GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GİYİM ENDÜSTRİSİ VE MODA TASARIMI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
ABİYE KUMAŞ YAPILARININ MODEL VE KALIP TASARIMINA ETKİLERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Hatice HOROZ
Ankara Haziran, 2012
GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GİYİM ENDÜSTRİSİ VE MODA TASARIMI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
ABİYE KUMAŞ YAPILARININ MODEL VE KALIP TASARIMINA ETKİLERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hatice HOROZ
Danışman: Doç. Dr. Saliha AĞAÇ
Ankara Haziran,2012
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü’ne
Hatice HOROZ’un “Abiye Kumaş Yapılarının Model ve Kalıp Tasarımına Etkileri” başlıklı tezi ………….. tarihinde, jürimiz tarafından Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Başkan: Prof. Dr. Şule ÇİVİTCİ ………... Üye (Tez Danışmanı): Doç. Dr. Saliha AĞAÇ ..………..
ÖNSÖZ
Hazır giyimin sektörünün gerek ürün çeşidi gerekse üretim adedi açılarından büyümesi, üretim kapasitesinin artması ve bunlara ek olarak tüketicini alım gücünün artmasından dolayı tekstil ürünlerinin üretimi önemli bir konu haline gelmiştir. Hazır giyim sektöründe büyük bir gelişme gösteren ve satın alma davranışını tetikleyen bayan giyimi türlerinden abiye giyimin önemi de gitgide artmaktadır. Mezuniyet, düğün, parti, özel gecelerde kullanımı artan abiye giysi tasarım ve kumaş olarak çok daha fazla çeşitlilik göstermektedir. Bu araştırmanın amacı, son yıllarda özellikle tekstil ve hazır giyim firmalarında artan rekabet koşulları, ekonomik kriz nedeniyle büyük bir darboğaza giren hazır giyim sektöründe hammadde ve zamanın verimli kullanılması amacıyla abiyede kullanılan kumaş yapılarının kalıp ve model tasarımına etkilerini incelemektir. Araştırma seçilen kumaşların yapı; kalınlık, karışım, dökümlülük, elyaf cinsi, iplik numarası, sıklık, gramaj, büzgü alabilirlik, esneme kabiliyetleri gibi özelliklerini belirlemek, tasarlanmış modele uygun kumaş seçmek ve kumaşa uygun model ve kalıp tasarımlarını önerebilmek açılarından önem taşımaktadır.
Çalışmalarım boyunca beni yönlendiren, hiçbir yardımı esirgemeyen, pozitif enerjisiyle moral veren danışmanım; Sayın Doç. Dr. Saliha AĞAÇ’a, çalışmalarımın uygulanmasına olanak sağlayan mesai arkadaşlarıma, işverenlerime, çizimlerime ve fotoğraf düzenlememe yardımcı olan arkadaşım Ramazan ÇIRAKOĞLU’na destekleri için teşekkür ederim. Çalışmalarım sırasında birbirimizi güdülediğimiz arkadaşlarım; Zehra GÖÇMEN’e ve laboratuvar çalışmalarıma destek olan Handan FİDAN’a, laboratuvarda kumaş çeşitlerimi inceleyen Tekstil Mühendisi arkadaşım Simge Sonay ÜNAL’a, Kumaş testlerime yardımcı olan Mustafa DEMİRELLİ’ye ve Arş. Gör. Zehra YILDIZ’a, testler konusunda hiçbir desteği esirgemeyen Doç. Dr. Banu Hatice GÜRCÜM’e, çalışmalarım sırasında daima yanımda varlığını hissettiğim Sultan AKDENİZ BÜKÜLMEZ’e teşekkürlerimi sunarım.
Araştırmam boyunca maddi manevi desteğini esirgemeyen değerli aileme, arkadaşlarım Sena CANGİR ve Abdullah CANGİR’e, anneme ve babama en içten teşekkürlerimi sunarım.
ÖZET
ABİYE KUMAŞ YAPILARININ MODEL VE KALIP TASARIMINA ETKİLERİ HOROZ, Hatice
YÜKSEK LİSANS, Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç.Dr.Saliha AĞAÇ
Ocak-2012, 142.sayfa
Son yıllarda hızla gelişen ve büyüyen hazır giyim üretiminde artan rekabet koşulları nedeniyle hammaddenin ve zamanın verimli kullanılması büyük önem kazanmıştır. Hazır giyim sektöründe ana ve yardımcı malzemenin verimliliği, zamanında üretim yapılması işletmeler için büyük önem taşımaktadır. Hazır giyim sektöründe kalıpların düzgün çıkarılmaması, eksik olması, model odasında tasarımın planlanamaması ve kalıpların kontrol edilmeden kesime gitmesi vb. nedenler, dolaylı ve dolaysız malzeme kayıplarına yol açmaktadır. Bu durum da işletmelerde malzeme ve zamandan tasarruf sağlayacak önlemler alınması gerekmektedir.
Bu nedenlerle, bu araştırma abiye giysi üretiminde kullanılan kumaş yapılarının model ve kalıp tasarımına etkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Çalışma, abiye modeline uygun kumaşı seçmek, kumaşa uygun kalıbı hazırlamak, abiyeden beklenen özellikleri sağlamak, insan bedenine daha uygun kalıp ve kumaş tasarımını sağlamak açılarından önemlidir.
Araştırmada kumaşların yapısal özelliklerinin model ve kalıp tasarımı üzerindeki etkilerini, kumaş türlerine göre kalıplar arasındaki farklılıklarını ortaya çıkarmak için amaca en uygun hizmet etmesi nedeniyle deneysel yöntem seçilmiştir. Araştırmanın çalışma evrenini hazır giyim sektöründe kullanılan abiye kumaş çeşitleri oluşturmaktadır. Abiye sektöründe çok sık kullanılan, saten kumaş türlerinden farklı yapı, ağırlık gibi özellik gösteren üç farklı tür saten kumaş çeşidi örneklemi oluşturmaktadır.
Veri toplamak amacıyla kumaş çeşitleri belirlenmiş, yapısal özellikleri araştırılmış, bu kumaş çeşitlerine uygun olarak 1 adet model belirlenmiş ve üretilmiştir.
Üretilen ürünlerin yerde ölçüm sonuçlarını temel kalıp ölçüleriyle kıyaslamak amacıyla Model Ölçüm Formu hazırlanmış ve uygulanmıştır. Elde edilen bulgular aynı formda temel kalıp ölçüleriyle kıyaslanmıştır. Modele Göre Ölçüm Formu hazırlanmış, daha sonra ürünün 38 beden cansız manken üzerinde ölçümü yapılmış, elde edilen veriler bu forma kaydedilmiş ve temel kalıp ölçüleriyle kıyaslanarak +/- sapmalar belirlenmiştir. Bir diğer veri toplama aracı olarak model özelliklerinin, kumaş, görünümü vb. özelliklerin ölçülmesi amacıyla Model Gözlem Formu hazırlanmış ve 38 beden cansız mankene giydirilen ürün üzerinde model ve kumaş özellikleri dikkate alınarak gözlem yapılmıştır.
Araştırmada saten kumaş türlerinin ayrı ayrı karşılaştırılması sonucu elde edilen bulgulara göre; kumaşın yapısal özelliklerine bağlı olarak kalıp üzerinde değişiklikler yapılması gerektiği, saten kumaş türlerinin karışımındaki esneme oranı ne olursa olsun düz boy iplik esneme oranı, enine esneme oranı ve verev sarkma oranının birbirinden farklı olduğu, abiye giysi üretimi için farklı yapıdaki kumaş özelliklerinin kalıp üzerinde farklı etkiler bıraktığı sonucuna ulaşılmıştır. Kumaş türlerinin ağırlıkları, kalınlığı, inceliği gibi kumaşın yapısal özellikleri model üzerinde farklı sarkma, çekme, toplama gibi özellikler gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.
ABSTRACT
THE EFFECTS OF NIGHT-DRESS FABRIC STRUCTURES ON MODEL AND MOLD DESIGNING
HOROZ, Hatice
YÜKSEK LİSANS, Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç.Dr.Saliha AĞAÇ
Ocak-2011, 142.sayfa
In recent years, using the time efficiently in the area of ready-made garment production which is rapidly developing and growing,has gained a great importance.Efficiency of the main and auxiliary materials and the production just on time are such vital requirements for the companies. In garment industry;reasons such as 'not obtaining the fabric patterns smoothly or missing of the patterns,failing in planning the design in model roomand directing the patterns to be cut without checking them out lead the companies to the loss of material directly or indirectly. In this sense, the measures should be taken by companies in order to gain time and material savings.
With these reasons,this research had been done which targets to determine the effects from fabric structures that used in night-dress production to designs of model and structure. This research is also considered too important on the aspects of choosing the appropriate fabric for the night-dress model,preparing the appropriate structure for fabric,providing features expected from a fine night dress and also providing appopriate fabric and structure design for human body.
This survey done in experimental method which serves its goal in the best aims to uncover the effects of structural features of fabric on the model and structure designs,and the differences between the structures depending on fabric-types.The phase of work in this research is consisted of night-dress fabric types that are used in ready-made garment industry.This different type of fabric that seperated from the other usual satin types which very commonly used in night dress producing sector is indeed sampling three different sorts of satin fabric which also include weight-feature.
In order to gain data,the types of fabric were determined,structural features were investigated and one pieces of model which are appopriate to these kinds of fabric were determined and produced.
A form of model measument was prepared and applied with the aim of comparison between the results of measurements of products and the dimensions of basic pattern.The findings were compared with the dimensions of basic pattern in the same form.A measurement-form for the model was prepared,examined on a 38-size lifeless-mannequin and measured,the data obtained were recorded to this form and +/- deviations were determined by comparing with the dimensions of the basic pattern.
As an another way of collecting data; model-observation-form was prepared to measure the features of model,appearance and features of fabric and the product was also examined on a 38-size lifeless-mannequin and was observed on the line .According to the data in research which were obtained by comparing the satin fabric types seperately;it is defined to make changes on the structure related to the structural features of fabric,no matter how much stretch-ratio there is in the mixture of satin-fabric types,it is resulted that flat-yarn stretch-ratio,transverse stretch-ratio and bias sagging-ratio were completely different from each other and differently structured fabric features for night-dress production leave certain different effects on the structure.It is also found that the structural features of fabric such as weight,thickness and slenderness of fabric types cause different sagging,shrinking and wrinkling on the model.
