuçin ÇEVİKOĞLU
DOKTORA TEZİ
Danışman
Prof. Yusuf AKBULUT
Tez Kabul Formu………...…... iv Teşekkür…...………... v Özet……….. vi Summary………. viii Kısaltmalar ………... x Tablolar Listesi... xi
Şekiller Listesi... xii
GİRİŞ... 1
BİRİNCİ BÖLÜM Mevlevî Âyinlerinde Yer Alan Usûller ve Arûz Kalıpları... 22
1.1. Mevlevî Âyinlerinde Yer Alan Usûller... 22
1.1.1. Devrirevân-Devrikebir... 22
1.1.1.1. Devrirevân... 22
1.1.1.2. Devrikebîr... 24
1.1.2. Düyek-Ağır Düyek-Çifte Düyek... 32
1.1.2.1. Düyek... 32
1.1.2.2. Ağır Düyek... 33
1.1.2.3. Çifte Düyek... 34
1.1.3. Ağır Evfer... 35
1.1.4. Ağır Aksaksemâî Evferi... 38
1.1.5. Aksaksemâî... 39
1.1.6. Frenkçin... 41
1.1.7. Evsat... 44
1.1.8. Yürüksemâî... 45
1.2. Mevlevî Âyinlerinde Yer Alan Arûz Kalıpları... 48
İKİNCİ BÖLÜM Mevlevî Âyinlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi... 82
2.1. Pencgâh Mevlevî Âyini (Beste-i Kadîm)... 83
2.2. Dügâh Mevlevî Âyini (Beste-i Kadîm)... 100
2.3. Hüseynî Mevlevî Âyini (Beste-i Kadîm)... 116
2.4. Bayâtî Mevlevî Âyini (Köçek Derviş Mustafa Dede)... 124
2.5. Segâh Mevlevî Âyini (Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi)... 141
2.6. Râst Mevlevî Âyini (Kutbünnâyî Osman Dede)... 162
2.7. Uşşâk Mevlevî Âyini (Kutbünnâyî Osman Dede)... 186
2.8. Çârgâh Mevlevî Âyini (Kutbünnâyî Osman Dede)... 207
2.9. Hicâz Mevlevî Âyini (Kutbünnâyî Osman Dede)... 230
2.10. Nühüft Mevlevî Âyini (Eyyûbî Hüseyin Dede)... 241
2.11. Irâk Mevlevî Âyini (Hâfız Abdürrahîm Şeydâ Dede)... 259
2.12. Hicâz Mevlevî Âyini (Künhî Abdürrahîm Dede)... 278
2.13. Sûzidilârâ Mevlevî Âyini (Sultân III. Selîm Han)... 297
2.14. Nihâvend Mevlevî Âyini (Musâhib Seyyid Ahmed Ağa)... 315
2.15. Hicâz Mevlevî Âyini (Musâhib Seyyid Ahmed Ağa)... 329
2.16. Acembûselik Mevlevî Âyini (Nâsır Abdülbâkî Dede)... 345
2.21. Bestenigâr Mevlevî Âyini (Hammâmîzâde İsmâîl Dede)... 422
2.22. Sabâbûselik Mevlevî Âyini (Hammâmîzâde İsmâîl Dede)... 433
2.23. Hüzzâm Mevlevî Âyini (Hammâmîzâde İsmâîl Dede)... 439
2.24. Ferahfezâ Mevlevî Âyini (Hammâmîzâde İsmâîl Dede)... 455
2.25. Şedarabân Mevlevî Âyini (Nakşî Dede)... 473
2.26. Sûzidil Mevlevî Âyini (Zekâî Dede)... 490
2.27. Sûzinâk Mevlevî Âyini (Selânikli Dervîş Necîb Dede)... 507
2.28. Mâye Mevlevî Âyini (Zekâî Dede)... 523
2.29. Isfahân Mevlevî Âyini (Zekâî Dede)... 545
2.30. Râhatülervâh Mevlevî Âyini (Ahmed Hüsâmeddîn Dede)... 561
2.31. Acemaşîrân Mevlevî Âyini (Hüseyin Fahreddîn Dede)... 577
2.32. Bûselik Mevlevî Âyini (Bolâhenk Nûri Bey)... 595
2.33. Sûzinâk Mevlevî Âyini (Zekâî Dede)... 612
2.34. Sabâzemzeme Mevlevî Âyini (Zekâî Dede)... 629
2.35. Neveser Mevlevî Âyini (Sermüezzîn Rif'at Bey)... 644
2.36. Ferahnâk Mevlevî Âyini (Sermüezzîn Rif'at Bey)... 659
2.37. Sultânîyegâh Mevlevî Âyini (Kâzım Uz)... 675
2.38. Hicâzkâr Mevlevî Âyini (Mustafa Câzim el-Mevlevî)... 687
2.39. Dügâh Mevlevî Âyini (Mehmed Celâleddîn Dede)... 706
2.40. Bayâtîbûselik Mevlevî Âyini (Zekâîzâde Hâfız Ahmed Irsoy)... 726
2.41. Karcığar Mevlevî Âyini (Bolâhenk Nûri Bey)... 744
2.42. Yegâh Mevlevî Âyini (Rauf Yektâ Bey)... 760
2.43. Bûselikaşîrân Mevlevî Âyini (Ahmed Avni Konuk)... 777
2.44. Dilkeşîde Mevlevî Âyini (Ahmed Avni Konuk)... 793
2.45. Müsteâr Mevlevî Âyini (Zekâîzâde Hâfız Ahmed Irsoy)... 811
2.46. Rûyiırâk Mevlevî Âyini (Ahmed Avni Konuk)... 826
SONUÇ... 839
Kaynakça... 917
T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Timuçin ÇEVİKOĞLU
T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü DOKTORA TEZİ KABUL FORMU
Timuçin ÇEVİKOĞLU tarafından hazırlanan Mevlevîhânelerin Faaliyette Olduğu Dönemde Bestelenmiş Mevlevî Âyinlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi başlıklı bu çalışma .15./.01./.2010. tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
Jüri Başkanı
Prof. Dr. Salih AKKAŞ
Üye (Danışman) Üye
Prof. Yusuf AKBULUT Prof. Dr. Adnan KARAİSMAİLOĞLU
Üye Üye
TEŞEKKÜR
Çalışma süresince desteğini ve yardımlarını esirgemeyen değerli hocam ve danışmanım Prof. Yusuf AKBULUT’a, Âyîn-i Şerîflerin güfteleri ve vezinleri konusunda engin bilgisini cömertçe paylaşan değerli hocam Prof. Dr. Adnan KARAİSMAİLOĞLU’ya ve başta Semâ SEVER olmak üzere tezin yazımı aşamasında bütün emeği geçenlere gönülden teşekkür ederim.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Timuçin ÇEVİKOĞLU Nu: 034117011001 Ana Bilim / Bilim Dalı Güzel Sanatlar Eğitimi / Müzik Öğretmenliği
Ö
ğrencinin
Danışmanı Prof. Yusuf AKBULUT
Tezin Adı
Mevlevîhânelerin Faaliyette Olduğu Dönemde Bestelenmiş Mevlevî Âyinlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi
ÖZET
Mevlevîhânelerin faaliyette olduğu dönemde bestelenmiş, elde notası bulunan 46 Mevlevî Âyininde kullanılan usûllerle güftelerin yazıldığı arûz vezni kalıpları arasındaki ilişkinin varlık ve nicelik yönünden incelendiği bu çalışmada şu sorulara cevap aranmıştır:
Âyîn-i Şerîflerde aynı usûllerle bestelenen aynı vezindeki güftelerin oranı nedir?
Âyîn-i Şerîflerde aynı usûllerle bestelenen aynı vezindeki güftelerin hece dağılımları aynı mıdır/nasıldır?
Farklı Âyîn-i Şerîflerdeki aynı güfte bölümlerinin aynı usûllerle bestelenme oranı nedir?
Çalışmada öncelikle ayrıntılı bir kaynak taraması yapılmış, Mevlevîhânelerin faaliyette olduğu dönemde bestelenmiş Âyîn-i Şerîfler kronolojik olarak sıralanmıştır.
Bu aşamadan sonra, elde bulunan tüm notalar ve güfte kaynakları üzerinden yürütülen karşılaştırmalı incelemelerle, söz konusu Âyîn-i Şerîflerin güfteleri ve güftelerin arûz kalıpları tespit edilmiştir. Güftelerin yazımında vezne bağlı Osmanlı okuyuşu esas alınarak okuyuştaki gelenek korunmaya çalışılmış, eldeki kaynak ve nüshalar arasındaki farklılıklar dipnotlarda gösterilmiştir.
Daha sonra Âyîn-i Şerîflerin güftelerinin, kaynak olarak alınan notalardaki vezne bağlı hece dağılımları, hazırlanan usûl şablonlarına yerleştirilerek incelenmiştir.
Son aşamada, vezne bağlı hece dağılımlarının gösterildiği usûl şablonlarından elde edilen veriler, tablolar haline getirilip, sayısal ifadelere dönüştürülmüş ve yorumlanmıştır.
Çalışmada, Mevlevî Âyinlerinin güfteleri ve arûz kalıpları ile bu güftelerin bestelendiği usûllere ilişkin sayısal değerlere dayalı tespitler yer almaktadır. Ayrıca güfteleri oluşturan hecelerin, bestelendikleri usûllerin ana kalıp ve velvelelerine yerleşimleri vezne bağlı olarak incelenmekte, karşılaştırmalar yapılmaktadır.
Çalışma sonucunda,
Âyîn-i Şerîflerde aynı vezindeki güftelerin çoğunlukla aynı usûllerle bestelendikleri,
Âyîn-i Şerîflerde aynı usûllerle bestelenen aynı vezindeki güftelerin vezne bağlı hece dağılımlarının büyük ölçüde aynı olduğu,
Farklı Âyîn-i Şerîflerde yer alan aynı güfte bölümlerinin de büyük çoğunlukla aynı usûllerle bestelendikleri görülmüştür.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Timuçin ÇEVİKOĞLU Nu: 034117011001 Ana Bilim / Bilim Dalı Güzel Sanatlar Eğitimi / Müzik Öğretmenliği
Ö
ğrencinin
Danışmanı Prof. Yusuf AKBULUT
Tezin İngilizce Adı
Examination of the Relationship between Usûl and Arûz in the Mevlevî Âyins Composed when the Mevlevî Lodges were Active
SUMMARY
This research, pertaining to the relationship between rhythmic patterns (usûl) and prosodic patterns (arûz) in forty-six Mevlevî Âyins, which were composed when the Mevlevî Lodges in Turkey were active and which are available in sheet music, aims to answer the questions below:
What are the rates of lyrics having the same meter for each usûl?
How are the syllables of lyrics having the same meter and composed in the same usûl distributed? Is there a uniform way of distribution?
What is the rate of the employment of the same usûl for the same lyrics in different Âyins?
In the first place, the Âyins that were composed when the Mevlevî lodges in Turkey were active were put in a chronological order as a result of a comprehensive literature review. After that, the lyrics of these Âyins and their prosodic patterns were identified through a comparative inspection of available notations and sources of lyrics. Traditional Ottoman style of pronunciation is adopted in the orthography of
lyrics, while the differences between available sources are given in footnotes. Then, the syllables in the lyrics of the Âyins are placed in usûl templates to observe how they are distributed. Finally, the data obtained by the templates are converted into tables and numerical expressions, and interpreted.
