Dünyadaki turizm hareketlerinde meydana gelen değişmeler ve uluslararası turizm kuruluşlarının yaptığı tahminler göz önüne alındığında, Türkiye'de deniz- kum-güneş üçlüsünün oluşturduğu kitle turizm hareketleri dışındaki turizm türlerinin de gelişmesi gerekliliği, T.C. Turizm Bakanlığı, bilim adamları ve uzmanlar tarafından genel olarak dile getirilmekte ve bu konuda çalışmalar yapılmaktadır. Alternatif turizm içerisinde farklı turizm türleri ortaya çıkmakta ve turizmde çeşitlilik sağlanmaktadır. Motor sporları da bu bağlamda Türkiye için farklı turizm çeşitlerinden bir tanesi olarak kabul edilebilir.
Motor sporları yarışları ülkemizde Tosfed’e bağlı 47 kulüp tarafından organize edilmektedir. Türkiye’de: Arkas Otomotiv Türkiye Ralli Şampiyonası, Türkiye Pist Şampiyonası, Türkiye Otokros Birinciliği Atatürk Kupası, Türkiye Karting Şampiyonası, Türkiye Off-Road Şampiyonası, Türkiye Oto Drag Şampiyonası ve Türkiye Klasik Otomobil Şampiyonası olmak üzere toplam da 7 şampiyona organizasyonu gerçekleşmektedir (www.tosfed.org). Bu şampiyonalar en az üç ayaktan oluşmakta olup toplam da 30’a yakın ulusal yarış ülkemizin farklı bölgelerinde yapılmaktadır. Bu yarışlara ortalama 20 civarında araç katılmaktadır. Örneğin 2008 yılında yapılan Ege Rallisinde, 43 araç start almıştır. (Cihan Haber Ajansı, 2008). Bu yarışlarda yer alan takımların ekipleri ayrıca yarışların 2 veya 3 günde yapılması bölge ekonomisini güçlendirmektedir.
Türkiye de düzenlenen uluslar arası motor sporları yarışları incelendiğinde ülkemizde Güneydoğu Avrupa Karting Şampiyonası, Avrupa Ralli Şampiyonası (Erc), Dünya Ralli Şampiyonası (WRC) ve Formula 1 Yarışı olmak üzere 4 uluslar arası yarış gerçekleşmektedir. Bu yarışlar içerisinde ERC, WRC ve F1 izleyici kitlesi bakımından ülkemizin tanıtım ve reklamında önemli paya sahiplerdir. Tezin konusunu oluşturan Formula 1 ülkemizde 2005 yılından itibaren yapılmaya başlanmış ve Formula 1’in turizm üzerine etkileri konusunda bir araştırmaya ulaşılabilmiştir (Karagöz 2006). Bu araştırma da Formula 1’in doğrudan ekonomik etkilerinin 8.232.750 YTL dolaylı ekonomik etkilerinin ise 21.305.533,73 YTL olarak
bulunmuştur. Bu araştırma sonucuna bakıldığında Formula 1’in ekonomik etkilerinin 2005 yılı için yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. 2006 yılından itibaren Formula 1 Đstanbul izleyici sayısında düşüş yaşandığı basın tarafından dile getirilmekte, Formula 1 organizasyonu eleştirilmektedir. 2005 yılında 200 bin kişi, 2006 yılında 135 bin kişi, 2007 yılında 80 bin kişi ve 2008 yılında ise Đstanbul parkta Formula 1’i izleyen kişi sayısı 40 bin kişi olmuştur. (Turhan, 2008). Formula 1’in başarısı ve katkısı elbette ki gelen kişi sayısına bakılarak değerlendirilmemelidir. Turizm işletme ve kuruluşlarının da fikirleri bu kapsamda önemlidir. Otel işletmeleri ve turizm kuruluşlarının Formula 1’e bakış açılarının medya ve basından farklı olduğu ankete verilen cevaplardan anlaşılmaktadır.