İÇİNDEKİLER
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI... i
ÖNSÖZ ... ii ÖZET ... iii ABSTRACT ... v İÇİNDEKİLER ... vii TABLOLAR LİSTESİ ... xi RESİMLER LİSTESİ ... xi ŞEKİLLER LİSTESİ ... xi
KISALTMALAR LİSTESİ ... xxi
1.GİRİŞ ... 1 1.1.Problem Cümlesi ... 4 1.2.Amaç ... 4 1.3.Önem ... 5 1.4.Varsayımlar ... 6 1.5.Sınırlılıklar ... 6 1.6.Tanımlar ... 7
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 10
2.1.Kavramsal Çerçeve ... 10
2.1.2. Hazır Giyim Üretiminde Ürün Tasarım Süreci ... 14 2.1.2.1.Piyasa Araştırması ... 16 a) Kumaş Araştırması ... 17 b) Renk Araştırması ... 17 c) Aksesuar Seçimi ... 18 2.1.2.2.Özgün Tasarım Oluşturma ... 18
a) Özgün Model Çizimi Hazırlama ... 20
b) Modele Karar Verme ... 20
b) Moda Tasarımında CAD Sistemi Kullanımı ... 20
2.1.2.3. Kalıp Hazırlama ve Kalıp Hazırlama Yöntemleri ... 21
a) Doğrudan Ölçü Kullanarak Kalıp Hazırlama ... 24
b) Hazır Giysi Üzerinden Kalıp Hazırlama ... 24
c) Temel Bir Kalıbı Baz Alarak Bilgisayar Yardımıyla Kalıp Hazırlama . 25 d) Drapaj Yöntemiyle Kalıp Hazırlama ... 25
e) Biçki Sistemiyle Kalıp Hazırlama ... 27
2.1.2.4.Ölçü Alma ... 28
2.1.2.5.Temel (Ana) Kalıp Hazırlama ... 28
2.1.2.6.Model Uygulama ... 30
2.1.2.7.Prototip Hazırlama ... 31
2.1.2.8.Üretim Kalıplarını Hazırlama ... 33
b) Pastal Planının Hazırlanması ... 34
c) Üretim Planlarının Hazırlanması ... 36
d) Ön Maliyet Hesabının Yapılması ... 36
2.1.2.9.Ana ve Yardımcı Malzemelerin Belirlenmesi ... 36
2.1.3. Giyim Üretiminde Kullanılan Yüzeylerin Özellikleri ... 37
2.1.3.1.Dokuma Kumaşların Temel Özellikleri ... 40
2.1.3.2.Kumaşların Yapısal Özellikleri ... 42
a) Kimyasal Özellikler ... 42
a) Fiziksel Özellikler ... 43
2.1.3.3.Kumaş Yapısı İle İlgili Testler ... 44
2.1.3.4.Kumaş Yapılarının Model Tasarımına Etkileri ... 49
2.1.3.5.Kumaş Yapılarının Kalıp Tasarımına Etkileri ... 50
2.1.4. Hazır Giyim Üretiminde Abiye Giysinin Yeri ve Önemi ... 51
2.1.4.1.Abiye Giysinin Türkiye’deki Yeri ve Önemi ... 51
2.1.4.2.Abiye Giysiler ve Özellikleri ... 52
2.1.4.3.Abiye Giysilerde Kullanılan Kumaşlar ve Özellikleri ... 53
2.2 İlgili Araştırmalar ... 55
3. YÖNTEM ... 64
3.1 Araştırmanın Modeli ... 64
3.2 Evren ve Örneklem ... 65
3.3.1. Kumaş Türlerinin Belirlenmesi……… 67
3.3.2. Modellerin Belirlenmesi………... 68
3.3.3. Yardımcı Malzemelerin Belirlenmesi……….. 70
3.3.4. Modelin Kalıplarının Hazırlanması……….. 70
3.3.5. Modelin Kesimi……… 73
3.3.6. Modellerin Saten Kumaş Türleriyle Üretilmesi………... 74
3.4 Verilerin Analizi ... 75
4. BULGULAR ve YORUM ... 77
4.1. Saten Kumaş Türlerinin Özelliklerine İlişkin Bulgular ... 78
4.2. Saten Kumaş Türlerinden Üretilen Modellerin Manken Üzerinde ve Yerde Ölçümlerinin Temel Ölçülerle Kıyaslanmasına İlişkin Bulgular ... 82
4.3. Canlı Manken Üzerinde Gözlemlere İlişkin Bulgular ... 87
4.4. Modellere Göre Kalıp Üzerinde Gerekli Görülen Düzeltmeler ... 89
5. SONUÇ VE ÖNERİLER ... 93
5.1 Sonuç ... 93
5.2 Öneriler ... 97
KAYNAKÇA ... 100
EK 1 Model Ölçüm Formu ... 109
EK 2Model Gözlem Formu ... 110
TABLOLAR LİSTESİ Tablo NoSayfa No
Tablo 1.Araştırma Kapsamına Alınan Saten Kumaş Çeşitleri ve Bu kumaşlardan
Üretilecek Abiye Modelleri ... 66 Tablo 2. Temel Beden Kalıbında Kullanılan Ölçüler ... 71 Tablo 3. Tekstil Laboratuvarlarından Elde Edilen Kumaş Özelliklerinin
Karşılaştırılması ... 79 Tablo4.Saten Kumaş Türlerinden Üretilen Modellerin Manken Üzerinde ve Yerde
Ölçümlerinin Temel Ölçülerle Karşılaştırması ... 83 RESİMLER LİSTESİ
Resim NoSayfa No
Resim 1: Saten Model 1 ... 69 ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil NoSayfa No
Şekil 1: Saten Model 1’in Kalıpları ... 72 Şekil 2: Saten Model 1’in Pastal Planı ... 73 Şekil 3: Saten Model 1’de Saten Kumaş 1 İçin Kalıp Üzerinde Gerekli
Görülen Düzeltmeler ... 90 Şekil 4: Saten Model 1’de Saten Kumaş 2 İçin Kalıp Üzerinde Gerekli
Görülen Düzeltmeler ... 91 Şekil 5 Saten Model 1’de Saten Kumaş 3 İçin Kalıp Üzerinde Gerekli
KISALTMALAR LİSTESİ
DBİ : Düz boy iplik
CAD : (Computer Aided Design) Bilgisayar Destekli Tasarım İTKİB : İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri
TDK : Türk Dil Kurumu
MYO-ÖS : Ulusal Meslek Yüksekokulları Öğrenci Sempozyumu MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
TMMOB : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği TSE : Türk Standartları Enstitüsü
1. GİRİŞ
Son yıllarda teknolojinin hızla değişmesi ve gelişmesi, dünyada meydana gelen önemli değişmeler, iletişimin getirdiği kolaylıklar nedeniyle tüketici tercihleri uluslararası boyuta ulaşmış ve küreselleşmeyi zorunlu kılmıştır. Bütün bu değişimler sonucu kalite üstünlüğü rekabette ön plana çıkmıştır. Küreselleşen dünyamızda, düşük maliyetle beraber kaliteli, hızlı ve tam zamanında üretim, firmaların rekabet ettiği ortamda ayakta kalabilmelerinin başlıca ön şartı haline gelmiştir.
Küreselleşme olgusuyla ortaya çıkan yeni pazar koşulları, tüm işletmelerde olduğu gibi hazır giyim işletmelerinde de üretim kaynaklarının etkinliğini arttıracak yeni stratejilere yöneltmiştir. Bu yönelim özellikle emek yoğun üretim yapan hazır giyim sektöründe sermaye, hammadde gibi temel üretim faktörlerinin yanında işletmelere üstünlük sağlayacak zaman faktörünü de ön plana çıkarmıştır (Yücel ve Güner, 2008: 41).
Moda ile birlikte değişen tüketici istekleri, rahatlık, modelin uyumu, kumaşın vücuda uygunluğu gibi unsurları içine almaktadır. Küresel rekabette zaman ve üretim kaynakları verimli kullanılmalıdır. Zaman unsuru hazır giyim üretiminin her aşamasında ön planda tutularak rekabette üstünlük sağlanabilir. Bu aşamalardan tasarım, uygulama aşamaları önemli aşamalardır. Tasarlanan modeli üretmek için seçilen hammadde, aksesuar, kalıp modele uygun olarak seçilmelidir.
Hazır giyim sektöründe gelişen teknoloji ve otomasyon sonucunda oluşan, sektörde talebin belirsiz, ürün sayılarının az ürünlerin karmaşıklığı, model sayısının fazlalığı üretim hızının artması gibi etkenler sektörün yeni ortamlara hızla uyum sağlamasını zorunlu kılmaktadır.
İşletmelerin düşük kalitede mal üretmeleri sonucunda, hatalı pek çok ürün üretilmekte ve bu ürünlerin defolu olarak ayrılması esnasında şirketler maddi zararlara uğramaktadır. Beden uymaması, kumaştan kaynaklı dikim hatası, ana ve yardımcı malzemeden kaynaklanan kalite problemleriyle oluşan kusurlu mallar piyasaya sürülerek müşteri kaybına ve işletmelerin tüketici gözünde değer kaybetmesine yol açmaktadır. Sonuçta, işletmelerin toplam olarak katlanmak zorunda kaldıkları ürün maliyeti çok büyük rakamlara ulaşmaktadır.
Giysi üretiminde kullanılan kumaş, vb. yüzeylerin üretilmesindeki teknolojik değişimlerin modayı yönlendiren en önemli etkilerden biri olduğu gözlenmektedir. Giysi üretiminde kullanılan bu yüzeylerden biri olan kumaşın; içeriği, karışımları, ağırlıkları, dökümlülükleri, sertlik ya da yumuşaklıkları veya esneme yetenekleri model tasarımcısına yön vermekte ve giysiler kumaşlarıyla biçim almaktadır. Bu nitelikler dâhilinde hazır giyim üreticisi ve tasarımcısı değişen sezonlarda, trendleri dikkate alarak model belirlemede en önemli faktörün kumaş olduğu görülmektedir (Serdar, 1998:2). Hazır giyim sektörünün hammaddesi olan tekstil ve tekstil dışı yüzeylerin özellikleri, model tasarımını ve kalıp hazırlamayı etkilemektedir. Hazır giyim işletmelerinde kalıp hazırlama işlemi modelhanede yapılmaktadır. Hazır giyim işletmelerinde modelhanelerde çalışmalar farklılık göstermektedir. Kimi işletmelerde modelist ve stilist ayrı ayrı çalışırken, kimi modelist stilistin de işini üstlenmektedir. Tasarımcı tarafından sezondaki eğilimlere göre modeller belirlenmekte ve modelin teknik çizimi hazırlanmaktadır.
