SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
ÜRETİM YÖNETİMİ ve PAZARLAMA BİLİM DALI
KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELERDE
PAZARLAMA ETKENİ OLARAK E-TİCARET
Anna NİKONOVA
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Yrd.Doç.Dr Mehmet YILDIZ
Konya - 2010
T.C.
ak ak uy bi Bu tezin kademik kur kademik kur ygun olarak ilimsel kurall n proje safha rallara özenle rallar çerçev hazırlanan b lara uygun o SELÇ Sosyal Bili BİLİ asından sonu e riayet edil vesinde elde bu çalışmada larak atıf yap
T.C. ÇUK ÜNİVE imler Enstit İMSEL ET uçlanmasına ldiğini, tez i edilerek su a başkalarını pıldığını bild ERSİTESİ tüsü Müdürl TİK SAYFA kadarki bütü içindeki bütü unulduğunu, ın eserlerind diririm. lüğü ASI ün süreçlerde ün bilgilerin ayrıca tez y den yararlanı An e bilimsel eti n etik davran yazım kural ılması durum nna NİKON iğe ve nış ve llarına munda NOVA
A Pa ya ta Anna NİKON azarlama Et apılan savun arafından yü Y NOVA tara tkeni olarak nma sınavı üksek lisans SELÇ Sosyal Bili YÜKSEK L afından hazı k E-Ticaret sonucunda tezi olarak Başkan Üye Üye T.C. ÇUK ÜNİVE imler Enstit LİSANS TE ırlanan Küç başlıklı bu oybirliği/oy k kabul edilm ERSİTESİ tüsü Müdürl EZİ KABUL çük ve Orta u çalışma … yçokluğu ile miştir. İm İm İm lüğü L FORMU a Büyüklükt ……../……../ e başarılı bu mza mza mza U teki İşletme /…….. tari ulunarak, jü elerde hinde ürimiz
ÖNSÖZ
Akademik hayat insana birçok değerler kazandıran bir süreçtir. Bu süreçte insan her geçen gün biraz daha olgunlaşarak, bildiklerinin üzerine yeni bilgiler katarak yoluna devam etmektedir. Bu sürecin bir ürünü olan “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerde Pazarlamanın Etkeni Olarak E-Ticareti” adlı bu çalışmada da birçok insanın emeği vardır. Başta değerli tez danışmanım Sayın Yrd.Doç.Dr Mehmet YILDIZ olmak üzere, akademik hayatımda önemli yerleri olan benden maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen çok değerli aileme ve eşime sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Te ge K “K ad ol ba ol an tic ile Ö ğrencinin Ad An Bil Da ezin Adı KOBİ elişmesini v KOBİ’ler içi Küçük ve O dlı bu çalışm Birinc larak incel ahsedilmişti larak incele nlatılmıştır. caret süreci e uygulanm Anah dı Soyadı na Bilim / lim Dalı anışmanı İ’lere globa ve pazarlam in ne kada Orta Büyükl ma üç bölüm ci bölümde lenmiştir. ir. İkinci b enmiştir, e-Üçüncü b ine geçerke mış olan anke htar Kelime SELÇ Sosyal Bili Anna N İşletme Yrd.Do Küçük Etkeni al düzeyde masını etkil ar faydalı o lükteki İşlet mden oluşm Kobi’nin n Kobi’lerde ölümde paz -ticaret kav bölümde ise n ve uyum et çalışması eler: E-Tica T.C. ÇUK ÜNİVE imler Enstit Nikonova e / Üretim Y oç.Dr Meh k ve Orta Bü i Olarak E-T ÖZE iş yapabilm leyen e-tica olup olmad tmelerde Pa maktadır. ne anlama g e pazarlam zarlamanın vramı ele a e Kobi’lerin sürecinde ının sonuçla aret, Pazarla ERSİTESİ tüsü Müdürl N Yönetimi ve hmet YILDI üyüklükteki Ticaret ET menin altyap aretin ne ka dığını araşt azarlamanın geldiği, özel ma ve ele tanımı, tür alınarak tan n e-ticaret yaşadıkları arı bulunma ama, Kobi lüğü Numarası 07 e Pazarlama IZ i İşletmelerd pısını sağlay adar etkin o ırmak ama n Etkeni Ol llikleri ve s ektronik ti rleri ve öze ımı, türleri hakkındaki sorunları b aktadır. 742270210 a de Pazarlam ayan, KOBİ olup olmad acıyla hazır larak E-Tic sorunları ay icaret hak ellikleri ay i gibi özell ki görüşlerin belirlemek a 18 ma İ’lerin dığını, rlanan areti” rıntılı kında rıntılı likleri ni, e-amacı
Te En pr fo pr se al oo fin fir K Ö ğrencinin Ad An Bil Da ezin Adı This nterprises” rovides infr or them. Thi First roblems. An econd chapt lso explans options. In nd out the o rst impleme Key Words: dı Soyadı na Bilim / lim Dalı anışmanı work nam is prepared astructure o is work con chapter ex nd also men ter exemine s the defini third chapte opinions of entation E-Trade, M SELÇ Sosyal Bili Anna N İşletme Yrd.Do Küçük Etkeni ed “E-Trad d with aim of working c ntains 3 chap emines in ntioned abo es in detail ition of el er you will f SMEs reg Marketing, S T.C. ÇUK ÜNİVE imler Enstit Nikonova e / Üretim Y oç.Dr Meh k ve Orta Bü i Olarak E-T SUMM ding As a m to researc capability o pters. detail the out marketin definition ectronic-tra find the re arding e-tra SME ERSİTESİ tüsü Müdürl N Yönetimi ve hmet YILDI üyüklükteki Ticaret MARY Factor on ch the effec on global lev meanign o ng and elec of marketin ading, the sults of the aiding, the p lüğü Numarası 07 e Pazarlama IZ i İşletmelerd Small and ctivnes of e vel of SME of SME, its tronic-tradi ng, its optio types it ha survey wh problems th 742270210 a de Pazarlam d Medium-e-trading, w E and the use
s proporties ing in SME ons and typ ave and ge hich was ma hey faced d 18 ma -sized which e of it s and E. The pes. It eneral ade to during
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ... ii
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ... iii
ÖNSÖZ ... iv
ÖZET ... v
SUMMARY ... vi
KISALTMALAR ... xi
TABLOLAR LİSTESİ ... xii
GİRİŞ ... 1
1. BÖLÜM ... 3
1. KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELER ... 3
1.1 İşletme Tanımı ... 3
1.1.1 İşletmelerin Büyüklüğe Göre Sınıflandırılması ... 4
1.2 KOBİ Tanımları ... 6
1.2.1. Türkiye‘deki KOBİ Tanımları ... 12
1.2.2. Amerika Birleşik Devletleri’nde KOBİ Tanımı ... 17
1.2.3. Avrupa Birliği Ülkelerinde KOBİ Tanımları ... 18
1.2.4. Asya Ülkelerinde Kobi Tanımları ... 23
1.2.5. Arap Ülkeleri’nde KOBİ Tanımı ... 24
1.2.7. Brezilya’da KOBİ Tanımı ... 25
