Kalıp Hazırlama ve Kalıp Hazırlama Yöntemleri

Giysi insan vücut formu ve ölçülerine uygun olarak belli bir modele göre hazırlanan bir kalıp ile kesilen kumasın dikim işlemleri ile bir araya getirilmesi ile elde edilmektedir. Giysi bu açıdan incelendiğinde tasarım ve üretim esnasında bazı unsurların göz önünde bulundurulması gerekmektedir Bu unsurlar insan vücut yapısı ve giysi kalıplandır. Giysi elde etmede üç boyutlu vücut formunu iki boyutlu kâğıt üzerine aktaran kalıplar baz alınır. Temel kalıp hazırlama yöntemleri bir dizi çizim kuralından oluşan mekaniksel yaklaşımlardır. Mevcut kalıp hazırlama sistemleri öncelikle geliştirildikleri topluma yöneliktir. Toplumlar arası yapı ve ölçü farklılıkları nedeniyle, kalıp sistemini uygulamak isteyen başka toplumlardaki kişilerde ve hatta kendi toplumlarında uyum problemleri görülmektedir. Bireyin vücut ölçülerine uymayan bir giyecek, güzel görünmeyeceği gibi rahat hareket etmesini de engeller. Bir giysinin vücuda iyi uymaması boyutlarının çok küçük ya da büyük olması anlamına gelir. Bu durum genellikle kalıbın dolayısıyla giysinin vücuda uygun olmayışından kaynaklanır (Vural, Ağaç ve Şahinoğlu, 2008: 528).

“Kalıp herhangi bir şeye belirli bir biçim vermek için kullanılan ve o biçimi taşıyan araçtır” (Güner, 1990; Çivitçi,2004).

Genel anlamda herhangi bir şeye belli bir biçim vermek için kullanılan örnek şekil, giyimde kalıp ise; hazırlanacak olan giysinin modeline göre, kişinin ölçülerine uygun biçimde hazırlanmış parçalar olarak isimlendirilmektedir.

Kalıp hazır giyim firmalarının modelhane bölümünde modelist ve modelist yardımcıları tarafından hazırlanmaktadır.

Hazır giyim sektörü, hammaddenin giysiye dönüştüğü üretim dağıtım ve satışın beraber yapılabildiği emek yoğun bir sektördür. Bu sektör kalkınma ve gelişme sürecinde olan birçok ülke için önemli rol oynamaktadır. Çünkü hazır giyim sanayi günümüzde önemli bir istihdam ve vergi kaynağı haline gelmiştir. Bunun temel nedeni; sektörün yarattığı istihdam olanakları, üretim sürecinde ve sonrasında yaratılan katma değer, ihracat ve vergi gelirleridir. Bugün dünyada ekonomik kalkınmanın ileri aşamalarına gelişmiş ülkelerde hazır giyim sektörünün imalat sanayi üretimi içindeki payı sürekli azalırken, gelişmekte olan ülkelerde ise giderek artmaktadır (Bozoğlu,http://www.igeme.org.tr/tur/bakis/sayi%2028/bakis2844.htm.12.06.2011 ).

Kâğıt karton vb. malzemelerden yapılan, giysinin ölçü, model ve kesim özelliklerini taşıyan, her bir bedene göre ayrı ayrı hazırlanan ve kumaşın doğru olarak kesilmesini sağlayan veya üretimde işaretleme ve düzeltme işlemlerinde yardımcı olarak kullanılan kesim kılavuzlarına giyim üretiminde kalıp denilmektedir (Muratoğlu ve Kılınç,2004; Shoben ve Ward,1995). Hazır giyim işletmelerindeki en önemli işlemlerden birisi de üretilecek giysilerin kalıpların hazırlanmasıdır (Erdoğan, 1993: 25).

Kalıp hazırlama aşaması hazır giyim üretiminde ürünün vücuda uyumu açısından büyük önem taşımaktadır. Hazırlanan kalıplar geniş tüketici kitlesinin kullanımına yönelik olmalı ve vücuda uyum sağlamalıdır. Giysinin vücuda uyumu, müşteri memnuniyetine yönelik yapılan araştırmalarda başlarda yer alan bir özelliktir (Çoruh, 2008: 93).Hazır giyim işletmelerinde modelhane bölümünde ve ürün geliştirmede çalışan kişilerin insan vücudunun yapısı, hedef kitlesinin ölçülerinden ve vücut yapısından habersiz üretilen giysiler, vücuda tam uyum göstermeyeceği için, satımında sorun yaşanmaktadır. İşletmelerin, hitap edecekleri kitlenin, piyasada kullanılan beden ölçülerini doğru bir biçimde belirlenmeli ve bunlar, dikkate alınarak tüketici gruplarına yönelik giysiler oluşturmalıdır (Mete,1999: 21). Vücut ölçü ve oranları da doğru giysi kalıbının temelini oluşturur (Kılınç, 2002; Muratoğlu ve Kılınç, 2004).