Belirlenen modele uygun kalıp modelist tarafından hedef kitleye, ürünün tipine, ana ve yardımcı malzemelerin özelliğine göre işletmenin teknolojik olanakları da dikkate alınarak hazırlanmaktadır. İşletmelere göre farklılık göstermekle birlikte gerçek kumaşın maliyetleri nedeniyle bazı firmalarda elde edilen kalıp öncelikle maliyeti daha düşük bir tekstil yüzeyi ile denenmektedir. İlk kontrol yapıldıktan sonra ikinci kontrol için modelin üretileceği gerçek kumaşla prototip üretilir. Hazırlanan prototipler canlı ve cansız manken üzerinde yapılan prova ile kalıbın ve kumaşın modele uygunluğu gözlemlenerek elde edilen sonuca göre ana ve yardımcı malzemelerde değişiklik, kalıp üzerinde düzeltme ve modelin üretim için en uygun şekilde hazırlanması gibi belirlemeler tasarımcı modelist ve imalat müdürü tarafından tartışılarak belirlenmektedir. Düzeltmesi yapılan ve uygun görülen kalıplar bilgisayar ortamına aktarılarak serisi, kontrolü yapılmakta imalat için dikim talimatları belirlenmektedir. Dikilen numunenin uygun olması halinde ürünün pastalları ve teknik föyü hazırlanarak ürün üretime hazır hale gelmektedir.
Hazır giyim sektöründe çeşitli giysi türleri üretilmektedir. Giysi türleri işletmelerdeki teknolojiyi, işgücünü ve özellikle kalıp tasarımı ve deneme çalışmalarını etkilemekte, giysi türleri uzmanlık alanı farklı modelistlerle çalışmayı gerektirmektedir.
Bu giysi türlerinden biri de son dönemde TDK (http://tdkterim.gov.tr/bts/ 26.06.2011) tarafından “gece kıyafeti” olarak tanımlanan abiye giysilerdir.
Son yıllarda üretimi artan abiye giysileri düğün, nişan, mezuniyet, davet gibi özel günlerde giyilmekte ve bu yüzden talep artmaktadır. Kullanım alanı bu kadar geniş olan abiye giysilerin kalıbının kullanıcıya uygun olması gerekmektedir. Abiye giysilerin genellikle iç çamaşırı vb. olmadan vücut üzerine giyilmesi ve modellerde yoğunlukla dekolte kullanılması nedeniyle kalıbının vücuda uygun olması kullanıcı açısından önem taşımaktadır. Abiye giysi üretiminde çoğunlukla modelin vücuda tam oturması nedeniyle esneme oranı daha yüksek kumaş vb. yüzeyler kullanılmaktadır. Hazır giyim sektöründe ana maliyet unsuru kumaş vb. yüzeylerdir. Bu nedenle gerek sektörün hedeflediği pazar payına ulaşabilmesi gerekse kaynakların etkin kullanılması açısından kalıbın vücuda uygunluğu önem taşımaktadır. Model aynı bile olsa kumaşın özellikleri nedeniyle kalıp üzerinde değişikliklere ihtiyaç duyulmaktadır.
Vural ve Ağaç Küçük ve Orta Ölçekli Hazır Giyim İşletmelerinin Giysi Modasını Takip Etme Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma başlıklı çalışmalarında(1999) “materyalden yüksek bir oranda yararlanabilmek için; hazır giyim işletmelerinde rekabet ortamında ayakta kalabilmeleri ve maliyetleri aşağı çekmeleri için en önemli maliyet unsurunu oluşturan ana malzeme olan kumaştan maksimum yararlanmayı sağlayacak üretim planlarını yapmaları gerektiğini ve hazır giyim sektöründe ana ve yardımcı malzeme sanayi işbirliği sağlanarak modele en uygun niteliklere sahip kumaş ve yardımcı malzeme teminine gidilmesi” (s.294-295) gerektiğini vurgulamaktadırlar.
Bu araştırmanın amacı, son yıllarda artan rekabet koşulları nedeniyle hazır giyim sektöründe hammadde ve zamanın verimli kullanılmasını sağlamak amacıyla; abiye giyimde kullanılan kumaş yapılarının kalıp ve model tasarımına etkilerini incelemektir.
Hazır giyim endüstrisinde yüksek oranda üretilen ve talep edilen abiye giysilerinde model ve kalıp tasarımında kumaşın yapısal özelliklerini belirlenmesi, model tasarım aşamasındayken karşılaşılan problemlerin çözümüne yardımcı olması açısından önem taşımaktadır.
Araştırmada elde edilen bulgular, hazır giyim sektöründe modele uygun kumaş seçiminde ve kalıp tasarımında, uygulamada eksik kalan yerler ve yetersizlikler konusunda hazır giyim sektörü ve çalışanları, modelistler, stilistler, konu ile ilgilenenlere bilgi verecek olması açısından önem taşımaktadır.
1.1 Problem Cümlesi
Hazır giyim sektöründe abiye giysi üretiminde kullanılan kumaş yapılarının model ve kalıp tasarımına etkileri nelerdir?
Alt Problemler
Bu problem doğrultusunda araştırmanın alt problemleri aşağıda belirtilmiştir.
1) Abiye giysi üretiminde kullanılan kumaşların yapısal özellikleri modelin görünümünü etkilemekte midir?
2) Abiye giysi üretiminde kullanılan kumaşların yapısal özellikleri kalıp tasarımını etkilemekte midir?
3) Kumaşların esneme oranı kalıp tasarımını etkilemekte midir?
1.2 Amaç
Bu araştırmanın amacı, son yıllarda artan rekabet koşulları nedeniyle hazır giyim sektöründe hammadde ve zamanın verimli kullanılması için abiye giysi üretiminde kullanılan kumaş yapılarının kalıp ve model tasarımına etkilerini incelemektir.
Abiye giysi üretiminde kullanılan kumaşların ağırlığı, karışımı, metrekare gramajı, kalınlığı, elyaf cinsi, iplik numarası, atkı sayısı, çözgü sayısı, kopma uzaması, kopma kuvveti, eğilme dayanımı gibi yapısal özelliklerinin model açısından oluşturduğu farklılıkları ortaya koymak, kalıp tasarımına etkilerini belirlemek, esneme
kabiliyeti olan yüzeylerde kalıp üzerinde nerelerde ve ne oranda değişiklik yapılması gerektiğini belirlemek amacıyla araştırma planlanmış ve yürütülmüştür.
Araştırmada “Abiye giysi üretiminde kullanılan kumaşların yapısal özelliklerinin, model ve kalıp tasarımı üzerine ne derece etkili olduğu” problemine ve bu probleme bağlı belirtilen alt problemlere cevap aranmıştır.
1.3 Önem
Hazır giyim endüstrisinde yüksek oranda talep edilen ve üretilen abiye giysilerin model ve kalıp tasarımında, kullanılacak kumaşın yapısal özelliklerinin belirlenmesi model, tasarım aşamasındayken karşılaşılan problemlerin çözümünde, ana malzemelerin sarfiyatının önlenmesine ve deneme sürelerinin kısalmasına yardımcı olmaktadır. Araştırmada elde edilen bulgular abiye giysi üretim sektöründe kumaş seçimi, kalıp tasarımı, modele uygun kumaşın ve kalıbın belirlenmesi; modelin tasarım sürecinde zaman kazandırması, ana ve yardımcı malzeme verimliliği, kaynakların etkin kullanımı açılarından önemlidir. Araştırmada elde edilen bulgular, hazır giyim sektöründe abiye giysi üretiminde kalıp tasarımında zaman maliyetlerinin artması ana ve yardımcı malzeme kaynaklarının ürün tasarım aşamasındayken verimli kullanılması, kalıpların daha sonraki aşamalarda vücuda uygun olmaması gibi problemlere cevap araması; tasarım aşamasında kalıp hazırlamada karşılaşılan sorunlar konusunda bilgi verecek olmasından önem taşımaktadır. Bu nedenle araştırma bulguları hazır giyim sektörü ve çalışanları, modelistler, stilistler, konu ile ilgilenenler açısından önemlidir.
1.4 Varsayımlar
Araştırmada, abiye giysi üretiminde kullanılan kumaşların yapısal özelliklerinin model ve kalıp tasarımına olan etkilerini, nedenleri ve sonuçları incelenecektir. Araştırma kapsamındaki varsayımlar aşağıda verilmiştir.
1) Müller biçki sistemine göre 38 beden kabul edilen ölçüler temel kalıp ölçüleri olarak kabul edilmiştir.
2) Örneklemin evreni yansıtacak nitelikte olduğu kabul edilmiştir.
3) Araştırmada kullanılan model ölçüm formu, geçerli ve güvenilir bir araç olarak kabul edilmiştir.
4) Abiye giysi kumaşın yapısal özelliklerine göre kalıp üzerinde değişiklik yapılması gerekmektedir.
1.5.Sınırlılıklar
Araştırma aşağıdaki maddeler ile sınırlandırılmıştır.
1) Araştırma, abiye sektöründe çok sık kullanılan, saten kumaş çeşitlerinden günün trendlerine uygun seçilen 3 farklı tür saten kumaş çeşidi ile sınırlandırılmıştır. 2) Araştırma, günün trendlerine uygun olarak seçilen saten kumaş türleri için 1
abiye modeli ile sınırlandırılmıştır.
3) Araştırma kapsamında kullanılan tüm modeller 38 beden temel kalıp ile sınırlandırılmıştır.
4) Provaların 38 beden ölçüsüne sahip cansız manken ile yapılması ile sınırlandırılmıştır.