This research is a quantitative study of the lyrics of Mevlevî Âyins, their arûz meters and the usûls employed in composition. It shows the distribution of syllables throughout the skeletal and ornamented structures of the usûls with reference to arûz meters, and suggests comparisons.
In conclusion, it is observed that, in Mevlevî Âyins, lyrics having the same meter are generally composed in the same usûls; the distribution of syllables in lyrics having the same meter and composed in the same usûl is largely uniform; and same lyrics in different Âyins were usually composed in the same usûls.
Keywords: Mawlawi, âyin, rhythm, arûz meter, prosody, lyrics, Turkish
KISALTMALAR
Nüsha Mevlevî Âyini için kaynak olarak alınan nota nüshası
(Giriş bölümünde hangi eser için hangi nüshanın kaynak olarak alındığı belirtilmiştir.)
Nüshada nota altında Mevlevî Âyini’nin incelendiği, kaynak olarak alınan
nota nüshasında nota altına yerleştirilen hecelerde
Nüshada metinde Mevlevî Âyini’nin incelendiği, kaynak olarak alınan
nota nüshasının arkasına eklenen güfte metninde
Kaynak Güfte için kaynak olarak alınan nüsha (Giriş
bölümünde Mesnevî ve Dîvân-ı Kebîr’in hangi nüshasının kaynak olarak alındığı belirtilmiş, diğer kaynaklar güfte altlarında gösterilmiştir.)
G.V. Görülmemiş vezin
Yay. Yayıncılık, Yayınları
vd. ve diğerleri h. hicrî m. milâdî hş. hicrî-şemsî çev. çeviren nu. numarası c. cilt s. sayfa haz. hazırlayan nşr. neşreden der. derleyen
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No
Tablo-1: Mevlevî Âyinlerinin Kronolojik Sıralaması………... 9
Tablo-2: Devrirevân Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 23
Tablo-3: Devrikebîr Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 31
Tablo-4: Ağır Düyek Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 34
Tablo-5: Çifte Düyek Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 35
Tablo-6: Ağır Evfer Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 36
Tablo-7: Ağır Aksaksemâî Evferi Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler... 39
Tablo-8: Aksaksemâî Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 40
Tablo-9: Frenkçin Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 44
Tablo-10: Evsat Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 45
Tablo-11: Yürüksemâî Usûlünün Yer Aldığı Âyîn-i Şerîfler………... 47
Tablo-12: Çalışma Kapsamındaki Âyîn-i Şerîflerde Yer Alan Arûz Kalıpları………...…... 48
Tablo-13: Çalışma Kapsamındaki Âyîn-i Şerîflerde Yer Alan Beyitlerin Bahirlere ve Arûz Kalıplarına Göre Dağılımları (%)…………... 51
Tablo-14: Çalışma Kapsamındaki Âyîn-i Şerîflerde Yer Alan Rubâ'îlerin Arûz Kalıplarına Göre Dağılımları (%)………... 53
Tablo-15: Çalışma Kapsamında Yer Alan Âyîn-i Şerîflerdeki Usûl - Arûz Kalıbı Kullanımları………... 54
Tablo-16: Çalışma Kapsamında Yer Alan Âyîn-i Şerîflerdeki Usûl - Arûz Kalıbı Kullanımları (Rubâ’î’ler)………... 74
Tablo-17: Çalışma Kapsamındaki Âyîn-i Şerîflerde Yer Alan Beyitlerin Usûllere ve Arûz Kalıplarına Göre Dağılımları (%)………..…... 841
Tablo-18: Çalışma Kapsamındaki Âyîn-i Şerîflerde Yer Alan Rubâ'îlerin Usûllere ve Arûz Kalıplarına Göre Dağılımları (%)……...…... 846
Tablo-19: Çalışma Kapsamındaki Âyîn-i Şerîflerin Bestekârlarının Usûl - Arûz Kalıbı Kullanımları..………... 849
Tablo-20: Âyîn-i Şerîflerde Yer Alan Aynı Güfte Bölümleri ve Bestelendikleri Usûller... 873
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa No
Şekil-1: Devrirevân’ın Ana Kalıbı... 22
Şekil-2: Devrirevân’ın Velvelesi... 22
Şekil-3: Mevlevî Âyînlerinin III. Selâmlarında Kullanılan Devrikebîr’in Temel Yapısı... 24
Şekil-4: Mevlevî Âyînlerinin III. Selâmlarında Kullanılan Devrikebîr’in Ana Kalıbı... 25
Şekil-5: Mevlevî Âyînlerinin III. Selâmlarında Kullanılan Devrikebîr’in Velvelesi... 25
Şekil-6: Mevlevî Âyînlerinin III. Selâmlarında Kullanılan Devrikebîr’in Ana Kalıbı (Konservatuar Nüshası)... 25
Şekil-7: Mevlevî Âyînlerinin III. Selâmlarında Kullanılan Devrikebîr’in Velvelesi (Konservatuar Nüshası)... 26
Şekil-8: Mevlevî Âyînlerinin III. Selâmlarında Kullanılan Devrikebîr’in Ana Kalıbı (Konservatuar Nüshası)... 26
Şekil-9: Muzâaf Olmayan Peşrev ve Murabbâ’larda Kullanılan Devrikebîr’in Temel Yapısı... 27
Şekil-10: Muzâaf Olmayan Peşrev ve Murabbâ’larda Kullanılan Devrikebîr’in Ana Kalıbı... 27
Şekil-11: Muzâaf Olmayan Peşrev ve Murabbâ’larda Kullanılan Devrikebîr’in Velvelesi... 27
Şekil-12: Muzâaf Olmayan Peşrev ve Murabbâ’larda Kullanılan Devrikebîr’in Ana Kalıbı (Konservatuar Nüshası)... 28
Şekil-13: Muzâaf Devrikebîr’in Temel Yapısı... 28
Şekil-14: Muzâaf Devrikebîr’in Ana Kalıbı... 29
Şekil-15: Muzâaf Devrikebîr’in Velvelesi... 29
Şekil-16: Muzâaf Devrikebîr’in Ana Kalıbı (Konservatuar Nüshası)... 30
Şekil-17: Muzâaf Devrikebîr’in Velvelesi (Konservatuar Nüshası)... 30
Şekil-18: Düyek’in Ana Kalıbı... 32
Şekil-19: Düyek’in Velvelesi... 32
Şekil-20: Düyek’in Velvelesi (Konservatuar Nüshası)... 33
Şekil-21: Ağır Düyek’in Ana Kalıbı... 33
Şekil-22: Ağır Düyek’in Velvelesi... 33
Şekil-23: Çifte Düyek’in Temel Yapısı... 34
Şekil-24: Çifte Düyek’in Ana Kalıbı... 34
Şekil-25: Çifte Düyek’in Velvelesi... 35
Şekil-26: Ağır Evfer’in Ana Kalıbı... 35
Şekil-27: Ağır Evfer’in Velvelesi... 36
Şekil-29: Ağır Aksaksemâî Evferi’nin Ana Kalıbı ... 38
Şekil-30: Ağır Aksaksemâî Evferi’nin Velvelesi... 38
Şekil-31: Aksaksemâî’nin Ana Kalıbı... 39
Şekil-32: Aksaksemâî’nin Velvelesi... 39
Şekil-33: Frenkçin’in Ana Kalıbı... 41
Şekil-34: Frenkçin’in Velvelesi ... 42
Şekil-35: Frenkçin’in Ana Kalıbı ([(1+2)+(1+2)+(1+1+1)+(1+1+1)] dizilişiyle)... 42
Şekil-36: Frenkçin’in Velvelesi ([(1+2)+(1+2)+(1+1+1)+(1+1+1)] dizilişiyle).. 43
Şekil-37: Birleşik Sofyan’ın Temel Yapısı... 43
Şekil-38: Birleşik Sofyan’ın Yapısal Açılımı... 43
Şekil-39: Evsat’ın Ana Kalıbı... 44
Şekil-40: Evsat’ın Ana Kalıbı -4’lük mertebe ile- (Konservatuar Nüshası)... 45
Şekil-41: Yürüksemâî’nin Ana Kalıbı... 46
Şekil-42: Yürüksemâî’nin Velvelesi... 46
GİRİŞ
XIII. yüzyılda yaşamış büyük mutasavvıf, velî Hz. Mevlânâ’nın mûsikî ile ilgili yüceltici fikirleri vardır. Mûsikî, Hz. Mevlânâ’nın fikirlerini benimseyerek izinden giden Mevlevîler arasında da başlangıçtan itibaren daima ilgi görmüş, Mevlevîhâneler mûsikî sanatımıza büyük katkılar sağlamıştır. Bu mânevî eğitim kurumlarında mûsikî icrâının yanı sıra ilmî çalışmalar da yapılmış, büyük nazariyatçı ve bestekârlar yetişmiştir. Mevlevî bestekârlar bütün birikim ve becerilerini Mevlevî Âyini bestelemekte kullanmak istemişlerdir. Ayrıca bu formun, bestekârlıktaki kudreti göstermeye uygunluğu nedeniyle, Mevlevî Âyinleri mûsikî sanatımızın şâheserleri hâline gelmiştir.
Son dönemin büyük müzikologlarından Rauf Yektâ Bey, 1934 yılında İstanbul Konservatuarı tarafından yapılan “Mevlevî Âyinleri” neşriyâtının önsözünde, İstanbul Konservatuarı Tasnîf ve Tesbit Heyeti Reisi sıfatıyla, Mevlevî Âyinleri’nin bediî ve ilmî kıymetleri hakkında şunları söylemektedir:
"Türk mûsikîsi’nin mükemmel bir târihi yazıldığında görülecektir ki, en meşhûr Türk bestekârlarının hepsi Mevlevîdirler. Bu üstadlar mûsikî sınâatındaki (sanatındaki) zekâ ve dehâlarının en büyük kısmını Mevlevî Âyinleri bestelemeye sarf etmişlerdir. Bunun içindir ki Mevlevî Âyinleri, Türk mûsikîsi’nin en sanatlı parçalarını hâvî (içeren) bedîalar (kıymetler) hazînesi hâlini almıştır. Mûsikî üstadlarımız, millî mûsikîmizin gavâmızını (inceliklerini) öğrenmek için mutlaka Mevlevî Âyinleri’ni tetebbu’ etmek (derinliğine incelemek) lüzûmunu şakirdlerine (öğrencilerine) tavsiyeden halî’ (kayıtsız) kalmazlardı. Filhakîka (gerçekten de) güzel san’atların mûsikî kısmında Türklerin ne derece muvaffak olduklarını anlamak ve asrımızda da Türk rûhuna hitâb edecek eserler yazabilmek için ecdâdımızdan kalan bu nefis yâdigârları ciddî sûrette tedkîkden (inceden inceye araştırmaktan) başka çâre yoktur” (Rauf Yektâ vd., 1934: c. VI, s. VI).
Mevlevîhânelerde Semâ’ Töreni esnâsında semâ’a eşlik amacıyla bestelenen ve Klâsik Türk Müziğinin hacim ve sanat değeri bakımından en büyük ve önemli eserleri olan Mevlevî Âyinleri, Semâ’ ile birlikte 2005 yılında UNESCO tarafından “İnsanlığa Ait Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mîras Başyapıtı” olarak kabûl ve îlân edilmiştir.
