Göstermeyi amaçlayan bir film: "La Reine Margot - Kraliçe Margot"

Marmara lletiSim Dergisi, Sayr:8, Ekim 1994

Marmara Jou'mat of eommunications, Number:8, October 1994

R

ONESANS

pR

iZM

ASr

iqiNnB

Ct]n

tivtiiz rARiHiNi

cOsTERMEYi

AMAQLAYAN

nin

riru:

'LA

REINE MARGOT

-

KRALiQE MARGOT"

Arq.

Giir.

Zeynep

qETiN

.

_{MARMARAUNIVERSITESi}

Iletigim Faktiltesi

Tarih,

sinemantn

bol

malzeme

salladrlr

genig, uqsuz-bucakstz

bir

alandr. Tarihsel

film

bu nedenle, sonug olarak

bir

"sinema tiirU" olup glknutttr.

Yedinci

sanat sinema,

yliz

yrlhk

gegmiqinde

tarihi

konulara hig de uzak kalmamtgtrr. Bugiine _{dek gevrilen pek Eok} tarihi

film,

sinema tarihinde yerlerini

almtgtr.

Ortaga!, tarihsel d6nem olarak yakrn

bir

zaman

dilimi

ol-makla bidikte, insanltk tarihinin en gizemli ve en karanltk ddnemlerinden

bi-risini

oluqturmaktadtr.

Bu

nedenledir

ki,

ortagalrn gizemini

yakalamayt

amaglayan ve o d6nemi gfintimtize sanatsal

bir

gergevede ta$lmaya galtqan

birgok

sinema

filminin iiretildilini

gOriiyoruz.

Tarihin sinemaya kaynak olmast ise ayrr

bir

0neme ve anlama

sahip-tir. Qiinkii sanat,

ilk

bagrndan beri iginde oluqtulu tarihsel ve toplumsal

ddne-min

kogullannt bize yansltmlg, tarihe tanrkhk yapmrqtrr.

Ornelin,

Home-ros'un dev destanlan ne olgtide tarih, ne olgiide sanatur? Hdld' bu bileqimin riim gizi goziimlenmiq

defildir.

Niyetinin

tiimiiyle

o olmadrlr dururnlarda bi-le, sanatrn tarihe tanrkhk

ettigi gdriilmehedir

(l).

Sinemanrn tarihe yakla$maslnln Onemi de, iqte tam bu noktada

belir-ginlegmektedir.

_Qiinkii

sinema, egsiz

bir

ortak simgeler, igaretler yakalama,

itetme

ve ortak biling oluqturma giiciine sahiptir. Ve bu nedenle,

bir

topluma

kendi tarihine veya genelde tarih tistiine en

etkili

yaklagrmr sunabilmektedir. Sinemanrn bu iglevi, o toplumun ya\nrzcakendi tarihini ve talihi kavramastn-da etken olmakla kalmaz; kazandrlr bu toplumsal biling

ile'

_toplumlartn

igte "KraliEe

Margot"

gergek

bir

tarihsel olaya,

bir

toplu kryrma,

bir

insanhk trajedisine yaslanan konumuyla,

Ortaga!'daki

Saint Barthelemy katliamrnr giini.imiiz insanrnrn gozleri dniine sermeyi amaglayan

bir

film.

Ancak, "Kralige

Margot",

salt ortagalda gegen

bir

toplu kryrmr anla-tan

bir hlm

depil, ayru zamanda giiniimiizde ya$anan pek gok

insanlk

dramr-na ve

toplu

kryrmlara da

dikkati

geken

bir film.

Bu

Ozellili

ise,

filmin

en

0nemli niteliklerinden

birisini

olugturuyor.

Ancak sinemanln tarihe yaklagrmrnda, gergekten gok farkh ve hepsi

birbirinden ilging y0ntemler bulunmakndu.