1.6 Tanımlar
Abiye: Gece kıyafeti ( Türk Dil Kurumu [TDK],2010).
Baz Kalıp: Üzerinde model uygulanacak ana kalıp (İTKİB,2006:13). Model uygulamada kullanılmak üzere ölçülere uygun hazırlanmış ana kalıp, dikiş paysız kalıp ( Şentürkler, Çelebi, Ünlüer, Karahasan, 2005:238).
Büzgü: Giysiye form vermek için verilen bolluk(İTKİB, 2006: 13).
CAD (Computer Aided Design) : Bilgisayar Destekli Tasarım. Bir tasarımın oluşturulması, düzeltilmesi, iyileştirilmesi, çözümlenmesi ve sunulması işlemlerini kapsayan için bilgisayar programının kullanılması (Öndoğan, 1994; Çivitçi,2004). Denye: 450 m uzunluğundaki tek kat ipliğin kaç denye olduğunu veya 9000 m uzunluğundaki tek kat ipliğin kaç gram geldiğini belirten bir ölçü birimi(http://tdkterim.gov.tr/bts/14.08.2011) .
Dikiş Payı: Kalıba dikim için gerekli fazlalıkların verilmesi (İTKİB, 2006: 14).
Drapaj: Kişinin üzerinde kâğıtla prova yaparak kalıp çıkarma yöntemi (Teoman. 2005:252).
Drape: Giysilerin çeşitli yerlerinde, kumaşı döküntülü bırakarak şekil verme (Güner, 1990: 91).
Düz Boy İplik: Kalıp üzerine işaretlenen, kumaş çözgü yönünü gösteren düz çizgi(İTKİB, 2006: 14). Kumaşın boy ipliği yönü (Güner, 1990: 91).
Giysi Tasarımı: Giysi tasarımı, bir konu doğrultusunda, tüketicinin ekonomik ve sosyal yapısına uygun giysileri, bir dizi araştırma ve geliştirme çabalarıyla, iki ve üç boyutlu yorumlama (Tansoy, Vural ve Ağaç, 1994: 36).
Gode:( Volan) Üstü dar uca doğru açılan parça ( İTKİB, 2006:13).
Hazır Giyim: İstatistik verilerden yararlanılarak bulunan ortalama ölçüler esas alınarak çeşitli renk ve bedenlerde seri halde üretilen ve alıcının ölçülerine göre satılan giyim
eşyasının tümü (Vural, Çoruh, 2003: 23). Bir modelden standart ölçülerde ve çeşitli bedenlerde, çok sayıda seri olarak hazırlanan giysiler (Çivitçi, 2004: 266).
Kalıp: Üretimi yapılacak giysinin üç boyutlu vücut formunu ve istenilen model özelliğini alabilmesi için kâğıda hazırlanan iki boyutlu geometrik form (İTKİB, 2006:15). Malzemelerin giysi haline getirilmesinde, giyimin vücuda ve modele uygunluğunu sağlayan araç (Çivitçi,2004: 267).Kumaşa dikilecek modelin biçimini vermek için kullanılan, vücut ölçülerine göre hazırlanmış, kâğıt, karton ya da bezden hazırlanmış araç (Güner, 1990: 91).
Kalibrasyon: 1. Bir ölçme aletini doğru bir biçimde işlem yapabilmesi için bir veya daha fazla standarda göre kontrol etme (http://tdkterim.gov.tr/bts/14.08.2011).
Korsaj: Etek ön ve arkasının belirli bir formda bölünmesi ( İTKİB,2006: 16).
Kup: Giysiye beden formunu vermek için kalıbın bölünmesiyle oluşan parça (İTKİB,2006: 13).
Likra: Elastomer yapıda sentetik liflerin ticari adı (http://tdkterim.gov.tr/bts/14.08.2011).
Mola: Kalıba verilen yedirme bolluk (İTKİB, 2006: 14). Bolluk ve yedirme (Muratoğlu, Kılınç,2004:170).
Model: Bir şeyin gereğinde çoğaltılarak ya da büyütülerek yapılması amacı ile meydana getirilen örnek, giysi biçim örneği ( Güner, 1990: 91).
Modelist: Hazır giyim kalıplarında ürün kalıplarını hazırlayan, istenilen bedenlere serileyen, numune dikimini yaptıran, imalat için teknik föy ve dikim talimatları hazırlayan kişi (İTKİB, 2006: 15).
Pastal Planı: Konfeksiyonda pastal planı (kesim yerleşim planı) serim katlarının en üstüne serilen ve kumasın en iyi tasarrufu sağlayacak şekilde nasıl kesilmesi gerektiğini gösteren plan (Çivitci,2004: 105).
Pens: Giysiye beden formunu vermek için kalıptan alınan pay (İTKİB, 2006: 13). Prototip: 1. İlk örnek (http://tdkterim.gov.tr/bts/ 14.08.2011).
Prova: Bir giysiye son biçimini vermeden önce giysiyi giyecek kişinin üzerinde yapılan düzeltme(http://tdkterim.gov.tr/bts/ 10.12.2011).
Serileme: Bir beden için hazırlanmış giysi kalıbının belli tekniklere göre kalıbın özelliğini bozmadan, diğer bedenler için büyütme-küçültme işlemi (Çivitçi,2004:270).Simetri: Bir cismin ve ya şeklin, iki tarafının bir eksene göre birbirinin aynı olması (Güner, 1990: 91).
Şablon: Konfeksiyonda kullanılan, üzerinde tüm yazı ve işaretlerin bulunduğu, ( model adı, beden numarası, parça adı, kod numarası, düz iplik, çıt yerleri, vb. ) payları verilmiş kesime karton kalıp (Şentürkler, Çelebi, Ünlüer, Karahasan, 2005:238).
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. Kavramsal Çerçeve
2.1.1. Hazır Giyim Üretiminde Giyim Ve Giysi Tasarımı
Günümüde tekstil; giysi tasarımları, kumaşları, renkleri, desenleri ve kullanım konforu yani ergonomisi açısından sürekli gelişim içinde olan bir sektördür. Hızlı yaşam koşulları, artan tüketim ve kullanıcının kalite isteği tekstil sektöründeki arayışları tetiklemekte ve gelişen teknolojinin de yardımıyla yüksek kalitede tekstil ürünleri elde edilmektedir. Bu ürünlerde alıcıları etkileyen öncelikle estetik değerler, ardından estetik değerleri destekleyen ürünlerin kullanım performansları gelmektedir (Koçak, Paksoy; 2004: 105).
Dünyada milyarlarca insanın yaşadığı düşünülürse, giysi üretenler için o kadar farklı vücut tipi bulunmakta ve kişiye özgü giysi dikimi olan terzilikle bu kadar yüksek talebe cevap verilemediğinden, dikiş makinesinin ilk kullanıma alındığı 1870’li yıllardan beri seri üretim olan hazır giyim ortaya çıkmıştır.
Sezer, Bilgin ve Kayaoğlu (2006) hazır giyimi, “istatistik verilerden yararlanılarak bulunan ortalama ölçüler dikkate alınarak, seri halde üretilen ve alıcının beklediği ölçülere uygun satılan giyim eşyalarının tümünü kapsadığı, moda akımlarına bağlı olarak değişim gösteren ucuz ve kolay bir giyim şekli olduğu ve tüketicinin giyimde hangi modeli seçeceği, ne kadar kumaş alacağı, kime ve kaça diktireceği problemini çözdüğü, görüp beğenme, deneme ve aynı anda giyinme zevkini ve rahatlığını vermiş bir giyim sanatı olduğu”(s.2) şeklinde tanımlamaktadır.
Teknolojinin ve modanın sürekli değişimi, çok çeşitli ürünlerin üretilmeye başlanması ve piyasaya sunulmasıyla birlikte, bilinçlenen tüketicilerde giysi satın alma davranışlarında yeni arayışlar ortaya çıkmıştır. Bu arayışlar giysinin tasarımı, kumaşı, dikiş kalitesi, anatomik yapıya uygunluğu ve fiyat ile ilgili parametrelere odaklandığı
gözlenmiştir. Bu parametreler hazır giyim üreticilerini ve giysi tasarımcılarını yönlendirmiş ve tüketicinin arayışlarına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Tüketiciye ulaşmanın tek yolunun ise doğru model, doğru kumaş ve doğru kalıp konstrüksiyonu olduğu belirlenmiştir (Yazıcıoğlu, 1993: 60 ).
Türkiye’nin ekonomik göstergelerinde hem sanayinin gelişmesinde, hem de ihracat ve küreselleşme sürecinde konfeksiyon - hazır giyim sektörü aktif yapısı ile en güçlü ve ayrıcalıklı sektör olarak görülmektedir. Ancak, hazır giyim sektöründe rekabet giderek artmaktadır. Rekabetteki yoğunluğun ana başlıklarını ise tüketici davranışlarının bireyselliğe varan bol çeşitli tasarım, markalı ürünler, daha kaliteli, ucuz ve kendisine daha hızlı ve kolay ulaşan ürünleri tercih etmesi oluşturmaktadır(Ağaç, Çivitçi ve Hüsrevoğlu, 2004: 531).
Günümüzde internet ortamında da giysi alışverişi yapılmakta, kullanıcı istediği markayı, modeli ve fiyatı araştırarak ürünü daha kolay ve hızlı bulabilmektedir. Bu durumda hızlı üretim ve dağıtım daha da önemli hale gelmektedir.
Giyim insanoğlunun varlığıyla beraber ortaya çıkan, insanların hayatlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan fizyolojik ihtiyaçlardan birisidir (Vural ve Ağaç, 1999; Kaynak, 2005).
Giyime duyulan gereksinme, ilk çağlarda insanların vücutlarını korumak için örtünme amacı taşımış, daha sonra insanların kültür ve uygarlık seviyelerinin ilerlemesi nedeniyle beğenilme, farklı hissetme, sosyal statüyü belirtme, eskiyen giysinin yerine farklı bir giysi edinme ve insanların kendine has tarzlarını ortaya koyma isteklerinin değişimi olan “MODA" olarak adlandırdığımız kavram ortaya çıkmıştır (Vural ve Ağaç, 1999; Bayraktar, 1987; Kaynak, 2005).
