MOTOR SPORLARININ TURĐZM ĐŞLETMELERĐ ÜZERĐNE
ETKĐLERĐ: ĐSTANBUL FORMULA 1 PĐSTĐ ÖRNEĞĐ
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
Hazırlayan SAĐT DOĞAN
GAZĐ ÜNĐVERSĐTESĐ
EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ
TURĐZM ĐŞLETMECĐLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ ANABĐLĐM DALI
MOTOR SPORLARININ TURĐZM ĐŞLETMELERĐ ÜZERĐNE
ETKĐLERĐ: ĐSTANBUL FORMULA 1 PĐSTĐ ÖRNEĞĐ
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
Hazırlayan SAĐT DOĞAN
Danışman
Yrd.Doç.Dr. Bilgehan GÜLCAN
SAĐT DOĞAN‘ın “Motor Sporlarının Turizm Đşletmeleri Üzerine Etkileri: Đstanbul Formula 1 Pisti Örneği” başlıklı tezi 19.06.2009 tarihinde, jürimiz tarafından Turizm Đşletmeciliği Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı Đmza
Üye (Tez Danışmanı):Yrd.Doç.Dr. Bilgehan GÜLCAN ... Üye: Prof. Dr. Sezer KORKMAZ ... Üye : :Yrd. Doç. Dr. Ali YAYLI ...
ÖNSÖZ
Sait DOĞAN
Tezin oluşumunda yönlendirmeleri ve sürekli araştırma içinde olmam konusunda uyarıları ile zor zamanlarımda her zaman için yardımını esirgemeyen danışman hocam Sayın Yrd.Doç.Dr. Bilgehan GÜLCAN’a
Bana bugüne kadar desteklerini hiç eksik etmeyen anne ve babama,
Kaynak yardımlarından dolayı Türkiye Otomobil Sporları Federasyonu ve Đstanbul Đl Kültür Turizm Müdürlüğü’ne
Tezin anket kısmının yorumlanmasında yardımlarını şükranla andığım Mehmet TUNCER’e,
Benimle görüşen ve zamanını ayıran Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği Ar-Ge Müdürü, Cengiz YÜCEL ve Türkiye Seyahat Acenteleri Vakfı Genel Müdürü, Erciyas DORAN’a
Araştırma anketinin otellerinde uygulanmasına izin veren ve yardımlarını esirgemeyen çok değerli otel sahipleri ve yöneticilerine,
ÖZET
MOTOR SPORLARININ TURĐZM ĐŞLETMELERĐ ÜZERĐNE ETKĐLERĐ: ĐSTANBUL FORMULA 1 PĐSTĐ ÖRNEĞĐ
Doğan, Sait
Yüksek Lisans, Turizm Đşletmeciliği Eğitimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd.Doç.Dr. Bilgehan GÜLCAN
Haziran – 2009, 171 sayfa
Bu çalışmada, motor sporlarının turizm işletmeleri üzerine etkileri incelenerek, Đstanbul’da düzenlenen Formula 1 yarışlarının Đstanbul turizmi açısından önemi ortaya konmaya çalışılmıştır. Formula 1 dünya çapında büyük bir izleyici sayısına sahip olmasının yanında tv ve bilgisayar ekranlarının dünyanın her tarafına ulaşması ve bu ekranlarla Formula 1’in oldukça önemli saatleri kapsaması nedeniyle tanıtım açısından önemli bir olaydır.
Araştırmada spor ve turizm arasındaki ilişkiden; sporun tarihi gelişiminden; spor turizminin ekonomik, sosyal, sağlık ve tanıtım etkilerinden bahsedilmiştir. Bunlardan başka Türkiye’de faaliyet gösteren otomobil sporları federasyon ve kulüplerinden bahsedilmiş, Türkiye ve Dünya’da düzenlenen ulusal ve uluslar arası motor sporları ve bu motor sporlarının turizm içerisindeki yeri incelenmiştir. Bu bağlamda Dünya’da Formula 1 yarışlarının yapıldığı diğer ülkeler de incelenmeye tabi tutulmuştur. Araştırmanın uygulama alanı olan ve Đstanbul’da yer alan 3, 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerine; Genel olarak Formula 1 organizasyonu ve Formula 1 turistlerine ilişkin görüşleri ve Formula 1’in pazarlanmasına ilişkin olarak hazırlanan anket sorularına ait cevaplar çözümlenerek, elde edilen veriler yorumlanmıştır. Bu kapsamda ayrıca ĐTO, TURSAV ve TURSAB gibi kuruluşlarla da görüşülmüş ve yapılan mülakat sonuçları da değerlendirmeye alınmıştır. Ulaşılan sonuçlar doğrultusunda konu ile ilgili önerilerde de bulunulmuştur.
Anahtar kelimeler: Spor turizmi, Motor sporları ve Formula 1 Grand Prix, Otel Đşletmeleri
ABSTRACT
THE EFFECTS OF MOTOR SPORTS ON TOURĐSM MANAGEMENT: EXAMPLE OF ISTANBUL FORMULA 1
Doğan, Sait
MSc, Department of Tourism Management Education Thesis Advisor: Asist. Prof. Bilgehan GÜLCAN
June – 2009, 171 pages
In this study, by investigating the effects of motor sports on tourism management it has been tried to put forth the importance of Formula 1 races, that are arranged in Đstanbul, for Đstanbul’s tourism. Besides having a gaint number of spectators worldwide Formula 1 is an important phenomenon since TV and computer screens reach all around the world and since Formula 1 comprises quite important hours with these screens.
In this study the relationship between sport and tourism, historical development of sport, the effects of sport tourism on economic, social, health, and presentation have been mentioned. Moreover, motor sports’ federation and associations, that are active in Turkey, have been mentioned and national and international motor sports, that are arranged in Turkey and in the world, and these sports’ place in tourism have been investigated. In this aspect, other countries in the world where Formula 1 races take place have been also investigated. By analyzing hotel managements’, that have 3-4 and 5 stars and that are located in Đstanbul and that have been application part of the study, general opinions about Formula 1 organisation and Formula 1 tourists and answers given to poll guestions related to marketing Formula 1, datas got form this analyse have been interpreted. In this extent, institutions such as ITO, TURSAV and TURSAB have been also consulted and interview results have been taken into evalvation. According to results reached, relevant suggestions have been made.
Key words: Sport tourism, motor sports and Formula 1 grand prix, hotel management
ĐÇĐNDEKĐLER
JÜRĐ VE ENSTĐTÜ ONAY SAYFASI ...iii
ÖNSÖZ ... iv
ÖZET... v
ABSTRACT... vi
ĐÇĐNDEKĐLER ... vii
TABLOLAR LĐSTESĐ ...xiii
ŞEKĐLLER LĐSTESĐ ... xiv
BÖLÜM 1. GĐRĐŞ ... 1 1.1. Problem ... 2 1.2. Araştırmanın Amacı ... 2 1.3. Araştırmanın Önemi... 4 1.4. Araştırmanın Sınırlılıkları ... 5 1.5. Araştırmanın Sayıltıları... 6
1.6. Tanımlar / Terimler / Kısaltmalar ... 6
2.ĐLGĐLĐ LĐTERATÜR ... 8
2.1.TURĐZM VE SPOR ... 8
2.2.SPORUN GELĐŞĐMĐ VE ETKĐLERĐ ... 9
2.2.1. Spor ve Sporun Tarihsel Gelişimi ... 9
2.2.2. Yirminci Yüzyılda Sporun Boyutları ... 11
2.2.3. Sporun Etkileri ... 12
2.2.3.1. Spor ve Spor Etkinliklerinin Ekonomik Etkisi... 13
2.2.3.2. Spor ve Spor Etkinliklerinin Sosyo-Kültürel Etkileri ... 14
2.2.3.3. Spor ve Spor Etkinliklerinin Sağlık Etkisi ... 15
2.2.3.4. Spor ve Spor Etkinliklerinin Tanıtım Etkisi ... 16
2.2.3.5. Spor ve Spor Etkinliklerinin Destinasyon Đmajına Etkisi ... 16
2.2.3.6. Spor ve Spor Etkinliklerinin Turizm Etkisi ... 17
2.3.SPOR TURĐZMĐNĐN TANIMI VE TÜRLERĐ ... 18
2.3.1. Spor Turizminin Tanımı... 19
2.3.2.1. Suda Gerçekleşen Spor Turizm Türleri... 21
2.3.2.1.1. Akarsu Sporları Turizmi: ... 21
2.3.2.1.2. Deniz sporları turizmi: ... 21
2.3.2.1.3. Su altı dalış sporları turizmi: ... 22
2.3.2.2. Havada Gerçekleşen Spor Turizm Türleri ... 22
2.3.2.2.1. Yamaç Paraşütü Sporu: ... 22
2.3.2.2.2. Yelken (delta) Kanat: ... 22
2.3.2.2.2. Balon: ... 23
2.3.2.2.3. Planör: ... 23
2.3.2.2.4. Paraşüt:... 23
2.3.2.3. Karada Gerçekleşen Spor Turizm Türleri ... 24
2.3.2.3.1. Dağ sporları turizmi: ... 24
2.3.2.3.2. Mağara Turizmi:... 24
2.3.2.3.3. Olimpiyat Sporları Turizmi:... 25
2.3.2.3.4. Av Turizmi:... 25
2.3.2.3.5. Futbol turizmi:... 26
2.3.2.3.6. Bisiklet turizmi:... 26
2.3.2.3.7. Motor sporları turizmi:... 26
2.4.SPOR TURĐZMĐNĐN BOYUTLARI ... 27
2.4.1. Dünyada Spor Turizmi... 28
2.4.2. Türkiye’de Spor Turizmi... 29
2.4.2.1. Türkiye’deki Su Sporları Değerlendirilmesi... 30
2.4.2.2. Türkiye’deki Hava Sporları Değerlendirilmesi... 31
2.4.2.3. Türkiye’deki Kara Sporları Değerlendirilmesi ... 31
2.5.MOTOR SPORLARI ... 35
2.5.1. Motor Sporlarının Türleri... 35
2.5.1.1. Motosiklet Yarışları ... 35
2.5.1.2. Motorlu Tekne Yarışları... 35
2.5.1.3. Otomobil yarışları ... 36
2.5.2. Motor Sporlarının Tarihsel Gelişimi... 36
2.5.3. Dünya’da Motor Sporlarının Bugünkü Durumu ... 37
2.5.5. Motor Sporlarında Đzleyici Kitle ... 39
2.5.6. Motor Sporlarında Reklam ve Sponsorluk... 41
2.6. TÜRKĐYE’DE DÜZENLENEN ULUSAL VE ULUSLAR ARASI MOTOR SPORLARI ORGANĐZASYONLARI ... 43