Ornelin,

"Polonya usulii iisti.in-yaplm:

Firawn",

Bafi'nm tistiin yaprm tarihi filmlerinden ne denli farkh! Bu

frrlmiyle tarihsel frm

tiiriiniin

ahgilmg kahplannr yrkmaya gahgan y0neunen

Kawalerowiuch, tarihin temelde

bir

olaylar ve isimler sergilemesi

de!il,

bir

snrfsal

ve ziimresel grkarlar Eatrgmasr

oldulunu

gdzler Oniine seriyor (3).

rir,uiN

iqiNnn

yER

_ALDIdI

_TARilrsEL

_DoNEM

Patrice Chereau'nun

yOnettili

"Kralige

Margot" filmi,

Alexandre Dumas'nrn (Baba Dumas'nrn) aynr adh romanrnrn

ikinci

gevrimidir. Fakat Chereau'nun Kralige

Margot'su,

Dumas'nrn romanlnrn bire

bir

uyarlamasr

nitelifini

ta$rmamaktadr. Margot,

ilk

defa bundan tam 40

yrl

dnce Jean

Dre-ville

tarafrndan perdeye aktanlmrgtrr. Ancak

ilk

gewim ile

ikinci

gewim ara-srndaki en Onemli fark, anlatrm

dilinde

ortaya glkmaktadrr (4).

Kralige Margot, yalmzca teatral ve garplct

bir

film

degil,

fakat aynr zamanda tarihe bakrgryla da gayet ilging

bir film.

Fransa tarihinden

bir

kesid iqleyen ve yer yer gergekle kurguyu kangtran filmde, kendi gegmig ve giincel sorunlanmrzla benzerlikler g6rebiliyoruz. Bu nedenle hem

filmi

daha

iyi

an-lamak, hem de kargrlagurmalan daha rahathkla yapabilmek igin

filmin

yer al-drpr tarihsel ddneme

bir

gdz atahm:

XVI.

Yiizyrl

baglannda hiimanist gevreler aracrhlryla Fransa'ya

gi-ren Luther'ci gOrtigler, dzellikle yoksul kesimler arasmda genig destek gdriir.

Fransrz

Kilisesi,

I 5 I 6' da B ologna Konkordato' suyla Papahfrn ntifuzundan

grkmgtr.

Bu nedenle, Reform hareketine yakrnhk gdstermemekle

_birlihe,

do[rudan cephe de almayan

I.

Frangois, 1534'ten sonra

Katoliklerin

baskr-sryla tummunu sertlegtirir.

1547-59

y:llarr

arasrnda aynr

politikayr

siirdiirerek daha baskrcr 6nlemler

allr.

Bu

srada

Cenevre'de bulunan Jean

Calvin'in

gizlice

gdnderdigi din adamlafl

aracrhlryla

Frarsrz Protestanlafl yaygm

bir

yeraltr orgiitlenmesi gergekle$tirmigtir.

Babasr

II.

Henri'den sonra tahta geqen kardeqi

II.

Frangois'nrII ani

ttlumii,

Ix.

Charles'r daha 10 yaqrndayken taq giymek zorunda btraktr.

Kii-guk ya$ta tahta gegen

IX.

Chades'ln

"laibe'liEini

tisdenen Ana Kralige Cat-herine de Medicis, dinsel gau$malara son vermek amactyla Poissy

gortisme-lerini

diizenler. 1562'de Calvinistlere karsr

holgdr0yu

ongoren

bir

ferman

yayrn

ar. Ancak

Katoliklerin

gdsterdiEi sert tepki, savala

yol

aqar (5).

Fransa

Kralhlr, XVI.

Yiizylhn ikinci

yanslnda

olun

u

bir

baglalgtg

yapmasrna rafmen, zor bir donem gegirmelaedir. Otuz

yll

Savallan diye anF lan

Katolik

ve

hotesanlar

araslndaki gausma ve klyrmlar, binlerce kiginin

ailiimiine neden olmu!, Ranslz ekonomisi bir

kize

girerek, afian anarqi

orta-mrnrn da

etkisiyle

bilyiik bir

gtkmaza

siiriiklenmiqdr.

Jean

Calvin'e

bagll

Protestanlar, bu donemde Katoliklere

karll

bir altematif olarak bazt yoreler-de orgiitlenmiq ve Paris ydnetimini tehdit etmeye ballamrElardr (6).