Giysi, insan vücut formu ve özelliklerine göre modanın etkisiyle model doğrultusunda hazırlanan bir kalıp ile kesilen kumaşın, dikim işlemiyle bir araya getirilmesiyle elde edilmektedir (Bozkurt, 1995: 4).Günümüzde giyinmeyi dev bir sanayiye dönüştüren moda kavramı sürekli değişimi ve farklı görünmeyi zorunlu kılmaktadır (Onur, 2004: 25). Giyimde en önemli konulardan biri de giysi tasarımıdır.
Vural, Çoruh, Çivitçi, Ağaç ve Çileroğlu’na (2004) göre tasarım, “bir kimsenin yapmayı düşündüğü fikir, olması ya da yapılması istenen bir şeyin akılda kaldığı biçim” (s.2843) olarak tanımlanmaktadır.
Kurumer (2007) Konfeksiyon Üretimi ve Teknolojisi kitabında tasarımı, “bilgi, gözlem, analiz yoluyla zihinde canlandırırken fikirler arasında bağlantı kurarak yeni nesneler oluşturmak” ( s.45) şeklinde tanımlamaktadır. Tasarım, istenen amaca cevap verme, işlevselliği ve yaratıcılığı bünyesinde barındıran, belirli bir amaca hizmet etme, benzerlerinden farklı özellik gösteren ve alışılmışın dışında olma gibi özellikler taşımaktadır.
Bir tasarımın oluşumunda bir konu var olmalı, ana fikir taşımalı, planlı olmalı, sürecin denetimi ve geliştirme çalışmaları gereklidir (Vural ve diğerleri, 2004 :2843). Günümüzde modanın etkisiyle firmalar, pazarda rekabet gücü yüksek, tüketici ihtiyaçlarını karşılayabilen üstün teknik özelliklere sahip ürünler üretebilmek amacıyla ürünün tasarımına önem vermektedir (Ağaç, Çivitçi ve Hüsrevoğlu, 2004: 533).
İşletmenin tasarım sırasında kullanışlılığı, işletmede mevcut teknoloji üretim olanakları, tedarik olanakları, fizyoloji, psikoloji, enformasyon, iş güvenliği, teknik durum ve patent gibi konular da dikkate alınmalıdır.
Günümüzde tasarım, moda, yenilik, kalite ve fiyatın tekstil ve hazır giyim ürünleninin rekabet gücünü etkileyen en önemli öğeler olduğu bir gerçektir(Kurumer, 2007:46).
Tekstil tasarımında yaratıcılık ve işlevsellik hazır giyim ürününün estetik ve teknik tasarımdan üretim aşamalarına kadar geniş bir süreci kapsamakta ve yaratıcılık ber tasarıma hem işlevselliği hem de tasarlanan ürüne alışılmışın dışında farklı ya da ikinci bir işlevsellikle beraber, estetik olarak diğerlerinden farklı bir görsellikte verebilmektedir (Önlü, 2004: 85).
Giysi tasarımı bir konu doğrultusunda, kullanıcının ekonomik ve sosyal yapısına uygun giysileri bir dizi araştırma ve geliştirme çalışmaları ile iki ve üç boyutlu olarak tasarlama şeklinde tanımlanmaktadır. Model çizimlerinin yapılması ve bu çizimlerin kalıba dönüştürülmesi ile iki boyutlu; kalıpları kumaşa uygulayıp, deneme ve dikme çalışmaları ile üç boyutlu yapılan tasarım, bu alandaki yaratıcılığın geliştirmesi ve
özgün modeller ortaya çıkmasına olanak sağlaması açısından önemli görülmektedir (Tansoy, Vural ve Ağaç, 1994: 72).
Giysi tasarımı desenden dikime kadar giysi üretiminde toplumun isteklerine ve işletmenin politikasına uygun, bir sonraki sezonun moda olacak ürünlerini tüketiciye sunmak için yapılan çalışmaların tümünü kapsamaktadır (Aydın ve Çakar, 1993:267-274).
Tüketiciyi ilk etapta giysinin rengi, modeli, kumaşı etkiler görünse de, giysinin vücuda uyumu ve hareket rahatlığı sağlaması ön planda gelmektedir. Özellikle kullanışlı giysilerde uyum ve hareket serbestliği, estetik özelliklerden önce geldiği için kalıpların oluşturulmasında giysi özelliklerine dikkat etmek gerekmektedir (Erdoğan, İlleez, 2004: 251).
Kurumer 2007’de yayımlanan çalışmasında giysi tasarımını; “bir modelin, kumaşın, aksesuarlarının ve çizgisinin tasarımı” (s. 35) olarak tanımlamıştır.
Giysi tasarımı, tüketim sezonu başlamadan bir yıl önce kumaş tasarımı ile baslamaktadır. Giyimde moda olan giysileri zamanında satışa sunabilmek için, moda eğilimlerinin en az bir yıl önceden öğrenilerek, giysilerin tasarlanması bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır. Zamanında ve özgün yapılmış giysi tasarımı işletmenin iç ve dış pazarda benimsenmesini sağlayacak çok önemli bir unsurdur.
Herhangi bir hazır giyim ürününün kullanıcıya ulaşana kadar bir takım tekstil tasarım ve üretim süreçlerinden geçtiği görülmektedir. Örneğin;
¾ İpliğin tasarımı ¾ Kumaşın tasarımı ¾ Modelin tasarımı ¾ Kalıbın tasarımı
¾ Üretim tasarımı gibi süreçlerdir (Serdar, 1998: 6).
Tasarımcı-üretici-tüketici ilişkilerinin daha çok önem kazandığı günümüzde, bir hazır giyim ürünü olarak giysi, üretim biçimi, ürün tasarımı, ürünün kullanım alanı,
ürünün yapımında kullanılan ana ve yardımcı malzemenin özelliği, teknoloji, pazarlama gibi çeşitli konulardaki gelişmeler giysi tasarımında önemlidir. Bu konular arasında giysi tasarımı, daha fazla önem kazanarak, giysinin ergonomik açıdan insana uyumunu gereklilik haline getirmiştir (Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001: 2001). Ağaç, Çivitçi ve Hüsrevoğlu’na göre (2004) “giysi tasarımı, görsel yanı ağır olan bir düşünce sistemi” (s.533) şeklinde tanımlanmaktadır.
Ana ve yardımcı malzemelerin üretim teknolojilerinin yüksek olması ne kadar önemli olsada tasarımda temel unsur bu girdileri bir araya getirmektir. Üretimin temel ölçütü olan rekabet edebilir kalite ve özgünlükte ürünler üretmek tasarımın en önemli aşamasıdır.
2.1.2. Hazır Giyim Üretiminde Ürün Tasarım Süreci
II. Dünya savaşından sonra yaşanan ekonomik ve sosyal göstergelere bağlı olarak değişen koşulların gereği olarak giyim sektöründe; model, kalıp ve iç tasarımdan oluşan “giysi tasarım süreci” eğitim kurumlarının ve firmaların rekabet güçleri açısından en önemli etkenlerden biri haline gelmiştir (Erenler,1998:1)
Küreselleşen dünya ekonomisi ve rekabete daha açık hale gelen pazarlar üretimin ve hazır giyim ürünlerinin niteliğinde değişmeyi zorunlu kılmaktadır. Hem giysi tasarımı süreci hemde koleksiyon hazırlama süreci aslında yeni ürün geliştirme sürecini kapasamaktadır. Bir firmanın yeni ürün geliştirmesi veya yeni bir süreç geliştirerek alım gücü yüksek ürünler üretmesi, hazır giyim pazarının önemli bir payını firmaya kazandırmada etkili olacaktır. Bu nedenle ekonomik anlamda en fazla kazancı, yeniliği pazara ilk sunan işletme sağlamaktadır (Ağaç, Çivitçi ve Hüsrevoğlu,2004: 533).
Hazır giyim işletmelerinde giysi tasarım süreci işletmelerin yapısına şekline, (küçük veya büyük olması) ürün grubuna ve müşteriye göre değişiklik göstermektedir.Günümüzde ürün çeşitliliği, üretimin artması müşteri ve tüketici beklentilerinin artması nedeniyle işletmelerin tasarım aşamasında çok değişik şekillerde çalışmasını gerektirmektedir.
Tasarımını kendi yapıp kendi mağazalarında satan; tasarımı müşteri tarafından verilip sadece kalıp hazırlanan; kalıbı hazır olarak gelen ve sadece üretim yapan işletmeler de bulunmaktadır.
Koleksiyon hazırlayan firmalarda bir koleksiyon en az 20-30 parçadan oluşturulur. Giysinin en az %70'i kumaş tasarımı %30'u ise stildir. Renkler desenler ve moda eğilimleri her sezor için moda konseptlerine dört beş tema altında toplanarak veya 2 yıl öncesinden belirlenir. İşletmenin yapısına göre koleksiyonunu kendi hazırlayan işletmelerin moda fuarlarını ve haberlerini çok yakından izlemeleri gerekmektedir. İdare tarafından üretimine karar verilen modellerin örnekleri (numuneleri) üretilir. Numune bölümleri genellikle . işletmelerin en pahalı (en yüksek maliyetlerin oluştuğu bölümler olmakla beraber bu bölümde kalifiye işçiler, dikimciler çalışır ve gerçekleştir. Numune dikimine başlamadan önce baz beden olarak adlandırılan çoğu kez 38 beden giysi kalıbı hazırlanır. Üzerinde son düzeltmeler yapıldıktan sonra seri üretime hale getirmek üzere sipariş edilen bedenlerdeki tüm kalıpların hazırlanması gerekir. Bu işler Model Kalıp Dairesinde gerçekleştirilir. Model Kalıp Bölümlerinde ihtiyaca göre, büyük masalar, ölçme, çizme, kesme, delme aletleri bulunur. Günümüzde temel kalıp hazırlamada bilgisayar teknolojisinden yararlanma gittikçe yaygınlaşmaktadır. Elle hazırlanan temel kalıp ve bu kalıpların diğer bedenlere çoğaltılması uzun zaman almaktadır. Kalıp hazırlama işlemi çeşitl şekillerde yapılabilir (Kurumer, 2007:35).
