f on yedi p a d işa h (İkinci M ahm ut, A b d ü lm ecit, A bdttlâzlg, M arat, A b d ttlh am it, R e şa t, V ah id çd d in ) d ev irlerin d e
Yazan : SÜLEYM AN KANİ — Tercüme,
iktibas hakkımahfuzdur —
T e frik a n o. 142Abdülâziz devrinin matbuatı ve
gazetecileri, matbuata sansür konması
O sm an lı s a lta n a tın d a m a tb u a tın L irinci d e v ri H . 1247 d e n 1277 ye k a d a r o tu z , ik in ci d e v ri de k a n u n u e sa s in in ilâ n ın a k a d a r o n a ltı se n e d e v a m e d e r. S u lta n H a m it z a m a n ın d a m e b u sa n m eclisin in ta ti lin d e n b a ş lıy a ra k g ittik ç e ş id d e t le n en s a n sü r d e v ri d e m e şru tiy e tte n ikinci ilâ n ın a k a d a r üçü n cü d e v ir sa y ıla b ilir.
İk in ci d e v ir A b d ü lâ z iz in b ü tü n s a lta n a t z a m a n ın ı k a p la r.
Bu m ü d d e t için d e g a z e te im tiy a z sa h ip le ri, g a z e te im tiy a z la rın ı il tiz a m v eya k ira ile işleten ler, g a z e te m u h a rrirle ri, m a tb a a c ıla r, m ü- re ttip le r, m a k in e c ile r, h a r f dök- m eciieri, h a tta tla r g ib i m a tb a a ve g a z e te işlerile g e ç in e n le rin m ik ta rı g ittik ç e a rtm ış tır. Bu d e v ird e y etişm iş o la n la rd a n m a tb u a t â le m in d e b a z a n ş a h siy e tle rin e m ü n h a sır, h a z a n m u a k k ip le ri çok o la n y o lla r a ç a n la r v a rd ır. (T a s v irie fk â rı) ç ık a ra n (1 m u h a rre m 1279) Ş in asi e fe n d i, ş a ir v e e d ip N am ık K em al b e y ile Z iy a p a şa b u a r a d a e n z iy a d e gö- ,ge ç a rp a n şa h siy e tle r o lm u şla rd ır.
M ecm uai F ü n u n u ç ık a r a n M ü- n if p a şa ile Ş e m se d d in S am i b ey siy a se tte n z iy a d e ilim ve fe n b a h is le rd e iştig a l e y liy e rek İlm î fi k irle rin h a lk a ra s ın d a ta a m m ü m e y lem esin e h iz m e t e d iy o rla rd ı.
M u h te lif g a z e te le re y azı y a z a ra k n ih a y e t (T e rc ü m a n ı H a k ik a t) s a h ib i olm uş b u lu n a n A h m e t M ith a t e fe n d i m a k a le le ri, ro m a n la rile , h a lk ın o k u m a ve ö ğ ren m e m e ra k ın ı ta h rik ve te z y it ey liy o rd u .
A li S u av i e fe n d i ö lü m ü n e k a d a r siy asî k a le m m ü c a d e le le rin d e n b ık m am ıştı. ' A b d ü lm e c it z a m a n ı m aliy e n a z ırla rın d a n H a lit e fe n d in in (1266- 1267) oğlu H a le t b ey H a le p m e k tu p ç u su ik e n iki g a z e te te sisile k a lm ıy a ra k ilk d e fa b ir (S a ln a m e) de n e şretm işti. B a b ıâ li H a le t b ey in b u h im m e ti n i ta k d ir e d e re k ve s a ln a m e sin d e n h e r v ilâ y e te b ire r n ü m u n e g ö n d e re re k b u n u n v iiâ y e tle rc e n ü m u n e ittih a z ın ı e m re y lem işti.
H a le t b e y g ib i c e rid e i h a v a d is m u h a rrirliğ in d e b u lu n m u ş o la n la r d a n D aniş bey, H a fız M üşfik, Â li e fe n d ile r g e n ç le r a ra s ın d a p e k te m e y y ü z e tm iş le rd i; b u g ib ile r d e n b ir ç o k ları v e re m d ö şe k le rin d e, m e y h an e k ö şe le rin d e e riy ip , d ü şü p g itm işle rd ir.
A g â h e fe n d in in (T e rc ü m a n ı A h v a l) i Ş in a sid e n so n ra g e n ç le ri m iz d e n R e fik ve H a şa n S u p h i b e y le rin e lle rin d e k a lm ıştı.
M a tb u a t â le m in d e b u M u sta fa R e fik b ey h a k ik a te n d ik k a ti c alip b ir tip idi. R e fik b e y y a ln ız g a z e te m u h a rrirliğ ü e g e ç in e n le rin p i lid ir .