FiLMN

KONUSU

Yutanda delinilen

diinemde Fransa

kalt

IX.

Charles'rn annesi Cat-herine de Medicis'in (Vima

Lisi)

dnerisi,

iki

dini

inang Srubunu

banitrmayl

amaglamaktadr. Bu nedenle Catherine de Medicis, lozr Marguerite de

Valo-is (lsabelle

Adjani)

ile koyu bir protestan olan

Boubon

ailesinden Henri de

Navane'r

(Danielle Auteui)

evlendirmei

istemektedir. Oysa

Catierine

de

Medicis, 18 AEustos 1572'de yaprlacak diiEiin igin Pads'e gelen

Protestanla-nn

sayrca gok kalabahk olmalaflndan iirkecek ve

ollu

Kral Chades'r

(Jean-Huguls

Anglade) onbinlerce insanrn

loylmlna

neden olan

Saint

Barthe-lemy

Katliarm'na ikna edecektir. Marguerite (Margoo ise, s6z verdigi ie in

kocasr Henri de

Navare'l

oldiirtilmekten kutaracak

ve

bundan sonra da ai-lesine

ka$l

gelecektir (7).

Klalige Medicis'inMedicis'in en

btytik oflu Ikal

X

Chules ve

diler

ogullafl Anjou ve Alengon, krzkarde$leri

Margot',u

sahiplenici bir tutkuyla

gok fazla severler. Cocuklanna

ikiyiizli.iltE{l

ogreten ve onlara gticiin ne

ol-duEunu tattran

Medicis'li

Kralige Katherine ise ailenin

balldr.

Asltnda

Evliiili

Papa onaylamaz ve kutsamaz. Her

iki

mezhebin tepkilerinden

kurtulmak igin

evlilik

toreni Notre-Dame Katedrali'nde yaprlrr.

Notre-Dame'daki diilUnden 6 giin sonra Saint Barthelemy

Giinii,

altl bin kigi Paris caddelerinde, yataklarrnda, hatta Louvre Sarayr'nrn orta$nda

bolazlan

kesilerek

katledilirler.

O korkunq gecenin ortasrnda yarah bir geng adam, La Mole (Vincent

Perez), garesizce

Margot'nun

kaprsrna

dayanr.

Bk

Protestan olan La

Mo-le'iin

haya[nt, Margot kurtanr. Margot

O'nu

saklar, ona bakar ve aErk oltu.

O geceden sonra, artrk hig

bir

gey eskisi gibi

de[ildir.

Enesi sabah Margot,

alabeyi

Kral'a "qimdi kendinle

gunr

duyabilir-sin.

Aruk Katolik bir

Ulkenin

Krah'sn.

Evetl Gurur duyabilirsin! Cesetler-den bagka hig bir

nfiun

kmrldamadrg

bir tilkenin Krahsrn. Paris

bir

mezal-hk oldu!"

der.

Alabeylerine

ve annesine kargr grkan Margot, katliama karqr grkma cesaretini gdsteren tek

kigidir. Katillerin

kanrm tagrmaktadrr. Fakat

ilk

defa agk, merhametin yolunu

agmgtr

(8).

Kral Charles, Margot'nun,

ilk

ve son defa gergek agkr

buldufunu

6!-renecektir. Margot,

ilk

kez ailesine ait olmayr ya da onlar gibi olmayr

reddet-mektedir.

Bir

Krahn krzr,

bir

Krahn krzkardeqi,

bir

difer

IGahn kansr olan

Margot, ezilenlerin yanrnda kalacaktrr.

_$imdiki

kocasrnr, agrlmr ve tUm

sev-diklerini

orada bulacaktrr.

Zalimlerin

yanlna asla d0nmeyecektir.

DECMLENDiRME

Ydnetmen Oykiisiinii tarihten alan

bir

filmde, ddrt

yiiz yrl

iincesinin olaylannr

"kitabi"

olmaksrzrn yansrtmakta oldukga baganh. Seyircisini ser-seme geviren bir hrzla tarihin igerisine dalan Chereau, perdeye yansryan

iki

paragraflft bilgi

drgrnda,

filmine "giri$"

ekleme

gere[ini

dahi duymaksrzrn

seyircinin pasif merakrnr darmadafrn ediyor (9).