İşletmenin çalışma tarzına göre her işletmede kalıp hazırlama bölümü bulunmayabilir. “İşletme fason üretim yapıyorsa, kalıplar müşteri tarafından gönderildiği için kalıp hazırlamak gerekmez. Ancak numune dikimi, seri üretimde iş akış sırasını ortaya çıkarmak ve işlemleri belirlemek için mutlaka gereklidir”(Kurumer, 2007: 35).
İşletmenin büyük veya küçük olmasına göre işletmelerde giysi tasarımını tasarımcı stilist veya modelist yapmaktadır.
Stilist bir insan ölçülerini boyutsal ve yapısal olarak düşünerek, günün modasını, işletme olanaklarına göre ana ve yardımcı malzemesini göz önünde tutarak zihninde geliştirdiği tasarımı kağıda özgürce aktarması gereken, düşüncesini iki veya üç boyutlu yansıtacak sanatçıdır. Bu tasarımın kalıbını hazırlayacak kişi ise modelisttir (Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001:203).
Tasarımcı; giyim alanı ile ilgili teknik, teknolojik, sanatsal bilgi ve beceriye sahip, tüketici istekleri, moda ve kullanım alanını dikkate alarak giysi tasarlayan kişidir. Bu anlamda giysi tasarımcısı; çizimlerle özgün model geliştirme, kalıp hazırlama,üretim yapma bilgi ve becerisine sahip, uygulanabilir fikirler üretebilen kişi olmalıdır.
Tasanmcı çizgi, biçim, oran, renk, ton, doku, hareket, öz, bütünlük gibi tasarım öğelerini doğru olarak kullanmalıdır. Giysi tasarımında anlatım elemanları ve tasarım öğelerinin doğru kullanılması ne kadar önemli ise; giysinin fonksiyonelliği, üretim teknolojisi, ana ve yardımcı malzemelerin doğru kullanımı o kadar önemlidir(Tansoy, Vural, Ağaç, 1994: 72).
Giysi tasarım aşamasında tasarım öge ve prensipleri, tasarımında renk, kumaş ve hikâye panoları, tasarım plânı, olmak üzere üç ana başlık altında toplamak mümkündür (Çakar, Kişoğlu, Bayraktar, 2006:26 ).
Bu bağlamda tasarımcı ilk olarak piyasa araştırması yapmaktadır.
2.1.2.1.Piyasa araştırması
Öndoğan’a göre: Giysinin kullanım sezonu, çeşidi, fonksiyonu ve hitap edilen yaş grubunun araştırarak belirlenmesi, üretim olanaklarının hitap edilen pazarın, giysi için belirlenen maliyet limitlerinin araştırılması; giysinin kullanım sezonuna ait, moda otoritelerince moda olması önerilen konuların renk, kumaş, stil, süsleme ve ilham kaynaklarının araştırılması; bu doğrultuda çizim, fotoğraf ve yazılı dökuman toplanmasını içeren giysi tasarımının ilk aşaması olan piyasa araştırması, giysi, üretim ve moda ile ilgili olmak üzere üç konuda yapıldığı belirtilmektedir.Tasarımcı sezonun eğilimlerini göz önüne alarak renk araştırması, desen araştırması, kumaş, renk, desen, aksesuar araştırması yapmaktadır (Öndoğan, 1994: 245).
a) Kumaş araştırması
Koleksiyon hazırlığında kullanılacak kumaşların seçiminde, öncelikle giysilerin kullanılacağı mevsimin iklimsel özellikleri dikkate alınır. Önceden yapılan piyasa araştırmaları doğrultusunda, edinilen bilgilerle sezonda moda olacak kumaşlar belirlenir. Seçilen kumaşın moda olmasının yanında hazırlanacak modellere uygun, kolay üretilebilir, kullanışlı ve alınabirliğinin yüksek olması gerekir. Firma müşteri grubunun benimsediği bazı temel kumaşlarla birlikte, farklı pazarlara girme şansını yaratabilmek için, çizgi dışı bir kaç kumaş türü de bu seçimin arasında yer almalıdır (Öndoğan, 1994: 245).
Giysi tasarımında etkili olan en önemli faktörlerden biriside kullanılacak kumaşın yapısal özellikleridir. Bir giysinin tasarımını yapabilmek için her şeyden önce kullanılacak kumaşı çeşitli yönleriyle tanımak gerekmektedir. Bugün tekstil endüstrisi çok geniş alanlara yayılmış olup giysiliklerden yer döşemeliklerine ve endüstriyel keçelere kadar çeşitli türden ürünler elde edilmektedir. Bu nedenle kumaş dökümlülüğü, inceliği kalınlığı, büküm, eğim vb. özelliklerini dikkate alınarak tasarım yapılması, üretimin diğer aşamalarında özellikle kalıp elde etmede önem taşımaktadır (Serdar, 1998:5).
b) Renk araştırması
Koleksiyonun başarılı olmasındaki başlıca etkenlerden biri de trendlere uygun renklerin seçimidir. Düzenlenen uluslararası moda fuarları, yayınlanan renk katalogları, boya firmalarının, müşterileri için sezonun moda renklerinden hazırladıkları katologlar bu konuda bilgi vermektedir.Bir rengin koleksiyona seçilebilmesi için, moda olması veya hoşa gitmesi yeterli değildir. Ayrıca firma müşterilerinin beğenisini kazanan veya kazanacağı düşünülen, fazla satış elde edilen renklerle, mevsimlere göre tüketicinin bağımlı olduğu renkler de (kışın siyah ve kahverengi, yazın beyaz ve lacivert gibi) koleksiyon renklerine eklenir (Öndoğan, 1994: 245).
Piyasa araştırmasında tasarımcı; sezona, işletme olanaklarına, firma müşterilerinin veya tüketici grubun özelliklerine uygun ürün belirlemek ve geliştirmek için ön hazırlık yapmaktadır. Piyasa araştırmasının ardından özgün tasarım geliştirme yine tasarımcı tarafından yapılmaktadır.
c) Aksesuar Seçimi
Sezonda en fazla tercih edilen düğme, ilik, fermuar, kemer, tela gibi yardımcı malzemeler belirlenmektedir. Piyasa araştırmalarında tasarımcı; sezona, işletme olanaklarına, firma müşterilerinin veya tüketici grubun özelliklerine uygun ürün belirlemek ve geliştirmek için ön hazırlık yapmaktadır. Piyasa araştırmasının ardından özgün tasarım geliştirme yine tasarımcı tarafından yapılmaktadır.
Kumaş ve yardımcı malzemelerin belirlenmesine yönelik diğer bilgiler “ Hazır Giyim Sektöründe Ana ve Yardımcı Malzeme Seçimi ” bölümünde ayrıntılı olarak verilmektedir.
2.1.2.2.Özgün Tasarım Oluşturma
Tüketici ihtiyaçlarını önceden kestirip ön saflara geçen firmalar, giyim üretiminde moda olacak kumaş, renk, konu (esin kaynağı), desen, stil hakkında önceden bilgi sahibi olmaları nedeniyle çok fazla tercih edilen modelleri tasarlamalarına olanak sağlamaktadır. Bu nedenle özellikle giysi üreticilerinin dünya modasını izleyebilmeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Hazır giyim işletmelerinin değişen pazar koşullarına çabuk uyum gösterebilmesinin rekabet gücünü belirleyen önemli bir faktör olduğu düşünüldüğünde; ürün çeşitliliğinin, tüketici ihtiyaçlarının kısa sürede karşılanmasının, moda eğilimlerini yansıtan özgün ve işlevsel tasarımlardan oluşan koleksiyonlar hazırlanmasının uluslararası rekabetin ön şartlarından biri olduğu sonucuna ulaşılmaktadır (Vural ve Ağaç, 1999: 45-47).
Hazır giyim sektöründe, moda tasarımının oluşumunda hayal gücü, sezgi, beceri öğelerinin olması önemlidir. Aynı zamanda bir giysinin model çalışmasının tasarım özelliği taşıması; belirlenmiş bir amaçtan yola çıkarak, belirli bir düşünceyi yansıtma ve özgün bir çalışma ortaya koyarak; yaratıcılık değeri içeren bir sonuç elde etmeyi gerekli kılmaktadır (Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001: 209).
Bir giysi tasarlayıcısının özgün bir tasarım hazırlayabilmesi ve tasarımın işlevselliği; müşteri/tüketici hakkında; yaş, düşünce, yaşam tarzı ile ilgili bilgi, kullanılacağı kumaşların teknik ve ürün özellikleri, estetik, renk, kumaşın kullanımı gibi faktörlere bağlıdır.
Tasarımcı bu üç faktörle birlikte giysilerin yorumunda geniş bir dünya görüşüne sahip, entelektüel, hayal gücü geniş, sentez yapabilen ve giyim alanına yönelik belli bir birikimi olan, sanatsal düşünceye sahip olan kişi olmalıdır. Bu dünya görüşü içerisinde; tasarımını anlatan elemanları doğru biçimde seçmeli, düşüncelerini açık ve net bir şekilde giysi tasarımına aktarmalı ve tasarlanan giysiyi izleyen kişilerin doğru algılayabilmesini sağlamalıdır. Bir giysi tasarlanırken müşteri ihtiyaçları, pazar durumu, giysinin nasıl ve nerede kullanılacağı amacı düşünülerek saptanmalı, eleştirileri ortadan kaldırmaya yönelik düzeltmeleri yapabilecek şekilde giysi tasarımı hazırlanmalıdır (Çakar, Kişoğlu, Bayraktar, 2006: 25-26).
Giysi tasarımcıları, giysi tasarlarken pek çok noktaya dikkat ederler. Bunlar içinde moda (renk, stil, vb.) ölçülere uygunluk, kumaş ve yardımcı malzeme özellikleri, kullanım amacı, tüketici kitle, yaş, mevsim gibi unsurlar sayılabilir. Ancak giysilerin tümünde aranan temel özellik, giysilerin bir uyum ve hareket serbestliği sağlayabilir olmasıdır. Giysiye ergonomik açıdan uyum ve hareket serbestliği kazandırmak için ise, insan vücudunu iyi tanımak, giysinin kullanım amacını dikkate almak ve kullanılan malzemelerin özelliklerini bilmek ile mümkün olabilmektedir (Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001:201).
a) Özgün Model Çizimi Hazırlama
Tasarımcı yaptığı piyasa araştırmasının ardından kumaş ve aksesuar seçimine uygun olarak çizimler yapar. Bunun nedeni de, doğru ölçülerde, eksiksiz sunulmuş bir çalışma çizimine bakıldığında, kalıbı hazırlayabilmek için gerekli tüm ölçüleri ve detayları doğru olarak algılanabilmesinin sağlanmasıdır. Çizimlerde vücut ölçüleri ve oranları ile çalışılarak aynı zamanda giysiyi tamamlayan spor dikişler, pililer, büzgüler vb. tüm giysi detaylarıda gösterilmelidir (Tansoy, Vural, Ağaç, 1994: 7).