1.3. KOBİ’lerin Özellikleri ... 25
1.4. KOBİ’lerin Önemi ... 28
1.4.1. KOBİ’lerin Sağladıkları Faydalar ... 30
1.4.2. KOBİ’lerin Ekonomiye Katkıları ... 31
1.5. KOBİ’lerin Finansmanı ... 32
1.6. KOBİ’lerin Sorunları ... 36
1.7. KOBİ’lerde Pazarlama ... 38
1.7.1. KOBİ’lerde Pazarlama E-Ticaret ... 41
1.7.2. Elektronik Ticaretin Yaratabileceği Değişimler ... 45
1.7. 3. E-Ticaretin KOBİ’lere Etkileri ... 45
1.7.4. E-Ticaret ve KOBİ’lere Sağladığı Faydalar ... 46
2 BÖLÜM ... 49
2.ELEKRONİK TİCARET VE PAZARLAMA BOYUT ... 49
2.1 E-Ticaretin Tarihi Gelişimi ... 49
2.1.1. Türkiye’de Elektronik Ticaretin Gelişimi ... 49
2.2. İnternet ... 50
2.2.1 Türkiye’de İnternetin Gelişimi ... 56
2.3. Küreselleşme ... 58
2.5. Elektronik Ticaretin Araçları ... 64
2.6. Elektronik Ticaretin Türleri ... 65
2.6.1. B2B (Business to Business) ... 65
2.6.2. B2C (Business to Customers) ... 67
2.6.3. E-Devlet (E-Government) ... 68
2.7. Elektronik Ticaretin Avantaj ve Dezavantajları ... 68
2.8. Pazarlama Tanımı ... 73
2.9. Pazarlamanın Türleri ... 75
2.9.1. Gereksinimleri Karşılayan Pazarlama ... 75
2.9.2. Gereksinimleri Tahmin Eden Pazarlama ... 76
2.9.3. Gereksinimleri Oluşturan Pazarlama ... 76
2.9.4 Kitlesel Pazarlama ... 77
2.9.5 Müşteri Düzeyinde Pazarlama ... 77
2.9.6. Çok Uluslu Pazarlama ... 77
2.10. Pazarlama Yönetimi ... 78
2.11. Pazarlama Karması ... 80
3 BÖLÜM ... 82
3. KOBİ’LERDE E-TİCARETİN ETKİSİ ÜZERİNE SAHA ÇALIŞMASI ... 82
3.1. Araştırmanın Kapsamı ... 84
3.3. Kullanılan Analiz Yöntemleri ... 85
3.4. Bulgular ve Yorumlar ... 86
3.4.1. Güvenilirlik Analizi ... 86
3.4.2. Şirketlere Ait Bilgiler ... 87
5.4.3. Hipotez Testleri ... 98
SONUÇ ... 102
ANKET FORMU ... 104
KAYNAKÇA ... 110
KISALTMALAR
E-Ticaret Elektronik Ticaret
B2B Business to Business
B2C Business to Customers
UNCTAD Birlişmiş Milletler Ticaret Kalkınma Konferansı KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı
ABD Amerika Birleşik Devletleri
TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu DPT Devlet Planlama Teşkilatı
TOSYÖV Türkiye Orta Ölçekli İşletmeler Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticileri Vakfı
SBA Small Businnes Administration (Küçük İşletmeler Teşkilatı)
AB Avrupa Birliği
OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi E-Shops Elektronik Dükkanlar
E-Malls Elektronik Tedarik E-Auctions Elektronik Açık Arttırma
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Türkiye’deki Yasal KOBİ Tanımı………... 41
Tablo 2. ABD’de İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği……… 42
Tablo 3. Avrupa Birliği Ülkelerinde KOBİ Tanımı……… 43
Tablo 4. Güvenilirlik Analizi……….. 69
Tablo 5. Şirketlerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımları………. 70
Tablo 6. E-Ticaret Kullanarak Satış Yapanların Ne Kadar Süredir Satış Yaptıklarının Dağılımı………. 70
Tablo 7. E-Ticaret Yapabilmek İçin Finansal Destek Alanların Dağılımı………. 71
Tablo 8. E-Ticaret Yapabilmek İçin Kurumsal Destek Alanların Dağılımı……... 71
Tablo 9. Şirketteki Çalışan Sayısına Göre Dağılım……… 72
Tablo 10. E-Ticaretin İşletmelere Sağladığı Faydaların Dağılımı……….. 72
Tablo 11. E-Ticaret Sonrasında Karlılık Oranları Artanların Dağılımı………….. 73
Tablo 12. E-Ticaret Sonrasında Karlılık Oranları Artanların, Karlılık Oranlarının Artış Miktarının Dağılımı………. 73
Tablo 13. E-Ticarete Geçiş Döneminde Yaşanılan Sorunların Dağılımı………… 74
Tablo 14. E-Ticarete Uyum Sürecinde Yaşanılan Sorunların Dağılımı…………. 75
Tablo 15. E-Ticaret İle İlgili Görüşlerin Dağılımı……….. 77
Tablo 16. İşletmelerin E-Ticaret Hakkındaki Görüşlerinin Faaliyet Alanına Göre Farklılık Gösterip Göstermediğini Test Eden F Testi………. 82
Tablo 17. İşletmelerin E-Ticaret Hakkındaki Görüşlerinin E-Ticareti Kullanma Durumuna Göre Farklılık Gösterip Göstermediğini Test Eden F Testi….. 82
Tablo 18. İşletmelerin E-Ticaret Hakkındaki Görüşlerinin Finansal Destek Alma Durumuna Göre Farklılık Gösterip Göstermediğini Test Eden T Testi…. 83 Tablo 19. İşletmelerin E-Ticaret Hakkındaki Görüşlerinin Kurumsal Destek Alma Durumuna Göre Farklılık Gösterip Göstermediğini Test Eden T Testi…. 83 Tablo 20. İşletmelerin E-Ticaret Hakkındaki Görüşlerinin Şirketlerin Çalışsan Sayısı Durumuna Göre Farklılık Gösterip Göstermediğini Test Eden F Testi….. 84
GİRİŞ
20. yüzyılın ikinci yarınsında ortaya çıkan küreselleşme ve internet sayesinde dünyadaki büyük sınırlar ortadan kalkmış ve dünya büyük bir pazar haline gelmiştir. İletişim teknolojilerindeki gelişmeler, bir yandan küreselleşmeyi hızlandırmakta, diğer yandan da işletmelerin faaliyetlerini önemli bir şekilde etkilemektedir. Bilgisayar kullanımının artması, internetin ortaya çıkması ve uluslararası boyutlarda kullanımı ile işletmelerin giderek internet ortamına girdikleri, web siteleri kurdukları, bu kurulan web sitelerinden satış yaptıkları ve tüketicilerin ise giderek artan bir oranda internetten alışverişi tercih ettikleri görülmektedir.
Teknolojinin gelişmesi ve internet ile günümüzde alışveriş, sanal marketlerde sanal paralar kullanılarak, alınacak mal görülmeden ve nakit para verilmeden yapılmaktadır. İletişim teknolojilerinin ve internet kullanımının hızla gelişmesi ile dünyada yeni bir ekonomik düzeni yaygınlaştırmaktadır. Buna bağlı olarak; coğrafi sınırlar ortadan kalkmış, satıcı ile alıcının buluştuğu yer olan pazarlar, farklı bir boyut kazanmış ve satıcılar tüm dünyayı müşteri kabul ederek ticari faaliyetlerini web tabanlı sistemlere kaydırmışlardır. Küreselleşen dünya ekonomisinin bu yeni ticaret biçimine e-ticaret (elektronik ticaret) adı verilmektedir.