Y0netmen Chereau'nun Daniel Thompson'la

bidikte yazdrlr

senar-yodan gekilen

filmin

baglangrg sahnesi de, oldukga ilging ve merak

yiiklii

bir

dolduran kalabahkta

bir Katolik

(Coconnas)

_ile

_bir

Prorestanrn

(La

Mo-le'iin),

yersizlikten aynr

yatalr

paylaqtrlrnr gOrmektedir. Dolayrsryla

film,

anlamh

bir

uzlaqma sahnesiyle baglamaktadrr.

Tarihsel

bir

belgesel

izlenimini

veren Kralige Margot'nun, kalabahk kahramanlarr,

yofun

giddet, vahget ve 6liim sahneleriyle sanki R0nesans

re-simlerinden esinlenilmig Eergevelemelere dayanan gOrtinttilere sahip

oldulu

sdylenebilir.

Di[a

yandan

hlm,

karmagrk

trafrli

ve

hzla

akan sinema

dili ile

yorup sersemlettifi

seyircisini

gok gegmeden igine almaktadrr (10).

Uzerinde epeyce ufraqrlmrq, hacimli, gOrkemli ve

iki

buguk saati

ag-kn

diiqtindi.iriicii

bir

seyirlik olan Kralige Margot'nun

ilk

yanm saati,

filmde-ki

tempoyu adrm adrm yiikselterek ve saraytn igine "saatli bombayr"

yerleg-tirmekle gegmektedir. Filmde yer alan kahramanlan yeterince tanttma

kaygl-sr dahi duymayan y6netmen, sanki seyirciye de, o "katliam Oncesi gagkrnhk

halini " ya$atmaya gahgmaktadrr.

Srk srk yakrn plan gekimler kullanrlan frlm, seyirciye dehgeti en iist diizeyde hissettirmeyi baganrken, Saint Barthelemy Katliamr'nrn yer

aldrfr

sahneler ise

kimi

zaman teatral

bir

g0rtni.ime biiriinmektedir (1 1).

Tarihsel giddet iizerine yaprlmrq kanh

bir

destan olan

hlmin

dykiide

baglayrp 0ykiide biten

bir

giddet olmadrlr, seyircinin iizerine kan srgratan ve

tam anlamryla onu sa-rsan

bir

giddet

nitelifi

tagrdrlrnr belirtmek olasrdr.

Shakespeare'in

trajedilerini

andran ve

kimi

yerde

ironi

igeren

olay-lar, ihanetler, entrikaolay-lar, inanrlmaz

bir

aile, krahn "naibe"si olan ve hergeyi

parmalrnda oynatan mutlak

kbtiiliiEiin

timsali

bir

kadrn ve

diferleri, filmi

benzersiz krlan bir

yrlrn

malzemeden sadece birkagidrr. Ve av sahnesi. Once domuzun kOpeklere, sonra

kahn

domuza yem

oldufu

digerlerinin seyrettiEi av sahnesi, hergeyin yahn

bir

Ozeti gibi. Sonugta herkesin

birbirini

yedi[i

bir

diizenin

6zeti (72).

Chereau, "Kralige

Margof'

hlmini

gekerken

izleyicinin dikkatini

en Onemli bir kag noktada toplamaya gahqtrlrnr ifade ederek;

"Film,

tarihi

oldu-!u

iqin

ideyicinin

dikkati en Onemli birkag noktada toplansrn istiyordum:

in-san iligkileri, giig gatrgmalan ve Oykiinlin giddeti... Bu segimi bilerek yapum" demektedir (13).

Diler

yandan Chereau'nun gahgma y6nteminin

bir

orkestra

kini andfdrlrnr

ve oyunculardan rgrlma kadar denet]edifi filrnde, en ufak

de-taylann dahi iizerinde durdulunu vurgulamak yerinde olacaktrr. Filmde

kul-lanrlan renkler

bile, frlmin

dyktsiinii

anlalmak igin yeterli.