Tasarım aşamasında ana ve yardımcı malzemelerin ve diğer tasarım detaylarının gösterilmesin de temel olarak ele alınan bir öğedir. ( Tasarımcı kumaşına ve tasarlayacağı giysiye göre siluetini seçer ve hayalindeki bu giysiyi bu form üzerinde giydirir)(Çakar,Kişoğlu, Bayraktar, 2006: 27 ).
b) Modele Karar Verme
Giysinin üretilmesi düşünülen kuruluş ile birlikte üretilebilirlik fonksiyonu, pazara uygunluk ve maliyeti de göz önünde alınarak çalışma çizimleri içinden seçim yapılmaktadır. Seçilen modelin ön ve arka görünümü, model özelliği gerektiriyorsa yandan tersten görüntüleri ayrıntılı olarak, detay ( teknik) çizimlerinde belirtilmelidir (Tansoy, Vural, Ağaç, 1994: 74).Sağlıklı bir seçim yapabilmek için, koleksiyon hacminin en az üç katı daha fazla model tasarımı, yapılmalıdır. Hazırlanan tasarımlar arasından, pazara uygunluk, üretilebilirlik, dengeli maliyet unsurları değerlendirilerek, model seçimi yapılmaktadır (Öndoğan, 1994: 250).
c) Moda Tasarımında CAD Sistemi Kullanımı
Moda tasarımı; görsel boyutu ağır basan bir düşünce ve üretim sistemi olduğundan bir düşüncenin özgür bir biçimde aktarılabilmesi ve kendine özgü yorumun ortaya konulması açısından önemlidir. Bu alanda, model çizimi, kalıp hazırlama,
serileme vb. aşamalarda CAD (Bilgisayar Destekli Tasarım) sistemleri kullanılmaktadır (Vural ve diğerleri, 2004: 28-39).
Hazır giyim üretiminin ilk aşamasını model tasarımı oluşturmaktadır. Model tasarımı aşamasından sonra kalıp hazırlama işlemine geçilmekte bu işlem için değişik yöntemler uygulanmaktadır. Kalıpları hazırlanan modelin numunesi dikilerek kontrol edilmekte ve modelin üretimi yapılacaksa kalıplarda gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra ölçü tablosuna göre kalıplar serilenmektedir (Çoruh, 2008: 24).
2.1.2.3.Kalıp Hazırlama ve Kalıp Hazırlama Yöntemleri
Giysi insan vücut formu ve ölçülerine uygun olarak belli bir modele göre hazırlanan bir kalıp ile kesilen kumasın dikim işlemleri ile bir araya getirilmesi ile elde edilmektedir. Giysi bu açıdan incelendiğinde tasarım ve üretim esnasında bazı unsurların göz önünde bulundurulması gerekmektedir Bu unsurlar insan vücut yapısı ve giysi kalıplandır. Giysi elde etmede üç boyutlu vücut formunu iki boyutlu kâğıt üzerine aktaran kalıplar baz alınır. Temel kalıp hazırlama yöntemleri bir dizi çizim kuralından oluşan mekaniksel yaklaşımlardır. Mevcut kalıp hazırlama sistemleri öncelikle geliştirildikleri topluma yöneliktir. Toplumlar arası yapı ve ölçü farklılıkları nedeniyle, kalıp sistemini uygulamak isteyen başka toplumlardaki kişilerde ve hatta kendi toplumlarında uyum problemleri görülmektedir. Bireyin vücut ölçülerine uymayan bir giyecek, güzel görünmeyeceği gibi rahat hareket etmesini de engeller. Bir giysinin vücuda iyi uymaması boyutlarının çok küçük ya da büyük olması anlamına gelir. Bu durum genellikle kalıbın dolayısıyla giysinin vücuda uygun olmayışından kaynaklanır (Vural, Ağaç ve Şahinoğlu, 2008: 528).
“Kalıp herhangi bir şeye belirli bir biçim vermek için kullanılan ve o biçimi taşıyan araçtır” (Güner, 1990; Çivitçi,2004).
Genel anlamda herhangi bir şeye belli bir biçim vermek için kullanılan örnek şekil, giyimde kalıp ise; hazırlanacak olan giysinin modeline göre, kişinin ölçülerine uygun biçimde hazırlanmış parçalar olarak isimlendirilmektedir.
Kalıp hazır giyim firmalarının modelhane bölümünde modelist ve modelist yardımcıları tarafından hazırlanmaktadır.
Hazır giyim sektörü, hammaddenin giysiye dönüştüğü üretim dağıtım ve satışın beraber yapılabildiği emek yoğun bir sektördür. Bu sektör kalkınma ve gelişme sürecinde olan birçok ülke için önemli rol oynamaktadır. Çünkü hazır giyim sanayi günümüzde önemli bir istihdam ve vergi kaynağı haline gelmiştir. Bunun temel nedeni; sektörün yarattığı istihdam olanakları, üretim sürecinde ve sonrasında yaratılan katma değer, ihracat ve vergi gelirleridir. Bugün dünyada ekonomik kalkınmanın ileri aşamalarına gelişmiş ülkelerde hazır giyim sektörünün imalat sanayi üretimi içindeki payı sürekli azalırken, gelişmekte olan ülkelerde ise giderek artmaktadır (Bozoğlu,http://www.igeme.org.tr/tur/bakis/sayi%2028/bakis2844.htm.12.06.2011 ).
Kâğıt karton vb. malzemelerden yapılan, giysinin ölçü, model ve kesim özelliklerini taşıyan, her bir bedene göre ayrı ayrı hazırlanan ve kumaşın doğru olarak kesilmesini sağlayan veya üretimde işaretleme ve düzeltme işlemlerinde yardımcı olarak kullanılan kesim kılavuzlarına giyim üretiminde kalıp denilmektedir (Muratoğlu ve Kılınç,2004; Shoben ve Ward,1995). Hazır giyim işletmelerindeki en önemli işlemlerden birisi de üretilecek giysilerin kalıpların hazırlanmasıdır (Erdoğan, 1993: 25).
Kalıp hazırlama aşaması hazır giyim üretiminde ürünün vücuda uyumu açısından büyük önem taşımaktadır. Hazırlanan kalıplar geniş tüketici kitlesinin kullanımına yönelik olmalı ve vücuda uyum sağlamalıdır. Giysinin vücuda uyumu, müşteri memnuniyetine yönelik yapılan araştırmalarda başlarda yer alan bir özelliktir (Çoruh, 2008: 93).Hazır giyim işletmelerinde modelhane bölümünde ve ürün geliştirmede çalışan kişilerin insan vücudunun yapısı, hedef kitlesinin ölçülerinden ve vücut yapısından habersiz üretilen giysiler, vücuda tam uyum göstermeyeceği için, satımında sorun yaşanmaktadır. İşletmelerin, hitap edecekleri kitlenin, piyasada kullanılan beden ölçülerini doğru bir biçimde belirlenmeli ve bunlar, dikkate alınarak tüketici gruplarına yönelik giysiler oluşturmalıdır (Mete,1999: 21). Vücut ölçü ve oranları da doğru giysi kalıbının temelini oluşturur (Kılınç, 2002; Muratoğlu ve Kılınç, 2004).
Giysi üretiminde, dikişinin istenilen kaliteye uygun olmasının yanı sıra istenilen ölçülere göre dikilmesi de aranılan özelliklerdendir. Aksi halde giysinin tüketicinin beğenisini kazanması oldukça zorlaşmakta ve bu nedenle tüketici tarafından alım oranını azaltmaktadır. Giysi ölçülerinin vücuda uygun olması gerekmektedir (Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001:205).
Hazır giyim üretiminde, giysi üretilecek tüketici kitlenin ölçülerine uygun kalıp hazırlama çok önemlidir. Türkiye'de hazır giyim sanayisinde ürün kalıplarının hazırlanmasında kullanılan ölçü standartları birbirini tutmamakta bu nedenle üretilen giysilerin bedene uyumu ve tüketiciye uygun giysi talep etme sorunu ön plana çıkmaktadır. Bunun sonucu olarak piyasada çok çeşitli boyutlarda üretilmiş giysilere rastlanmaktadır. Bu durum standart olmanın getirdiği yüksek kalite ve düşük maliyetle giysiye ulaşmayı engellemektedir (Aydın,1996; Muratoğlu ve Kılınç, 2004).
Kalıp hazırlamada, modanın dar veya geniş kesimli istekleri, kullanılan kumaşın özellikleri (esneme, sarkma gibi), yardımcı malzemelerin kullanım özellikleri ve giysinin türü (iç giyim, dış giyim, üst giyim), kalıp ölçülerine verilecek bolluklara dikkat edilmelidir (Ercan,1992; Vural, Çivitçi ve Ağaç, 2001).
Giysi tasarım aşamasında yapılan giysinin vücuda uyumu kontrol edildikten sonra, üretimin diğer işlemlerinde, mutlaka giysi üzerinden ölçü almak gerekmekte, giysi ile kalıp üzerindeki ölçülerin birbirine uygun olup olmadığıkontrol edilmelidir gerekmektedir (Yeşilpınar ,1993;Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001).
Bir giysinin istenilen amaca yönelik tasarlanabilmesi için, insan vücut yapısının, kullanılan malzemelerin özelliğinin ve üretilebilirlik özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Özellikle fonksiyonel giysilerde uyum ve hareket serbestliği estetik unsurlardan önce gelmekte, bu tür giysilerin kalıp formunun oluşturulmasında, anatomik yapısıyla birlikte, biyomekanik özelliklerinin de bilinmesi son derece önem taşımaktadır (Mete, 1990;Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001).