Elektronik ağlar ve internet üzerinden yapılan e-ticaret, özellikle internetin yaygınlık kazanmasıyla birlikte daha da hız kazanmıştır. E-ticaret sadece sipariş vererek bir ürünü satın almaktan öte, bir hizmet pazarlama aracı haline gelmiştir.
Günümüz dünyası alışverişini artık e-ticarete taşımaktadır. Çok sayıda bilinçli tüketicinin katkısıyla mal ve hizmet konusunda geniş bir ürün yelpazesi ve fiyat seçeneği sunan sektör her yıl daha da büyümekte ve kurumsallaşma yolunda hızla ilerlemektedir. Bu süreçte teknolojik ürünler e-ticaret şirketleri için dinamo görevi görmektedir.
İnternet ortamındaki fırsatları gören birçok yatırımcı e-ticaret şirketleri kurmaktadır. Sanal şirketler ardı ardına faaliyete geçmektedir. E-ticaret şirketlerinin sayısının çoğalması rekabeti arttırmaktadır.
Bu çalışmada e-ticaretin KOBİ’ler üzerindeki etkileri incelenmiştir. E-ticarete geçiş aşamasında KOBİ’lerin gereksinimleri, yaşadıkları sorunlar, sorunlar karşısındaki tutumları ve geçiş sonrasında e-ticaretin KOBİ’lere olan etkileri araştırılmaktadır.
Birinci bölümde Kobi’nin ne anlama geldiği, özellikleri ve sorunları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Kobi’lerde pazarlama ve elektronik ticaret hakkında bahsedilmiştir. İkinci bölümde pazarlamanın tanımı, türleri ve özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir, e-ticaret kavramı ele alınarak tanımı, türleri gibi özellikleri anlatılmıştır. Üçüncü bölümde ise Kobi’lerin ticaret hakkındaki görüşlerini, e-ticaret sürecine geçerken ve uyum sürecinde yaşadıkları sorunları belirlemek amacı ile uygulanmış olan anket çalışmasının sonuçları bulunmaktadır.
1. BÖLÜM
1. KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELER 1.1 İşletme Tanımı
İşletme, insan ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan, işleyen veyaişletilen iktisadi birime denir. İktisadi birimin sürekli veya süreksiz oluşu, kendisine ve başkasına mal ve hizmet üretmesi, sahibinin tek veya çok olması, liberal sosyalist veya karma ekonomik düzende işlemesi, sahibinin kişi, özel sektör veya devlet sektör oluşu, iktisadi birimin işletme sayılması için herhangi bir engel teşkil etmez. Esas olan, bu iktisadi birimin fayda yaratması, bir diğer ifadeyle, insan ihtiyaçlarını karşılayacak mal ve hizmetlerin üretimiyle uğraşmasıdır. İktisadi mal veya hizmet üretimini gerçekleştirmek için bir takım üretim faktörlerinin bir araya getirilmesi gerektiğine göre, işletmede üretim faktörleri uygun oranda birleştirmek üzere bir araya getirilir. Böylece bir iktisadi birim olan ve teknik faaliyetlerin de yürütüldüğü işletmenin iki temel özelliği vardır:
1)İktisadi mal ve hizmetlerin üretimini gerçekleştirmek için işlemekte oluşu;
2) İktisadi mal ve hizmetlerin üretiminingerçekleştirilmesi için gerekli teknik ve üretim faktörlerinin uygun ortamda bir araya getirilmiş olması.
Bu iki özellik bir araya geldimi işletme denen iktisadi ve teknik birim ortaya çıkar. İşletme amacı itibariyle iktisadi ve yapısı itibariyle de teknik bir birimdir. Bu özellikler bir araya geldikten sonra, bunun devamlılığı, sahibi, içinde bulunduğu iktisadi ve politik sistem şartşlar önemli değildir. Bu şartlar, meydana gelen birimin işletme olma özelliğinin etkilemez (Ertürk, M., 2001:5).
Koontz ve O’ Doneell ‘ın tanımlarına göre işletme, ortak bir amaca ulaşmak için birkaç kişinin bir araya gelmesi ve bu ortak amaca ulaşmak için zaman, çaba, rahatsızlık gibi faktörlerin minimuma getirilmesidir.
Stoner e göre ise işletme, bir kuruluşun planlanmış amaçlarına ulaşmak için bu kuruluşun planlamalarının yönetimi, çalışanların kontrölü ve organize kaynaklarının kullanılmasıdır ( Lorenzana, C., 1998:4).
1.1.1 İşletmelerin Büyüklüğe Göre Sınıflandırılması
İşletmelerde uğraşılacak konu seçildikten sonra nasıl bir üretim hacmiyle işe başlanacağı konusunda işletme yöneticileri karar vermek durumundadırlar. Bu karar işletmenin üretim hacmini belirleyecektir. Üretim hacmi ile işletmenin büyüklüğü arasında sıkı bir ilişki olduğu açıktır. İşletmenin büyüklüğü kavramı, kullanılan veya kullanılacak amaca göre değişmektedir. Başka bir ifadeyle büyüklük ölçütleri kişilere ve anlayışlara göre değişmektedir ( İskenderoğlu, Ö, 2008:10-12).
Birçok ekonomi yazılarında işletme büyüklükleri küçük, orta büyük işletmeşeklinde belirtilmiştir. Ancak böyle bir sınıflamada işletmeye ait hangi değişkenin kullanılması gerektiği üzerine bir görüş birliği yoktur. Satış tutarı, sermaye miktarı, aktif hacmi, çalışan sayısı bu alanda en çok kullanılan bazı ölçütlerdir. Burada kullanılan ölçüte göre işletmeler büyüklük konusunda farklılaşabilmektedir. Ancak bu ölçütler yalnız başına işletme büyüklüğü hakkında kesin yargılar vermeyebilir. Bu nedenle işletmeler karşılaştırılırken bu ölçütlerin iyice analiz edilmesi ve birkaç ölçütün aynı anda kullanılması gerekebilir.