2.6.1. Ulusal Motor Sporları Organizasyonu ... 43
2.6.1.1. Arkas Otomotiv Türkiye Ralli Şampiyonası... 43
2.6.1.1.1. Otuzyedinci Đstanbul Rallisi 4 Nisan 2008 (ERC – IRC) ... 44
2.6.1.1.2. 18. Ege Rallisi (3-4 Mayıs 2008) ... 45
2.6.1.1.3. 29. Đsok Đstanbul Rallisi (5-6 Temmuz 2008) ... 46
2.6.1.1.4. 35. Hitit Rallisi (19 Temmuz 2008) ... 46
2.6.1.1.5. 33. Yeşil Bursa Rallisi (6-7 Eylül 2008)... 46
2.6.1.1.6. Ford Otosan 26. Kocaeli Rallisi (1-2 Kasım 2008)... 47
2.6.1.2. Türkiye Pist Şampiyonası ... 47
2.6.1.2.1. Körfez Pisti (24-25 Mayıs 2008) ... 47
2.6.1.2.2. Autodrom Đzmir Pisti (13-14 Eylül 2008)... 48
2.6.1.3. Türkiye Otokros Birinciliği Atatürk Kupası (9 Kasım 2008) ... 48
2.6.1.4. Türkiye Karting Şampiyonası ... 49
2.6.1.5. Türkiye Off-Road Şampiyonası ... 49
2.6.1.5.1. 1. Ayak Şile (1-2 Mart 2008) ... 50
2.6.1.5.2. 2. Ayak Sakarya (15-16 Mart 2008) ... 50
2.6.1.5.3. 4. Ayak Urla (13-14 Eylül 2008) ... 50
2.6.1.5.4. 5. Ayak Derbent (4-5 Ekim 2008)... 51
2.6.1.5.5. 6. Ayak Hasandede (8-9 Kasım 2008) ... 51
2.6.1.6. Türkiye Oto Drag Şampiyonası ... 51
2.6.1.7. Türkiye Klasik Otomobil Şampiyonası... 51
2.6.1.8. Mezopotamya Rallisi ... 52
2.6.2. Uluslar Arası Motor Sporları Organizasyonu ... 52
2.6.2.1. Güneydoğu Avrupa Karting Şampiyonası ... 53
2.6.2.2. Ayrupa Ralli Şampiyonası (Erc) ... 53
2.6.2.2. Dünya Ralli Şampiyonası (WRC)... 54
2.7. FORMULA 1 ... 55
2.7.2. Formula 1 Organizasyonu ... 57
2.7.3. Formula 1 Ekonomisi... 58
2.8. FORMULA 1 PĐSTLERĐ VE ĐSTANBUL PARK ORMAN PĐSTĐ... 59
2.8.1. Avustralya - Albert Park Formula 1 Pisti... 60
2.8.2. Malezya -Sepang Formula 1 Pisti ... 61
2.8.3. Bahreyn Uluslararası Formula 1 Pisti (Sakhir Pisti) ... 62
2.8.4. Đspanya - Barcelona Formula 1 Pisti (Catalunya Pisti) ... 62
2.8.5. Monaco - Monte Carlo Formula 1 Pisti ... 63
2.8.6. Kanada - Montreal Formula 1 Pisti... 64
2.8.7. Fransa - Magny Cours Formula 1 Pisti ... 64
2.8.8. Đngiltere - Silverstone Formula 1 Pisti ... 64
2.8.9. Almanya - Hockenheim Formula 1 Pisti... 65
2.8.10. Macaristan - Hungaroring Formula 1 Pisti ... 65
2.8.11. Avrupa Grand Prix, Valencia Şehir Formula 1 Pisti... 66
2.8.12. Belçika - Spa-Francorchamps Formula 1 Pisti... 66
2.8.13. Đtalya - Monza Formula 1 Pisti... 66
2.8.14. Singapur Şehir Pisti Formula 1 Pisti ... 67
2.8.15. Japonya - Fuji Speedway Formula 1 Pisti... 67
2.8.16. Çin - Şangay Formula 1 Pisti ... 67
2.8.17. Brezilya - Interlagos Formula 1 Pisti ... 68
2.8.18. Türkiye - Đstanbul Park Formula 1 Pisti... 68
2.8.18.1. Formula 1 Pistinin Đstanbul Şehrinde Kurulması ... 72
2.8.18.2. Proje Aşaması ve Tamamlanması ... 73
2.8.18.3. Formula 1 Pistinin Yapım Maliyeti ... 74
2.8.18.4. Formula 1 Pistinin Đşletmesi ... 74
2.8.18.5. Formula 1 Pistinin Çok Amaçlı Kullanımı ... 75
2.9. FORMULA 1’ĐN TÜRKĐYE ve ĐSTANBUL’A ETKĐLERĐ ... 76
2.9.1. Đstanbul Formula 1’in Ekonomik Etkileri ... 78
2.9.1.1. Ulaşım/Bilet Gelirleri Etkisi ... 83
2.9.1.2. Konaklama Gelirlerine Etkisi... 85
2.9.2. Đstanbul’a Gelen Yabancı Turist Sayısı ve Doluluk Oranlarına Etkisi .... 86
2.9.4. Reklâm ve Sponsorluk Etkisi ... 89
3. YÖNTEM... 94
3.1. Araştırma Modeli: ... 94
3.2. Evren ve Örneklem: ... 94
3.3. Veri Toplama Tekniği: ... 96
3.3.1. Đkincil Veri Toplama Tekniği... 97
3.3.2. Birincil Veri Toplama Tekniği... 98
3.4. Verilerin Analizi... 99
4. BULGULAR VE YORUMLAR... 101
4.1. Nicel (Kantitatif) Araştırma Bulguları ... 101
4.1.1. Araştırmaya Katılan Otellere Ait Özellikler: ... 101
4.1.2. Formula 1 Turisti Ağırlayan Otellerin: “Formula 1 Ve Formula 1 Turisti’ne Đlişkin Đfadelerle” Đlgili Değerlendirmeleri Đle; Formula 1 Turisti Ağırlayan Ve Ağırlamayan Otellerin: “Formula 1’in Pazarlamasına Đlişkin Đfadeler” Đle Đlgili Değerlendirmeleri: ... 102
4.1.3. “Formula 1’in Pazarlamasına Đlişkin Đfadelerin” Formula 1 Turisti Ağırlayan ve Ağırlamayan Otellere Göre Karşılaştırılması (n.98). ... 107
4.1.4. “Formula 1 ve Formula 1 Turisti’ne Đlişkin Đfadelerin” Araştırmaya Katılan Otel Türlerine Göre Karşılaştırılması (n.84) ... 111
4.1.5. “Formula 1’in Pazarlamasına Đlişkin Đfadelerin” Araştırmaya Katılan Otel Türlerine Göre Karşılaştırılması (n.98)... 115
4.1.6. “Formula 1 ve Formula 1 Turisti’ne Đlişkin Đfadelerin” Araştırmaya Katılan Otellerin Formula 1 Pistine Olan Uzaklıklarına Göre Karşılaştırılması (n.84) ... 118
4.1.7. “Formula 1’in Pazarlamasına Đlişkin Đfadelerin” Araştırmaya Katılan Otellerin Formula 1 Pistine Olan Uzaklıklarına Göre Karşılaştırılması (n.98) 122 4.2. Nitel (Kalitatif) Araştırma Bulguları... 126
4.2.1. Mülakat Bulguları ... 127
4.2.1.1. Đstanbul Ticaret Odasıyla Yapılan Mülakat Özeti... 127
4.2.1.3. Türkiye Seyahat Acenteleri Birliğiyle Yapılan Mülakat Özeti... 129
5. SONUÇ VE ÖNERĐLER ... 131
KAYNAKÇA... 138
TABLOLAR LĐSTESĐ
Tablo 1. Fiat Đstanbul Rally Basın Yansımaları ... 53
Tablo 2. Fiat Đstanbul Rally TV Yansımaları... 54
Tablo 3. Avustralya - Albert Park Formula 1 Pisti Bilet Fiyatları ... 61
Tablo 4. Formula 1 Đstanbul Park Pist Özellikleri ... 69
Tablo 5. Formula 1 Sponsorlarının Görünme Adetine Göre Dağılımı ... 91
Tablo 6. Formula 1 Sponsorlarının Görünme Süresine Göre Dağılımı ... 92
Tablo 7. Tabakalı Örnekleme Yöntemine Göre Minimum Otel Sayıları ... 96
Tablo 8. Ankete Katılan Otellere Ait Özellikler ... 102
Tablo 9. Formula 1 Turisti Ağırlayan Otellerin “Formula 1 ve Formula 1 Turisti’ne Đlişkin Đfadeler” Đle Đlgili Değerlendirmeleri ... 104
Tablo 10. Formula 1 Turisti Ağırlayan ve Ağırlamayan Otellerin “Formula 1’in Pazarlamasına Đlişkin Đfadeler” Đle Đlgili Değerlendirmeleri ... 106
Tablo 11. Formula 1 Turisti Ağırlayan Ve Ağırlamayan Otellerin “Formula 1’in Pazarlanmasına ilişkin” Đfadelere Verdikleri Cevaplar... 110
Tablo 12. Formula 1 Turisti Ağırlayan 3, 4 ve 5 Yıldızlı Otellerin “Formula 1 ve Formula 1 Turisti’ne Đlişkin” Đfadelere Verdikleri Cevaplar ... 114
Tablo 13. Araştırmaya katılan 3, 4 ve 5 Yıldızlı Otellerin “Formula 1’in Pazarlamasına Đlişkin” Đfadelere Verdikleri Cevaplar... 117
Tablo 14. Formula 1 Turisti Ağırlayan Otellerin Formula 1 pistine olan uzaklıklarına göre “Formula 1 ve Formula 1 Turisti’ne Đlişkin” Đfadelere Verdikleri Cevaplar ... 120
Tablo 15. Araştırmaya katılan Otellerin Formula 1 Pistine Olan Uzaklıklarına Göre “Formula 1’in Pazarlamasına Đlişkin” Đfadelere Verdikleri Cevaplar... 125 Tablo 16. Turizm ve Seyahat Acenteleri Vakfı’nın Yıllar Đtibariyle Bilet Satışları 128
ŞEKĐLLER LĐSTESĐ
Şekil 1. Đstanbul Rallisi Start Çizgisi ... 44
Şekil 2. Ege Rallisi Yarış Anından Bir Görüntü ... 45
Şekil 3. Đsok Đstanbul Rallisi Start ve Festival Görüntüsü ... 46
Şekil 4. Ford Otosan 26. Kocaeli Rallisi Start Çigisi... 47
Şekil 5. Aotodrom Đzmir Pisti Yarış Anı... 48
Şekil 6. Türkiye Otokros Birinciliği Atatürk Kupası Yarış Anı ... 48
Şekil 7. Türkiye Off-Road Şampiyonası Şile Ayağı Yarış Anı ... 50
Şekil 8. Đstanbul Park Pist Alanı ... 72
Şekil 9. Đstanbul Park'ın son 4 yıldaki seyirci rakamları... 78
Şekil 10. 2003 – 2007 Yılları Arası Dünya Turizm Gelirleri ... 81
Şekil 11. 2003 – 2007 Yılları Arası Türkiye Turizm Gelirleri ... 81
Şekil 12. 2003 – 2007 Yılları Arası Đstanbul Turizm Gelirleri ... 82
Şekil 13. Formula 1’e Ev Sahipliği Yapan Bazı Ülkelerin Kişi Başına Düşen Milli Gelir Dağılımı ... 85
Şekil 14. Đstanbul’da F1 Yarışlarının Yapıldığı 2004–2007 Yılları Ağustos Aylarında Gelen Yabancı Turist Sayısı Değişimi... 86
Şekil 15. Đstanbul’da F1 Yarışlarının Yapıldığı 2008 Yılı Mayıs Ayı Gelen Yabancı Turist Sayısının; 2007 Yılı Mayıs Ayına Göre Değişimi ... 87
yarışlara ve TV kanallarına çekmektedir. Dünyada büyüyen otomotiv sektörleri bu yarışlarda yer almak için takımlar kurmakta ve bu takımlara kaynaklar aktarmaktadır. Otomotiv sektörleri bu organizasyonlarda elde ettikleri ya da edecekleri başarılarla insanların zihninde marka oluşturmayı ve bunun sonucunda da satışlarını artırmayı amaçlamaktadırlar.