Bu çalışma, Mevlevîhânelerin faaliyette olduğu dönemde1 bestelenmiş, elde notası bulunan 46 Mevlevî Âyininin tamamını Usûl-Arûz Vezni İlişkisi yönünden incelemeyi ve Âyîn-i Şerîflerde kullanılan usûllerle, güftelerin yazıldığı arûz kalıpları arasındaki ilişkiyi ayrıntılı olarak ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Çalışma kapsamındaki Âyîn-i Şerîfler kronolojik sıra ile şöyle listelenebilir: 1. Pencgâh Mevlevî Âyini - Beste-i Kadîm
2. Dügâh Mevlevî Âyini - Beste-i Kadîm 3. Hüseynî Mevlevî Âyini - Beste-i Kadîm
4. Bayâtî Mevlevî Âyini - Köçek Derviş Mustafa Dede 5. Segâh Mevlevî Âyini - Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi 6. Râst Mevlevî Âyini - Kutbünnâyî Osman Dede
7. Uşşâk Mevlevî Âyini - Kutbünnâyî Osman Dede 8. Çârgâh Mevlevî Âyini - Kutbünnâyî Osman Dede 9. Hicâz Mevlevî Âyini - Kutbünnâyî Osman Dede 10. Nühüft Mevlevî Âyini - Eyyûbî Hüseyin Dede 11. Irâk Mevlevî Âyini - Hâfız Abdürrahîm Şeydâ Dede 12. Hicâz Mevlevî Âyini - Künhî Abdürrahîm Dede 13. Sûzidilârâ Mevlevî Âyini - Sultân III. Selîm Han
14. Nihâvend Mevlevî Âyini - Musâhib Seyyid Ahmed Ağa 15. Hicâz Mevlevî Âyini - Musâhib Seyyid Ahmed Ağa 16. Acembûselik Mevlevî Âyini - Nâsır Abdülbâkî Dede 17. Bestenigâr Mevlevî Âyini - Bursalı Sâdık Efendi
1 Mevlevîhânelerin faaliyetlerine son veren 30.11.1925 tarih ve 677 sayılı “Tekke ve Zâviyelerle
Türbelerin Seddine ve Türbedârlıklarla Birtakım Unvânların Men’ ve İlgâsına Dair Kanun”, Resmî Gazete’nin 13.12.1925 tarih ve 243. sayısında yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
18. Şevkutarab Mevlevî Âyini - Ali Nutkî Dede2 19. Sabâ Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 20. Nevâ Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 21. Bestenigâr Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 22. Sabâbûselik Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 23. Hüzzâm Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 24. Ferahfezâ Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 25. Şedarabân Mevlevî Âyini - Nakşî Dede
26. Sûzidil Mevlevî Âyini - Zekâî Dede
27. Sûzinâk Mevlevî Âyini - Selânikli Necîb Dede 28. Mâye Mevlevî Âyini - Zekâî Dede
29. Isfahân Mevlevî Âyini - Zekâî Dede
30. Râhatülervâh Mevlevî Âyini - Ahmed Hüsâmeddîn Dede 31. Acemaşîrân Mevlevî Âyini - Hüseyin Fahreddîn Dede 32. Bûselik Mevlevî Âyini - Bolâhenk Nûri Bey
33. Sûzinâk Mevlevî Âyini - Zekâî Dede 34. Sabâzemzeme Mevlevî Âyini - Zekâî Dede 35. Neveser Mevlevî Âyini - Sermüezzîn Rif'at Bey 36. Ferahnâk Mevlevî Âyini - Sermüezzîn Rif'at Bey 37. Sultânîyegâh Mevlevî Âyini - Kâzım Uz
38. Hicâzkâr Mevlevî Âyini - Mustafa Câzim Efendi 39. Dügâh Mevlevî Âyini - Mehmed Celâleddîn Dede
40. Bayâtîbûselik Mevlevî Âyini - Zekâîzâde Hâfız Ahmed Irsoy
2 Şevkutarab Âyîn-i Şerîf, Konservatuar Nüshasında ve Heper Nüshasında Hammâmîzâde İsmâîl
Dede adına kayıtlıdır (Zekâîzâde Ahmed vd., 1937: c. XIII, s. 637; Heper, 1974: s. 236). Dede Efendi’nin Yenikapı Mevlevîhânesindeki kadîm mecmuadaki “Şeyhim, azîzim, Yenikapı Şeyhi Ali
Efendi Hazretlerinin rey ve tedbiri ve her bir nağmede ta’rifi munzam olduğundan hâlen okunan bestede medhâlim yoktur. Hâl-i hayatlarında tenbihleri mucibince, kendi isimlerini ihfâ ve bâlâsına, bu fakîrin ismini tahrîr buyurup, fakîri alâ-tarîki’l hediye ihsân buyurdular. El-fakîr Dervîş İsmâîl” “Şeyhim, azîzim, Yenikapı Şeyhi Ali Efendi Hazretleri, (bu eser bestelenirken) hükümleri ile yol gösterip, her bir nağmeyi inceden inceye anlatarak düzenlediğinden hâlen okunan (sözkonusu) eserde müdahalem yoktur. Hayatta iken tenbihleri ile kendi isimlerini gizleme yüceliği gösterip fakîrin ismini yazarak, (eseri şahsıma) hediye yoluyla bağışlamışlardır. El-fakîr Dervîş İsmâîl” beyanı, eserin Ali Nutkî Dede’ye ait olduğunu göstermektedir (Zekâîzâde Ahmed vd.,
41. Karcığar Mevlevî Âyini - Bolâhenk Nûri Bey 42. Yegâh Mevlevî Âyini - Rauf Yektâ Bey
43. Bûselikaşîrân Mevlevî Âyini - Ahmed Avni Konuk 44. Dilkeşîde Mevlevî Âyini - Ahmed Avni Konuk
45. Müsteâr Mevlevî Âyini - Zekâîzâde Hâfız Ahmed Irsoy 46. Rûyiırâk Mevlevî Âyini - Ahmed Avni Konuk
Mevlevî Âyinlerinde kullanılan usûllerle, güftelerin yazıldığı arûz vezni kalıpları arasındaki ilişkinin varlık ve nicelik yönünden incelendiği bu çalışmada şu sorulara cevap aranmıştır:
Âyîn-i Şerîflerde aynı usûllerle bestelenen aynı vezindeki güftelerin oranı nedir?
Âyîn-i Şerîflerde aynı usûllerle bestelenen aynı vezindeki güftelerin hece dağılımları aynı mıdır/nasıldır?
Farklı Âyîn-i Şerîflerdeki aynı güfte bölümlerinin aynı usûllerle bestelenme oranı nedir?
Yöntem
Bu çalışmada öncelikle, Mevlevîhânelerin faaliyette olduğu dönemde bestelenmiş yukarıda listelenen 46 Âyîn-i Şerîf, kronolojik olarak sıraya konulmuştur. Kronolojik sıranın olabildiğince doğru ve hassas oluşturulabilmesi için ayrıntılı bir kaynak taraması yapılmış ve eserlerin besteleniş tarihleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ancak ne yazık ki, eserlerden pek çoğunun besteleniş tarihi ile ilgili bilgiye ulaşılamamış, besteleniş tarihi bilinemeyen eserlerin ilk icrâ tarihleri, o da bilinemiyorsa bestekârlarının vefât ve doğum tarihleri karşılaştırmalarla değerlendirmeye alınmıştır. Bu değerlendirmeler sonucunda oluşturulan Kronolojik Tablo, bölüm sonunda ayrıntılı dipnotlarla verilmektedir (Tablo-1).
Bu aşamadan sonra, elde bulunan bütün notalar ve diğer güfte kaynakları üzerinden yürütülen karşılaştırmalı incelemelerle, söz konusu Âyîn-i Şerîflerin güfteleri ile güftelerinin arûz kalıpları tespit edilmeye çalışılmıştır.
Çalışmanın bu kısmında notalar ve güfteler için, 1928-1938 yılları arasında İstanbul Valiliği ve Belediye Başkanlığını yürüten Muhittin Bey (Üstündağ)’in destek ve himayesiyle yayımlanan, değişimli olarak Rauf Yektâ Bey, Zekâîzâde Hâfız Ahmed Bey (Irsoy), Ali Rifat Bey (Çağatay), Dr. Suphi Bey (Ezgi) ve Mesut Cemil Bey (Tel)’in görev aldıkları Konservatuar Tasnif ve Tesbit Heyeti tarafından 1934-1939 yılları arasında 13 fasikül olarak yayımlanan Mevlevî Âyinleri neşriyatı temel kaynak olarak alınmıştır.
Çalışmaya kaynak olarak alınan İstanbul Konservatuarı Neşriyatı’ndaki 41 Âyîn-i Şerîf (neşriyattaki sırasıyla) şunlardır:
1. Pencgâh Mevlevî Âyini - Beste-i Kadîm 2. Dügâh Mevlevî Âyini - Beste-i Kadîm 3. Hüseynî Mevlevî Âyini - Beste-i Kadîm
4. Bayâtî Mevlevî Âyini - Köçek Derviş Mustafa Dede 5. Segâh Mevlevî Âyini - Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi 6. Râst Mevlevî Âyini - Kutbünnâyî Osman Dede
7. Uşşâk Mevlevî Âyini - Kutbünnâyî Osman Dede 8. Çârgâh Mevlevî Âyini - Kutbünnâyî Osman Dede 9. Hicâz Mevlevî Âyini - Kutbünnâyî Osman Dede 10. Irâk Mevlevî Âyini - Hâfız Abdürrahîm Şeydâ Dede 11. Hicâz Mevlevî Âyini - Musâhib Seyyid Ahmed Ağa 12. Nihâvend Mevlevî Âyini - Musâhib Seyyid Ahmed Ağa 13. Sûzidilârâ Mevlevî Âyini - Sultân III. Selîm Han
14. Acembûselik Mevlevî Âyini - Nâsır Abdülbâkî Dede 15. Hicâz Mevlevî Âyini - Kunhî Abdürrahîm Dede 16. Sabâ Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 17. Bestenigâr Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 18. Nevâ Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 19. Sabâbûselik Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede
20. Hüzzâm Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 21. Şevkutarab Mevlevî Âyini - Ali Nutkî Dede
22. Ferahfezâ Mevlevî Âyini - Hammâmîzâde İsmâîl Dede 23. Şedarabân Mevlevî Âyini - Nakşî Dede
24. Bestenigâr Mevlevî Âyini - Bursalı Sâdık Efendi 25. Nühüft Mevlevî Âyini - Eyyûbî Hüseyin Dede 26. Mâye Mevlevî Âyini - Zekâî Dede
27. Isfahân Mevlevî Âyini - Zekâî Dede 28. Sûzinâk Mevlevî Âyini - Zekâî Dede 29. Sabâzemzeme Mevlevî Âyini - Zekâî Dede 30. Sûzidil Mevlevî Âyini - Zekâî Dede
31. Râhatülervâh Mevlevî Âyini - Ahmed Hüsâmeddîn Dede 32. Acemaşîrân Mevlevî Âyini - Hüseyin Fahreddîn Dede 33. Bayâtîbûselik Mevlevî Âyini - Zekâîzâde Hâfız Ahmed Irsoy 34. Dügâh Mevlevî Âyini - Mehmed Celâleddîn Dede
35. Bûselik Mevlevî Âyini - Bolâhenk Nûri Bey 36. Neveser Mevlevî Âyini - Sermüezzîn Rif’at Bey 37. Yegâh Mevlevî Âyini - Rauf Yektâ Bey
38. Sultânîyegâh Mevlevî Âyini - Kâzım Uz
39. Müsteâr Mevlevî Âyini - Zekâîzâde Hâfız Ahmed Irsoy 40. Bûselikaşîran Mevlevî Âyini - Ahmed Avni Konuk 41. Dilkeşîde Mevlevî Âyini - Ahmed Avni Konuk
İstanbul Konservatuarı Neşriyatı’nda bulunmayan Âyîn-i Şerîfler için Sadettin Heper’in hazırladığı, 1974 yılında Konya Turizm Derneği tarafından yayımlanan Mevlevî Âyinleri yayını ikinci temel kaynak olarak alınmıştır. 45 Âyîn-i Şerîf’in notalarının bulunduğu bu nüshanın önsözünde Heper, notaları hazırlarken Bahâriye ve Yenikapı Mevlevîhâneleri kudûmzenbaşısı Zekâîzâde Hâfız Ahmed Irsoy, Yenikapı Mevlevîhânesi neyzenbaşısı Rauf Yektâ Bey, Galata Mevlevîhânesi
neyzenbaşısı Hacı Emîn Efendi (Yazıcı) ve Ahmed Avni Konuk’tan yararlandığını, Ziya Akyiğit tarafından yazılan notaların Aka Gündüz Kutbay, Doğan Ergin ve Cüneyd Kosal tarafından icrâ edilerek kontrol edildiğini, nota arkasındaki söz bölümlerinin ise Nezih Uzel tarafından yayına hazırlandığını bildirmektedir.