Günümüzde işletme sınıflandırması gerçekleştirilirken Avrupa Birliği çerçevesinde uyum sağlanmaya çalışılmaktadır. AB’nin KOBİ tanımına uyumun sağlanması hususu; Türkiye’nin, AB’ye adaylık sürecinde Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanarak ülkemize sunulan İlerleme Raporlarında ve 2003 yılında Türkiye için hazırlanan Katılım Ortaklığı Belgesinin kısa vadeli tedbirleri arasında da vurgulanmaktadır. KOBİ’lere ilişkin tüm uygulamalarda AB’ye uyumlu bir tanımın kullanılması amacıyla gerekli yasal düzenlemenin gerçekleştirilmesine yönelik olarak bu çalışmalar, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülmüş ve16 Nisan 2005 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘5331 sayılı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanuna Bir Ek Madde Eklenmesineİlişkin Kanun’ çerçevesinde tanımın belirlenmesine yönelik
hukuki altyapı oluşturulmuştur. Bu kanuna istinaden yürütülen “KOBİ Tanımı” uyum çalışmaları çerçevesinde hazırlanan “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik”, 2005/9617 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ekinde 18 Kasım 2005 ve 25997 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 18 Mayıs 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik’in amacı, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin tanımının belirlenmesi ve bu tanımın tüm kurum ve kuruluşların uygulamalarında esas alınmasının sağlanmasıdır. “Küçük ve Orta Büyüklükteki 12 İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik” kapsamında olan işletmeler; ölçeklerine, mali bilânçolarına ve türlerine göre sınıflandırılmışlardır, ilgili sınıflandır sınıflandırma Tablo1’de görülebilir
Tablo 1. İşletmelerin Büyüklüklerine Göre Sınıflandırılması Tanım Kriteri Mikro İşletme Küçük
İşletme Büyük İşletme AB Çalışan Sayısı ≤10 ≤50 ≤250 Net Satış Hasılatı
≤ 2 Milyon € ≤ 10 Milyon € ≤ 50 Milyon € Yıllık Mali
Bilançosu ≤ 2 Milyon € ≤ 10 Milyon € ≤ 43 Milyon €
TÜRKİYE Çalışan Sayısı 0 - 9 10 - 49 50 - 249 Net Satış Hasılatı ≤ 1 Milyon YTL ≤ 5 Milyon YTL ≤ 25 Milyon YTL Yıllık Mali Bilançosu ≤ 1 Milyon YTL ≤ 5 Milyon YTL ≤ 25 Milyon YTL
(Kobi Stratejisi ve Eylem Planı 2007 –2009: 22).
İş hayatında yükümlülüklerini zamanında yerine getiren, başarılı işletmeler aynı zamanda büyük işletmeler olarak nitelendirilirler. Büyük işletmelere kredi sağlanması, üretim pazarlama ve rekabet açılarından daha avantajlı olmaları nedeniyle girişimci işletmesini dışarıya karşı büyük görünmesini arzulamaktadır. Büyük işletmelerde sermaye olanakları ve yönetimde çok aşamalı işbölümü ve düzenleştirmeye dayanan organizasyon olanaklarına göre, teknik koşulların sağlamış olduğu şartlar yanında monopolcü bir durum yaratılıp yaratılmaması işletme
büyüklüğünün sınırlarını belirlemede önemli bir rol oynamaktadır (Alpugan ve diğerleri, 1993:63 - 64).
1.2 KOBİ Tanımları
KOBİ olarak adlandırılan küçük ve orta boy işletmeler, Sanayi Devrimi gerçekleşip de “kitle üretimi” ve “fabrika sanayi” ortaya çıkıncaya kadar temel üretim birimi olarak ekonomide yerlerini almışlardır. Her ne kadar Sanayi Devrimi KOBİ türü girişimler yerine, ölçek ekonomisi olarak ifade edilen büyük ölçekli girişimleri öncelemiş olsa da, kendilerine özgü avantajları sebebiyle, küçük ve orta ölçekli işletmeler, ülkelere göre farklılıklar göstermekle beraber önemlerini korumuşlardır. Gelişmiş ülkelerde büyük işletmelerin tartışılmaz ekonomik ağırlığına ve küçük işletmeleri rekabet dışı bırakmalarına rağmen, sermaye birikiminin yeterli olmadığı, bankacılık sisteminin yeterince gelişmediği ülkeler başta olmak üzere KOBİ’ler, üretim ve istihdam açısından dünya ekonomisine katkıda bulunmayı sürdürmüşlerdir (Aykaç v.d., 2007: 151).
Kısıtlı sermaye ve pazarlama olanaklarına rağmen, kendi çabasıyla ayakta duran, bu çabayla gerek kendi ülkesinin gerekse diğer ülkelerin piyasalarına mal ve hizmet üretip sunan, o ülkede oluşabilecek herhangi bir ekonomik buhranda, ülkenin geniş kesimleri, yani işçi, memur, çalışanlarla birlikte yoğun olarak olumsuz etkilenen, büyük işletme ve firmalar, ekonomik sistemde oluşan bunalımlar sonucu yatırımlarını rahatlıkla transfer edip, siyasi sorunu ve ekonomik problemi olmayan ülkelere ve pazarlara kaydırabilirken, ekonomik olumsuzluğu finans darlığı, sermaye azlığı, kısıtlı kapasite ve pazar daralması nedeniyle olanca şiddetiyle hisseden, bunun sonucu ağır yaralar alabilen, iflas kelimesiyle yaşayan ama buna rağmen yine de üreten, ekonomik gelişme ve büyüme dönemlerinde ise sınırsız başarı hikayeleri yaratan, toplam ve oransal olarak o ülke için büyük işletmelerden çok daha fazla katma değer yaratabilen tüm ticari, sınai ve hizmet işletmeleri birer KOBİ´dir diyebiliriz (http://www.kobitek.com/makale.php?id=70, 2005 )
KOBİ’lerin önemi ilk kez 1970’lerde kavranmaya başlanmıştır. 1970’te yaşanan petrol odaklı küresel ekonomik krize bağlı olarak, II. Dünya Savaşının sona ermesinden beri desteklenen büyük firmaların önemli bir bölümünün iflas etmesi, buna karşılık KOBİ’lerin fazla etkilenmemesi dikkatleri KOBİ’lere çekerek bu tür işletmelerin çok yönlü destek bulmalarına yol açmıştır. Verilen desteklerle güçlenen KOBİ’lerin sosyo-ekonomik yapıdaki işlevsellikleri daha belirgin biçimde anlaşılmaya başlanmıştır. Gelişmiş ülkelerin mevcut konumlarına ulaşmalarında bu işletmelerin önemli bir role sahip oldukları kabul edilmektedir. Öyle ki, bu ülkelerde küçük ve orta boy işletmelerin ekonomik yapının ana gövdesini oluşturdukları görülmektedir. Bu nedenle söz konusu ülkelerde ekonomik kalkınma programlarının ve sosyal gelişme stratejilerinin merkezi öğesi haline gelerek, devletin kalıcı politikaları arasında yer almaya başlamışlardır. Ulusların ekonomik kalkınma ve sosyal gelişme bakımından arzu edilir noktaya taşınmalarında KOBİ’lerin öneminin anlaşılmasıyla bu tür işletmeler gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde de kabul görmeye ve hükümetlerce teşvik edilmeye başlanmışlardır (İlhan, 2004: 82).
Günümüzde artık ekonomik gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun, KOBİ’ler tüm ülkelerde hem sayısal hâkimiyetleri, hem de yeni iş yaratma kapasiteleri açısından o toplumun can damarlandır, belkemiğidir; ekonomik sistemin önemli ve vazgeçilmez unsurlarıdır. Hatta denebilir ki, bir ekonominin gücü, canlılığı ve dinamizmi, sahip olunan KOBİ’lerin nitelikleri ve gücü ile paralel bir seyir göstermektedir.
Dünya genelinde isletmelerin % 95’i KOBİ niteliğinde ve istihdamın % 66’sı, üretimin % 55’i KOBĐ’ler tarafından sağlanmaktadır (Business Europe, 2000: 9).
Günümüzde artık ekonomik gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun, KOBİ’ler tüm ülkelerde hem sayısal hâkimiyetleri, hem de yeni iş yaratma kapasiteleri açısından o toplumun can damarlandır, belkemiğidir; ekonomik sistemin önemli ve vazgeçilmez unsurlarıdır. Hatta denebilir ki, bir ekonominin gücü, canlılığı ve dinamizmi, sahip olunan KOBİ’lerin nitelikleri ve gücü ile paralel bir seyir göstermektedir.