Araştırmanın alt amaçları çerçevesinde çıkan sonuçlar incelenecek olursa:
1) Formula 1 turisti ağırlamış olan Đstanbul’da yer alan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellerin, konaklama, gelir, harcama, turlara katılım ve kalış süresi bakımından Formula 1 turistine bakış açısı nedir? Sorusuna araştırmaya katılan otel işletmeleri tarafından verilen cevaplardan Formula 1 turistinin yüksek gelir grubunda olduğu (ort 4,07), Formula 1’in Đstanbul’un konaklamasını önemli bir biçimde etkilediği (ort 3,80) ve Formula 1 turistinin diğer turist gruplarından daha fazla extra harcama yaptığı (3,72), sonucu ortaya çıkmıştır. “Formula 1 turisti bireysel olarak konaklamaktadır” ifadesine (ort 3,35), “Formula 1 turistinin kalış süresi, diğer müşterilerin ortalama kalış süresinden daha fazladır” ifadesine (ort 3,17), “Formula 1 için konaklama yapan müşteri Đstanbul’a yarış dışında tekrar gelmiştir.” Đfadesine (ort 3,10) ve “Formula 1 turisti yakın çevre ve şehir turlarına katılmaktadır.” Đfadesine ise otellerin (ort 3,03) ile az katıldıkları, bu konuda biraz kararsız kaldıkları tespit edilmiştir.
2) 3, 4 ve 5 yıldızlı oteller açısından Formula 1 turizmindeki başarıda yarışlar için seçilen şehir ve pazarlama çabaları önemli midir? Sorusuna araştırmaya katılan otel işletmeleri tarafından verilen cevaplarda Formula 1 turizmindeki başarıda pazarlama çabalarının önemli bir etken olduğu (ort 4,27) ve Formula 1 turizmindeki
başarıda yarışlar için seçilen şehrin önemli bir etken olduğu (ort 4,21) sonucu ortaya çıkmıştır.
3) Formula 1 Đstanbul, 3, 4 ve 5 yıldızlı oteller açısından ilk kez müşteri çekmede önemli bir etkinlik midir? Sorusuna araştırmaya katılan otel işletmeleri tarafından verilen cevaplarda Formula 1’in bir şehre ilk kez müşteri çekmede önemli bir etkinlik olduğu (ort 4,34) ortaya çıkmıştır.
4) Formula 1’e gelen kişi sayısı ve kalış süresi artırmada 3, 4 ve 5 yıldızlı oteller açısından paket tur ve yakın Avrupa ülkelerinde pazarlama etkili bir araç mıdır? Sorusuna araştırmaya katılan otel işletmeleri tarafından verilen cevaplara bakıldığında, Formula 1 öncelikle yakın Avrupa ülkeleri hedef Pazar olarak seçilirse gelen kişi sayısında artış neden olacağı (ort 3,65) ve Formula 1 paket tur olarak (Bilet + Konaklama + Đstanbul turu vb) satıldığında gelen kişi sayısında artışın olacağını ve kalış süresini uzatacağı (ort 3,57) ortaya çıkmıştır.
5) Formula 1’e turist çekilmesindeki görevle ilgili olarak 3, 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerinin bakış açısı nedir? Sorusuna araştırmaya katılan otel işletmeleri tarafından verilen cevaplarda Formula 1 turizminden pay almada bireysel (otel olarak) pazarlama çabalarının önemli olduğu (ort 4,07) ve Formula 1’e müşteri/turist çekilmesinde asıl görevin organizasyon komitelerine ait olduğu (ort 4,55) ortaya çıkmıştır. “Formula 1’e müşteri/turist çekilmesinde asıl görev acentelerindir” ifadesi (ort 3,34) ve “Formula 1’e müşteri/turist çekilmesinde asıl görev otellerindir.” ifadesine ise (ort 3,03) ile az katıldıkları, bu konuda biraz kararsız kaldıkları sonucu ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlara göre otel işletmeleri Đstanbul’da yapılan Formula 1 yarışlarının pazarlanmasında organizasyon komitelerinin harekete geçmesini beklemektedirler.
6) Formula 1 pistine yakın olan oteller Formula 1 ziyaretçilerinden daha mı fazla pay almaktadır? Sorusuna araştırmaya katılan otel işletmeleri tarafından verilen cevaplarda “Formula 1 pistine yakın olan otellerin Formula 1 ziyaretçilerinden aldığı pay daha yüksektir.” Đfadesine (ort 4,25) ile katıldıkları ortaya çıkmıştır. Tablo 15’te
yer alan bu ifadeye bakıldığında uzaklıklarına göre otellerin verdikleri cevaplar incelendiğinde Formula 1 pistine yakın olan oteller bu öneriye katılmazken uzakta yer alan otellerin ise bu ifadeye katıldıkları tespit edilmiştir. Bu sonuca göre Formula 1 pistine yakın olan otellerin Formula 1 ziyaretçilerinden aldıkları payın yüksek olmadığı ve Formula 1 pisti konaklamalarının piste uzak olan otellerde de gerçekleşebildiği görülmektedir.