Giysi üretiminde, dikişinin istenilen kaliteye uygun olmasının yanı sıra istenilen ölçülere göre dikilmesi de aranılan özelliklerdendir. Aksi halde giysinin tüketicinin beğenisini kazanması oldukça zorlaşmakta ve bu nedenle tüketici tarafından alım oranını azaltmaktadır. Giysi ölçülerinin vücuda uygun olması gerekmektedir (Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001:205).

Hazır giyim üretiminde, giysi üretilecek tüketici kitlenin ölçülerine uygun kalıp hazırlama çok önemlidir. Türkiye'de hazır giyim sanayisinde ürün kalıplarının hazırlanmasında kullanılan ölçü standartları birbirini tutmamakta bu nedenle üretilen giysilerin bedene uyumu ve tüketiciye uygun giysi talep etme sorunu ön plana çıkmaktadır. Bunun sonucu olarak piyasada çok çeşitli boyutlarda üretilmiş giysilere rastlanmaktadır. Bu durum standart olmanın getirdiği yüksek kalite ve düşük maliyetle giysiye ulaşmayı engellemektedir (Aydın,1996; Muratoğlu ve Kılınç, 2004).

Kalıp hazırlamada, modanın dar veya geniş kesimli istekleri, kullanılan kumaşın özellikleri (esneme, sarkma gibi), yardımcı malzemelerin kullanım özellikleri ve giysinin türü (iç giyim, dış giyim, üst giyim), kalıp ölçülerine verilecek bolluklara dikkat edilmelidir (Ercan,1992; Vural, Çivitçi ve Ağaç, 2001).

Giysi tasarım aşamasında yapılan giysinin vücuda uyumu kontrol edildikten sonra, üretimin diğer işlemlerinde, mutlaka giysi üzerinden ölçü almak gerekmekte, giysi ile kalıp üzerindeki ölçülerin birbirine uygun olup olmadığıkontrol edilmelidir gerekmektedir (Yeşilpınar ,1993;Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001).

Bir giysinin istenilen amaca yönelik tasarlanabilmesi için, insan vücut yapısının, kullanılan malzemelerin özelliğinin ve üretilebilirlik özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Özellikle fonksiyonel giysilerde uyum ve hareket serbestliği estetik unsurlardan önce gelmekte, bu tür giysilerin kalıp formunun oluşturulmasında, anatomik yapısıyla birlikte, biyomekanik özelliklerinin de bilinmesi son derece önem taşımaktadır (Mete, 1990;Vural, Çivitçi, Ağaç, 2001).

Giysi üretiminin en önemli aşamalarından olan kalıp hazırlama, kişiye özel sipariş giysi hazırlama ve seri üretimde kumaştan azami faydalanma, zamandan ekonomi sağlama ve giyimin daha geniş kitlelere kolayca ulaşabilmesinde önem taşımaktadır. Bu nedenle giysi kalıbı hazırlama tekniklerinin önemi daha da artmakta ve

kalıp hazırlama teknikleri ile ilgili çok çeşitli çalışmalar yapılmaktadır (Kuru ve Soyal, 2004: 115).

Giysi elde etmede üç boyutlu vücut formunu iki boyutlu kâğıtlar üzerine aktaran baz kalıplar hazırlanmaktadır. Bu amaçla terzilerin pratik yöntemlerinin incelenmesiyle başlayan yöntem geliştirme çabaları, günümüzde hala araştırma konusu olmaya devam etmektedir. Temel kalıp hazırlama sistemleri bir çizim kurallarından oluşan mekaniksel yaklaşımlardır. Mevcut kalıp hazırlama sistemleri öncelikle geliştirildikleri topluma yöneliktir. Farklı toplumlarda kullanılan kalıp sistemlerinde ise uyum problemleri görülebilmektedir. Bu nedenle toplumların öncelikle standart vücut ölçülerinin belirlenmesi ve daha sonra kendi toplumlarına uygun kalıp hazırlama sistemleri geliştirmeleri gerekmektedir (Bozkurt, 1995: 5).