Bugün dünyada motor sporları çok sayıda kişi tarafından izlenmekte ve takip edilmektedir. Çeşitli sponsorlarla önemli bir ekonomik kazancı olan bu yarışların, önemli bir insan trafiği oluşturması televizyon ve basının da ilgisini çekmektedir. Basının yoğun ilgisi, motor sporlarının düzenlendiği ülkelerin tanıtımına büyük katkılar sağlamaktadır. Bu nedenle motor sporları için gerek seyahate katılanlar, gerekse konaklayan insanlar turizm içinde ele alınmaktadır.
Yapılan araştırmalarda motor sporlarını izlemek için gelen seyircilerin gittikleri yerlerde en az 2 veya 3 gün kaldıkları ve satış geliştirme çabalarıyla ortaya konan ürünlere en çok para harcayan kitle olduğu belirlenmiştir. Ayrıca motor sporları tutkunlarının gidemedikleri yarışları mutlaka TV ekranlarından veya Web sayfalarından takip ettiği ortaya çıkan bir başka sonuçtur (Tomsfed medya-spor tanıtım katoloğu, 2005, s.5).
Türkiye'de motor sporlarına duyulan ilginin de yıllar geçtikçe arttığı; ralli, Formula 1, karting vb. birçok insanın motor sporlarının en azından izleyici olarak tiryakisi olduğu bir gerçektir (Erkıvanç, www.turkishtime.org).
Dünyada değişen turizm yönelişi ve buna bağlı olarak farklı başlıklarda ele alınan turizm türleri, seyahat amaçlarında da bir çeşitliliği beraberinde getirmektedir. Son yıllarda spor turizmi amaçlı seyahatler artış göstermektedir. Bunun nedenleri
arasında ülkelerin ulusal ve uluslar arası spor organizasyonlarına önemli kaynak ayırması ve tanıtım için bu tür organizasyonlara ev sahipliği yapmak istemesidir. 2005 yılında büyük emeklerle ve Tosfed’in (Türkiye Otomobil Sporları Federasyonu) çabalarıyla ev sahipliği yapmış olduğumuz Formula 1 yarışı ülkemiz için atılmış önemli bir adımdır. Uluslar arası motor sporları yarışları içerisinde en fazla taraftar ve en fazla izleyici kitlesine sahip olan Formula 1, Türkiye için önemli turizm fırsatları sunan organizasyondur.
1.1. Problem
Formula 1 Đstanbul Grand Prix organizasyonunun ülkemiz turizm ekonomisi, imaj ve tanıtımı üzerine etkilerinin ne olduğunu belirlemektir. Bu doğrultuda otel işletmelerinin ve turizm kuruluşlarının bu konudaki düşünceleri nelerdir?
1.2. Araştırmanın Amacı
Araştırmanın amacı, Đstanbul Park Orman’da yapılan Formula 1 yarışlarının konaklama, seyahat ve tanıtım cepheleriyle turizm üzerine etkilerini ortaya çıkarmaktır. Bu temel amaca ulaşma kapsamında alt amaç olarak belirlenen aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır;
1) Formula 1 turisti ağırlamış olan Đstanbul’da yer alan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellerin, konaklama, gelir, harcama, turlara katılım ve kalış süresi bakımından Formula 1 turistine bakış açısı nedir?
2) Đstanbul’daki 3, 4 ve 5 yıldızlı oteller açısından Formula 1 turizmindeki başarıda yarışlar için seçilen şehir ve pazarlama çabaları önemli midir?
3) Formula 1 Đstanbul, 3, 4 ve 5 yıldızlı oteller açısından ilk kez müşteri çekmede önemli bir etkinlik midir?
4) Formula 1’e gelen kişi sayısı ve kalış süresi artırmada 3, 4 ve 5 yıldızlı oteller açısından paket tur ve yakın Avrupa ülkelerinde pazarlama etkili bir araç mıdır?
5) Formula 1’e turist çekilmesindeki görevle ilgili olarak 3, 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerinin bakış açısı nedir?
6) Formula 1 pistine yakın olan oteller Formula 1 ziyaretçilerinden daha mı fazla pay almaktadır?
7) Formula 1 yarış pistinin çevre üzerine etkileri ne olmuştur?
Araştırmanın amacında ifade edilen alt amaçlara yönelik hipotezler (denenceler) ise şunlardır:
H1: Formula 1 turisti ağırlayan ve ağırlamayan otellerin Formula 1’in pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında bir farklılık vardır.
H2: Formula 1 turisti ağırlayan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellerin Formula 1 ve Formula 1 turistine ilişkin ifadelere bakış açıları arasında bir farklılık vardır.
H3: Araştırmaya katılan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellerin Formula 1’in pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında bir farklılık vardır.
H4: Formula 1 pistine olan uzaklıkları farklı Formula 1 turisti ağırlamış olan otellerin, Formula 1 ve Formula 1 turistine ilişkin ifadelere bakış açıları arasında bir farklılık vardır.
H5: Formula 1 pistine uzaklıkları farklı olup araştırmaya katılan otellerin, Formula 1’in pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında bir farklılık vardır.
1.3. Araştırmanın Önemi
Dünya’da yaklaşık olarak Formula 1 yarışlarını TV 'den izleyenlerin sayısı 1.5 milyar civarındadır. 2005 yılında bu yarışları 138 ülke canlı, 200 ülke ise bant yayınından izlenmiştir. 2003 yılında Avrupa 'da yapılan 11 yarışta, 2 milyon 100 bin aktif turist/günübirlikçi rakamına ulaşılmıştır. Aktif turistlerin yüzde 70'i de yurtdışından gelmekte ve bunlar ortalama 230 dolar harcama yapmaktadır. (<http://www.porttakal.com/haber-iste-formula-gercegi-14622.html>). Đstanbul’da 2005 yılında satışa çıkan 25 bin biletin yüzde 90’ı ana tribündeki gold biletlerden oluşmuş ve bu biletlerin tamamı 350 Euro fiyatla satılmıştır (Güçlü, (2005), <http://www.araconline.com/h/haber.asp?id=3658>). Tüm bu rakamlar Formula 1’in önemli bir turistik ürün olarak kabul edilmesini sağlamaktadır.
Bu araştırmada Formula 1 spor organizasyonunun seçilmesindeki etkenler; bu yarışın bütün dünyada bilinen ve en fazla ziyaretçi çeken spor organizasyonlarından biri olması ve bu organizasyonun devamlılık arz etmesidir.
Turistik bir ürün olarak Formula 1 organizasyonları üzerinde yeterli akademik çalışma yapılmamıştır. Çalışma bu yetersiz literatüre bir katkı sağlayabilecektir.
Formula 1 yarışları Đstanbul’da düzenlenmeye başlandığı 2005 yılında seyirci anlamında istediği ilgiyi görmüş fakat bu ilgi sonraki yıllarda her yıl düşerek devam etmiştir. Formula 1’in başarısını sadece yarışın yapıldığı 3 gün içerisinde gelen turist sayısıyla özdeşleştirmekle uğraşan ve bu konuda haberler yapan medya ekiplerinin düşüncelerine otel işletmecilerinin bakış açılarının ne olduğunun ortaya konması açısından önem arz etmektedir. Daha önce Formula 1 turisti ve Formula 1 ile ilgili olarak konaklama ve seyahat işletmeleri ile kuruluşların düşünceleri üzerine literatürde bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma, Formula 1 hakkında, Formula 1 turisti konaklatan ve konaklatmayan 3, 4 ve 5 yıldızlı oteller ile birlikte; seyahat sektörü kuruluşlarının düşüncelerini yansıtmaktadır. Araştırma bu eksiklikleri gidermeye çalışacak, bundan sonra yapılacak olan çalışmalara da katkı sağlayacaktır.