7) Formula 1 yarış pistinin çevre üzerine etkileri ne olmuştur? Sorusunun cevabı araştırıldığında pistin yer aldığı Akfırat belediyesinin bütçesinin 15 kat, nüfusun ise 4 kat artığı, bununla birlikte bölgede arsa fiyatlarının 3 yıl içinde m² fiyatı 5 dolardan 150 dolara kadar çıkmıştır (Meydan, 2007; Hürriyet Emlak, 2007, www.yapi.com.tr). Bu araştırmalara bakıldığında Formula 1’in bölgede ekonomik, sosyal ve kültürel bakımdan gelişime neden olduğu ve çevrenin gelişimini de olumlu yönde etkilediği ortaya çıkmıştır.
Bulunan sonuçlar doğrultusunda araştırma hipotezleri ele alındığında:
H1: “Formula 1 turisti ağırlayan ve ağırlamayan otellerin Formula 1’in pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık vardır.” hipotezini test etmek için, bağımsız guruplar t testi uygulanmıştır. Bu test sonucunda p=0,000<0,05 çıkmıştır. Çıkan sonuç, Formula 1 turisti ağırlayan ve ağırlamayan otellerin Formula 1’in Pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğunu gösterdiği için H0 hipotezi red edilmiştir.
H2: “Formula 1 turisti ağırlayan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellerin Formula 1 ve Formula 1 turistine ilişkin ifadelere bakış açıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık vardır.” hipotezini test etmek için, Anova testi uygulanmıştır. Bu test sonucunda p=0,046<0,05 çıkmıştır. Çıkan sonuç, Formula 1 turisti ağırlayan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellerin Formula 1 ve Formula 1 Turisti’ne Đlişkin Đfadelere bakış açıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğunu gösterdiği için HO hipotezi red edilmiştir.
H3: “Araştırmaya katılan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellerin Formula 1’in pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık vardır.” hipotezini test etmek için, Anova testi uygulanmıştır. Bu test sonucunda p=0,000<0,05 çıkmıştır. Çıkan sonuç, Araştırmaya katılan 3, 4 ve 5 yıldızlı otellerin Formula 1’in pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğunu gösterdiği için H0 hipotezi red edilmiştir.
H4: “Formula 1 pistine olan uzaklıkları farklı Formula 1 turisti ağırlamış olan otellerin, Formula 1 ve Formula 1 turistine ilişkin ifadelere bakış açıları arasında anlamlı bir farklılık vardır.” hipotezini test etmek için, Anova testi uygulanmıştır. Bu test sonucunda p=0,563>0,05 çıkmıştır. Çıkan sonuç, Formula 1 pistine olan uzaklıkları farklı Formula 1 turisti ağırlamış olan otellerin, Formula 1 ve Formula 1 turistine ilişkin ifadelere bakış açıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği için H0 hipotezi red edilememiştir.
H5: “Formula 1 pistine uzaklıkları farklı olup araştırmaya katılan otellerin, Formula 1’in pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında anlamlı bir farklılık vardır.” hipotezini test etmek için, Anova testi uygulanmıştır. Bu test sonucunda p=0,030<0,05 çıkmıştır. Çıkan sonuç, Formula 1 pistine uzaklıkları farklı olup araştırmaya katılan otellerin, Formula 1’in pazarlamasına ilişkin ifadelere bakış açıları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğunu gösterdiği için H0 hipotezi red edilmiştir.