Türkiye ekonomisinde önemli yere sahip KOBİ niteliğinde işletmeler, son yıllarda dünyada küreselleşme ve bölgeselleşme eğilimiyle birlikte artan rekabet ortamından önemli ölçüde etkilenmekte ve bu durum KOBİ’lerin sorunlarının çözümünü daha önemli ve ivedi hale getirmektedir. Literatürde yer alan çalışmaların önemli çoğunluğu KOBİ’ler ile ilgili sorunların belirli yönlerine yoğunlaşmakta ve belirli bölgelerdeki işletmeler temel alınmaktadır. Bu nedenle değerlendirmelerde çoğu zaman bütün gözden kaçmakta ve bu çalışmalar arasında koordinasyon sağlamak zorlaşmaktadır (Müslümov, 2002: 1).
Gelişmiş ülke ekonomilerinde ülkemizde olduğu gibi girişimciliğin yaklaşık %98’inin şirketler eliyle yürütülmesi küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin ekonomideki yerini ve önemini artırmıştır. Şimdi devletler bu işletmelerin sorunlarını gidermek onları ekonomide layık oldukları yere taşımak ve bu işletmelerden en yüksek düzeyde verim elde etmek için büyük çaba harcamaktadırlar. (TMMBO Makine Mühendisleri Odası, 1999: 89).
Bütün ekonomilerin temel dinamiğini oluşturmalarına rağmen, bugün Dünya literatüründe üzerinde görüş birliği sağlanmış KOBİ tanımı bulunmamaktadır. KOBİ’ler, gerek kendi yapıları gerekse faaliyette bulunduğu ülke ekonomilerdeki farklılıklar nedeniyle her ülkede aynı özellikleri taşımadığından, dünya üzerinde genel kabul görmüş bir KOBİ tanımı yapılamamıştır. Her ülke, kendi ekonomik imkânları, istihdam oranları, iş kolu, personel sayısı, sermaye miktarı, makine parkları, ithalat-ihracat rakamları, üretim teknikleri ve kullandıkları teknolojik imkânlar gibi farklı nitel ve nicel unsurları kullanarak tanımla yoluna gitmiştir (Soydal, 2006: 540).
KOBİ’ler büyük işletmelerin bir minyatürü değildir. Dolayısıyla farklı özelliklere sahip bu işletmeleri büyük işletmelerden ayıran özelliklerin ortaya konması gerekir. Bu özelikler, küçük ve orta ölçekli işletmeler grubunu büyük işletmelerden ayıran belirgin farklılıklar yansıtabilmeli, tanımlanmasına yardımcı olmalıdır. İşte bu tür özellikler küçük ve orta ölçekli işletmelerin nitel ve nicel ölçütlerini oluşturur (Müftüoğlu ve Durukan, 2004: 53).
İşletme büyüklüğünün ve özellikle de küçük ve orta ölçekli işletmeler olgusunun belirlenmesinde ve tanımlanmasına nicel ölçütler yanında nitel ölçütlerin de gerekliliği sık sık vurgulanmaktadır.
KOBİ’lerin nitel özelliklerini aşağıdaki gibi açıklayabiliriz (Koç, 2008: 5).
1. KOBİ’lerin ayrı bir finansman bölümü yoktur. Finansman konusunda
eleman olmadığı için finansal koşullar iyi değerlendirilemez.
2. Kredi temininde KOBİ’ler zorlanmaktadır. Büyük işletmelere nazaran
KOBİ’ler daha yüksek maliyetli krediler bulabilmektedir.
3. KOBİ’ler, işletmenin sahibi ile özdeşleşmiştir. Kredi bulurken işletmenin
performansından ziyade, sahibinin kişi olarak gösterebileceği teminatlar dikkate alınmaktadır.
4. İşletmenin iflası durumunda aile işletmesi olan KOBİ’lerde işletme sahibi tüm mal varlığı ile sorumlu olmaktadır. Bu da işletmelerin kredi
kullanımında çekinmelerine, yatırım planlaması yapamamalarına ve gelecek planlamasında tereddütlere neden olmaktadır.
5. Otofinansman açısından KOBİ’ler zor durumdadır. Otofinansman unsuru
olan amortisman miktarı KOBİ’lerde yetersiz seviyededir.
6. Sıradan teknoloji kullanmaları, emek-yoğun üretim şeklinde çalışmaları, rekabet edebilmelerini engellemektedir. Küresel olarak teknolojik
ilerlemelere nazaran, KOBİ’lerin bunlardan faydalanamamaları büyüme ve rekabet problemleri ile karşı karşıya kalmalarına neden olmaktadır.
7. KOBİ’lerin pazarlama ile ilgili problemleri de vardır. Reklam, satış
sonrası hizmetler gibi pazarlama araçlarından ekonomik yetersizlikler nedeniyle yeterince yararlanamamaktadırlar.
8. Küçük işletmelerde atölye tarzı üretim söz konusudur. Bunun aksine
büyük işletmelerde daha çok kitle üretim tarzı hakimdir.
9. KOBİ’lerin en önemli özelliği koşullara kolay adaptasyondur. İşte bu
esnekliğini gerek siparişleri teminde gerekse de kaliteli ustabaşı yetiştirmede göstermekte, bazen iyi bir okul yerine de geçmektedir.
KOBİ’lerin tanımında en çok başvurulan yol nicel ölçütlerdir. İşletme büyüklüğünü nicel ölçütlere dayanarak ölçme ve buna göre işletmeleri küçük, orta ve büyük işletmeler şeklinde sınıflandırma, bu tür bir yaklaşımı gerekli kılmaktadır. Küçük ve orta ölçekli işletmelerin belirlenmesinde, özellikle işletme iktisadına başvurulan nicel ölçütler çok çeşitlidir. Literatürde önerilen nicel ölçütler aşağıdaki şekilde belirlenebilir (Müftüoğlu, Durukan, 2004: 76).
• Personel sayısı • Çalışma süresi
• Ücret ve işgücü maliyet toplamı • Sabit varlıkların miktarı ve değeri
• Makine sayısı, park değeri ve makinelerin iş zamanı fonu toplamı • Yıllık amortisman tutarı
• Kullanılan alan veya hacim
• Kullanılan malzeme miktarı veya maliyeti, • Kullanılan enerji miktarı veya maliyeti
• Toplam sermaye, özsermaye, çalışma sermayesi ve sabit sermaye • İş istasyonu sayısı
• Sipariş sayısı ve tutarı
• İşletme kapasitesi ve kapasite kullanım derecesi • Vardiya sayısı
• Üretim derinliği
• Satış tutarı, kar hacmi, katma değer ve ödenen vergi tutarı • Net pazar payı
Yukarıda belirlenen ölçütlerin her biri KOBİ olgusunu az veya çok ifade etmektedir. Bu ölçütlerden KOBİ olgusunu en iyi şekilde ifade edebilenler ayrılmalı veya bu niteliğe yeterinde sahip olmayan nicel ölçütler dışlanmalıdır. Bu amaçla nicel ölçütün rakamlarla ifadesi ile nicel ölçüte esas alınması gereken verinin sağlanabilirliği özellikle göz önünde tutulmalıdır.