1.4. Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma coğrafi olarak Türkiye’deki tek Formula 1 pistinin bulunduğu Đstanbul ili ile sınırlandırılmış, dolayısıyla organizasyon olarak motor sporları içindeki sadece, Formula 1 yarışları dahil edilmiştir. Motor sporları ve Formula 1’le ilgili olarak Türkiye’de çok fazla araştırma olmaması nedeniyle kaynaklara ulaşmakta sıkıntı yaşanmıştır. Turizm işletmeleri üzerinde yapılan bu araştırmada Formula 1 organizasyonunun, konaklama işletmeleri ve seyahat sektörü üzerindeki etkileri incelenmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda sadece Đstanbul’da yer alan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellere yapılan anket sonuçları ile Turizm ve Seyahat Acenteleri Vakfı ve Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği yöneticileriyle yapılan mülakatlar değerlendirilmeye alınmıştır.
Araştırma kapsamında Formula 1 turistinin gelir durumu, kalış süresi, seyahat biçimi ve extra harcamalar yapıp yapmadığı, yarış dışında Đstanbul’a tekrar gelip gelmediği, konaklama işletmelerine uygulanan anket sonuçlarıyla sınırlandırılmıştır. Đzleyiciye ait veriler, otellerin anketlere vermiş oldukları cevaplardan ortaya çıkmıştır. Anketler otel yöneticisine doldurtulmak istenmiş fakat yöneticilerin otelde olmaması veya sıcak yaklaşmamaları araştırma kapsamında istenen sayıya ulaşmayı zorlaştırmıştır.
Araştırmanın geçerliliği anket sorularının geri dönme oranlarının yüksek olması yanında soruların ölçmek ve tespit edilmek istenene uygun olarak hazırlanmış olması da önemli olmakla birlikte, soruları cevaplayacak olanların soruları olduğu gibi algılamaları ve konuyu anlamalarına bağlı olarak değişecektir.
Formula 1 organizasyonun seyahat sektörüne katkısı Turizm ve Seyahat Acenteleri Vakfı ile Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği yöneticileriyle yapılan mülakatlarla sınırlandırılmıştır. Formula 1 pistinin sahiplerinden olan biri olan Đstanbul Ticaret Odası ile de iletişim kurulmuş fakat bu kurumla mülakat yöneticinin gerekli izinleri alamaması dolayısıyla yapılamamıştır.
1.5. Araştırmanın Sayıltıları
Motor sporlarının turizme etkilerini incelerken doğru bilgilere ulaşılacağı öngörülmüştür. Đstanbul Formula l yarışının turizme katkısını ölçmek için yapılacak olan röportajlarla ve hazırlanacak olan anketlerde sorulacak olan sorulara doğru cevap verileceği düşünülmüş ayrıca anketin uygulandığı örneklemin geneli temsil edeceği düşünülmektedir. Turizm sektörü açısından etkileri incelenmeye çalışılacak olan Formula 1 turistiyle ilgili olarak hazırlanan anketin evrenini 2010’un Kültür başkenti Đstanbul oluşturmuştur.
1.6. Tanımlar / Terimler / Kısaltmalar
AGB Nielsen: Medya araştırmacısı bir yabancı şirket,
Co Pilot: Otomobil yarışlarında aracı süren pilotun yanında yer alan ve bilgi veren kişidir.
Deloitte: 140 ülkede, çalışmakta olan 150,000 personeli ile dünyanın en büyük muhasebe, denetim, vergi ve yönetim danışmanlığı hizmeti sunan uluslararası firmalarından birisidir.
ERC: Avrupa Ralli Şampiyonası,
FIA: Uluslar arası Otomobil Federasyonu, FIACIK: Uluslararası Karting Federasyonu, FIFA: Uluslar arası Futbol Federasyonu, FORBES: Ekonomi Dergisi,
F1: Formula l Grand Prix yarış organizasyonu, GSGM: Gençlik Spor Genel Müdürlüğü, GSMH: Gayri Sarfi Milli Hâsıla,
ICCA: Uluslararası Kongre ve Konferans Birliği, ĐTO: Đstanbul Ticaret Odası,
MTM: Medya takip merkezi,
OFFROAD: 4x4 arazi araçları ile, doğada zor koşullarda yol alma,
SPSS: Statistical Package for the Social Sciences (Sosyal Bilimler için Đstatistik Paketi): Microsoft Windows ortamında çalışacak şekilde tasarlanmış, piyasada çeşitli sürümleri bulunan istatistiksel analiz programıdır.
STIC: Spor Turizmi Uluslararası Konseyi,
TOSFED: Türkiye Otomobil Sporları Federasyonu, TTOK: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu,
TURSAB: Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği, TURSAV: Türkiye Seyahat Acenteleri Vakfı, TÜĐK: Türkiye Đstatistik Kurumu,
UIA: Uluslararası Kuruluşlar Birliği, UNWTO: Dünya Turizm Örgütü, WRC: Dünya Ralli Şampiyonası WTO: Dünya Turizm Örgütü,
2. ĐLGĐLĐ LĐTERATÜR
2.1. TURĐZM VE SPOR
Turizm, Latince kökenli bir sözcüktür. Latince’de dönme hareketini ifade eden “tornus” kelimesinden tour (Đngilizce ve Fransızca) sözcüğü türetilmiştir. Tour sözcüğü, “hareket edilen yere dönmek şartıyla yapılan seyahat” anlamına gelmektedir. Turizm sözcüğü ise “tur yapan” anlamına gelen “tourist” (turist) ve “tour” kelimelerinden doğmuştur (Bayer, 1992, s.3).
Turizmin tanımı ve belirleyici özellikleri dikkate alındığında; eğlence ve dinlenme amacıyla yapılan kısa süreli seyahatler, sağlık ve hava değişimi için yapılan geçici yer değiştirmeler, spor, sanat ve kültür etkinliklerine katılmak veya izlemek amacına yönelik seyahatler, inceleme-araştırma gezileri, dini açıdan kutsal sayılan yerlere yapılan ziyaretler, kongre veya bir toplantı nedeniyle toplu veya bireysel olarak yapılan geziler ve iş seyahatleri turizm olayının kapsamı içinde sayılmaktadır (Denizer, 1992, s.1).
Turizm kavramının kökeninde geçici yer değiştirme olayı yer almaktadır. Gezi, seyahat gibi sözcüklerle ifade edilen yer değiştirme olayı, sürekli ikamet şekline dönüşmemektedir. Doğal güzellikleri görme, kültürel değerleri tanıma, dinlenme, eğlenme, alışveriş, spor yapma gibi çalışma dışı turistik amaçlara dayanan geçici seyahat veya gezi niteliği taşımaktadır (Hazar, 1999, s.14).
Doğal, kültürel ve tarihi zenginlikler açısından büyük bir potansiyele sahip olan Türkiye'nin, ekonomik büyüme ve kalkınmasında turizm önemli bir paya sahiptir.
Turizm endüstrisi içerisinde en hızlı büyüyen alan spor ve fiziksel aktiviteyle ilgili seyahatlerdir. Marriot International tarafından yapılan anket sonucuna göre
geleneksel 3S (Sand: Kum, Sun: Güneş, Sea: Deniz) turizminin en baskın tür olduğu ortaya çıkmıştır. Fakat ankete katılanların %22 ‘si tatil tercihlerinde sportif etkinliklere katılım için sunulan fırsatların kendileri için belirleyici olduğunu belirtmişlerdir. Turizm ve Spor arasında daha gelişmiş bir ortakyaşar ilişki de ileri sürülmüştür (Gibson, 1998 a, s.155-170).
2.2. SPORUN GELĐŞĐMĐ VE ETKĐLERĐ
Đlk insanların avlanma ve kendini savunmaya yönelik kullandıkları oklar sporun başlangıcını oluşturur. Yüzyıllar boyunca yeryüzünde farklı biçimlerde yapılan spor olayları dostluk ve barışı korumak amacıyla olimpiyatlarda boy göstermiş günümüzde ise sağlıklı yaşamın vazgeçilmez etkinliği olmuştur. Geçmişten günümüze dek sporun gelişimi ve etkilerini incelediğimizde çok büyük bir değişimin söz konusu olduğu yadsınamaz bir gerçektir.
Siyasetin, sanatın, çevrenin ve beraberinde pek çok konunun gündemi meşgul ettiği dünyamızda spor, ağırlıklı konumunu ticarileştirerek başlı başına küresel bir sektör haline gelmeyi sürdürmektedir (Coşkun, 1999).
Spor etkinlikleri, FIFA Dünya Kupası, Olimpiyat Oyunları ve Grand Prix’ler gibi büyük ölçekli etkinliklerin yanı sıra, turist çekme potansiyeline sahip her türlü orta ve küçük ölçekli spor etkinliklerini kapsar (Getz, 1997, s. 10).
2.2.1. Spor ve Sporun Tarihsel Gelişimi
Fişek, sporu şöyle tanımlamıştır. Spor, yapan (sporcu) açısından kazanmaya dönük teknik ve fizik bir çaba; izleyen (seyirci) açısından yarışmaya dayalı estetik bir süreç; toplum genelince oluşturulan bütün içinde de, yerine göre o toplumun çelişki ve özelliklerini olduğu gibi yansıtan bir ayna (ya da bağımlı değişken), yerine
göre onu yönlendirebilen etkili bir amaç ancak son tahlilde, önemli bir toplumsal kurumdur. (Fişek, 1980, s.34).
Hareketin insan hayatı ile sıkı ilişkisinden ötürü sporu değerlendirirken ilk insanlardan başlamak doğru bir yaklaşım olacaktır.
Đnsanlar yiyecek, giyecek bulmak için avlanmışlar, koşmuşlar, tırmanmışlar ve doğayla mücadele etmişlerdir. Bunun için de bedenlerini geliştirmiş ve eğitmişlerdir. Ancak beden eğitimi ve spor aktiviteleriyle yalnızca fiziksel gelişim değil, zihinsel ve sosyal gelişim de sağlanmaktadır. Bu bağlamda günümüzde beden eğitimi ve spor aktiviteleri; sağlık, bos zamanları değerlendirme, performans, kendine güven, kişiler arası ilişkiler ve aktif yasam arzı alışkanlıklarının kazandırılması amaçlı yapılmaktadır (Kalkavan, 2006).