Gnelin

Paris'e

diiliin

iqin gelen Protestanlann tiimu, onderlerinden Henri de

Navare'ln

an-nesinin yastnt tutmalan nedeniyle kara giysiler igindedirler. Ve

filmin

ilk

da-kikalaflnda

ortaya glkan,

oliimii

ve

hoqgoriisiizliilii

simgeleyen

bu

"kara

renr"

bir rrmak gibi akarak insanlann arasrna kanqryor ve

dtiftiniin yapildtlt

Notre-Dame

Kilisesi'nin

igine kadar slzmayl bagaflyor. Filmde kanm,

gidde-tin

ve yaklagan

krym

gecesinin

vahgililinin habercililini

yapan

"kumrzt

renkler" de hakim (14).

Yonetmen

filmi

diktatle

hazrrlayp

ha

detayrn iizerinde

titizlikle

dul-maslna rafmen, bu tavnnr

ilk

bakrgta ele vermemektedir. Qi.inkii

filmin

ge-kimde gosterigli ve glizel yerler

de[il,

oyunculann hareketleri,

yiizleri

ve

mi-mikleri

6n planda yer almaktadrr.

Filmin delerini

ve

sa[lamhlrnl

arttran

di-Eer faktorler araslnda, Philippe Rousselot'nun

aynntill

kamera galtqmalarl karanhk oda ve sokaklarda

qrklandrma oldulunu

hissettirmeksizin yapma-yr baqardrlr gekimler sayrlabilir.

Goran Bregovic'in koroyla sdylenen

mtzifi

de,

ltlmin

anlattm

giicii-nti zenginlegtirerek,

filme

zaman zaman opera

izlenimi

vermektedir (15).

Tam anlamryla

Fransz

sinemaslnln gdz ahcr gdvde gOsterisi

niteli-linde

olan Kralige Margot, 6yle giiglii bir yaprt ki insantn olumlu ya da

olum-suz tepki vennemesi

imkansz.

Ama tepkiler olumlu ya da olumsuz da olsa

ortak noktayt; oyuncu kadrosunun

kusursuzlulu

ve

fzellikle

Catherine de

Medicis

roliindeki

virna Lisi'nin

biiyi.ileyici

ve her an

yerini

bulan oyunu

olu$tumaktadr

(16).

"Kralige Margot",

biiyiik

bir krytmrn, koca bir kraliyet ailesinin

tarih-ten siliniqinin, Rdnesans'tn gayri resmi tarihinin ve kana bulanmg dinsel fa-natizmin

filmi.

"Kralige Margot",

XVI.

Yiizyrlla

XX.

Yiizyrh

birbirine hayli yaklaq-trran Onyargrlaln

hlmi.

Ama aynr zamanda, Navarre'h Henri (sonradan

lkal

IV.

Henri olacaktrr) ile Margot

igin

hayatrnr veren (idealist bir Protestan) La

Mole'iin

yani bu

iki

erkefin

de Oykiisi.i. Ve temelde,

bir

ka&ntn gergek agkt keqfediginin ve Fransa'ntn kanh tarihiyle igli drgh

bir

aqk dyki.isi.iniin filmi 07).

Thomp-son'un _Eu sozleriyle ifadesini buluyor:

"senaryoyr

yazarken, Kuzey

ldan-da'da yaganan ve ardr arkast gelmeyen olaylarr da diigiinuyorduk.

Avrupa

ytizyrllardr

kaynryor, bu

galkantllarl

bizin

e payla$an

biitiin

uygarhklal

kendilerini "Kralige Margot"da giireceklerdir.

Tftkiye

de onlardan

biri-si..."(18).

Ancak

ne yazrk ki giddet devam ediyor. "Kralige Margot"da yer alan

giddedn

azalmlf

olduEunu sdylemek olanakslz

heniiz. Somali'de,

Ruan-da'da , Bosna'da, Qegenistan'da ve diinyanln pek gok yerinde $iddet siirtip

gidiyor

gtintimiizde.