Yapılan araştırma sonucunda Formula 1 organizasyonunun yılda 3 gün süreli yapılan bir yarıştan ibaret olduğu düşüncesi araştırmaya katılan konaklama işletmeleri, TURSAV ve TURSAB tarafından yanlış bir algılama olarak düşünülmektedir. Konaklama işletmeleri yöneticilerine göre Formula 1 Đstanbul konaklamasını önemli bir biçimde etkilemektedir. Tursab Ar-Ge Müdürü Yücel ile (2009) yapılan mülakatta Đstanbul’a 4 yıldır gelen turist sayısında ki büyük artışın nedenlerinden bir tanesinin Formula 1 olduğunu vurgulaması konaklama işletmeleri
yöneticilerinin de konaklama açısından neden Formula 1’in önemli olduğunu açıklamada katkısı olacaktır.
Formula 1 için gelen turistlerin yüksek gelirli kesim olmasından dolayı, bu turistlere yönelik olarak ayrıcalıklı hizmetlerin devreye sokulması gerektiği düşünülmektedir. Formula 1’le ilgili olarak yerli medya da seyirci azlığı nedeniyle yapılan eleştirilere bakılarak Formula 1’in başarısız ve gereksiz bir organizasyon olduğu düşünülmemelidir. Türkiye için Formula 1’e gelen yabancı sayısının çok olmasından daha önemlisi Đstanbul’un tanıtımını iyi bir biçimde yapmasının daha önemli olduğu düşünülmektedir. Formula 1 yarışları dünya da 15 ile 20 arası değişen destinasyon da yapılmakta olup bu destinasyonlardan birinin Đstanbul olması, Đstanbul’un ne kadar emniyetli ve büyük bir prestije sahip bir şehir olduğunu göstermektedir. Yabancı eksikliği ile doldurulamayan yabancı turist ilgisinin, yerel turistle doldurulabileceği düşünülmektedir. Fakat kişi başına düşen milli gelire bakıldığında Formula 1 biletlerinin Türkiye için yüksek olduğu, fiyatlarının biraz aşağı çekilmesi durumunda Đstanbul veya diğer bölgelerden yarışa gelmek isteyen insanları cezp edeceği düşünülmüştür. Đspanya ya bakıldığında Formula 1’de yer alan ulusal yarışçısı Fernando Alonso’ya olan ilgi, ikinci bir pistin yapılmasını sağlamıştır. Formula 1’de bir Türk pilotun yer alması, iç turizmde Đstanbul Formula 1 yarışlarına olan ilgiyi artıracağı düşünülmektedir.
Đstanbul için bakıldığında Formula 1 pistine yakın olan oteller, Formula 1 ziyaretçilerinden aldığı payın daha yüksek olduğu fikrine katılmamışlardır. Bu nedenle sadece Formula 1 turisti ağırlamak amacıyla piste yakın yerlerde bugün itibariyle yatırım yapılmamasının doğru olacağı düşünülmektedir. Formula 1’in oteller tarafından bir şehre ilk kez müşteri çekmede önemli bir etkinlik olması. bu organizasyonun tanıtım ve pazarlamasının ülke avantajına yapılmasının turizm açısından yararlı olacağı düşünülmektedir. Formula 1 esnasında yapılacak birtakım etkinlikler ( Rock konserleri, Festival, Antika otomotiv fuarı vs.) ziyaretçi sayısını artıracabilecektir.
Formula 1 Đstanbul resmi internet sitesinin konaklama imkanları ve tanıtım açısından zenginleştirilmesi gerekmektedir. Ayrıca piste ulaşım imkanları hakkında bilgi verilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Yarışlar esnasında özellikle dış basında kötü haberlerin (pist içine yarış esnasında giren köpekler vb.) yer almaması için her türlü güvenlik önleminin alınması Đstanbul ve Türkiye için büyük bir öneme sahiptir. Formula 1 küresel bir markadır. Đstanbul’un her yıl yarışların düzenlendiği dünyadaki 15-20 arasındaki şehirler içerisinde sadece isminin bile yer almasının çok önemli olduğu düşünülmektedir. Formula 1’e turizm sektöründe yer alan işletmelerin gözüyle bakmak ve Formula 1’in Đstanbul’da devamını sağlamak için gerekli olan ilginin yerli, yabancı düzeyde çekilerek bu konuda alınması gereken tedbir ve faaliyetlerin yerine getirilmesi önerilmektedir.