Tarihteki ilk sporların, o zamanki yaşama bağlı olarak savunma, saldırı kökenli sporlar olduğu görülmektedir. Okçuluk, eskrim, güreş vb Tunç Çağı’nın sporları arasında sayılabilir. Demir Çağı’nda ise daha çok taşıma, ulaştırma kökenli olan, binicilik, yelken, kürek, kayak, kızak vb sporlar karşımıza çıkar. Giderek köleci toplumlarda, köle sahiplerinin hiç üretim yapmaksızın üründen pay almaya başlamalarıyla birlikte, bireysel boş zamandan sınıfsal boş zaman olanağının doğması da bireysel sporların yanı sıra takım sporlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu noktada köleciliğin doruğa ulaştığı eski Yunan'da sporun gelişmesi son derece doğal karşılanmalıdır (Fişek, 1980, s.21).
M.Ö. 776’da başlayan ilk antik Olimpiyatın temel felsefesi spor yarışmaları yoluyla siteler arasındaki savaşları sona erdirmek, dostluk ve barısı sağlamak olmuştur. Bu anlayış, gerek Orta Asya’da yaşanan göçler, gerekse uzun süren savaşlarda bir dönem rafa kalkmıştır (Kılıç, 2006, s.65).
On sekizinci yüzyılın ortalarında ise sanayi devrimi ile burjuva toplum ve buna bağlı olarak seyirci ve sporcu olarak ortaya çıkan bir işbölümü görülmektedir. Ulusal devlet olgusuna paralel olarak, dinsel yönlendirmelerden boşalan yeri, askeri
ve politik içerik taşıyan spor programları doldurmaya başlamıştır. Bunun en çarpıcı örneği Milliyetçi-Militarist Pan-Cermenik Turner akımında görülen uygulamalardır. Bu uygulamalar ideolojik eğitim için araç olarak kullanılan, Alman gelenek ve göreneklerini vurgulayan, gösterişli giysilerle yapılan halk şölenleri ve kitle cimnastik gösterileridir. Bu şölenler yüzyıl sonra ortaya çıkan Nazi Almanyası gösterilerine de örnek olmuştur (Toplumsal Değişim Ve Spor, 2008, <http://www.rekreasyon.org/toplumsal_degisme_ve_spor.html>).
On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında diğer büyük spor etkinlikleri düzenlenmeye başlamış ve daha sonraki yıllarda bu etkinlikler geleneksel hale gelmiştir (1877’de Wimbledon Tenis Turnuvası; 1891’de Tour de France bisiklet yarısı; 1877’de Boston Maratonu).
2.2.2. Yirminci Yüzyılda Sporun Boyutları
Đkinci Dünya Savası sonrası, kültürel değişimler, bilimsel ve teknik gelişmeler, yeni etkinliklerin organize edilmesine olan ilginin artmasını sağlamıştır. (1924’ten beri Kıs Olimpiyatları; 1930’dan beri Dünya Futbol Şampiyonası; 1950’den beri Dünya Otomobil Yarışları Şampiyonası ve 1973’ten beri Dünya Atletizm Şampiyonası). Özellikle 1990’larda, bu gibi büyük etkinliklerin düzenlenmesi, spor etkinliklerini organize eden ve yarışmaların kurallarını belirleyen, IOC- International Olympic Committee, FIFA- Fation Internatıonale de Football ve FIA- Fation Internationale de I’Automobile gibi uluslararası, profesyonel organizasyonların oluşmasını sağlamıştır (Bjelac ve Radovanovic, 2003, s. 267).
Günümüz endüstri toplumlarında, toplumsal işbölümü ve uzmanlaşmanın gelişim düzeyine uyarak, sporun da sayıları ve çeşitleri artmıştır. Hatta spor kendi başına çok büyük ve karmaşık bir endüstri oluşturmaktadır. Artık spor çok sayıda tüketicisi olan bir ürün olarak kabul edilmektedir. Stadyumlarda izleyicileri, T. V. gazete ve dergilerde okuyucuları sayılarının fazlalığı nedeniyle bir çok başka ürünün tanıtımı için spor alanları tercih edilmektedir (Öztürk, 1998, s.8-9).
Spor giyim, özellikle gençlerde normal günlük giyim yerini almıştır. Eğitim kurumları, sporu eğitimde etkili bir araç olarak benimsemişlerdir. Politikacılar halkta olumlu imaj yaratabilmek için spor organizasyonlarında ve ödül merasimlerinde görünmeye özen gösterir olmuşlardır. Hükümetler toplumsal çözülmeyi önlemek, insanların anarşi ve teröre yönelmesini engellemek için sporu önemsemeye, spor tesis ve organizasyonlarına yatırım yapmaya başlamışlardır (Toplum Ve Spor, 2008, <http://www.rekreasyon.org/toplum_ve_spor.html >).
Günümüzde hızla gelişen teknoloji, insan gücüne duyulan gereksinmeyi giderek azaltmış ve bunun sonucu olarak insanın doğal yapısına uymayan bir yaşam biçimi ile birlikte iş ve sosyal çevreden gelen baskılar, stresler dolaşım ve solunum sistemi hastalıklarını, özellikle gelişmiş ülkelerde başta gelen ölüm nedenleri arasına sokan faktörlerdir. Spor, çağdaş insanın karşısına dikilen bu tehlikeye karşı dinamik, güncel yaşamın getirdiği streslerden uzak bir ortam yaratarak çözüm getirmekte ve kazandırdığı sağlıklı yaşam biçimiyle de koruyucu tıbba yardımcı olmaktadır. Sporun bu işlevi yanında kişilerin sosyal ve bireysel karakter gelişimi üzerinde de olumlu etkileri açıktır. Bu nedenle gelişmiş ülkelerde spora büyük önem verilmekte ve erken yaşlardan başlayarak çocuklara spor ve beden eğitimi programları uygulanmaktadır (Gökhan vd., 1979, s.2).
2.2.3. Sporun Etkileri
Spor karşılaşmalarının pasif katılımcı olarak çok büyük kitleler tarafından izlenmesi, spor sektörü dışında faaliyet gösteren işletmeler için eşsiz fırsatlar sunmuştur. 1994 kış olimpiyatlarının 120, 1994 Dünya Futbol Şampiyonasının 188, 1996 Yaz Olimpiyat Oyunlarının 214 ülkede izlenmiş olması ve 1998 yılında Fransa’da düzenlenmiş olan Dünya Futbol Şampiyonasının 3.7 milyar Kişiye ulaşması, spor organizasyonlarının ne kadar büyük kitlelere ulaştığını ortaya koymaktadır. Bu kadar büyük bir kitlenin spor endüstrisinin boyutlarını kendiliğinde genişleteceği yadsınamaz bir gerçektir (Argan ve Katırcı, 2008, s.5).
2.2.3.1. Spor ve Spor Etkinliklerinin Ekonomik Etkisi
Uluslararası turizm pazarında yeterince tanınmayan birçok şehir veya ülkenin turnuvalar/organizasyonlar aracılığı ile kısa yoldan ve çok etkili bir şekilde tanınabilmesi birçok ülkeyi bu türde büyük turnuvalara/organizasyonlara ev sahipliği yapmaya yöneltmektedir. Bir başka deyişle, tanınma amacı, organizasyonlara ev sahipliğinde en önemli etkenlerden birisi olarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte daha da önemlisi, söz konusu şehir veya bölgelerde ziyaretçiler tarafından gerçekleştirilen harcamalar, yapılan yatırımlar ile birlikte medyanın da büyük katkısıyla, bu bölgelerin daha sonraki zamanlarda tekrar ziyaret edilebilme olasılıkları hep beraber değerlendirildiğinde söz konusu organizasyonlar, turizm ve dolayısıyla ekonomi üzerinde uzun dönemli katkılar yaratmaktadır (Ongan, 2007)
Spor organizasyon ve karşılaşmalarının milyarlarca kişiye ulaşabilmesi, spor endüstrisine aktarılan nakdi kaynakların artmasına neden olmuştur. 1948 yılında Uluslar arası Olimpiyat Komitesi’ne oyunların Tv yayın hakları için para ödeyen ilk şirket BBC 30 milyon dolar öderken bu rakam 1996 yılında 895 milyon dolara, 2000 yılında Sydney’de düzenlenen olimpiyat oyunlarında ise bu rakam 1,3 milyar dolara çıkmıştır ( Anonim, 1998a, s.200-202).
Đngiltere’de izleyici bakımından birinci spor dalı olan futbol, yüzlerce trilyon T.L.lerle ifade edilen bütçelere ulaşmıştır. Đngiltere Premier Ligi’nde yer alan 20 takım 1999-2000 sezonunda 475 Trilyon T.L. harcamıştır. Lig şampiyonu Manchester United’ın yıllık geliri 147 Trilyon T.L’yi bulmuştur (Hürkan, 2000, s.106).
Spor endüstrisinin gelişim gösterdiği ülkelerden biri de Çin’dir. Çin’de spor ayakkabıları, spor kıyafetleri, ve sportif gereç üretimine büyük önem verilmiş, 1990 yılında yapılan Asya Oyunları’nda Çin yapımı araç-gereç kullanım oranı %70’lere ulaşmıştır (Terekli ve Katırcı, 1998).
2.2.3.2. Spor ve Spor Etkinliklerinin Sosyo-Kültürel Etkileri
Spor etkinlikleri ekonomik katkının yanı sıra şehir veya ülkenin imajının güçlenmesine, değiştirilmesine katkı sağlar ve evsahibi şehir/ülkede yasayan topluma moral kazandırır. Toplumsal değişme, toplumla bütünleşme ve gönüllük duygusu spor etkinliklerinin ekonomi dışı yararları arasında yer alır ( Argan, 2004, s.165).