Ülkeler arasında ve hatta ayni ülkedeki kurumlar arasında KOBİ tanımı konusunda bir fikir birliği yoktur. Çünkü Küçük ve Orta Boy İşletme kavramlarını belirleyen özellikler, işletmenin bulunduğu yere, zamana ve ortama göre değişmektedir. Bu değişim nedeniyle KOBİ’lere ilişkin objektif bir tanım vermek oldukça zordur. Bu nedenle ülkemizde Küçük ve Orta Boy İşletmelere ilişkin tanımları verirken bu farklılıkları da göz önüne alarak çeşitli kuruluşlara ait KOBİ tanımlarına yer vermenin daha uygun olacağını düşünülebilir (Uslu ve Yavuz, 2002: 134).
Yapılmış olan KOBİ tanımlarında, hem bilim adamları ve araştırmacılar arasında, hem de aynı ülkede yer alan çeşitli kurumlar ve yasalar arasında görüş birliğine varılamamıştır. KOBİ kavramının hukuki olmaktan çok ekonomik bir anlam taşıyor olması nedeni ile, işletmelerin faaliyette bulundukları iş kolları ve kullandıkları üretim tekniklerine bağlı olarak kültürden kültüre, ülkeden ülkeye ve bölgeden bölgeye farklı tanımlar yapıldığı görülmektedir (Bulut v.d., 2006: 151).
Farklı kuruluşlar belli özellikler kullanarak KOBİ’leri tanımlamaya ve sınıflamaya çalışırlar. Bu özelliklerden en dikkat çekeni çalışan sayısı, çalışılan işkolu, satış hâsılatı veya cirodur. Ayrıca bazı kurumların tanımları sadece imalat sektörüne yönelik olmakta, bunun neticesinde diğer sektörlerde faaliyet gösteren tüm işletmeler, esnaf ve sanatkârlar kapsam dışında kalmakta, devlet teşviklerinden yararlanamamaktadır (Koç, 2008: 3).
Küçük ve orta ölçekli işletme ana tanımı içinde, KOBİ’lere değişik ülkeler hatta aynı ülke içindeki farklı birimler farklı olarak tanımlamaktadırlar. Bunlar; mikro ölçekli işletmeler, küçük ölçekli işletmeler, orta ölçekli işletmeler olarak sınıflandırılmaktadır. Örneğin, bu farklılık sanayileşme düzeyine, pazarın büyüklüğüne, işletmelerin çalışmalarına sürdürdükleri iş kollarına ve kullanılan üretim tekniklerine bağımlı olarak ülkeler arasında değişiklikler göstermektedir. Hatta kimi durumlarda büyüklük ölçüsü aynı ülkede bölgeler arasında ve iş kollarına göre de değişebilmektedir.
1.2.1. Türkiye‘deki KOBİ Tanımları
Ülkemizde ise çeşitli kurum ve kuruluşlara göre KOBİ tanımlarına bakıldığında bir standart olmamakla birlikte genellikle çalışan işçi sayısı temel alındığı görülmektedir.
Türkiye’de özel sektörünün kalkınmada öncelikli olarak desteklenmesine ilişkin ilkeler 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde ortaya atılmıştır.Bu kongrede alınan kararlar neticesinde, 1927 yılında Teşviki Sanayi Kanunu çıkartılmış ve bu kanun 1942 yılına kadar yürülükte kalmıştır.Bu kanunda işletmeler küçük ve büyük işletmeler olkarak ikiye ayrılmıştır. Burada yapılan tanıma göre 5 kişiden az işçi ve 9 beygirlik güçten az makine çalıştıran işletmeler küçük, diğerleri büyük işletme olarak sınıflandırılmıştır.1936 yılında yürülüğe giren İş Kanunu ise, en fazla 10 kişi çalıştıran işletmeleri küçük,diğerlerini büyük işletme saymıştır (Soyhan, 1998).
Günümüzde çeşitli yasa ve kurumlara göre yapılan çeşitli KOBİ tanımlamaları aşağıda verilmiştir.
Türk Ticaret Kanunu: TTK Madde 17'ye göre; "ister gezici olsun, ister bir
dükkan veya sokağın belli bir yerinde sabit bulunsunlar, iktisadi faaliyeti nakdi sermayesinden ziyade bedeni çalışmasına dayanan ve kazancı ancak geçimini sağlayacak derecede az olan sanat ve ticaret sahipleri tacir değillerdir." Tanımı ile tacir olabilmenin nitel koşulları ortaya konmuştur.
Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu: 5590 sayılı Ticaret ve Sanayi Odaları
Kanunu'nun 2. maddesine göre; Makine, cihaz, tezgah, alet ve diğer vasıtalar yardımıyla ham, yarı mamul, tüm mamul, herhangi bir maddenin veya enerjinin vasıf, terkip veya şeklini fiziki veya kimyevi surette az veya çok değiştirecek veya bu kanundaki maddeleri kıymetlendirmek suretiyle imal ve istihsal yapmak ve yılın fiili çalışma günleri ortalamasına göre muharrik kuvvet kullananlarda 10 ve 5, kullanmayanlarda 10 işçi çalıştıran işletmeler "büyük sanayi işletmesi" olarak kabul edilmektedir. Bu tanıma göre muharrik kuvvet kullanarak 5 işçiden , kullanmadan 10
işçiden az işçi çalıştıran işletmeler "küçük sanayi işletmesi" olarak kabul edilmektedir.
Esnaf ve Küçük Sanatkarlar Kanunu: 507 sayılı Esnaf ve Küçük
Sanatkarlar Kanunu'nun 2. maddesinde, küçük esnaf ve sanatkarlar "ister gezici olsun, ister bir dükkan veya sokağın belli bir yerinde sabit bulunsun, ticari sermaye ile birlikte vücut çalışmalarına dayanan ve geliri o yerin gelenek ve teamüllerine nazaran tacir niteliğine kazanmasını icap ettirmeyecek miktarda sınırlı olan ve bu bakımdan ticaret ve sanayi odasına kayıtları gerektirmeyen, aynı niteliğe sahip olmakla beraber, ayrıca çalıştığı sanat, mesleki ve hizmet kolunda bilgi, görgü ve ihtisasını değerlendiren hizmet, meslek ve küçük sanat sahipleri ile bunların yanlarında çalışanlar ve geçimini sınırlı olarak kamyonculuk, otomobilcilik ve şoförlükle temin eden kimseler" olarak tanımlanmıştır. 1986 yılında yapılan bir düzenleme ile yukarıdaki tanıma ek olarak "gelir vergisinden muaf olanlar ile götürü usulde vergilendirilenler ve daha çok bedeni çalışma yapanlar ve yıllık satış tutarı 60.000.000 TL'yi geçmeyenler" olarak açıklayıcı ek tanım getirilmiştir. Bu tanım ile KOBİ'lerin nitel alt sınırları belirtilmiştir.
Ülkemizin çeşitli il ve ilçelerindeki ticaret ve sanayi odaları KOBİ tanımlarında aynı nicel ölçüyü kullanmalarına karşın nitel ölçülerde farklılığa sahiptir. Türkiye'de bulunan çeşitli illerin sanayi ve ticaret odalarına göre de KOBİ tanımlamasında kullanılan çalışan işçi sayısı ve sermaye miktarı değişmektedir.