"lGaiige

Margof'nun,

tarih

boltnca

insanln insana ettigi zulmiin ve

her

tiirlii

fanatizmin onadan kalkmaslna ddniik bir

illev

yerine getiren

6nem-li

sanatsal yaratllardan

bid

oldugunu sanlyoruz.

ve, "Diinya

Ho$gorti

Yllf'

ilan edilen 1995'de baskrmn, zulmiin ve giddetin yok oldugu sevgi, hoqgorii dolu

bir

diinya

diliyoruz.

FiLMiN

KADROSU

Ydnetmen : Patrice Chereau Yaprmcr: Claude

Berri

Senaryo: Daniele Thompson ve Patrice Chereau GddintU yonetmeni: Philippe Rousselot

Miizik

Goran Bregovic

Balhca rollerdeki oyuncular: KraliSe

Margot

- lsabelle

Adjani

Henri de Navarre - Danielle

Auteuil

IX.

Charles - Jean-Hugues Anglade

La

Mole

- Vincent Perez

Catherine de Medicis - Virna

Lisi.

Diler

rollerde: Dominique Blanc, Pascal Greggory, Claudio

Amen-dola ve

Miguel

Bose.

Fransa-italya ve Almanya ofiak

yaplm (i993)

1994 Cannes

Film

Festivali

Jiiri

Ozel

Odflii

1994 Cannes

Film

Festivali

En

lyi

Kadrn q,tncu Odiilii: Virna Usi _09).

DiPNOTLAR

(1)

Atilla

Dorsay, Sinema ve

QaFmrz-l, l.

B.,lstanbul,

Hil Yaynlan,

1984, s. 193.

(2) Dorsay, a.g.e., s. 195.

(3) a.g.e., s. 200.

(4)

Dewim

AlpOge, "Chereau'nun 'Kanh

Diifiin'ii", Antrakt,

Ekim

1994,

sa-yr:37,

s.22.

(5)

AnaBritannica,

C. 9, s. 1 05-1 06.

(6) Alpdge, a.g.y., s. 21.

(7) Alp0ge, "Chereau'nun 'Kanh

Dti[iin'ii",

s. 21.

(8) "La

Reine

Margot-Ikalige Margot",

Uruted

International

Pictures

Filmcilik

ve

Limited girketi, UIP-Umut

Sanat, (t.y.), s. 3.

(9) Necati Sdnmez, "R0nesanun Gayn Resmi

Tarihi",

Nokta, l6-22Ektm

1994,

y:lr

12,

say:

43, s. 7 5.

(10) Sungu Qapan, "Tarihsel Usttin Yaprm

Dedilin

B0yle

Olur

igte",

Cum-huriyet,

14

Ekim

1994, s. 15.

(11) Sdnmez, a.g.y.

(12) _{Qapan, a.g.y.}

(13) Serge Toubiana, "Patrice Chereau ve Daniele Thompson'la Sdylegi:

in-san

iligkileri,

_{Giiq Qatrgmalan ve}

_$iddet",

Antrakg

gev.

Dewim

Al-p6ge,

Ekim

1994, sayr 37, s. 25.

(14) Alp0ge, "Chereau'nun 'Kanh

Diiltin'ii",

s.20.

(15) "Kralige Margot",

Fida FiIm

Sinema

Dergisi,

23 ELtm 1994,

yll:2,

sa-yr:60, s. 5.

(16)

Devrim

Alp6ge, "Cannes'a Taze Kan",

Antrakt,

Temmuz 1994, sayr: 34,

s.20.

(17) "Fransz Tarihinden Kanh Bir Yaprak",

Nokta,

9-15

Ehm,

yrl: _{12 , sayr:}

42,

s.74.

(18) Devrim Alp0ge, "Kralige Margot'nun Senaryo

Yazur

Daniele Thomp-son'la S0ylegi: 'Ti.irkiye

Tarihi

Agrdan

Bizim Komgumuzl"',

Ant-rakf

Ekim

1994,

sayr 37,s.

25.