Đnsanlık tarihi kadar uzun bir geçmişe dayanan spor etkinlikleri, günümüzde artık çok daha farklı boyutlar kazanmış, uluslararası bir faaliyet, evrensel bir dil ve etkin bir tanıtım aracı haline gelmiştir. Her millet ister istemez bu ortak dili konuşmakta, kitle iletişim araçlarının desteğiyle de ilgi alanını iyiden iyiye artırmaktadır. Bazı spor etkinlikleri, özellikle millî futbol karşılaşmaları sonunda halkın büyük çoğunluğu tek noktaya kilitlenebilmekte, eğitim seviyesi ve düşünce yapısı ne olursa olsun, spor insanları ortak bir payda etrafında birleştirebilmektedir (Adam, 2003, <http://www.koprudergisi.com/index.asp? >).
Turizm sektörü, bilindiği üzere emek yoğun üretim tekniğinin hakim olduğu bir sektör olarak kabul edilir. Bu nedenle, turistlerin yapmış oldukları tüketim harcamalarının turizm sektörüne doğrudan, bu sektöre girdi veren diğer sektörlere de dolaylı istihdam olanakları yaratma etkisi vardır. Bunun sonucu olarak; turizm, ekonomideki yarattığı genel istihdam etkisi ile ülkedeki toplam istihdamı etkilemektedir. Spor turizm organizasyonlarına ev sahipliği yapan ülkeler; tesislerini, elemanlarını, konaklama tesislerini ve alışveriş merkezlerini gelen insanların hizmetine sunarak onlarla belirli oranlarda kültürel değişmelere yol açarlar. Fakat bu etkiler her zaman çift yönlü yani hem pozitif hem negatif etkili olabilmektedir (Stephen, 2001).
Ülkeler arasındaki kültürel yakınlaşma, eğitim, tanıtım kampanyaları, sportif karşılaşmalar ve bu konu alanında uygulanan kolaylıklar turizmin gelişmesinin yanı sıra cazibesini de artırmaktadır. Büyük bir turistik kitlenin olimpiyat oyunlarının yapıldığı bölgeyi gezmek, görmek istediği de turizm hareketinin gelişmesi, gelişmiş
ve gelişmekte olan ülkelere doğru bir gelir akımını doğurur. Dış temasların spor alanlarında gerçekleştirilmesi, ülkeler arasındaki sosyal, ekonomik ve kültürel ilişkilere zemin teşkil edebilir (Yaman, 1989, s.5-50).
Spor önemli bir toplumsal kurumdur (Fişek, 1980, s.34). Çünkü spor kendine özgü toplumsal kuralları, değerleri, etkileşim simgeleri ve süreçleriyle canlı bir toplumsal yapıdır. Bu nedenle spor, otonom olarak kendiliğinden oluşmaz. Özellikle, toplumdaki ilişkiler yolu ile ortaya çıkarak değişir ve yeniden biçim kazanır (Kale, 1994, s.249).
2.2.3.3. Spor ve Spor Etkinliklerinin Sağlık Etkisi
Günümüzde spor büyük bir sosyal olay haline gelmiştir. Spor, bilimsel esaslara uyarak yapılan planlamalarla önemli bir sektör olarak gelişimini sürdürmektedir. Ayrıca bu gelişim, sağlık açısından önemli olan düzenli egzersiz yapma alışkanlığını kazanma şeklinde de değerlendirilebilir. Her geçen gün düzenli yapılan bedensel egzersizler, sporun sağlık için önemini daha da belirginleştirmektedir. Bu egzersizlerin amacı, kasların, kemiklerin, eklemlerin, kalp-damar sisteminin ve fonksiyonlarının en uygun şekilde çalışmasını sağlamaktadır (Spor ve Sağlık,<http://www.sabanciuniv.edu/ok/spor/tr/?sporvesaglik/index.html>).
Spor Etkinlikleri fertlerin streslerini atması hususunda, toplum içerisinde bulunma ve bunun sonucunda bazı duyguların ortak yaşanması nedeniyle kişilerin psikolojik olarak rahat olmalarını sağlayacaktır.
Spor tüm insanlar içindir. Sporla her insan özgün yaşamasını yeniden bulur, bu sırada bütün insanlarla bütünleştiği bir etkinliğe ve denemeye girer (Erdemli, 1996, s.66).
2.2.3.4. Spor ve Spor Etkinliklerinin Tanıtım Etkisi
Daha önceki yıllarda yapılan olimpiyatlardan, Dünya şampiyonalarından ülkelerin o etkinlik için zarar ettikleri de olmuştur. Ama hiçbiri bundan şikayetçi olmamıştır. Çünkü milyonlarca dolar verip de yapamayacakları tanıtım imkânına sahip olunmuştur. Tıpkı Türkiye’nin 2005 Şampiyonlar ligi finali sırasında yaptığı gibi; Đstanbul ve Türkiye için 5.5 milyar dolara denk tanıtım fırsatı yaratıldı. Yıllık 100 milyon dolarlık tanıtım bütçesine bakılınca, 55 yıllık tanıtım bir gecede gerçekleşti. Spor, geniş ölçüde turizm sanayini de destekleyen bir unsurdur. Örneğin Atlanta, 1996 Olimpiyat Oyunları'ndan sonra bir ‘Dünya Şehri’ kabul edildi. Barcelona bugün hala Olimpiyat Oyunları'ndan miras kalan spor tesisleri sayesinde uluslararası spor kuruluşlarının ve spor turistlerinin tercih ettiği bir şehir özelliğini taşımaktadır (Keskin, 2008, <http://www.megabul.com/showthread.php?t=402380>).
2000 yılında Galatasaray’ın önce UEFA kupasını daha sonra da aynı yıl süper kupayı alması Türkiye’nin özellikle de Avrupa’da farklı bir alanda sesinin duyulmasına imkan tanıdı. 1. Dünya Hava Oyunları’nın Türkiye’de yapılması bu spora gönül veren milyonlarca insanın gözünün Türkiye’ye çevrilmesini sağladı. Görüldüğü gibi sporun turizme olası katkıları iki farklı alandan gelişiyor: Sportif faaliyetler popüler özellikler taşıması nedeniyle bir yandan tanıtım konusunda mükemmel bir araç olabilirken, diğer yandan kitlesel seyahat hareketlerine yol açarak doğrudan turizmin bir parçası olabiliyor (Tursab, 2002, <www.tursab.org.tr>).
2.2.3.5. Spor ve Spor Etkinliklerinin Destinasyon Đmajına Etkisi
Bir destinasyonun/yörenin imajı ziyaretçiler, yatırımcılar, ticaret, nitelikli insanlar, medya ve ilişkide bulunduğu kişilerce nasıl algılandığı ve nasıl rekabet ettiği ile doğrudan ilişkilidir. (Baker, 2007, <www.destinationbranding.com >)
Spor etkinlikleri, yaratıcılık ve kompleks içeriği ile oluşturulan rekreasyonel aktiviteler, önceden belirlenmiş bir programa uygun şekilde gerçekleştirilen
eğlendirici nitelikte, turistik etkilerin sağlandığı ve destinasyonlar için ciddi sosyal ve ekonomik önemi olan etkinliklerdir (Bjelac ve Radovanovic, 2003, s.260).
2.2.3.6. Spor ve Spor Etkinliklerinin Turizm Etkisi
Spor etkinlikleri, ziyaretçilerin tatminine yardımcı olmak, ev sahibi toplumda kalış sürelerini uzatmak ve ekonomik aktivitelere teşvik etmek amacıyla destinasyonlarda ikincil çekicilikler olarak kullanılabileceği gibi, büyük ölçekli spor etkinlikler bütün bu faydaları kendi basına da sağlayabilir (Turco vd., 2002, s.3).
Spor etkinlikleri bölgeye turist çekerek, bölgenin turizm faaliyetleri artış göstermekte, gerçekleştirilen spor faaliyetleri nedeniyle tanıtım ve reklamı da etkin bir biçimde sağlanmaktadır.
Organize spor etkinliklerinin özellikleri su şekilde sıralanabilir (Getz, 2003, s.50-51);
- Spor etkinliklerinin düzenleneceği destinasyonlar, spor etkinliğini organize eden komite tarafından seçilir. Spor etkinliklerinin bu özelliği, turistler için destinasyonları daha çekici ve essiz hale getirmektedir.
- Özel spor etkinlikleri, düzenli olarak gerçekleştirilen spor etkinliklerinden daha fazla turist çekebilirler.
- Sponsorlar, diğer etkinliklere oranla, spor etkinliklerine daha fazla ilgi duyar.
- Major spor etkinlikleri, yeni alt yapı ve hizmetlerin oluşturulması ya da bu hizmetlerin ve alt yapının geliştirilmesi için katalizör olabilir.
- Spor alanları inşa edilirken, bu alanlar, etkinliklerin gerçekleştiği destinasyonlarda kalıcı hale gelir.
- Spor etkinlikleri, gerçekleştirildikleri destinasyonun çekiciliğinin ve essizliğinin yaratılmasına yardımcı olur; yerel gelenekleri ve kültürü yansıtır.
- Medya ilgisi ve onun bir spor destinasyonunun imajının geliştirilmesindeki etkileri, gerçek ziyaretçi harcamaları kadar oldukça önemlidir.
- Spor etkinlikleri, turizm çekiciliklerinin sınırlı olduğu küçük şehirlerde ve kırsal alanlarda, turizmin yararlarının sağlanmasında etkilidir.
- Spor etkinlikleri, fiziksel yeteneğine, cinsiyetine, yasına ve kültürel kimliğine bakmaksızın herkesi destinasyona çeker.
- Major spor etkinlikleri, konferans ve kongreler gibi diğer etkinlik türleri için katalizör olabilir.
- Spor etkinlikleri, güçlü ve aktif imajlar oluşturarak ve kültürel temalar yaratarak destinasyon markalamasına yardımcı olabilir.
Uzun süreli organizasyonlar veya yarışmalarda ülkeler büyük döviz gelirleri elde etmenin yanında, ülkenin siyasi, kültürel, ekonomik ve tanıtım açısından reklamını yaparak spor çevresinde turizm hareketlerinden faydalanırlar. Spor turizmi yalnızca o sporu icra eden kişinin ülkeyi ziyareti anlamına gelmez.
Turistler tatilleri sırasında gittikleri ülkenin coğrafi durumuna göre spor amaçlı turizm yapabilir, ya da seyircisi olarak gideceği sportif organizasyonlar öncesi ya da sonrası tatillerine devam ederek kalış sürelerini uzatabilmektedirler.