Ege Bölgesi Sanayi Odası işletmede çalışan işçi sayısına göre yaptığı tanımda, 5-49 arasında işçi çalıştıran işletmeleri "küçük işletme", 50-99 arası işçi çalıştıran işletmeleri ise "orta ölçekli işletme" olarak tanımlamaktadır. İstanbul Sanayi Odası 25'den az işçi çalıştıran işletmeleri "küçük", 25'den fazla işçi çalıştıran işletmeleri ise "büyük işletme" olarak tanımlarken, Ankara Sanayi Odası ise 10-30 arası işçi çalıştıran işletmeleri "küçük", 31-299 arasında işçi çalıştıran işletmeleri "orta ölçekli işletme" olarak tanımlamaktadır.
Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) 1-9 arasında personel çalıştıran işletmeleri "çok küçük" 10-49 arası işçi işletmeleri "küçük", 50-99 arası işçi çalıştıran "orta ölçekli", 100'den fazla personel çalıştıran işletmeleri ise "büyük işletme" olarak tanımlamaktadır ( http:\\ www.halkbank.gov.tr)
Ülkemizde Kobi’lere hizmet veren kurum ve kuruluşların birbirlerinden farklı Kobi tanımlamaları vardır. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve
Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) hakkındaki kanunun “tanımlara” ilişkin
2. maddesinde; “imalat sanayi sektöründe 1-50 arası işçi çalıştıran sanayi işletmeleri küçük sanayi işletmelerini; 51-150 arası işçi çalıştıran sanayi işletmeleri orta ölçekli sanayi işletmelerini ifade eder” (Akgemici, 2001:8). KOBİ’lerin banka kredilerinde teminat problemlerinin giderilmesinde rol alan Kredi Garanti Fonu, 250 işçiye kadar çalışanı olan işletmeleri KOBİ olarak kabul etmektedir (Çolakoğlu, 2002: 165).
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tanımına göre; 1 ile 19 kişi çalıştıran
işletmelere küçük ölçekli işletmeler,20 ile 99 kişi çalıştıran işletmelere orta ölçekli işletmeler ve 100 ve üzerinde kişi çalıştıran işletmeler büyük ölçekli işletmelerdir (Müftüoğlu ve Durukan, 2004: 92).
Hazine Müsteşarlığı’nın tanımına göre; imalat sanayinde faaliyette bulunan
ve yasal defter kayıtlarında arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis, taşıt araç ve gereçleri, demirbaşlar vb. toplamının net tutarı 400 milyar TL’yi aşmayan (Çolakoğlu, 2002: 7);
• 1-9 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli, • 10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli,
• 50-250 işçi çalıştıran işletmeler orta ölçekli işletmelerdir.
Dış Ticaret Müsteşarlığı tanımına göre KOBİ’ler; imalat sanayinde faaliyet
sermaye tutarı bilanço net değeri itibariyle 2 milyon ABD Doları karşılığı TL’yi aşmayan işletmelerdir (Çolakoğlu, 2002: 7).
Türk Ticaret Kanunu, Madde 17’ye göre; “ister gezici olsun, ister bir
dükkan veya sokağın belli bir yerinde sabit bulunsunlar, iktisadi faaliyeti nakdi sermayesinden ziyade bedeni çalışmasına dayanan ve kazancı ancak geçimini sağlayacak derecede az olan sanat ve ticaret sahipleri tacir değillerdir.” Tanımı ile tacir olabilmenin nitel koşullan ortaya konmuştur (Müftüoğlu ve Durukan, 2004: 92).
Ticaret ve Sanayi Odaları, 5590 sayılı Ticaret ve Sanayi Odaları
Kanunu’nun 2. maddesine göre; Makine, cihaz, tezgah, alet ve diğer vasıtalar yardımıyla ham, yarı mamul, tüm mamul, herhangi bir maddenin veya enerjinin vasıf, terkip veya şeklini fiziki veya kimyevi surette az veya çok değiştirecek veya bu kanundaki maddeleri kıymetlendirmek suretiyle imal ve istihsal yapmak ve yılın fiili çalışma günleri ortalamasına göre muharrik kuvvet kullananlarda 10 ve 5, kullanmayanlarda 10 işçi çalıştıran işletmeler “büyük sanayi işletmesi” olarak kabul edilmektedir. Bu tanıma göre muharrik kuvvet kullanarak 5 işçiden, kullanmadan 10 işçiden az işçi çalıştıran işletmeler "küçük sanayi işletmesi” olarak kabul edilmektedir (Müftüoğlu ve Durukan, 2004: 92).
Türkiye Halk Bankası yaptığı tanıma göre: teşvik belgeli işletmelerde
çalışan sayısı 1- 150 arası olup, sabit yatırımları 100 Milyar TL’yi aşmayanları; normal KOBİ’lerde ise iş gören sayısı 1- 250 arası olup, toplam makine ve ekipmanlarının kayıtlı net değeri 400 Milyar TL’yi aşmayanları KOBİ olarak değerlendirmektedir (http://www.halkbank.gov.tr). Türkiye Halk Bankasının 1980 yılına kadar küçük ve orta ölçekli işletmelere yönelik faaliyetlerinde “küçük sanayi işletmeleri, kendi el emeği ve gücünü ortaya koyarak tezgahı başında bilfiil çalışan, beraberinde çırak ve kalfa bulunan, işçi sayısı tezgahsız atölyelerde 10 kişiyi bulabilen, tezgahlı atölyelerde ise 5 kişi civarında olan, imalattan ziyade tamir ve onarım işleri yapan, tezgah gücü sınırlı olup, verimli bir imalata henüz geçmemiş işletmelerdir. Bu tanım 1982’de kredi verebilecek işletmelerin sayısını arttırabilmek için değişikliğe uğramış, en çok 20 kişi ve ve makine parkı değeri 20 milyon TL’den az olan işletmeler küçük işletmeler olarak sayılmıştır. Bankaca 1980’de kabul edilen
tanıma göre ise “işyerinde en fazla 50 işçi çalıştıran ve yatırım tutarı en fazla 250.000.000 TL olan işletmeler küçük; işyerinde en fazla 100 işçi çalıştıran ve toplam yatırım tutarı 2.5 milyar TL olan işletmeler orta ölçekli işletme olarak benimsenmiştir (Şengezer,1991:15).
Eximbank tanımına göre; kısa vadeli Türk Lirası kredileri kapsamında
Küçük ve Orta Boy İşletmeler İhracat Kredisi için 1-200 işçi çalıştıran imalat sanayi işletmeleridir. TÜİK ve DPT tanımına göre KOBİ; 1-9 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli, 10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli, 50-99 işçi çalıştıran işletmeler orta ölçekli işletmelerdir. TOSYÖV tanımına göre ise; 1-5 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli, 5-100 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli, 100-200 işçi çalıştıran işletmeler orta ölçeklidir (Çolakoğlu, 2002: 8).
16 Nisan 2005 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 5331 sayılı Kanun ile kurum ve kuruluşların KOBİ’lere ilişkin uygulamalarında kullanılacak tek bir tanım yapılmıştır. Bu kanuna göre KOBİ tanımının yapılmasında esas alınacak kriterler; KOBİ’lerin net satış hâsılatları, malî bilânço tutarları ve çalışan sayılarıdır. Bu yasayla ülkemizdeki KOBİ tanım kargaşası da giderilmiştir (Çatal, ty: 334).
Yasadaki KOBİ tanım kriterleri aşağıda tablo halinde gösterilmiştir.