Küresel bir kültürü ifade eden Formula 1 sahip çıkılması gereken bir organizasyon olup pazarlama konusunda eksikliklerimiz olduğu söylenebilir. Bu organizasyona müşteri/turist çekilmesinde otel işletmeleri asıl görevin organizasyon komitelerinin olduğunu ve pazarlama çabalarının önemli olduğunu ifade etmiştir. Formula 1’in pazarlanmasında tamamlayıcı etkinliklerin (festival, fuar, ekstra turlar vb.) olmaması pazarlama konusunda yaşanacak sıkıntılardan bir tanesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Otel işletmelerinin, Formula 1’in paket tur olarak satıldığında gelen kişi sayısı ve kalış süresini artıracağını ifade etmesi, bu alanla ilgili olarak pazarlama çalışmalarının yeniden yapılandırılması gerekliliğini ortaya çıkmaktadır. Đstanbul’da belirli dönemlerde konaklama sıkıntısının olması nedeniyle Formula 1 yarışlarının yapılacağı tarihlerin de organizasyon komiteleri tarafından doğru bir zaman olarak ayarlanması Đstanbul için önem arz etmektedir.
KAYNAKÇA
Akgül, A., Çevik, O., (2005), Đstatistik Analiz Teknikleri, “Spss’te Đşletme Yönetimi Uygulamaları” Đkinci Baskı, Ankara:Emek Ofset Ltd. Şti.
Akşit, Đ., (1993), Turistik Türkiye Yayınları, Đstanbul Akşit kültür Tur: Tic.Ltd,
Altan, M., (1997), "Mavi Altın", Sabah, 21 Ağustos, s.19.
Anonim, (1998a), Spor Dünyası, Power Dergisi, Temmuz Sayısı.
Anonim, (1998b), Türkiye’de Av Ve Yaban Hayatı, T.C. Tarım orman ve Köy Đşleri Bakanlığı, Orman Genel Müd. Ankara.
Anonim, (2007a), Yarım Asırlık Yarış: Formula 1, KobiFinans Dergisi 15. Sayı, Temmuz-Ağustos-Eylül, Đstanbul.
Anonim, (2007b), Yatırım Yapılabilecek Yeni Turizm Alanları, KobiFinans Dergisi 14. Sayı, Nisan-Mayıs-Haziran, Đstanbul.
Argan, M. (2004), “Spor ve Turizm Pazarlamasının Kesişim Noktası Olarak Spor Turizmine Kuramsal Bir Bakış,” Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, Sayı 15 No:2.
Argan, M., Katırcı, H. (2008), Spor Pazarlaması, Ankara:Nobel Yayınları
Arıkan, R., (2000), Araştırma Teknikleri ve Rapor Yazma, Üçüncü Baskı, Ankara: Gazi Kitapevi.
Bayıksel, Ş.Ö., (2003), Yükselen Trendler, Capital Aylık Đş ve Ekonomi Dergisi, Ağustos sayısı.
Bjelac, Z. ve Radovanovic, M. (2003), “Sports Events as a Form of Tourist Product, Relating to the Volume and Character of Demand,” Journal of Sport Tourism, Vol 8(4).
Büyükcevher, M., (2005), Türkiye Sportif Organizasyonlarını Formula 1 Đle Taçlandırıyor, Cihan Dergi, Yıl : 5 Sayı: 11, Đstanbul.
Coşkun, H. (1999). Bir Tutundurma Aracı Olarak Spor Sponsorluğu, Gazi BESBD, 4 (3) : 63–68.
Daniels, M.J. (2006). Central Place Theory and Sport Tourism, Annals of Tourism Research, 34 (2): 332–347.
Davies, B., (2003), “The Role Of Quantitative And Qualitative Research in Industrial Studies Of Tourism”, The International Journal of Tourism Research, Mar/Apr 2003; 5, 2.
Demiralp, M., (2006 Eylül), TOSFED’den Eğitim Semineri, SDÜ Bülteni, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Denizer, D. (1992), Turizm Pazarlaması, Ankara:Yıldız Matbaacılık.
Dokuzuncu Kalkınma Planı, (2007), Turizm, Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, T.C. Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.
Doran, E., (2009, Mart 11), Turizm ve Seyahat Acenteleri Vakfı Genel Müdürü, Beşiktaş/ ĐSTANBUL.
Erdem, S,H., (2001), Turist Harcamalarının Yöresel Kalkınma Sürecine Ekonomik Etkileri: Antalya Örneği, Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
Erdemli. A. (1996), Đnsan, Spor ve Olimpizm, Đstanbul:Sarmal yayınevi.