2.3. SPOR TURĐZMĐNĐN TANIMI VE TÜRLERĐ
Spor turizmi kavramı, genel anlamda ve farklı dallardaki spor çeşitlerini kapsama almaktadır. Günümüzde spor turizmi öylesine gelişmiştir ki, insanlar birkaç farklı dalda (rafting, kar kayağı, yamaç paraşütü vb.) spor yapmak yanında sadece tek bir spor dalında veya tek bir sporu yapmak amacıyla seyahat etmeye başlamışlardır (Hazar, 2007, s.80-81). Diğer taraftan spor turizminin önemli bir parçası da bu sporları izlemek için gelen izleyiciler ve medya mensuplarıdır.
Spor turizmi olağanüstü bir durum olmadığı sürece yakın gelecekte de ekonomik gelişme stratejisi içerisindeki önemini sürdürmeye devam edecektir (Daniels, 2006).
2.3.1. Spor Turizminin Tanımı
Spor Turizmi: Đnsanların spora katılım amacına ulaşması için turizm hizmetlerinin sunulması olayıdır. Bu katılım insanların aktif katılımını (Golf, Binicilik, Dağ Bisikleti, Yamaç Paraşütü, vb.) hedeflediği gibi pasif katılımını da (Olimpiyatlar, Uluslar arası şampiyonalar, vb.) hedeflemektedir (Doğu, 2006, <http://www.sporbilim.com/index.php?s=icerik&katid=100&id=189>).
Đnsanların; spor yapmak veya etkinlikleri izlemek amacıyla turizm olaylarına katılmalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütününe spor turizmi denir (Hazar, 2007, s.79).
Bir başka tanıma göre, “Spor turizmi, spora ilgi duyan kişilerin turizme katılmalarından doğan olaylar ve ilişkilerin bütünüdür” (Toskay, 1989, s.157).
Bir seyahatin spor turizmi kapsamına girmesi için; seyahatin turizm tanımına ve kapsamına uygun olması, öncelikli olarak sportif amaçlarla yapılması gerekmektedir (Hazar, 2007, s.79). Spor turizminin gerçekleşebilmesi için; insanların bulunduğu yerden başka bir yere, futbol şampiyonası, olimpiyat oyunları, Grand Prix yarışları vb. gibi etkinlikleri izleme amacıyla gitmesi veya aktif olarak sporlara katılması ve gittiği yerin imkânlarından faydalanması gerekmektedir.
Gibson (1998 b, s.108), spor turizmini aktif spor turizmi, spor turizmi olayı, ve nostalji spor turizmi olarak üç bölümde incelemiştir. Aktif spor turizmini, spor yapmak amacıyla seyahat eden sporcular ve tatillerinin içinde boş zaman faaliyeti olarak konaklama işletmeleri ve tatil yörelerinin spor tesislerinden yararlanmak için seyahat edenler oluştururken; spor turizmini, olimpiyatlar ve dünya kupası gibi spor olaylarına katılmak için seyahat edenler, Nostalji Spor Turizmini ise önemli spor olaylarının düzenlendiği spor tesislerini ve müzelerin ziyareti amacıyla gerçekleştirilen seyahatler olarak tanımlamıştır.
Spor olayına aktif veya pasif olarak katılmak amacıyla yer değiştirenler, spor turistlerini oluşturmaktadır. Spor turistleri, sporcular (lisanslı, lisanssız), spor kafileleri (takımlar, yöneticiler, görevliler, sağlık mensupları vb.), kamu görevlileri, teknik komiteler, basın mensupları, sponsor marka temsilcileri, gönüllüler ve seyircilerden oluşmaktadır (Keskin, www.sponsorluk.gov.tr).
Spor turizmine katılmadaki amaç öncelikli olarak spor faaliyetleri içerisinde bulunmaktır. Spor turizmine katılan insanlar sportif etkinliklerle birlikte yörede bulunan doğal güzellikler, tarihi turistik yerler ve bölgede bulunan diğer etkinliklerden de yararlanırlar.
Spor organizasyonlarına katılanlar üç temel kategoride ele alınır (Bjelac ve Radovanovic, 2003, s.267);
1. Aktif Katılımcılar; sporcular ve spor takımları, ulusal veya uluslararası spor derneklerinin ya da olimpiyat komitesinin delegasyonları.
2. Pasif Katılımcılar; çoğu turistlerden oluşan, etkinlikleri izleyen seyirciler.
3. Pazarın önemli bir parçasını oluşturan, spor etkinliklerini izleyen medya mensupları.
2.3.2. Spor Turizmi Türleri
Spor faaliyetlerini gerçekleştiği yere göre sınıflandırdığımızda; suda, havada ve karada gerçekleşen spor turizm türleri olarak ayırmak mümkündür.
2.3.2.1. Suda Gerçekleşen Spor Turizm Türleri
Suda gerçekleşen spor turizmi türleri, akarsu sporları, deniz sporları ve su altı dalış sporları olarak 3 kısımda incelenmektedir.
2.3.2.1.1. Akarsu Sporları Turizmi:
Akarsu sporları 1800'lerde kano ve kayak ile başlar. Bireysel çabalarla gelişen bu sporların kitlelere yayılması ise rafting ile olmuştur (Rafting nasıl yapılır, <www.gezikolik.com/tr>). Zengin doğal kaynaklarına sahip olan Türkiye Su Sporları (Rafting, Kano ve Nehir Kayağı) için ziyaretçilerine önemli bir akarsu turizmi potansiyeli sunmaktadır. Ülkemizde tarihi, arkeolojik, kültürel ve otantik değerlerine entegre olan akarsu turizmi, çevrenin ve diğer turizm çeşitleriyle bir bütün oluşturmaktadır. Türkiye 'de irili ufaklı yüzlerce akarsu bulunmakta olup, birçoğu akarsu sporlarına elverişli yapıdadır. Yeryüzünün en hızlı akan nehirlerinden biri olarak ün yapan Çoruh nehri dünyaca tanınmakta olup, 1993 yılında 28 ülkeden 300 sporcu, bilim adamı ve basın mensubunun katıldığı 4. Dünya Akarsu Şampiyonasına
ev sahipliği yapmıştır (Akarsu Sporları,
<http://www.seaborne.com.tr/AkarsuSporlariGenelBilgiler.asp>).
2.3.2.1.2. Deniz sporları turizmi:
Yat limanları, kuruvazıyer gemiler,yatlar günü birlik gezi tekneleri ve turizm amaçlı su sporlarından oluşan ve tamamen deniz alanı içerisinde çeşitli deniz araçları ile gezi, eğlence ve spor amaçlı yapılan ve Dünya turizm hareketi içerisinde en büyük yükselme trendine sahip bir turizm olgusudur (Deniz Turizmi, 2006, <http://www.turkmania.com/showthread.php?t=2703>).
Yat turizminde, yat limanı yatırım ve işletmeciliğinin yanı sıra özellikle geleneksel yöntemlerle yat yapımı, Türkiye’yi dünyanın geleneksel yöntemle yapılan yat ihraç eden, üçüncü ülkesi konumuna getirmiştir (Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2007, s.24)
2.3.2.1.3. Su altı dalış sporları turizmi:
Su altı turizmi, son yılların en gözde turizm etkinliklerinden birisidir. Yılın her Mevsiminde yapılabilmesi ve sportif, çevreci, korumacı özelliklerinden dolayı dünyada hızla gelişmektedir. Avrupa'da dalma sporu ile ilgilenenlerin sayısı yaklaşık 5 milyon civarındadır. Bunların büyük çoğunluğu tatillerini kendi ülkelerinin dışında geçirmektedirler. Çeşitli ülkelerdeki bazı turizm merkezleri, yılın 12 ayı dalış turizmine yönelik organizasyonlar gerçekleştirmekte ve böylece çok büyük ekonomik değerler elde etmektedirler. Florida, Karaibler, Kızıldeniz, Maldiv Adaları, Endonezya, Filipinler, Tayland ve Akdeniz’de ülkemizdekine benzer iklim, sualtı flora ve faunasına sahip olan Malta Adası gibi merkezler, dalış turizmine ciddi yatırımlar yaparak, bu etkinliği kendi ülkelerindeki turizm sektörünün lokomotifi durumuna getirmişlerdir (Sualtı Turizmini Geliştirme Projesi, <www.oludenizrotary.com>)
2.3.2.2. Havada Gerçekleşen Spor Turizm Türleri
Yamaç paraşütü, Yelken Kanat, Planör, Paraşüt, Balon gibi sporlar havada gerçekleşen sporları oluşturmaktadır (Turizm Çeşitleri, <www.tatilfan.com>).
2.3.2.2.1. Yamaç Paraşütü Sporu:
Đlk bakışta serbest atlama paraşütüne benzeyen bir paraşüt ile uçak yerine, yüksek bir tepeden koşulmak sureti havalanmaktır. Türkiye’de: Ölüdeniz – Babadağ, Denizli - Pamukkale, Ankara – Gölbaşı, Bolu – Abant, Eğirdir, Kayseri, Eskişehir – Đnönü, Antalya – Aksu, yamaç paraşütü sporu açısından elverişli turizm bölgeleridir (Turizm Çeşitleri, <www.tatilfan.com>).
2.3.2.2.2. Yelken (delta) Kanat:
Yelken kanat motoru olmayan, rüzgar ve diğer hava etkileri ile uçuş yapabilen tek kişilik bir uçuş aracıdır. Havalanma, havada kalma ve havalanma yeri yamaç paraşütüne benzemektedir. Yelken-kanat sporu, Türkiye de Yamaç Paraşütü
yapılan yerlerde yapılabilmektedir (Anonim, <http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?>).
2.3.2.2.2. Balon:
Dünyada ilk ortaya çıkışı 18.yy sonlarına uzanan balonla uçuş sporu ülkemizde de yoğun ilgi görmektedir. Uzun yıllardır bireysel sportif amaçlı yapıldığı gibi, Turistik yörelerimizdeki yerel etkinliklerde balonla kent turları düzenlenmektedir. Balon, içine doldurulan sıvı propan gazının ısıtılması ile havalanmaktadır (Turizm Çeşitleri, <www.tatilfan.com>).