Firmalar kalıp hazırlarken değişik yöntemler kullanmaktadır. Bu yöntemler aşağıda sırasıyla verilmiştir.

a) Doğrudan Ölçü Kullanarak Kalıp Hazırlama

Bitmiş ürün ölçülerinin bulunduğu teknik föyleri kullanarak kalıp hazırlama yöntemidir. Kalıba bolluk ilavesi vermek gerekmez (İTKİB, 2006: 15).

b) Hazır Giysi Üzerinden Kalıp Hazırlama

Piyasadan alman dikilmiş bir modelin söküldükten sonra kopyasını alarak ana kalıp hazırlanması ve daha sonra beden serilerinin oluşturulmasıyla kalıp hazırlanabilmektedir (Kurumer, 2007: 35).

c) Temel Bir Kalıbı Baz Alarak Bilgisayar Yardımıyla Kalıp Hazırlama

Hazır giyim üretiminin bu aşamasında standart ölçülerden ve yardımcı ölçülerden yararlanarak, üretilecek olan giysinin temel kalıpları hazırlanır. İşletmelerde daha önceden hazırlanmış temel kalıplardan ya da benzer kalıplardan yararlanılabilir. Hazırlanan temel kalıplar üzerine üretilecek giysinin model uygulaması yapılır. Model uygulanmış kalıplar gerekli tüm payları ve bollukları verilerek, tüm yazı ve işaretleri üzerine işaretlenerek şablonlanır. Şablonlanmış bu kalıp genellikle ara bedenlerden birinde hazırlanmış bir ana kalıptır (Muratoğlu ve Kılınç, 2004: 22).

CAD sistemi ile kalıp hazırlamada temel ilke blok kalıplarla çalışmaktır. Temel kalıp blokları digitizer yardımıyla bilgisayara aktarılır. Deneyimli bir bilgisayar operatörü grafik bir ekran üzerinde, temel kalıplardan kısa zamanda ve çok düzgün yeni modellere ait kalıplar geliştirebilir. CAD sistemleri ilk kalıplar, üretim kalıpları, model yenilemeleri ve kalıp değişikliklerinde kullanılabilir. Operatör her çizgiyi bağımsız olarak fare veya veri tableti ve kalem ucu yardımıyla yer değiştirebilir. Kalıplar kesim emirlerindeki bedenler için serilenebilir. Değişik dikiş payları eklenebilir ve bilgisayarda pastal planı hazırlanabilir. Bilgisayar kullanmadan geliştirilmiş olan üretim kalıpları da bilgisayara aktarılabilir. Girilen kalıp verileri yeniden çağrılıp, değişiklik amacıyla kullanılabilir. Bilgisayar komutları yardımıyla, kalıplar üzerinde düzeltme ve değişiklik yapılabilir (Kurumer, 2007: 35).

d) Drapaj Yöntemiyle Kalıp Hazırlama

Abiye giysi üretiminde çok fazla kullanılan bir yöntemdir. Bu nedenle çok fazla tercih edilmektedir.

Canlı veya cansız manken yardımı ile vücuda kolay uyum sağlayan (çok ince ve yumuşak) kumaş veya kâğıt kullanarak prova tekniğiyle kalıp hazırlama yöntemidir. Bu yöntemle abiye, fazla kesikli ve drapeli ürünlerin kalıpları hazırlanır (İTKİB, 2006: 15). Drapaj; Canlı ya da cansız mankenler üzerinde çalışılabilir. Genelde cansız mankenlerde çalışılması daha uygundur. Drapajın çalışılması uzun sürdüğü hallerde kişi

fazla yorulabilir. Ancak cansız mankenlerin bulunmadığı ve çok mecbur kalındığı hallerde canlı manken kullanılabilir. Drapaj başlamadan önce kişinin vücut özelliğine uygun manken bulunur. Eğer yoksa ölçülere göre manken doldurulur. Drapaj çalışmalarının başarılı olabilmesi için, vücuda kolay uyum sağlayan çok ince ve yumuşak kâğıtlar veya ince yumuşak Amerikan, mermerşahi, tülbent ya da ince patiska vb. malzemeler kullanılmaktadır. Başlangıçta bir manken üzerinde drapaj çalışmak, kumaş ve kâğıt hatta zaman kaybı gibi görünmekle beraber, uygulama yapıldıkça ve drapaj teknikleri öğrenildikçe bunun tam tersine zamandan ve kumaştan tasarruf sağladığı görülmektedir.