İstanbul Konservatuarı Neşriyatı’nda bulunmayan Âyîn-i Şerîf’lerden, Heper Nüshasından çalışmaya kaynak olarak alınanlar (neşriyattaki sıra numarası ile) şunlardır:
35. Karcığar Mevlevî Âyini - Bolâhenk Nûri Bey 41. Rûyiırâk Mevlevî Âyini - Ahmed Avni Konuk
Mevlevîhânelerin faaliyette olduğu dönemde bestelenmiş ancak bu iki temel kaynakta da bulunmayan diğer üç Âyîn-i Şerîf’den Selânikli Necîb Dede’nin Sûzinâk Mevlevî Âyini için Özgür Sadık Karataş’ın 2007 yılında Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Doktora Tezi olarak hazırladığı XIX. Yüzyılda Bestelenmiş Mevlevî Âyinlerinin Müzikal Analizi adlı çalışmasındaki nota, Sermüezzîn Rif'at Bey’in Ferahnâk Mevlevî Âyini için, Bülent Aksoy’un Pan Yayıncılık tarafından 1992 yılında yayımlanan Sermüezzin Rifat Bey’in Ferahnak Mevlevî Ayini kitabındaki nota, Mustafa Câzim Efendi’nin Hicâzkâr Mevlevî Âyini için ise Timuçin Çevikoğlu ve Adnan Karaismailoğlu’nun hazırladıkları Mustafa
Câzim el-Mevlevî’nin Hicâzkâr Âyîn-i Şerîfi adlı makâlelerindeki nota3 kaynak
olarak alınmıştır.
Çalışmada bu notalar, Nüsha kısaltmasıyla anılmakta, Nüshada nota altında tanımlamasıyla nüshadaki notaların altına yerleştirilen heceler, Nüshada metinde tanımlamasıyla ise notaların arkasında verilen güfte metinleri kastedilmektedir. Nota için kaynak alınan Konservatuar Nüshası dışındaki nüshalar, şablonlarda belirtilmiştir.
3 Mevlânâ Araştırmaları Dergisi için hazırlanan bu makale, Akçağ Yayınları tarafından yayımlanmak
Güfte incelemeleri ve karşılaştırmalar için, Mesnevî’nin Konya Mevlânâ Müzesi Yazmaları arasında bulunan 677h. 1278m. tarihli nüshasından Adnan Karaismailoğlu ve Derya Örs tarafından hazırlanarak Akçağ Yayınları tarafından 2007 yılında yayımlanan Mesnevî-i Ma’nevî, Dîvân-ı Kebîr için ise Bedi’uzzaman-i Fürûzânfer tarafından 1336-1346hş. senelerinde Tahran’da yayımlanan Kulliyât-i Şems yâ Dîvân-i Kebîr temel kaynak olarak alınmıştır. Mesnevî ve Dîvân-ı Kebîr’in bu nüshaları, çalışmada Kaynak kısaltmasıyla anılmaktadır.
Çalışmada, Âyîn-i Şerîf’lerin güfteleri şablonlara yerleştirilmeye hazırlanırken, vezne bağlı Osmanlı okuyuşu esas alınarak okuyuştaki gelenek korunmaya çalışılmıştır.
İncelenen nüshalarda yazım, dizgi ve basım esnasında sehven oluştuğu düşünülen farklılıkların tamamına işaret edilmemiş, ancak anlamı bozan veya değiştiren farklılıklar dipnotlarda gösterilmiştir.
Manzum eserlerin kaynakları gösterilirken, başka kaynaklarla karşılaştırmada kolaylık sağlamak amacıyla sayfa numaraları yerine, gazel ve beyit numaraları ile rubâ’î numaraları tercih edilmiştir.
Çalışmada daha sonra, Âyîn-i Şerîf güftelerindeki heceler, usûle bağlı hece dağılımlarını göstermek için hazırlanan şablonlara yerleştirilmiştir. Bu yerleştirmede kaynak olarak alınan nüshalardaki dağılım esas alınmış, dağılımdaki farklılıklara ilişkin düşünceler ve bazı karşılaştırmalar dipnotlarda verilmiştir.
Hazırlanan şablonlara, Mevlevî Âyinlerinde usûller velvele ile icrâ edildiği için en çok kullanılan velvele kalıpları da alınmış, böylece arûz vezni kalıbındaki ve güftedeki hecelerin, hem ana kalıpta ve hem de velvele kalıbındaki yerleşimlerinin görülebilmesi sağlanmıştır.
Bu şablonların tamamlanmasından sonra, elde edilen veriler tablolara yerleştirilip, sayısal ifadelere dönüştürülerek yorumlanmıştır.
Tablo-1: Mevlevî Âyin lerinin Kronolojik S ıralam as ı 4 Âyîn-i Ş erîf Bestekâ rı Aç ıkla ma 1 Pencgâh Beste-i Kadîm
XVII. yy. dan önce
5
2
Dügâh
Beste-i Kadîm
XVII. yy. dan önce
5
3
Hüseynî
Beste-i Kadîm
XVII. yy. dan önce
5 4 Bayâtî Köçek Dervi ş Mustafa Dede XVII. yy. 6 4 Hi crî ve R ûm î t ari hl eri M ilâ dî t ari he çevi ri rke n, 9 M uhar rem 1256 i le 1 5 C em âzi ye lâ hi r 13 44 aras ın daki t ari hl er i çi n Tak vî m ’üs-si nî n ( G âzî A hm ed M uht ar Pa şa, 19 93 )’d en , d iğ er tari hl er için Tarih Çev irm e K ıla vuz u (“ http ://1 93 .2 55 .13 8.2 /takvi m .asp ”, 12 Eylü l 20 09) ’n da n yar ar lan ılm ış tı r. 5 Nüs ha da B est e-i Kadî m leri n 60 0 se nel ik ( X IV. y üzy
ıla ait) eserler
oldu ğu b ild irilm ek te, d ah a son ra bu ifâd en in sehv en yaz ıld ığ ı belirtilerek , 50 0 sen elik yan XV . y üzy ılı n iki nci y ar ıs ında bestelenm iş olabilece ğin e d air ayr ınt ılı aç ıkla m alar yap ılmakt ad ır ( R auf Y ek tâ vd ., 19 34 : c. V I, s. 28 5 v e s. V ). H ep er nü sh as ınd a, Beste-i Ka dîmlerin Merâ gî, oğ lu Abdü lazîz, torunu Mahm ud v e ha tta Mo lla Câmi ta raf ında n bestelenm iş ol du ğu yo lu nd ak i görü şl er den ba hse di lm ekt e, b u eserlerin XV. yüzy ılı n ik in ci yar ıs ından s onra best el endi ği b ild irilm ek ted ir (Hep er, 19 74 : s. 534 ). Gö lp ına rl ı, Mevlevîler aras ında bu eserleri n Mevlânâ, yahut Su ltân Veled taraf ından bes telendi ği h akk ında ki söy lent ile rden ba hset m ekt e ve t am m ukabel ey e gö re be st el en m iş b u âyin lerin m utlak a XVI. y üzy ıla ai ol du ğun u sö ylemek ted ir (Gö lp ınarl ı, 1983 : s. 456) . Erg un , bu eser ler in Mo lla Câ m i v eya A bdü lk âd ir Mer âg î’n in o ğlu Abdülazîz’e is nâd edildi ğin i b elirtm ek te ve XV II . y üzy ıld an önce , XV ve ya XV I. y üzy ılda bestelendi ği ne m uhakka k gözüyle bakm aktad ır (Erg un , 19 42 : c. I, s. 19). 6 Nüs ha da ese ri n, 11 00 h. (2 6 Eki m 168 8-14 Eki m 168 9) se nesi nd e vef ât e den Ka ra hi sar M evl evî hâ nesi ş eyhi Köçe k Dervi ş M ustafa De de tara fı ndan be stelendi ği bi ld ir ilm ekt edir (R au f Yekt â vd ., 1 934: c. VI I, s. V ve V I). H epe r n üsh as ında , eserin Afyon Mevle vîhânesi şeyhi Köçe k De rvi ş Mustafa De
de’ye veya Edirne
Mevlevîhâ nesi a şç ıba şı sı Dervi ş Mustafa
’ya ait oldu
ğu ko nus unda fi ki r ay rı lığ ı b ul un du ğu nd an bahse di lm ekt e, best ekâ r ve ya eserl e i lg il i ba şk a b ilg veri lm em ekt edi r ( He per, 19 74 : s. 53 5) . E rg un , Şeyhü lislâm Esad Efen di ’n in Atrab ü' l-Âsâr’ ın da ki bi lg ile re day ana ra k eserin 1095h. (20 Aral ık 16 83 -7 A ral ık 16 84 ) se nesi nd e vefât eden E di rne M evl evî hâne si a şç ıba şı sı Köçek Der vi ş Mustafa De
de’ye ait oldu
ğunu b ild ir m ek ted ir (Erg un , 1942 : c. I , s. 42 ). G öl pı na rl ı, Erg un ’u n eseri n E di rnel i Köç ek De rv iş Mus tafa De de’ye a it oldu ğu k onu sun da ki g ör üş ün e k at ılm am ak tad ır. Göl pı na rl ı’n ın, Me vlevî ler aras ınd a çok kuv ve tli v e baba da n o ğul a gel en bi r t eva tü r di ye ni te le ye rek ver di ği b ilg iler, n üs ha da ki b ilg ilerle ayn ıd ır ( G ölp ınarl ı, 19 83 : s. 45 7) . Ö zt una, Erg un gi bi ese ri n best ekâ rı ol ara k E di rnel i Köçe k Der vi ş Mu staf a D ed e’yi g ös ter m ek te v e 1684 ’d e v ef ât etti ğin i b ildirm ek ted ir (Öztu na , 20 06 : c. II , s. 74). Özal p de ese rin bestekâr ı ol ara k Ed irn eli Kö çek Derv iş M ustafa Ded e’yi gö st erm ek te, Ed irneli Ş âir Rü şd î’n in tarih m ısra ın a d ayan ar ak 10 95h . 16 83 m . sen esind e (1 095 h. sen esi 2 0 A ral ık 168 3-7 Aral ık 168 4 aras ıd ır) v efât etti ğin i b ild ir m ek ted ir (Özalp, 20 00 : c. I, s.38 3).