Balonculuk 1997 yılında Kapadokya’da düzenlenen balon şampiyonası ile büyük bir ivme kazanmıştır. Türkiye’nin turizm merkezlerinden biri olan Kapadokya bölgesinde 7 şirkete ait toplam 41 sıcak hava balonu bulunmaktadır. Yılın 11 ayı boyunca tüm şirketler tam yolcu kapasitesiyle günde en az bir uçuş gerçekleştirmekte olup, bu tek uçuşta 525 yolcu ile kalkış yapılmaktadır. Balon turizminden geçimini sağlayan aile sayısının 500 civarında olduğu, sektör gelirlerinden 10.000 kişinin geçimini sağladığı ve sadece balon gelirinin günlük 150.000 Euro getirisi olması önemli bir turizm çeşidi olmasını sağlamaktadır (Bölükbaşı, 2008).
2.3.2.2.3. Planör:
Kalkışı başka bir motorlu uçak tarafından çekilerek veya pist başında bulunan bir motora bağlı çelik halat yardımı ile hızlı bir şekilde çekilerek sağlanan motorsuz uçma aracıyla yapılan hava sporu türüdür (Turizm Çeşitleri, <www.tatilfan.com>).
2.3.2.2.4. Paraşüt:
Ülkemizde Ankara, Eskişehir – Đnönü , Đzmir – Efes turistik atlayış merkezleridir (Turizm Çeşitleri, www.tatilfan.com).
2.3.2.3. Karada Gerçekleşen Spor Turizm Türleri
Karada gerçekleşen spor turizm türleri: Dağ sporları, Mağara, Olimpiyat sporları, Av, Futbol, Bisiklet ve motor sporlarından oluşmaktadır.
2.3.2.3.1. Dağ sporları turizmi:
Erciyes Kış Sporları Turizm Merkezi, Palandöken Kış Sporları Turizm Merkezi, Sarıkamış Süphan Cıbıltepe Balıkdağ Çamurludağ Turizm Merkezi, Uludağ Kış Sporları Turizm Merkezi, Ilgaz Kış Sporları Turizm Merkezi, Davraz Dağı Kış Sporları Turizm Merkezi, Köroğlu Dağı Turizm Alanı, Hasandağı Kış Sporları Turizm Merkezi, Çakırgöl Turizm Merkezi, Kartepe Turizm Merkezi, Alanya Akseki Turizm Merkezi, Zigana Turizm Merkezi, Ergan Dağı KTKGB (Eski TM), Tarsus Gülek Karboğazı KTKGB, Fethiye Seki-Eren Dağı Kış Sporları Turizm merkezi, Alanya Akdağ Kış Sporları Turizm Merkezi, Kop Dağı Turizm Merkezi, Ladik Akdağ Kış Sporları Turizm Merkezi, Ilgaz Kadınçayırı Yıldıztepe KTKGB ( Eski TM ), Sapgör Kış Sporları Turizm Merkezi, Türkiye’de dağ sporlarının
yapıldığı yerlerin başında gelmektedir (Meditör,
<http://www.medikongre.com/editorden45.html>).
Dünya da ise dağ sporlarının en fazla yapıldığı yerlerin başında Kanada, Amerika ve Japonya gelmektedir.
2.3.2.3.2. Mağara Turizmi:
Türkiye'de bilinen ilk mağara araştırması 1927 yılında Raymond Hovasse tarafından Đstanbul Yarımburgaz Mağarası'nda mağara canlıları üzerinde yapılan çalışma olmasına rağmen, ekip olarak ciddi anlamda ilk çalışma 1955'te Temuçin Aygen ve arkadaşları tarafından Konya Maraspoli Mağarası'nda yapılmıştır. Türkiye, mağaralar açısından dünyanın en zengin ülkelerinden birisi olmasına rağmen araştırmalara geç başlanmıştır. Yaklaşık olarak 40.000 tane olduğu düşünen Türkiye
Mağaralarının çoğunluğu, Orta ve Doğu Toroslar ile Batı Karadeniz bölgesinde yer almaktadır (Peksev, <http://www.patikatrek.com/magaracilik.asp>).
2.3.2.3.3. Olimpiyat Sporları Turizmi:
Olimpiyat Oyunları, veya kısaca Olimpiyatlar, dört yılda bir yapılan geniş kapsamlı bir spor organizasyonudur. Antik şekli Eski Yunan'da yapılan oyunlar Fransız soylusu Pierre Frèdy, Baron de Coubertin tarafından 19. yüzyıl'ın sonlarında modernize edilmiştir. Olimpiyat Oyunları'nın yaz sporlarını içeren ve daha iyi bilineni olan Yaz Olimpiyatları, 1896'dan beri Dünya Savaşları istisnaları hariç her dört yılda bir yapıla gelmiştir. Kış Oyunları ise 1924'te yapılmaya başlanmıştır ve 1994'ten beri Yaz Oyunlarının yapıldığı yıllardan iki sene sonra yapılmaktadır (Olimpiyat Nedir, <http://www.olimpiyat.tv/bilgi/>).
2.3.2.3.4. Av Turizmi:
Genelde turizmin bir parçası olup, yerli ve yabancı turist avcıların avlanmak üzere gittikleri yerlerde başka özellikte yaşam şekillerini görüp, dinlenmelerini, spor yapmalarını sağlayacak, bunlardan da öte, gelecekte yurt ekonomisine hissedilir ölçüde katkıda bulunabilecek olan değer kaynaklarımızdandır (Anonim, 1998b, s.27).
Av turizmine açılacak avlaklar, Orman Bakanlığı (Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü) tarafından tespit ve ilan edilmektedir. Ülkemizde av turizmine sunulan ve avlakların bulunduğu yöreler:
Yaban Keçisi: Antalya, Adana, Đçel, Artvin Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi: Artvin Vaşak: Antalya, Adana, Artvin
2.3.2.3.5. Futbol turizmi:
Futbol turizmine dünyada Đspanya öncülük etmiştir. Türkiye’de ise geçmişi çok eski değildir. Ancak, birkaç yıl önce başlamasına rağmen hızlı bir gelişim gösteriyor. 2002 yılında Antalya’ya 600 futbol kulübü gelmiştir. Türkiye, bu rakamla futbol turizminde ikinci sıraya yerleşmiştir. Sektör yetkilileri, bu alandan geçen yıl 6 milyon dolar gelir elde edildi (Bayıksel, 2003).
2.3.2.3.6. Bisiklet turizmi:
90’lı yıllarla dağ bisikletinin yapılması ile bisiklete olan ilgi gelişmeye başlamıştır. Örnek vermek gerekirse Mallorca adasına her yıl 200.000 turist bisiklet için gider ve burada ki bisiklet turlarına katılırlar (Torun, 2008, <http://www.sporyoneticiligi.org/haber29.htm>).
2.3.2.3.7. Motor sporları turizmi:
Motor sporlarının geçmişi, motorlu araçların yollarda dolaşmaya başladığı günlere dek dayanır. Kendi aracının gücü ve pilot olarak yetenekleri ile diğer kullanıcılara meydan okumak, yarışçı ruhu taşıyan insanların her zaman ilgisini
çekmiştir (Motorsporları ve Off-Road,
<http://isoff.org.tr/content.asp?ctID=132&RecID=224>).
Motor sporları dünyada futboldan sonra en çok izleyici kitlesine sahip olan ikinci spor dalıdır. Güçlü sponsorların bu spora desteği olduğu sürece Türkiye'de ralli sporu daha da gelişecek, düzenlenecek organizasyonlarla ülkemizin tanıtımına katkısını sürdürecektir (Topal ve Kestek, 2001, s.5).
Motor sporlarını tanımlayacak olursak, yılın belirli zamanlarında, farklı yerlerde, yarışlar için özel olarak tasarlanan pistlerde, motorlu araçlarla puan kazanma usulüyle düzenlenen ve seyircileri heyecanlandıran ve zorlu müsabakalardan oluşan spor dalıdır.
2.4. SPOR TURĐZMĐNĐN BOYUTLARI
Dünyanın önde gelen turizm ve spor örgütleri dünya turizm gelirinin yüzde 32’sinin spor turizminden kaynaklandığı görüşünde uzlaşıyorlar. Spor Turizmi Uluslararası Konseyi’nin (STIC) yaptırdığı ve bu kuruluşun resmi yayın organı Journal of Sport Tourism’de yayınlanan bir araştırmaya göre spor turizminden elde edilen gelirler, dünyadaki toplam turizm aktivitesinin yüzde 32’sini oluşturuyor. Bu oran, dünyada elde edilen yaklaşık 476 milyar dolar tutarındaki turizm geliri üzerinden hesaplandığında 152 milyar dolara tekabül ediyor.Spor turizmi öylesine kazançlı bir turizm kolu ki bazı kentler kendilerini spor kenti olarak tanıtmaya özel itina gösteriyorlar ve bu alanda alt ve üstyapı yatırımlarını geliştiriyorlar (Yücel, 2002). Lavalle (1997), spor turizmini 845 milyar dolarlık bir endüstri olarak tahmin etmiştir. Burada söz konusu olan endüstri içerisinde reklam , sponsorluk , tv gelirleri de yer almaktadır.
Spor turizminden elde edilen gelirler 2007 yılında dünyada elde edilen yaklaşık 826 milyar dolar tutarındaki turizm geliri üzerinden hesaplandığında yaklaşık 270 milyar dolara tekabül etmektedir.
Sidney 2000'de sadece madalya değil, beraberinde pazarlama rekorları da kırıldı. 220 ülkede yayınlanan oyunlar, 29.600 saat global coverage elde ederken, 3,7 milyar kişi tarafından izlendi. Oyunların internet sitesi, dakikada 1,2 milyon hit alıyordu. Gerek ülke yetkilileri gerek sponsorlar büyük kazanımlar elde ettiler. Avustralya Turist Komisyonu raporuna göre ülkeyi ziyaret eden turist sayısı %11 artarken, oyunlardan bir sene sonra da %15 artış gösterdi. Yani oyunlar sayesinde ülkeyi tanıyan turistler, oyunlar sırasında gelenlerden daha fazlaydı (Keskin, 2008, <http://www.megabul.com/showthread.php?t=402380>).