Drapaj çalışmaları 3 grupta (türde) yapılır 1- Modelden kopya edilerek

2- Kreasyon (manken üzerinde yaratarak) 3- Yerel giysilerden modernize ederek

Bozkurt ve Aysal (1966) Manken Yapımı adlı kitaplarında mankeni “elbise provası veya gösterilmesi için kullanılan ağaçtan veya zamklı bantla çalışılmış şekil veya canlı insan”(s.35) şeklinde tanımlamışlardır. TDK’ da ise “Terzilerin, giysi denemek, sergilemek için kullandıkları insan vücudu biçimindeki tahta, mukavva vb. kalıp” şeklinde tanımlanmaktadır (http://tdkterim.gov.tr/bts/ 04.12.2011).

Mulâjla elde edilen kalıba model uygulanarak drape ve çeşitli pililer yapma işlemine drapaj denir. Drapaj çalışması manken üzerinde yapılır. Modelin tümünü görme drape, gode ve pililerin düşüşünü görme, modelin ahenk ve özelliklerini vermek açısından bu tür çalışmalar kullanılmaktadır (Seyhun, 1993: 17).

Günümüzde manken: çocuk, kadın ve erkek tiplerinin teşhiri olayında ele alınması; giysilerin prova yapılması ve sergilenmesinde; terzilerin, hazır elbise satıcılarının kullandığı tahtadan veya değişik maddelerden yapılan, insan şeklinde doldurulan kalıptır. Manken giyimde özellikle drapaj çalışmalarında kullanılmaktadır. Manto, tuvalet, tayyör, abiye, gelinlik ve asimetrik modellerin hazırlanmasında büyük önem taşımaktadır.

e) Biçki Sistemiyle Kalıp Hazırlama

Değişik kalıp hazırlama sistemlerinden yararlanarak bilimsel ve sistematik yollarla kalıpların oluşturulmasıdır.

Kişi üzerinden veya standart çıplak beden ölçülerine göre bolluk ilavesi yapılarak hazırlanan kalıplardır. Bolluk ilaveleri ve dağılımı kullanılan biçki sistemine göre değişir. Müller, Optikon, Contec, Optimass, Metrik, vb. biçki sistemleri kullanılmaktadır. Kalıplar geleneksel yöntemle elde ve ya bilgisayarda hazırlanabilir (İTKİB, 2006: 15).

Vural, Ağaç ve Şahinoğlu (2008) Metrik Ve Müller Sistemleriyle Hazırlanan Etek Kalıplarının Türk Kadınının Vücuduna Uyumunun İncelenmesi konulu çalışmalarında “Müller kalıp elde etme sisteminde, giysi kalıbı için temel ve yardımcı ölçülerden yararlanılmaktadır. Gerekli ölçüler doğrudan birey üzerinden alınabildikleri gibi temel ölçülerden bir takım oranlarla da hesaplanabilmektedir. Bu temel ölçüler; bütün boy, beden, bel, kalça ve kol boyudur ”(s.525) şeklinde ifade etmişlerdir.

Genellikle klasik kalıpçıların, firmalarında kilit adam kalmak arzusuyla, kendi deneyimlerine dayanan ve ustalarından gördükleri bilgileri saklama eğilimleri giderek azalmakta, bu bilgiler eğitimle daha geniş bir kitleye dağılmaktadır. Pratikte en çok kullanılan sistemler; Burda, Pfaff kalıpları (hazır temel kalıplar), Müller sistemi ve bu sistemlerin benzerleridir. Bütün sistemlerde temel ilke insan vücudunun üç boyutlu geometrik hacimlerle oluşturulmasıdır. Giysi kalıpları bu hacimlerin açılımlarından yararlanarak oluşturulmaktadır (Kurumer, 2007: 68).

Bugün dünyada yaygın olarak bilinen üç temel kalıp çizim ve serileme sistemi olarak Alman M. Müler & Sohn Sistemi, Amerikan Blok Sistemi ve İngiliz Metrik Sistemi tanınmaktadır. Söz konusu kalıp çizim ve serileme sistemlerinden Avrupa'da en yaygın kullanılanı M. Müler & Sohn Sistemi'dir. Bir dizi çizim kurallarından oluşan sistemlerde pek çok ölçü ya çeşitli formüllerle hesaplanmakta ya direk olarak tecrübeye dayalı sabit değerler kullanılmakta ya da vücut oranlarından hareketle hesaplama yoluyla hazırlanmaktadır (Mete, 2000: 182).