Fişek, K., (1980), Spor Yönetimi, No: 445, Ankara:A. Ü. S. B. F. Yayınları.
Formula 1, (2005), 15 Soru 15 Cevap, Formula 1 Dergisi, Tosfed, Đstanbul.
Gelan, A., (2003), Local Economic Impacts The British Open, Annals of Tourism Research, Vol 30 No: 2
Getz, D. (1997), Event Management and Event Tourism, New York:Van Nostrand Reinhold.
Getz, D. (2003), “Sport Event Tourism: Planning, Development and Marketing”, Sport and Adventure Tourism. Ed.: Simon Hudson, New York: The Howarth Hospitality Press.
Gibson, H.J., (1998 a), “Active sport tourism: who participates?” Leisure Studies, 17, 155–170.
Gibson, H. J., (1998 b), “The Wide World Of Sport Tourism” Parks &Recretation , Seb,
Gökhan, N., Olgun P., Gürses, Ç., (1979), Sportif Yetenek Araştırma Metodu Türkiye Uygulaması, Đstanbul: T. S. V.
Gündoğan, F., (2009, Mart 11), Đstanbul Ticaret Odası, Đdari Hizmetler Şubesi Müdürü, Eminönü/ĐSTANBUL.
Hazar, A., (1999), Turizm, Ankara: Tutibay Yayınları
Hazar, A., (2007), Spor ve Turizm, Ankara:Detay yayıncılık.
Hürkan, S. (2000), Yıkılmayan Đmparatorluk Futbol, Ankara:Ümit yayıncılık.
Đstanbul Kültür ve Turizm Đl Müdürlüğü (2008), Döviz Girdisi, ĐSTANBUL, Beşiktaş:212-2587722, Sultanahmet:212-5181803, (2008 Eylül 01)
Đzleyici Profili, (2008), Tosfed Sponsorluk Rehberi, Đstanbul.
Kale, (1994), Toplum ve Olimpik Başarı, Türkiye ve Olimpiyat Sempozyumu, 249, 17-18 Kasım Đstanbul,
Kalkavan, A., Karakuş, S., Eynur, B. R ve Demirel, M. (2006), “Avrupa Birliği Uyum Sürecinde Spor Eğitimi Ne Olmalıdır?”, AB Müzakere Sürecinde Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik ve Siyasi Yapısındaki Değişim ve Dönüşümler Sempozyumu, 16-18 Mart, Kütahya:DPÜ.
Karagöz, D., (2006), Etkinlik Turizmi Ve Etkinlik Turizmi Bağlamında Yabancı Ziyarteçi Harcamalarının Ekonomiye Etkisi: Formula 1 2005 Türkiye Grand Prix Örneği,Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Karasar, N., (1991), Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar, Đlkeler, Teknikler, Dördüncü Basım, Ankara: Sanem Matbaacılık.
Kılıç, K. (2006), Harcanabilir Gelirin Artmasının Sportif Rekreasyona Katılıma Olan Etkisinin Araştırılması (Đstanbul Örneği) Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
Kozak, N., Kozak, M. A., ve Kozak M. (2008), Genel Turizm, Ankara:Detay yayıncılık.
Krejcıe, V.R., and Morgan, W.D., (1970), Determining Sample Size for Research Activities. Educational and Psychological Measurement, 30.
Lavalle, N., (1997), Understanding today’s and tomorrow’s sport tourist, A forum on sport tourism, March 6-8, Arlington, VA.
Meral, P.S., (2006), Kurumsal Reklam Kavramı ve Bankacılık Sektöründeki Kurumsal Reklam Örnekleri, Ulusal Halkla Đlişkiler Sempozyumu, Nisan 27- 28, Kocaeli Üniversitesi, Đletişim Fakültesi, Kocaeli.
Meydan M., (2007 Kasım 19), F1 geldi ilkokulu bile olmayan Akfırat"a üniversite kuruluyor, Star Gazetesi.
Motor Sporlarında Sponsorluk, (2005), Tomsfed medya-spor tanıtım katoloğu, Đstanbul.
Motorsport Industry Association, The Economic Impact of the 2002 FIA Foster’s British Grand Prix Final Report, July 2003.