5 Segâh Buhûrîzâde Mustaf a Itrî Efendi XVII. yy.' ın sonlar
ı veya XVIII. yy.'
ın ba şlar ı 7 6 Râst Kutbünnâyî Os m an Dede XVII. yüzy ıl ın sonlar ı ve ya XVIII. y y.' ın ilk çeyre ği 8 7 U şş âk Kutbünnâyî Os m an Dede XVII. yüzy ıl ın sonlar ı ve ya XVIII. y y.' ın ilk çeyre ği 8 8 Çârgâh Kutbünnâyî Os m an Dede XVII. yüzy ıl ın sonlar ı ve ya XVIII. y y.' ın ilk çeyre ği 8 9 Hicâz Kutbünnâyî Os m an Dede XVII. yüzy ıl ın sonlar ı ve ya XVIII. y y.' ın ilk çeyre ği 8 10 Nühüft
Eyyûbî Hüseyin Dede
XVIII. yüzy ıl ın ilk yar ıs ı 9 7 N üsh ad a be st ek âr ın 1 050 h. ? (2 3 N isan 1 640-11 N isan16 41) ve 1124 h. (9 Ş ub at 171 2-2 7 O cak 1 713 ) sen eler i ar as ınd a ya şad ığ ı b ild iril m ek ted ir (Rau f Yek tâ v d., 19 34 : c. V II, s . VI I) . G ölp ına rl ı, I tr î’n in v efât sen esin i 1712 o lar ak g ös termek ted ir (G öl pı na rl ı, 19 83 : s. 45 7) . Er gun , I tr î’n in do ğum senesi ni , Dr . Su bhi ve R au Y ek tâ Bey’ ler e d ayan ar ak 1630 v eya 16 40 , vef ât sen esin i ise Ş ey hî ’y e i st inâde n 1 12 3h . 17 11 m . (19 Şub at 1 711 -8 Ş ub at 17 12 ) ol ara k ve rm ekt edi r (Er gun , 1 94 2: c. I , s. 12 8, 13 1) . Ö ztun a, bestek âr ın d oğ um senesi ni n şüp he i le 1 63 8, vefât ın ın ise Sâli m Tezk îr esin de ki 112 3h . h udû dun da ifâd esin e gö re 8 Ş ub at 17 12 olabilece ği ni bild ir m ek ted ir (Ö ztun a, 20 06 : c. I , s. 375) . Ö zalp d e I tr î’nin do ğu m sen esin i 16 30 -1640 o lar ak v er m ek te, ve fâ t senesin in ise Ş ey hü lislâm Esa d Efen di ve M us tâkim zâde Sül eym an Saded di n Efe ndi ’y e g öre 17 12 , Ş eyhî v e Sâli m ’e gö re 17 11 o ldu ğu nu na kl ede rek, m usi kî t ari hi ara şt ırm ac ılar ın a g ör e 1711 yı lın ın dah a uy gu n b ul und uğ un u b ild ir m ek te dir ( Ö zal p, 20 00 : c. I, s. 41 0 ve 41 1) . 8 Nüs ha da be stekâr ın 1 14 2h . s enesi nd e ( 27 T em m uz 172 9-16 Tem m uz 1730 ) ve fât et tiğ i b ild irilm ek ted ir (Rauf Yek tâ v d., 193 4: c. VIII, nu m aras ız ilk sayfa). Hepe r nüs has ında best ek âr ın XV II . y üzy ılı n sonl ar ı ile XV II I. y üzy ılı n ilk yar ıs ınd a ya şad ığ ı b ild ir il mek ted ir (Hep er, 1 974 : s. 538 ). Gö lp ına rl ı, be stekâr ın ve fât senesi ni 1 729 ol ara k ve rm ektedi r ( Göl pı na rl ı, 19 83: s. 45 7) . Erg un da best ekâr ın ve fât senesi ni 1 14 2h . ol ara k g öst erm ekt edi r (Er gun , 19 42: c. I , s. 1 52 ). Özt una best ekâ rı n d oğ um ve vefât se nel eri ni ş üphe i le 165 2 ve 17 30 ol ara k ver m ekt edi r 20 06: c. II , s. 1 64 ). Özal p, d oğ um senesi ni 16 42 -1 64 7 ol arak t ahm in etm ekt e, ve fâ t sen esi ni ise 114 2h . 172 9m . o lar ak b ild ir m ek ted ir (Ö zalp , 2 000 : c. I, s. 444 v e 445) . 9 Nü sh ad a eseri n ilk icrâ ın ın 1 27 6h . se nesi nd e Ye ni ka pı Mev lev îh ân esi’nde yap ıld ığ ı bi ld iri lm ekt e (12 76 h. se nesi 31 T em m uz 18 59 -1 9 Tem m uz 18 60 ara sı dı r, bu ta ri h y anl ış yaz ılm ış ol sa ger ekt ir), b est ekâ r ha kk ında ba
şkaca bilgi veri
lm em ektedir (Zekâîzâde Ahmed vd., 1937: c. XIV, numaras ız so n sayfa) . Gö lp ına rl ı, best ekâ rı n ve fâ t sen esin i, 1735 ’t en son ra di ye b ild ir m ek ted ir ( G öl pı narl ı, 1 98 3: s. 4 57 ). Ö zt una i se ve fât senesi ni 1 740 ol ara k ve rm ektedi r ( Ö zt un a, 20 06 : c. I, s 360) .
11 Irâk Hâf ız Abdürrahîm Ş eydâ Dede Besteleni şi 1785 10 12 Hicâz Künhî Abdürrahîm Dede Bestelen iş i 1790-1791 11 13 Sûzidilârâ Sultân III. S elîm Han Besteleni şi 1791-1792 12 10 N üsh ad a be st ek âr ın v ef ât senesi 1214h . ( 5 H azir an 1 799 -2 4 May ıs 1 80 0) ol arak ve ri lm ekt edi r (R . Ye kt â - Zekâî zâ de A hm ed vd ., 19 34 -1 93 5? ka pa ğı y ok: c . IX s. 45 0). He pe r nüs has ında bestekâr ın 1 798 sen esind e v efât etti ği b ild iri lm ek ted ir (Hep er, 19 74 : s. 5 41). Gö lp ınar lı, bestekâr ın vefât sene si ni 17 99 ol ara k göst erm ekt edi r (G öl pı na rl ı, 19 83 : s. 457 ). Er gun , Nail Tu m an ’ı n bi r no tu na day anar ak I râk Ây în -i Ş er îf ’i n 120 0h . 178 5m . ( 4 K as ım 1785 -2 3 Eki m 178 6) sen esind e best elen ip , ilk icrâ ın ın Y eni kap ı Mevlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ ın ı b elirtm ek te v e Abdü rrah îm Ş ey dâ De de ’ni n ve fât se nesi ni 12 14 h. 17 99 m . ol arak ve rm ek ted ir ( E rgun , 19 42 : c. I , s. 16 8, 16 9) . Ö ztu na b estekâr ın d oğ um senesi ni ş üp he i le 17 32 , vefât ın ı i se M art 180 0 ol ara k g öst er
mekte, 1785’de bestelenen
eserin ay nı sen e Ye ni ka pı Mev lev îh ân esi’nde ilk icrâ ın ın y ap ıld ığ ın ı bi ld ir m ekt edi r ( Ö zt una , 20 06 : c. I, s. 22 , 23 ). Ö zal p de d oğ um sen esi ni 172 5 ya d a 17 30 vefât se nesi ni is e ça ğda şı ol an ş âi r N eb il’ in ta ri h şiir in e istin âd en 12 14h . 17 99 m . o lar ak ver m ek ted ir (Ö zalp , 2 000 : c. I , s. 440 v e 44 2) . 11 Nüsha da bes tekâr ın ve fât senesi 12 47 h. (1 2 Hazi ra n 18 31 -3 0 M ay ıs 18 32 ), e seri n best el eni ş tar ih i 120 5h . ( 10 Eylü l 17 90-30 A ğust os 17 91 ) ol ar ak bild ir ilm ek ted ir ( Z ek âîzâd e Ah m ed v d. , 1936 : c. XI , s. 56 0) . H ep er nü sh as ında best ekâ rı n 176 9-183 1 sen eler i ar as ınd a y aş ad ığ ı b ildiril m ek ted ir (Hep er, 19 74 : s. 544) . G öl pı na rl ı, bestekâ rı n v efât senesi ni 1 83 1 ol ara k ver m ekt edi r (G öl pı na rl ı, 1983: s . 457). Me vlânâ Müzesi Yaz m alar ı 218 9 no lu Ây in M ecm uas ı’nda eseri n 12 05 h. ’d e best el endi ği bilg isi yer al m ak tad ır (B u m ecm uadaki 2 1 ra kam ın ı içeren anla mland ır ıla m am ış ifâde bestekâr ın ese ri best el edi ği zam anki ya şı nı i şâret ed iyo r ol ab ilir) (Ak taran : Gö lp ına rl ı, 19 67 -1 99 4: c. I I s. 2 69 ). Er gu n, best ekâr ın 11 83h . 1 769 m . ( 7 May ıs 176 9-26 Ni san 1 77 0) de do ğdu ğun u, 12 47 h. 18 31 m (1 2 H azir an 18 31-30 May ıs 18 32 ) de ve fât et tiğ in i b elirt m ek te, ayr ıca Nail Tum an’ ın el yaz ıs ıyla g ör dü ğü Safâyî tezkiresine day anara k Hicâz Âyîn-i Ş erîf’in 12 05 h. 1 790m . senesi nde be st el enerek Ye ni kap ı Mev lev îh ân esi’nd e ilk icrâ ın ın y ap ıld ığ ın ı bi ld irm ekt edi r (Er gun , 19 43: s. 4 20 ve 42 2). Özt una, best ekâ rı n 17 69 -1 83 1 se nel eri aras ında ya şad ığ ın ı, Hicâz Âyîn-i Ş er îf ’i 17 91 y ıl ında best el edi ğin i v e bu eserin ilk icrâ ın ın 22 Te m m uz 179 1 gü nü Ye ni ka pı Mevlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ ın ı b ild ir m ek ted ir (Ö ztun a, 20 06 : c. I , s. 23 ). Ö zalp d e K ünh î A bdü rrah îm D ed e’n in d oğ um senesi ni 17 69 , ve fât senesi ni 1 27 4h 1831m . olarak bildir m
ekte, Hicâz Âyîn-i
Ş erî f’i 22 y aş ında i ke n be st el edi ğin i v e ilk icrâ ın ın 1 75 0 se nesi nd e (b u t ari h y anl ış yaz ılm ış tı r) Ye nik ap Mevlevîhâ nesi ’nde ya pı ld ığ ın ı b ild ir m ek ted ir (Ö zalp 200 0: c. I, s. 513 v e 51 4) . 12 Nüsha da Sult ân III. Selîm ’in do ğum t ari hi 28 C um âdel ûl â 1 17 5 ( 25 Aral ık 176 1) , v ef ât sen esi 12 23h . (2 8 Ş ubat 1 808 -15 Ş ubat 1809) olarak verilm ektedir (Zekâî zâ de A hm ed vd ., 19 35: c. X, s. VI ). Hepe r n üsha sı nda S ul tâ n’ ın 17 61 -1 80 8 se ne le ri aras ınd a ya şad ığ ı bild iri lm ek ted ir (Heper, 19 74 : s. 543 ). Gö lp ınarl ı, Sul tâ n best ek âr ın vefât sene si ni 1 80 8 ol ara k gö st erm ekt edi r (G öl pı narl ı, 198 3: s. 45 7) . Ö ztun a, 24 A ral ık 176 1-28 Temm uz 1 80 8 tar ih ler i aras ında y aş ayan Su ltân III. Selî m Han ’ı n Sû zid ilârâ Âyîn-i Ş er îf’ i 1 206 h. 17 91-92 m. ( 31 A ğust os 17 91 -18 A ğust os 17 92 ) de best el edi ği ni v e ilk icrâ ın ın Galata M evl evî hâ nesi ’ni n t am iri nde n s on ra bu rada y ap ıld ığ ın ı bi ld ir m ekt edi r (Ö zt una, 2 006: c. II, s. 2 78 ve 2 80 ). Özal p is e Sul tâ n’ ın do ğum tar ih in i 24 O cak 176 1 ( bu ta ri h y anl ış yaz ılm ış tır), ve fât ta ri hi ni is e 2 9 Tem m uz 180 8 ol ara k verm ekt edi r (Özal p, 2 000: c . I, s. 49 4 ve 49 6).