G e n ç le r a ra s ın d a h ü k ü m e t sa y e sin d e g e ç in m e k te n istiğ n a g ös te re re k m a işe tim g a z e te m u h a rrir liğ in d e a ra m a k y o lu n u ilk d e fa o tu tm u ştu r. R efik b ey rü ştiy e m e k te b in e d e vam e tm e d e n e v in d e çalışıp rü ş tiy e ta le b e s in d e n z iy a d e m a lû m a t ed in m iş, on a ltı y a şın d a ik e n h e nüz acılmti» e-l-.-» ’ •' —-'’ -«-t n e g ire re k p a rla k b ir ş e h a d e tn a - m e alm ış, so n ra m a tb u a t âlem in e d alm ış, (y e k a t, yek m ız ra k ) o la
r a k ( 1 ) N am ık K e m al b e y d e n irş a t n u ru n u alm ış idi.
H . 1279 d a (M ira t) n a m ile ilk resim li ve m e v k u t m e cm u ay ı n e ş r e d e n o o ld u . M ısırlı M u sta fa F a z ıl p a ş a n ın h im a y e ti ve s e m a h a tı sa y e sin d e 1865 ta rih le rin d e te şe k k ü l e tm e ğ e b a şla m ış o la n ven i Ofc. m a n lıla r c em iy etin in ilk m üessis- fe rin d e n N u ri, R eşa t, N ecip p a şa h a fid i M eh m et, S u p h i p a ş a z a d e A y e tu lla h b e y lerle b u n la ra so n ra iltih a k e d e n N a m ık K e m a l b e y d e n ib a re t n ü v e d e M u sta fa R efik b ey d e d a h il b u lu n u y o rd u . M u sta fa R e fik b e y 1282 b ü y ü k k o le r a s ın d a 23 y a şın d a v e fa t et- m iş tiv
E ğ rib o zlu ( A rifa k i) g ü n ü n b i rin d e o z a m a n a k a d a r e m sa li gö rü lm em iş b ü y ü k lü k te - b ir b u ç u k m e tre b o y u n d a - b ir g a z e te ta b e t tir e re k s o k a k la rd a a r a b a ile d a ğ ıt m ış, b u y ü z d e n b ir h a y li a b o n m a n b u lm a ğ a m u v a ffa k olm uş ise d e ik in ci n ü sh a sın ı ç ık a rm a m ıştı.
1282 d e A n d o n ism in d e b irisi (M u h ip ) n a m ile ç ık a rd ığ ı g a z e te n in ism ini b ir sen e iç in d e b eş d e fa d e ğ iştirm iş, h e r b irin d e n ik işer, ü ç e r n ü s h a ç ık a rm ıştı. G a z e te le rin isim le rd e b e ra b e r a y n i a d a m d a n ib a re t s a h ip le rin in d e a d ı d eğ i ş ird i!
(B a s ire t) g a z e te sin in e n p a rla k , e h e m m iy e tli z a m a n la rı A h m e t M it h a t e fe n d in in b u g a z e te m u h a rrir liğ in d e b u lu n d u ğ u g ü n le rd i. A N am ık K e m al b ey , A li F e rru h
b e y in b a b a s ı R e ş a t p a şa , re ji k o m iseri N uri, E b ü z z iy a T e v fik b ey le r 1289 d a İb re t g a z e te sin d e b ir leşm işlerd i.
Ş a h in oğlu F ilip e fe n d i A rifa k i ile b irlik te b ir a r a (İs ta n b u l) n a m ile b ir g a z e te n e şre ttiğ i g ib i 1287 d e (A s ır) g a z e te sin i d e iltiz a m ey lem işti. (A s ır) g a z e te sin i ç ık a ra n T e v fik b e y so n ra Ç a y la k ism in d e m iz a h î b ir g a z e te d e n e şrey le d i- ğ in d e n a d ı Ç a y la k T e v fik k a l m ıştır.
A b d ü lâ z iz d e v rin in g a z e te le ri 8 zilh icce 1284-1867 ta rih in d e çı- k a n m h ş o la n ve (K a ra rn a m e i â li) d e n ile n a h k â m ı ş id d e tli b ir k a r a r n a m e y e tâ b i o la ra k a ç ılıp k a p a n ı y o rla rd ı ! B u h a l b ü tü n g a z e te c ile ri si n irle n d iriy o rd u . F a k a t h ü k ü m e tç e g a z e te le re ve g a z e te le rd e te rtip o lu n a n c e z a la r d a n g ö z le r yılm ı y o rd u .