Olalı, H., ve Timur, A., (1986), Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri, Đzmir: Ofis Ticaret Matbaacılık San.
Ongan, S., (2007, Aralık 02), Bir turnuvaya katılmaktan daha önemli bir hedef: Ev sahibi olmak, Zaman Gazetesi.
Özdamar, K., (2003), Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Eskişehir:Kaan Kitabevi.
Öztürk, F., (1998), Toplumsal Boyutlarıyla Spor, Ankara: Bağırgan Yayımevi
Pitts, B.G., and Stotlar, D.K., (1996), Fundamentals of Sport Marketing, Fitness International Tecnology Inc.
Siper, H., (2005), Formula 1 Dergisi, Tosfed, Đstanbul.
Sponsorluk Yasası, (2007), Tosfed Sponsorluk Rehberi, Đstanbul.
Stephen D.R., (2001), “Developing Sports Tourism”, National Laboratory for Tourism and eCommerce, July,Austria.
Tahincioğlu, M., (2006 Ağustos 25-26-27), Formula 1 Petrol Ofisi Grand Prix Dergisi, ĐSTANBUL.
Terekli, S., M., Katırcı H., (1998), Spor Endüstrisi ve Sporda Pazarlama, Hacettepe Üniversitesi V. Spor Bilimleri Kongresi, Ankara.
Topal, U.T., Kestek, O., (2001), Türkiye’de Otomobil Yarışları, Türk Hava Yolları Sky Life, Eylül.
Tosfed Tanıtım Katoloğu, (2008), Đstanbul
Toskay, T., (1989), Turizm, Đstanbul: Der Yayınları.
Tosun, C., (1998), Roots of Unsustainable Tourism Development at the Local Level: The Case of Urgup in Turkey, Tourism Management, 16 (6).
Turco D.M., Riley R., ve Swart K., (2002), Sport Tourism, (Morgantown, W. Va:Fitness Information Technology, Inc,).
Turhan, O., (2008 mayıs 13), Yeni Şafak Gazetesi, Đstanbul
Tutar, E., (1990), "Dünya Turizmi Đçerisinde Türkiye Turizminin Yeri ve Geleceği", c. 8, s.251-265. Anadolu Üniversitesi Đ.Đ.B.F. Dergisi.
Türk, E., (2009 Ocak 15), Ecclestone, 'Đstanbul pistinden çekiliyor' iddiası, Milliyet Gazetesi.
Türkmenoğlu, F., (2006), Barselona hâlâ güzel ama... 18 Haziran, Milliyet Gazetesi, Pazar Eki.
Yalçıntaş, M., (2005), Formula 1 Dergisi, Tosfed, Đstanbul.
Yaman, M., (1989), Olimpiyat Oyunları ve Turizm Đlişkisinin Türkiye Açısından Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi, Đstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm Anabilim Dalı, Đstanbul.
Yener, Ş. (1998), Anadolu Destanı, Đstanbul, Asır Matbaacılık.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yücel , C., (Şubat 2002), “150 Milyar Dolarlık Bir Pazar: Spor Turizmi”, Türsab Dergisi, Sayı 216.
Yücel, C., (2009, Mart 11), Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği, Araştırma- Geliştirme Müdürü, Beşiktaş/ĐSTANBUL.
ĐNTERNET KAYNAKÇA
Erkıvanç, Y.A., <http://www.turkishtime.org/34/print/tr_72_2_p.asp> (2007, Eylül 01)
Yeni şafak Gazetesi, (2008 Temmuz 02), ĐŞTE FORMULA GERÇEĞĐ, <http://www.porttakal.com/haber-iste-formula-gercegi-14622.html> (2009 Ocak 12)
Güçlü, C., (2005, Mart 16), FORMULA 1 PĐSTĐNDE DÜĞÜN BĐLE
YAPILACAK, Motor Sporları ve Organizasyon A.Ş. (MSO) Genel Müdür Vekili
<http://www.araconline.com/h/haber.asp?id=3658> (2009 Şubat 21)
Tourism Highlights 2008 Edition, Facts & Figures section at, <www.unwto.org>, International Tourism Receipts by (Sub) region (2008, Aralık 20)
Keskin, T., SPOR TURĐZMĐ, < http://www.sponsorluk.gov.tr/tamer_detay.htm>