14
Nihâvend
Musâhib Seyyid Ahm
ed A ğa Bestelen iş i 1794' den önce 13 15 Hicâz
Musâhib Seyyid Ahm
ed A ğa Bestelen iş i 1794' den önce 13 16 Ace m bûselik Nâs ır Abdülbâkî Dede Besteleni şi 1796' dan önce 14 17 Bestenigâr Bursal ı Sâd ık Efendi Besteleni şi 1797' den önce 15 13 N üsh ad a b es tek âr ın ve fât senesi 1209h. (29 Tem m uz 1794-17 Tem m uz 1795) olara k bildirilm ektedir (R. Yektâ - Zekâîzâde Ahm ed vd., 1934-1935? kapa ğı yok c. IX, s. 483). Göl pı na rl ı, bes tekâr ın vefât senesi ni 1 794 o larak g öst erm ekt edi r ( G öl pı nar lı, 1 983 : s. 4 57 ). Ergu n, b estek âr ın vefât s enesi ni 1 20 9h . 17 94 m . ol arak verm ekt edi r (E rg un , 1 942: s. 16 7). Özt una be st ekâr ın d oğ um senesini şüp he i le 17 28 , ve fât senesi ni 1 794 ol ara k bi ld irm ekt edi r (Özt una , 2 00 6: c. I, s. 32 ). Özal p de best ekâ rı n v efât sene si ni 1 20 9h . 1 79 4m . ol ara k verm ekt edi r (Özal p, 2 000: c . I, s. 47 7) . 14 Nüs hada be stekâr ın vefât s enesi 12 36 h. (9 Eki m 18 20 -2 7 Ey lü l 1 82 1) ol ara k veri lm ekt edi r (Ze kâî zâ de Ahm ed vd ., 19 35 : c. X , num aras ız son sayf a). H ep er nüs has ında be st ekâr ın 176 5-1 820 sen eler i ar as ınd a ya şad ığ ı bild irilmek ted ir (Hep er, 1974 : s. 54 3). Gö lp ınarl ı, beste kâr ın vefât se nesi ni 1 82 1 ol ara k göst erm ekt edi r (G öl pı na rl ı, 1 983 : s. 45 7). Er gun , N âs ır Ab dü lb âk î D ed e’n in 1179 h. 17 65 m . ( 20 H azir an 17 65-8 H azir an 1 76 6) d e do ğdu ğunu , 2 0 Ce m âziye lev vel 1 236 h. 182 0m . ( bu tar ih 23 Ş ubat 1 82 1 C um a olm al ıd ır) gü nü vefât etti ği ni ve 1 21 1h . 17 96 m . (7 Tem m uz 1796 -2 5 Hazi ra n 1 79 7) sene si nd e ve fât eden Esrâr Ded e’n in tezk iresind e Acem bû selik Âyîn -i Ş erîf’d en b ah sed ild iğ ini bi ldi rm ekt edi r (E rg un, 1 943: c. II, s . 4 16 ve 41 8) . Özt una da 17 65-24 Ş ub at 1821 tarihleri aras ınd a ya şayan beste kâr ın, eseri 1796’da n önce bestele di ğin i b ild irm ek ted ir (Öztun a, 2006 : c. I , s . 1 5 v e 1 6) . Ö za lp N âs ır Abdü lb âk î Ded e’n in 1765 de do ğup, m ezarta şı ndaki bi r eksi k t âm iy el i t ari h m ısra ı ve İzzet M olla’n ın t ari h m ısralar ın ı i şâr et le 12 37 h. sen esi nde ve fât et tiğ in i b ild irm ek te, tam v efat ta ri hi ni is e 2 5 M art 1 82 0 ol ar ak verm ekt edi r (b u ta ri h de ya nl ış ol m al ıd ır , 1 237 h. sen esi 28 Eylü l 1 821 -1 7 Eylü l 1 822 ar as ıd ır) ( Ö zal p, 20 00 : c. I, s. 50 7) . 15 N üsh ad a eser in , D ed e Ef en di ’n in 12 48h. sen esind e ( yan i 3 1 May ıs 1832’den önce) besteledi ği Besten ig âr Âyîn -i Ş erî fi ’n de n da ha ö nce best el endi ği bild irilm ek te, be stek âr v e eser h ak kı nd a b aş ka bi r bi lg i ver ilm em ekt edi r ( Z ekâî zâde A hm ed vd ., 19 37 : c. XI V, nu m aras ız son say fa). Gölp ına rl ı, be stekâr ın ve fât senesi ni 1 78 0-17 90 ? ol ara k g öst erm ekt edi r ( G öl pı na rl ı, 19 83: s. 45 7) . Er gu n’ a g öre be st ekâr ın 1 195 -12 05h . 178 0-1 79 0m . sen esinde v ef ât ı m uhak kakt ır (Erg un 19 42 : c. I, s. 16 5) . Özt una is e ve fât sene si ni 17 97 ol ara k ve rm ekt edi r ( Ö zt una , 20 06 : c. II , s. 24 5) .
18
Ş
evkutarab
Ali Nutkî Dede
İlk icrâ ı 28 Temmuz 1804 16 19 Sabâ Ha mm âm îzâ de İsm âîl Dede İlk icrâ ı 13 veya 18 Ş ubat 1824 17 16 Nüs ha da, es er nota üze rinde Hammâ mîzâde İsm âîl Ded e ad ına kay de di lm iş tir (Zekâîzâ de Ahm ed vd., 1937 : c. XI II , s . 637). Yi ne ay nı nü sh ada eserin ilk icrâ ın ın 19 R ebî ül âh ir 12 19 ( 28 Tem m uz 180 4 C um art esi ) gü nü Yeni kap ı Mevlev îh ân esi’ nd e yap ıld ığ ı, bes tekâr ın es eri v efât t ari hi ol an 1 219 C em âzi ye le vvel i (8 A ğust os 1 80 4) ’n de n bi raz ev vel best el ey ere k öğ renci si De de E fen di ’y e h edi ye et tiğ i b ild irilm ek ted ir (Zek âîzâd e Ah med vd ., 19 37: c. XI II , nu m ar as ız son i ki say fa). Hepe r Nüs has ında da not a üz eri nde eseri n best ekâ rı H ammâ mîzâ de İ sm âîl Dede olarak görünmektedir (Heper, 1974: s. 236 ). Esâtîz-i Elhân ’d a eseri n ilk icrâ ın ın 1 9 R ebi ül âhi r 1 21 9 t ari hi nd e Ye ni ka pı M evl evî hâ nesi ’nde y ap ıld ığ ı b ilg isi v eril m ek ted ir (R. Yek tâ, 2000 : s. 1 50 ). Gö lp ına rl ı, Ali Nu tk î Ded e’n in v efât senesi ni 1 80 4 ol ara k göst erm ekt edi r (k ita pt a Ş evku tarab Âyîn -i Ş erîf’in beste kâr ı Nâs ır A bdü lb âk ıy Dede ol ar ak y az ılı dı r, bu b ilg iyi Gö lp ına rl ı Bu rsal ı Tâhir m erhûm un O sm anl ı Mü ellifl eri’n e dayan arak v erm iş olsa gere ktir) (G ölp ınarl ı, 1 98 3: s. 45 7). Er gu n, A li Nut kî De de’ ni n 5 M uhar re m 117 6h . ( 27 Tem m uz 1762 ta ri hi nd e do ğu p, 1 21 9h . se ne si ni n C em âzi yel evvel in de (8 A ğu stos 1 804 -6 Eylü l 18 04 ) v efât etti ğin i, Ş evkuta rab Ây în-i Ş erîf’i n ilk icrâ ın ın 19 Reb iü lâh ir 1 219 (2 8 Tem m uz 18 04 ) t ari hi nd e Ye ni ka pı M evlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ ın ı bi ld irm ekt edi r (Er gun , 19 43 : c. II, s. 41 3 ve 41 5) . Ö zt una d a A li Nu tk î D ed e’n in 27 Tem m uz 1762 -4 Ey lü l 18 04 t ari hl eri aras ınd a ya şad ığ ın ı ve Ş ev ku tar ab  yîn -i Ş erîf’i n ilk icrâ ın ın 28 T em m uz 180 4 t ari hi nd e Yeni kap ı Me vlevîhâne si’nd e yap ıld ığ ın ı b ild irm ek ted ir (Öztu na, 2006 : c. I, s. 53 ). Özal p ise Ali Nu tk î Ded e’n in do ğum t ari hi ni 27 Tem m uz 176 2, vefât t ari hi ni i se sand uk as ın ın üze ri ndeki m ısra ve Sü rû rî ’nin tarih m ısr aı nı da iş âretle 1 219 h. o larak b ild irer ek tam v efât tarih in i 18 05 y ılı nı n Eylü l ay ı ol ara k v erm ekt e, Dede Efen di ’d en ba hse der ken is e 1804 y ılı nd a vefât etti ğin i b ild ir m ek ted ir (Özalp , 2 000 : c. I, s. 48 0 ve 533) . 17 Nüshada eseri n ilk ic râ ın ın 12 Cu m âd elâhir 123 9 (1 3 Şub at 182 4 Cu m a) g ünü Y en ikap ı M evl ev îh ân esi ’nde y ap ıld ığ ı b ild irilm ek ted ir (Zek âîzâd e Ah m ed v d. 19 36 : c. XI, s. 59 0; Ze kâî zâd e Ahm ed v d. , 19 37 : c. XI II, s on da n bi r önce ki n um aras ız sayfa). He per nüshas ında bestekâr ın 1 77 7-18 45 senel eri ara sı nda y aş ad ığ bildirilm ektedi r (Heper, 1974: s. 548). Esâtîz-iElhân’da 10 Zilhicce 1191h. (9 Ocak 1778 C um a), 10 Zilhicce 1262h. (29 Kas ım 1 846 Paza r) tari hleri aras ınd a ya şayan beste kâr ın Sa bâ Ây în -i Ş er îf i’ ni n i lk i crâ ın ın 12 Cu m âd elâh ir 12 39 tar ih ind e Y en ik ap ı M evl evî hâ nesi ’nde y ap ıld ığ ı b ilg isi yer al m ak tad ır (R. Yektâ, 20 00 : s. 14 4, 15 2 ve 19 2) . M evl ânâ M üz es i Yazm al ar ı 218 9 nol u Ây in M ecm uas ı’ nda d a ayn ı bi lgi bul unm akt ad ır (Ak taran : Gölp ınarl ı, 1967 -1 994 : c. II , s. 269) . Gö lp ınar lı da Ha mm âm îzâde İsm âî l Dede Efe ndi ’ni n vefât senesi ni 18 46 ol ara k g ös te rm ekt edi r (Göl pı na rl ı, 1 983 : s. 45 7) . Ergu n, D ed e Ef end i’n in do ğum tarihini 10 Zil hicce 1191 1177m . (do ğr u ta ri h 9 Oca k 17 78 ol m al ıd ır), vefât târi hini 10 Zilhicce 1262 1845m . (do ğru tari h 2 9 Ka sı m 184 6 ol m al ıd ır) ola rak gö sterm ek te, Nail Tu m an ’ı n ver di ği b ilgiye d ayan arak eserin ilk icrâ ın ın 17 Cu mâd elâh ir 1 239 ( 18 Ş ub at 18 24 ) t ari hi nd e Yeni kap ı Mevlevîhâne si’nde yap ıld ığ ın ı b ild ir m ek ted ir ( E rgun , 194 3: c. II , s. 42 8, 433 v e 43 6) . Ö ztun a d a 9 O cak 1 778 -28 K as ım 184 6 t ari hl eri aras ınd a ya şay an De de Efe ndi ’ni n Sabâ Ây în-i Ş erîfi’nin ilk icrâ ın ın 18 Ş ub at 18 24 tar ih ind e yap ıld ığ ın ı b ild ir m ek ted ir (Ö ztun a, 20 06 : c. I, s. 39 4 v e 398 ). Ö zalp ise D ed e Ef end i’n in do ğu m ta ri hi ni 1 0 Zilhicce 1191 (9 Ocak 1778), vefât tari hini 10 Zilhicce 1262 1845m . (do ğru tari h 2 9 Kas ım 184 6 ol m al ıd ır) ol ara k ver m ekt e, Sabâ  yî n-i Ş erîf’in il k icrâ ın ın 1 7 Ce m âziye lâh ir 1 239 1 823 m . (1 7 Cem âzi yelâ hir 1 239 , 18 Ş ubat 1 82 4 g ün üne ka rş ılı k ge lm ekt edi r) ol ar ak bi ld irm ekt edi r (Özal p, 2 000: c . I, s . 53 1, 5 34 , 5 35 ve 545) .