Giysi üretiminin en önemli aşamalarından olan kalıp hazırlama, kişiye özel sipariş giysi hazırlama ve seri üretimde kumaştan azami faydalanma, zamandan ekonomi sağlama ve giyimin daha geniş kitlelere kolayca ulaşabilmesinde önem taşımaktadır. Bu nedenle giysi kalıbı hazırlama tekniklerinin önemi daha da artmakta ve
kalıp hazırlama teknikleri ile ilgili çok çeşitli çalışmalar yapılmaktadır (Kuru ve Soyal, 2004: 115).
Giysi elde etmede üç boyutlu vücut formunu iki boyutlu kâğıtlar üzerine aktaran baz kalıplar hazırlanmaktadır. Bu amaçla terzilerin pratik yöntemlerinin incelenmesiyle başlayan yöntem geliştirme çabaları, günümüzde hala araştırma konusu olmaya devam etmektedir. Temel kalıp hazırlama sistemleri bir çizim kurallarından oluşan mekaniksel yaklaşımlardır. Mevcut kalıp hazırlama sistemleri öncelikle geliştirildikleri topluma yöneliktir. Farklı toplumlarda kullanılan kalıp sistemlerinde ise uyum problemleri görülebilmektedir. Bu nedenle toplumların öncelikle standart vücut ölçülerinin belirlenmesi ve daha sonra kendi toplumlarına uygun kalıp hazırlama sistemleri geliştirmeleri gerekmektedir (Bozkurt, 1995: 5).
Firmalar kalıp hazırlarken değişik yöntemler kullanmaktadır. Bu yöntemler aşağıda sırasıyla verilmiştir.
a) Doğrudan Ölçü Kullanarak Kalıp Hazırlama
Bitmiş ürün ölçülerinin bulunduğu teknik föyleri kullanarak kalıp hazırlama yöntemidir. Kalıba bolluk ilavesi vermek gerekmez (İTKİB, 2006: 15).
b) Hazır Giysi Üzerinden Kalıp Hazırlama
Piyasadan alman dikilmiş bir modelin söküldükten sonra kopyasını alarak ana kalıp hazırlanması ve daha sonra beden serilerinin oluşturulmasıyla kalıp hazırlanabilmektedir (Kurumer, 2007: 35).
c) Temel Bir Kalıbı Baz Alarak Bilgisayar Yardımıyla Kalıp Hazırlama
Hazır giyim üretiminin bu aşamasında standart ölçülerden ve yardımcı ölçülerden yararlanarak, üretilecek olan giysinin temel kalıpları hazırlanır. İşletmelerde daha önceden hazırlanmış temel kalıplardan ya da benzer kalıplardan yararlanılabilir. Hazırlanan temel kalıplar üzerine üretilecek giysinin model uygulaması yapılır. Model uygulanmış kalıplar gerekli tüm payları ve bollukları verilerek, tüm yazı ve işaretleri üzerine işaretlenerek şablonlanır. Şablonlanmış bu kalıp genellikle ara bedenlerden birinde hazırlanmış bir ana kalıptır (Muratoğlu ve Kılınç, 2004: 22).
CAD sistemi ile kalıp hazırlamada temel ilke blok kalıplarla çalışmaktır. Temel kalıp blokları digitizer yardımıyla bilgisayara aktarılır. Deneyimli bir bilgisayar operatörü grafik bir ekran üzerinde, temel kalıplardan kısa zamanda ve çok düzgün yeni modellere ait kalıplar geliştirebilir. CAD sistemleri ilk kalıplar, üretim kalıpları, model yenilemeleri ve kalıp değişikliklerinde kullanılabilir. Operatör her çizgiyi bağımsız olarak fare veya veri tableti ve kalem ucu yardımıyla yer değiştirebilir. Kalıplar kesim emirlerindeki bedenler için serilenebilir. Değişik dikiş payları eklenebilir ve bilgisayarda pastal planı hazırlanabilir. Bilgisayar kullanmadan geliştirilmiş olan üretim kalıpları da bilgisayara aktarılabilir. Girilen kalıp verileri yeniden çağrılıp, değişiklik amacıyla kullanılabilir. Bilgisayar komutları yardımıyla, kalıplar üzerinde düzeltme ve değişiklik yapılabilir (Kurumer, 2007: 35).
d) Drapaj Yöntemiyle Kalıp Hazırlama
Abiye giysi üretiminde çok fazla kullanılan bir yöntemdir. Bu nedenle çok fazla tercih edilmektedir.
Canlı veya cansız manken yardımı ile vücuda kolay uyum sağlayan (çok ince ve yumuşak) kumaş veya kâğıt kullanarak prova tekniğiyle kalıp hazırlama yöntemidir. Bu yöntemle abiye, fazla kesikli ve drapeli ürünlerin kalıpları hazırlanır (İTKİB, 2006: 15). Drapaj; Canlı ya da cansız mankenler üzerinde çalışılabilir. Genelde cansız mankenlerde çalışılması daha uygundur. Drapajın çalışılması uzun sürdüğü hallerde kişi
fazla yorulabilir. Ancak cansız mankenlerin bulunmadığı ve çok mecbur kalındığı hallerde canlı manken kullanılabilir. Drapaj başlamadan önce kişinin vücut özelliğine uygun manken bulunur. Eğer yoksa ölçülere göre manken doldurulur. Drapaj çalışmalarının başarılı olabilmesi için, vücuda kolay uyum sağlayan çok ince ve yumuşak kâğıtlar veya ince yumuşak Amerikan, mermerşahi, tülbent ya da ince patiska vb. malzemeler kullanılmaktadır. Başlangıçta bir manken üzerinde drapaj çalışmak, kumaş ve kâğıt hatta zaman kaybı gibi görünmekle beraber, uygulama yapıldıkça ve drapaj teknikleri öğrenildikçe bunun tam tersine zamandan ve kumaştan tasarruf sağladığı görülmektedir.
Drapaj çalışmaları 3 grupta (türde) yapılır 1- Modelden kopya edilerek
2- Kreasyon (manken üzerinde yaratarak) 3- Yerel giysilerden modernize ederek
Bozkurt ve Aysal (1966) Manken Yapımı adlı kitaplarında mankeni “elbise provası veya gösterilmesi için kullanılan ağaçtan veya zamklı bantla çalışılmış şekil veya canlı insan”(s.35) şeklinde tanımlamışlardır. TDK’ da ise “Terzilerin, giysi denemek, sergilemek için kullandıkları insan vücudu biçimindeki tahta, mukavva vb. kalıp” şeklinde tanımlanmaktadır (http://tdkterim.gov.tr/bts/ 04.12.2011).
Mulâjla elde edilen kalıba model uygulanarak drape ve çeşitli pililer yapma işlemine drapaj denir. Drapaj çalışması manken üzerinde yapılır. Modelin tümünü görme drape, gode ve pililerin düşüşünü görme, modelin ahenk ve özelliklerini vermek açısından bu tür çalışmalar kullanılmaktadır (Seyhun, 1993: 17).
Günümüzde manken: çocuk, kadın ve erkek tiplerinin teşhiri olayında ele alınması; giysilerin prova yapılması ve sergilenmesinde; terzilerin, hazır elbise satıcılarının kullandığı tahtadan veya değişik maddelerden yapılan, insan şeklinde doldurulan kalıptır. Manken giyimde özellikle drapaj çalışmalarında kullanılmaktadır. Manto, tuvalet, tayyör, abiye, gelinlik ve asimetrik modellerin hazırlanmasında büyük önem taşımaktadır.
e) Biçki Sistemiyle Kalıp Hazırlama
Değişik kalıp hazırlama sistemlerinden yararlanarak bilimsel ve sistematik yollarla kalıpların oluşturulmasıdır.
Kişi üzerinden veya standart çıplak beden ölçülerine göre bolluk ilavesi yapılarak hazırlanan kalıplardır. Bolluk ilaveleri ve dağılımı kullanılan biçki sistemine göre değişir. Müller, Optikon, Contec, Optimass, Metrik, vb. biçki sistemleri kullanılmaktadır. Kalıplar geleneksel yöntemle elde ve ya bilgisayarda hazırlanabilir (İTKİB, 2006: 15).
Vural, Ağaç ve Şahinoğlu (2008) Metrik Ve Müller Sistemleriyle Hazırlanan Etek Kalıplarının Türk Kadınının Vücuduna Uyumunun İncelenmesi konulu çalışmalarında “Müller kalıp elde etme sisteminde, giysi kalıbı için temel ve yardımcı ölçülerden yararlanılmaktadır. Gerekli ölçüler doğrudan birey üzerinden alınabildikleri gibi temel ölçülerden bir takım oranlarla da hesaplanabilmektedir. Bu temel ölçüler; bütün boy, beden, bel, kalça ve kol boyudur ”(s.525) şeklinde ifade etmişlerdir.
Genellikle klasik kalıpçıların, firmalarında kilit adam kalmak arzusuyla, kendi deneyimlerine dayanan ve ustalarından gördükleri bilgileri saklama eğilimleri giderek azalmakta, bu bilgiler eğitimle daha geniş bir kitleye dağılmaktadır. Pratikte en çok kullanılan sistemler; Burda, Pfaff kalıpları (hazır temel kalıplar), Müller sistemi ve bu sistemlerin benzerleridir. Bütün sistemlerde temel ilke insan vücudunun üç boyutlu geometrik hacimlerle oluşturulmasıdır. Giysi kalıpları bu hacimlerin açılımlarından yararlanarak oluşturulmaktadır (Kurumer, 2007: 68).
Bugün dünyada yaygın olarak bilinen üç temel kalıp çizim ve serileme sistemi olarak Alman M. Müler & Sohn Sistemi, Amerikan Blok Sistemi ve İngiliz Metrik Sistemi tanınmaktadır. Söz konusu kalıp çizim ve serileme sistemlerinden Avrupa'da en yaygın kullanılanı M. Müler & Sohn Sistemi'dir. Bir dizi çizim kurallarından oluşan sistemlerde pek çok ölçü ya çeşitli formüllerle hesaplanmakta ya direk olarak tecrübeye dayalı sabit değerler kullanılmakta ya da vücut oranlarından hareketle hesaplama yoluyla hazırlanmaktadır (Mete, 2000: 182).