Bu y o ld a k i ic ra a t b ilh a ssa Âli p a ş a a le y h in d e u y a n a n k in ve h u su m eti a rttırıy o rd u . O k a d a r k i bu d e v le t a d a m ın ın ölüm h a s ta lığ ın d a b ile s a d re ş ifa o lm a k ü z ere y a zı la n şu b e y itle r bu m u h a rrirle r ve g a z e te c ile r a ra s ın d a h ırsın v e rd iğ i b ir zev k ile o k u n u r, d e v re d e r ol m u ş tu :
Başladı yağmağa güz baranı. Müjdeler ehlidilânı vatane! Ger çıkıp kavli etıbba sadık. Sadrı A li geberirse bize ne! Dinleyin niishümü ey varisler* Vermeyin para mezarii kefene; Naşımurdarını seylâbc atın! Sürütürler köpeği öldürene!'
" ! j 1 V: Ahmet Ra-im
İk in c i S u lta n M a h m u t d e v rin d e tesis e d ilm iş o la n M a tb a a i  m ire b ir z a m a n la r b ir ço k fa y d a lı e se r le r n e şre tra iş tir. B u m a tb a a d a b a sıla n ve ilk n ü sh a sı 25 cem aziy ü l- evvel 1247 d e ç ık a n resm î ( T a k vim i v a k a y i) g a z e te sin i y ev m iy e ta h v il e d e n m ü d ü riy e ti e s n a s ın d a S a it b e y - s a d rıâ z a m S a it p a şa - o lm u ştu r. A b d ü lm e c it z a m a n ı m a tb u a t için p a r la k b ir d e v ir o la m a m ıştı. Bu d e v ird e h â z in e d e n 2500 lir a m a a ş a la n İn g iliz Ç o rçilin y a rı resm î
(C e rid e i H a v a d is ) g a z e te sile - H . 1256 - g a y ri re sm î (T e rc ü m a n ı A h v a l) d e n - H . 1277 - b a ş k a g a z e te in tiş a r e tm e m iştir. C e rid e i H a v a d is K ırım m u h a re b e si e s n a s ın d a ilk d e fa (ilâ v e ) çı k a rm a ğ ı d ü şü n m ü ş, h a lk b u ilâv e le ri « k ıtlık z a m a n ın d a ek m ek k a p ış ır g ib i y a ğ m a » e d e r olm uştu. A b d ü lâ z iz s a lta n a tın d a g a z e te le rin a d e d i g ittik ç e a r ttı. O tu z u g eçti. H . 1282 d e b irin c i d e fa o la ra k b i r m a tb u a t n iz a m n a m e si y a p ıl d ı; m a tb u a ta s a n s ü r k o n u ld u . M ısırlı M u sta fa F a z ıl p a ş a h i m a y e sin d e te şe k k ü l e d e n lib e ra l fırk a , k i y en i O sm a n lıla r, jö n tü rk - ler, a b r a r d iy e y a d e d iliy o rd u , ta r a f ın d a n A v ru p a d a ç ık a rıla n g a z e te le r İs ta n b u ld a b ü y ü k ra ğ b e t g ö rü y o rd u . P a ris te n e şre d ile n H ü rriy e t g a z e te sin in ilk n ü sh a sı İs ta n b u ld a b r a ltın a k a d a r s a tıl m ıştı. S u p h i p a ş a z a d e A y e tu lla h b e y k a f a d a r ı M usullu S am i e fe n d i ile b irlik te ( U ta r id ) i ç ık a rm ış la rd ı. M a tb u a t ile h ü k ü m e t a ra s ın d a b a ş h y a n m ü s a ra a d a ilk g a le b e h ü k ü m e tte k a lm ıştı. M ü slü m a n la r ta r a f ın d a n ç ık a rı la n g a z e te le r iç in d e e n ev v el k a p a n a n (T e rc ü m a n ı A h v a l) idi. ( U ta r it) te  li p a şa n ın ira d e siz k a ra rn a m e s ile k a p a n m ıştı. (A rk a s ı v a r)
A K Ş A M K i T A P H A N E S I
neşriyatı
D E L İ
R O M A N
Y azan:Selâmı İzzet
10 formadan ibaret olan bu
güzel roman za rif bir kitap
halinde intişar etti.
F ia tı: 3 0 kuruş
* * *
D®“ Taşradan arzu edenlere iyi bir ambalaj içinde İstanbul fiatına gön derilir; ayrıca posta ücreti alınmaz.
Tevzi y e ri:
AKŞAM KİTAPHANESI
İstanbul Ankara caddesi No. 121 Ankara tevzi merkezi
A K S A kitap evleri
YENİ NEŞRİYAT
Baytar mecmuası
T ü rk b a y ta rla r cem iyeti ta ra fın d an n e şred ile n T ü rk b a y ta rla r cem iyeti m ecm uasının 13 N o lu n ü sh ası kıym etli m ü n d e re ca tla çıkm ıştır. B ay tarlarım ıza tav siy e v Jer.z.