20 Nevâ Ha mm âm îzâ de İsm âîl Dede Bestelen iş i 17 Nisan 1824 18 21 Bestenigâr Ha mm âm îzâ de İsm âîl Dede Bestelen iş i 1832-1833 19 22 Sabâbûselik Ha mm âm îzâ de İsm âîl Dede Bestelen iş i 1833 20 18 Nüs ha da eseri n 17 Ş ab an 1 239 (1 7 Ni sa n 18 24 ) ta ri hi nd e best el endi ği v e ilk icrâ ın ın Kadi r Gecesi’nde Ye nika pı Mevlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ ı b ild irilm ek ted ir (Z ek âîzâd e A hmed vd ., 19 36: c. X II , s. 60 5; Zek âîzâd e A hm ed vd ., 19 37 : c. X II I, so nd an b ir ön cek i nu m ar as ız sayfa). Esâtîz-i Elhâ n’da is e eserin 1239 Ş aba n’ ın ın o rt al ar ında best el endi ği, ilk icrâ ın ın ay nı sene ni n K adi r Gec esi (2 6-27 M ay ıs 182 4) ’nde ya pı ld ığ ı b ilg isi yer al m ak tad ır ( R . Y ek tâ, 20 00 : s. 153 ). Mevlânâ M üze si Yazm alar ı 218 9 n ol u Ây in M ecm uas ı’nd a da ay nı b ilg i bu lun m ak tad ır (Ak taran : Gölp ınarl ı, 19 67 -1 994 : c. I I, s. 2 69) . Er gun , N ail Tu m an ’a day ana rak e ser in 1 7 Ş ab an 123 9h . 18 23 m . ( bu tar ih 17 N isan 182 4 olm al ıd ır) t ari hi nde be st el endi ği ni, ilk icrâ ın ın Ka di r Gecesi ’nde Yenika pı M evl ev îh ân esi ’nde yap ıld ığ ın ı bi ld ir m ekt edi r (E rg un , 1 94 3: c. II, s. 43 6) . Özt una ese ri n i lk i crâ t ari hi ni 15 Ni san 1 82 4 ol arak verm ekt edi r ( Ö zt un a, 2 00 6: c . I, s. 39 8) . Özal p i se Nevâ Ây în -i Şerîf’i n ilk icrâ ın ın 17 Ş ab an 12 39h . 17 N isan 1 824 tar ih ind e yap ıld ığ ın ı b ild irm ek ted ir (bu tarih , b estelen iş t ari hi ol m al ıd ır) ( Ö zal p, 20 00 : c . I, s. 545) . 19 N üsh ad a eserin 1 248 h. (3 1 May ıs 183 2-20 M ay ıs 1 83 3) ’de best el en di ği, ilk icrâ ın ın ise ayn ı sene Ye ni ka pı Mevlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ ı b ild iril m ek tedir (Z ek âîzâd e Ahmed vd ., 1936 : c. XI , s. 59 0; Zek âîzâd e Ah m ed vd ., 1937 : c. XI II , sond an b ir ön cek i nu m ar as ız sayfa). Ayn ı bi lg i Esât îz -i El hâ n’ da da bul unm akt ad ır (R . Ye kt â, 2 000: s. 1 60 ). Er gu n, Nai l T um an’ ın ver di ği bilg iye d ayan arak , Besten ig âr Âyîn -i Ş er îf’ in 12 48h . 18 32m . ( 31 May ıs 1 832 -20 May ıs 18 33 ) se nesi nd e Yeni kap ı Mev lev îh ân esi’nde ilk icrâ ın ın y ap ıld ığ ın ı bild irm ek ted ir (Ergu n, 194 3: c. II, s. 43 6). Öztuna ilk icrâ ın ın 18 32 sen esind e yap ıld ığ ın bild irm ek ted ir (Öztun a, 20 06 : c. I, s. 398). Özalp de Bestenigâr Ây în-i Ş erîf’i n il k icrâ ın ın 1 83 2 se nesi nd e Yeni kap ı Mevlev îh ân esi’ nd e yap ıld ığ ın bild irm ek ted ir (Özal p, 20 00 : c. I, s. 545 ). 20 N üsh ad a eserin 124 9h . (2 1 May ıs 18 33 -9 M ay ıs 18 34 ) s enesi nd e best el endi ği bild iril mek ted ir (Zekâîzâd e Ah m ed v d., 19 37 : c. XIV, nu m aras ız son sayfa ). Esâtîz-i Elh ân ’d a eserin ilk i crâ ın ın 1 Receb 1249 (14 Ka sı m 183 3 Per şem be) g ün ü Y eni ka pı M evl evî hâ nesi ’nde y ap ıld ığ ı b ilg isi yer al m ak tad ır (R. Ye ktâ 2000 : s. 170 ). Mev lânâ Müzesi Yazm alar ı 21 89 n ol u  yi n M ecm uas ı’nd a da eseri n ilk icrâ tarih i v e yeri ile il gili ayn ı b ilg iler bu lun m ak tad ır ( A ktara n: Göl pı na rl ı, 196 7-1 994 : c. I I, s. 26 9) . Er gun , N ail Tu m an ’ı n ve rdi ği bi lg iy e day ana ra k, Sa bâ bûsel ik Ây în -i Ş er îf ’i n 1 Receb 1249 h. 183 3m . ( 14 K as ım 183 3) tarih ind e ilk icrâ ın ın y ap ıld ığ ın ı b ild irm ek ted ir (Erg un , 19 43 : c. II, s. 436 ). Öztun
a, ilk icrâ tarih
in i 14 Kas ım 183 3 ol ara k ve rm ektedi r ( Özt un a, 20 06 : c. I, s 398) . Ö zalp de Sab âbû selik  yîn -i Ş erîf’in ilk icrâ ın ın 14 Kas ım 183 3 ta ri hi nd e y ap ıld ığ ın ı bi ld irm ekt edi r (Özal p, 2 000: c . I, s. 54 5) .
23 Hüzzâm Hamm âm îzâde İsm âîl Dede Bestelen iş i 10 Ş
ubat - 6 Mart 1834 aras
ı 21 24 Ferahfezâ Hamm âm îzâde İsm âîl Dede İlk icrâ ı 3 Nisan 1839 22 25 Ş edarabân Nak şî Dede Bestelen iş i 16 Mart 1839 - 1844 aras ı 23 21 Nüs hada eseri n 1249h. Ramazan ı’ nda n so nra (1 0 Şu bat 1 83 4’ de n s onra ) best el en di ği, i lk icrâ ın ın ay nı y ılı n Ş evv al’ in in sonu nd a b ir Per şem be g ün ü Ye ni ka pı Mevlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ ı b ild irilm ek ted ir (6 Mart 18 34 Per şem be günü ola bilir) (Ze kâîzâde Ahm ed vd ., 19 36 : c. X II , s. 63 1; Zek âîzâd e A hm ed vd ., 19 37 : c. XI II, n um aras ız son sayfa).
Esâtîz-i Elhân’da eseri
n 1249 Ş ev val ’i nde ( 11 Ş ubat - 11 Mart 1834 tari hleri aras ında ) bi r Pe rş em be gü nü Ye ni ka pı ’da bir selâm ol arak ilk icrâ ın ın y ap ıld ığ ı, ayn ı sene nin Z ilhicce’sinde (11 Nisa n – 9 May ıs 18 34 t ari hl eri a ras ınd a) tam amlan dı ğı b ilg isi yer al mak tad ır (R . Yekt â, 2 000: s 183-184 ). Mev lân â Müze si Yazm alar ı 218 9 n ol u Ây in M ecm uas ı’n da da eseri n 12 49 h. ’d a best el enere k i lk i crâ ın ın Ye ni ka pı Mevlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ bild irilm ek ted ir (Ak taran : Gölp ınarl ı, 196 7-1 994 : c. I I, s. 269) . Erg un , N ail Tu m an ’ı n verdi
ği bilgiye dayanara
k, Hüzzâm Âyîn-i Ş er îf ’i n 124 9h . 183 3m . ( 21 May ıs 18 33 -9 M ay ıs 18 34 ) s enesi nd e Yeni kap ı Me vlevî hânesi’nde ilk i crâ ın ın y ap ıld ığ ın ı bildirm ektedir (Ergun , 1943: c. II, s. 437) . Öztuna, Hüzzâm Âyîn-Ş erîf’in ilk icrâ ın ın 6 Mar t 18 34 tar ih ind e yap ıld ığ ın ı bild irm ek ted ir (Öztu na , 20 06 : c. I, s. 398). Öz alp ise Hüzzâ m Âyîn-i Ş erîf’in ilk icrâ ın ın 1 830 sen esinde yap ıld ığ ın ı ( bu tar ih yan lış ol m al ıd ır) b ild irmek ted ir (Özal p, 20 00 : c. I, s. 54 5). 22 Nüs ha da eseri n ilk icrâ ın ın 18 M uha rrem 12 55 ( 3 Ni sa n 18 39 Ç ar şam ba) gü nü B eş ik ta ş Mevlevî hânesi’nde ya pı ld ığ ı b ild irilm ek ted ir (Zek âîzâd e Ah m ed v d., 1937: c. XIII, num aras ız so n say fa). Esât îz -i El hân ’da da ay nı b ilg i yer al mak tad ır ( R . Y ek tâ, 200 0: s. 187 ). Ergu n, Rau f Y ek tâ’n ın ver di ği b ilg iye da yan arak, Fera hfezâ Âyî n-i Ş erî f’i n 18 M uhar rem 1255 Ç ar şam ba ( 3 N isan 18 39 Çar şa m ba ) gü nü Be şik ta ş Mev lev îh ân esi ’nd e ilk icrâ ın ın y ap ıld ığ ın ı b ild irm ek ted ir (Ergu n, 19 43 : c. II, s. 715 ). Öztu na da eserin ilk icrâ ın ın 3 Ni san 18 39 ta ri hi nde y ap ıld ığ ın ı bildirm ektedir (Öztuna, 2006: c. I, s. 398). Özalp de Fera hfezâ Âyîn-i Ş erîf’in ilk icrâ ın ın 18 M uhar re m 12 55 , 3 Ni sa n 18 39 ta ri hi nd e ya pı ld ığ ın ı b ild irm ek ted ir (Özal p, 20 00 : c. I, s. 545 ). 23 Nüsha da best ekâr ın v ef ât sen esi 1 280 h. ( 18 H azir an 18 63-5 H azir an 18 64 ), eser in be stelen iş tarih i 12 54h .’ de n son ra (1 6 M ar t 183 9’ da n so nr a) o lar ak bild irilm ek ted ir (Zek âîzâd e Ah m ed vd ., 19 37 : c. XIV, nu m aras ız so n sayf a) . H ep er nü shas ında best ekâr ın vefât se nesi 18 54 ol ar ak gö st eri lm ek te di r (He per 1974 : s. 54 2) . G öl pı na rl ı, bes tekâr ın vefât s enesi ni 1 853 o larak ve rm ekt edi r (Göl pı na rl ı, 19 83: s. 45 7). Erg un , be st ekâ rı n 127 0h . 1 853 m . ( 4 Ek im 1 853-23 Eylü 1854 ) sen esind e v ef ât etti ğin i b ild irm ek te, Ş edara bân Âyîn-i Ş erîf’i n M ıs ır’da best el enere k, 1 26 0h , 1 844m . senesi nde n bi raz evvel i lk i crâ ın ın M ıs ır’ da yap ıld ığ ın ı, Ge libol u ve s on ra da İstanbul’da yay ıld ığ ın ı bi ld ir m ekt edi r (Er gun , 19 43 : c. II, s. 42 5) . Özt una best ek âr ın ve fât sene si ni 18 54 ol ar ak verm ekt e, Edirne’de best elenen Ş ed ar ab ân  yîn-i Ş erîf’in ilk icrâ ın ın 184 3’d e K ahir e’ de yap ıld ığ ın ı bi ld ir m ekt edi r ( Ö zt una , 2 00 6: c. II , s. 95 ). Özal p de N ak şî Ded e’n in 1270 h. 1 853 m. sen esind e v ef ât etti ğin i b ild irm ek te, M ıs ır’d a b estelen en eserin ilk icrâ ın ın 184 4 sen esi civ ar ınd a K ah ir e Mev lev îh an esi’nde yap ıld ığ ın bild ir m ek ted ir ( Ö zal p, 20 00 : c. I, s. 549 v e 55 0) .
26 Sûzidil Zekâî Dede Besteleni şi 1870 24 27 Sûzinâk
Selânikli Necîb Dede
Besteleni
şi 1883’den önce
25 28 Mâye Zekâî Dede İlk icrâ ı 19 veya 30 Aral ık 1884 26 24 Nüsha da beste kâr ın 124 2h . (5 A ğu sto s 1826 -24 Temm uz 1 827 ) ile 29 C em âziyelâh ir 1 315 ( 25 K as ım 1 897 Per şem be) tarihle ri aras ında y aş ad ığ ı, Sû zid il Âyîn -i Ş erî f’i 1 28 7h . (3 Ni san 18 70 -22 M art 18 71 ) senesi nd e best el edi ği, an cak ilk icrâ ın ın 1 7 Ş ab an 13 09 (1 7 M art 18 92 Pe rş em be) t ari hi nde B ahâri ye Mevlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ ı b ild irilm ek ted ir (b ilg iler b est ek âr ın o ğl u Ze kâîzâde Hâ fı z Ahm ed Irsoy t araf ında n veril m ektedir) (Ze kâîzâde Ahm ed vd., 1938: c. XV I, s. 81 4’ de n s onra ki num aras ız ik i sayfa). Hep er nü sh as ında best ek âr ın 18 24 -1 89 7 s enel eri a ras ında ya şad ığ ı b ildiril m ek ted ir (Hep er, 1974 : s. 550).
Esâtîz-Elhân’da ise bestekâr
ın do ğum y ılı 124 0h. (2 6 A ğusto s 18 24-15 A ğu st os 18 25 ), v efât t ari hi i se 28 C um âde’l -âhi re 13 15 h. (2 4 Ka sı m 1897 Ç ar şam ba) ol ara k göste rilm ektedir. Eseri n beste leni şi v e ilk icrâ ın a ili şk in b ilg iler ise nü
sha ile ayn
ıd ır, ancak ilk icrâ tari hi o lan 17 Ş aban 130 9 (17 M ar t 18 92 ) bu ra da Çar şam ba ol ara k ve ri lm ekt edi r (Per şem be ol sa ge re kt ir) (R . Yekt â, 2 00 0: s. 1 1-1 2, 32 ve 4 4) . G öl pı na rl ı, bestekâr ın ve fât sene si ni 18 97 ol ara k g öst erm ekt edi r ( G öl pı na rl ı, 1983 : s. 457 ). Er gun , Zek âî D ed e’n in 12 40h . 18 24 m . de d oğ up , 29 C em âzi ye lâ hi r 13 15 Ç ar şam ba (Per şem be o lsa g er ek tir) g ünü v ef ât etti ğin i b ild irm ek ted ir. Ergun ’un eserl e ilg ili v erd iğ i b ilg
iler Esâtîz-i Elh
ân ’d an al ınm ış tır (Erg un , 19 43 : c. II, s. 44 6, 45 4 ve 45 9). Özt una, Zekâî Dede ’n in 1 825 ile 24 Kas ım 1 897 aras ınd a ya şad ığ ın ı, Sû zid il Âyîn -i Ş er îf ’i 18 70 ’d e bi rk aç g ün i çi nde best el edi ği ni ve bu eser in 18 91 sen esi nd e Bah âr iye Mev lev îh ân esi’nde ilk icr âı nı n yap ıld ığ ın ı bi ld ir m ekt edi r ( Ö zt una, 20 06 : c. II, s . 5 14 ve 51 6) . Özal p i se Zekâî De de’ ni n 1 824 se nesi nd e d oğ up , 1 315 h. sen esind e v ef ât etti ğin i, Su zid il Âyîn-i Ş erîf’in 18 70 sen esind e be stel en ip , ilk icrâ ın ın 1 891 sen esind e Bah âr iye M ev lev îh ân esi nde yap ıld ığ ın ı bi ld irm ekt edi r ( Özal p, 2 000: c . I, s. 61 8, 62 0 ve 62 4). 25 Nüsha da (Karata ş nü sh as ı), bestekâ rı n vefât t ari hi Ö zt una ’n ın T ür k M ûsi kî si A nsi kl ope di si ’n e i st in âden 1 883 ol ara k ver ilm ekt e, ba şkaca bir bilgi verilm em ektedir (Karata ş, 20 07: s. 4 61 ). S el âni kl i Necî b Dede’ ni n S ûz inâk Ây în -i Ş erî fi Ko nse rva tu ar ve He per nüs hal ar ın da bul unm am akt ad ır. Er gun da best ekâ r ha kk ında her ha ngi b ir bi lg i verm em ekt e, Suzi nâ k Ây în -i Ş er îf’ i XIX. y üzy ılda bestelenen â yinler aras ınd a g ös ter m ek ted ir ( E rgu n, 19 43: c. I I, s. 7 25) Öztun a, Selân ik li Neyzen Derv îş N ecî b De de ’ni n 18 83 se ne si nde ve fât et tiğ in i b ild ir m ek te, b aş kaca bilgi verm em ekte dir (Özt una , 2006: c. II, s. 101). 26 Nü sh ad a eserin ilk icrâ ın ın 1 R ebi ül ev vel 1 30 2 Per şem be gü nü (1 9 A ral ık 1 88 4) t ari hi nd e Ye ni ka pı Mevlevîhâ nesi ’nde yap ıld ığ ı b ild irilm ek ted ir (an cak v erilen bu t ari h C um â ol sa ge rekt ir ) (Ze kâî zâde Ahm ed v d., 19 38 : c. XV I, s. 8 14 ’den s on ra ki n um aras
ız ikinci sayfa). Esâtîz-i El
hân’da ise ese
rin Ye ni kap Mev lev îh ân esi ’nd ek i ilk icrâ tarih i 12 Reb iülev ve l 1302 Per şem be (3 0 Ar al ık 18 84 ) ol ar ak veri lm ekt edi r (a ncak bu t ari h de Per şem be de ğil Sal ı ol sa ge rekt ir ). Yektâ ayr ıca e seri n bi r ha ft a so nra da B ah âri ye Mev lev îh ân esi’nd e icrâ ed ild iğ in i bild irm ek ted ir (Yek tâ, 200 0: s. 42 ). Ergu n, Rau f Y ek tâ Bey’ in Esâtîz-i El hân ’da ve rd iğ i bi lg ile ri ay ne n nakl et m ektedi r (Er gun , 1 94 3: c. II, s. 46 0). Öztun a eserin ilk icrâ ın ın 19 A ral ık 18 84 t ari hi nde Y eni ka pı M evl ev îh ân esi ’nde yap ıld ığ ın ı bi ld irm ekt edi r ( Ö zt una, 2 006: c. II , s. 51 7) . Öz al p de M ây e Ây în -i Ş er îf’ in 18 84 y ılı nda Yeni kap ı ve B ah âriye Mev lev îh ân eleri’nd e icrâ ed ild iğ in bild irm ek ted ir (Özal p, 20 00 : c. I, s. 624 ).