Tablo 2. Türkiye’deki Yasal KOBİ Tanımı
KOBİ
Tanımı Çalışan Sayısı
Yıllık Net Satış Hâsılatı veya
Mali Bilânçosu
Bağımsızlık Mikro İşletme 1 – 9 < 1 Milyon TL
Bir/birkaç şirkete %25 veya fazla olmaması
Küçük İşletme 10 – 49 < 5 Milyon TL Orta, Büyük
İşletme 50 –249 < 25 Milyon TL
Kaynak: M. Faruk Çatal, Bölgesel Kalkınmada Küçük ve Orta Boy İşletmelerin (KOBİ) Rolü, 334
2. Bilanço değerleri ve bağımsızlık ölçütleridir.Bağımsızlık ölçütünden kasıt, bir firmanın sermayesi ve hissesinin %25ten fazlasının bir büyük sermaye grubuna ait olmamasıdır, yani hisse payı içinde büyük sermayenin payı %25’ten az olan bütün firmalar KOBİ kategorisine girmiş sayılmaktadır (Çelik, Akgemci 2007:113).
Türkiye’deki kurum ve kuruluşların tanımlarından anlaşılıyor ki KOBİ’lerin birçok tanımı vardır. Türkiye’deki KOBİ tanımları genellikle işletmelerin çalışan sayısı, yıllık mali bilançosu gibi unsurlarına bakılarak yapılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği KOBİ tanımlarında da Türkiye’de olduğu gibi genellikle işletmelerin çalışan sayısı ve mali bilançosu dikkate alınmaktadır.
1.2.2. Amerika Birleşik Devletleri’nde KOBİ Tanımı
Amerika Birleşik Devletleri’nde küçük ve orta ölçekli işletmelerin
belirlenmesine ilişkin resmi bir tanım yoktur. Fakat genel olarak küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin tanımına istihdam edilen işçi sayısı esas alınmaktadır. Bu ülkede küçük işletmelerin belirlenmesinde işçi sayısından sonra gelen en yaygın ikinci nicel ölçüt işletmenin satış tutarıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nde genel olarak 100’e kadar işçi çalıştıran işletmeler küçük sanayi içinde mütalaa edilmektedir.Çalışan sayısı 250’den az olan işletmeler küçük, 250’den fazla olan işletmeler büyük işletme olarak tanımlanmıştır (Turan Hamit, 2007:16). Bazı durumlarda bu sınır 500 işçiye kadar genişletilmektedir. Orta ölçekli işletmeler için ise genel kabul gören sınır 1000 işçidir. Burada da istisnai durumlarda bu sınır 1500 işçiye kadar artırılabilmektedir (Müftüoğlu, 1997: 107).
ABD’de küçük işletmelere her türlü bilgi ve finansman desteği veren Küçük
İşletmeler Teşkilatı (SBA, Small Business Administration) tanımlamasına göre
küçük işletme kıstası olarak imalat sanayinde personel sayısı (500–1500 kişi), toptancı kuruluşlarında personel sayısı ve yıllık satış gelirleri (500’e kadar personel ve 25 Milyon Dolar Satış), perakendeciler ve hizmet işletmeleri için de yıllık satış gelirleri (3- 13 Milyon Dolar) göz önüne alınmaktadır (KOSGEB, 2000: 12).
ABD’de Küçük ve Orta Boy İşletme tanımlarında kullanılan nicel ölçüyü çalışan işçi sayısı ve satış tutarı oluşturmaktadır.Bu konudaki uygulamalar Amerika
Küçük İşletmeleri Geliştirme Merkezleri (SBDC), Küçük İşletme Enstitüleri (SBI) ile Küçük İşletme Yatırım Şirketleri/İhtisaslaşmış Küçük İşletme Yatırım Şirketleri (SBIC-SSBIC) tarafından yerine getirilmektedir (http://www.sba.gov).
Amerika Birleşik Devletleri'nde genel olarak 100'e kadar işçi çalıştıran işletmeler küçük sanayi içinde değerlendirilmektedir. Bazı durumlarda bu sınır 500 işçiye kadargenişletilmektedir.Orta ölçekli işletmeler için ise genel kabul gören sınır 1000 işçidir. Burada da istisnai durumlarda bu sınır 1500 işçiye kadar artırılabilmektedir.Ayrıca bu ülkede 1920'li yıllardan beri faaliyette bulunan Küçük işletmeler Teşkilatı (SBA.SmalI Business Administration), genellikle istihdam edilen işçi sayısı yanında işletmenin satış tutarını da nicel Ölçüt olarak benimsemektedir. Örneğin SBA tekstil sektöründe 250 işçi istihdamını ve 9.5 milyon dolarlık satış tutarının küçük işletme sınırı olarak önermektedir.
ABD açısından işletme ölçeğine göre çalışan işçi sayıları aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
Tablo 3. ABD’de İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği Ölçek Çalışan Kişi
Sayısı
Küçük İşletmeler 1–499
Orta İşletmeler 500–1499 Büyük İşletmeler 1500 Kişiden Fazla
Kaynak: KOSGEB, 2000: 12
1.2.3. Avrupa Birliği Ülkelerinde KOBİ Tanımları
Avrupa Birliği, üye olan ülkeler arasında birlikteliği sağlamak, teşvik ve
destekleri düzenleyebilmek amacıyla 7 Şubat 1996’da kabul ettiği bir tavsiye kararıyla, KOBİ’ler için ilk kez belirgin ve ikna edici bir tanım önermiştir. Yeni tanıma göre 250’den az işçi çalıştıran işletmelerin KOBİ olduğu kabul edilmektedir. Orta ölçekli bir işletme; 50 ile 250 arasında işçi çalıştıran ve yıllık cirosu 40 milyon Euro’nun altında olan veya yıllık bilançosu 27 milyon Euro’yu aşmayan bir işletme olarak tanımlanmaktadır. Küçük işletmeye ilişkin ölçütler ise; 50’den az işçi, 7
milyon Euro’ya aşmayan yıllık ciro veya 5 milyon Euro’nun altında bir yıllık bilanço değeri olarak ifade edilmiştir. 10’dan az işçi çalıştıran işletmeler “çok küçük” kategorisine girmektedir (Müftüoğlu ve Durukan, 2004: 91).
Tablo 4. Avrupa Birliği Ülkelerinde KOBİ Tanımı KOBİ Çalışan
Kişi Sayısı
Yıllık Ciro Miktarı/Bilanço
Toplamı Bağımsızlık
KÜÇÜK 50’den az
Yıllık Bilanço Toplamı<10 Milyon EURO
Yıllık Ciro<10 Milyon EURO
Hisselerinin ve şirket yönetim
hakkının %25’inden fazlası
başka bir şirkete ait olmamalı.
ORTA 250’den az
Yıllık Bilanço Toplamı<43 Milyon EURO
Yıllık Ciro<50Milyon EURO
Kaynak: İdil Özlem Koç, Türk Kobileri Bugünü ve Geleceği, 2008: 11
Avrupa Birliği ekonomisinde küçük ve orta ölçekli işletmeler merkezi bir rol oynamaktadır. KOBİ’lerin kurumsal yeteneklerinin temel kaynağı; yenilikler ve istihdamdır. 25 ülkeye ulaşan AB içindeki KOBİ’ler, tüm girişimlerin %99’unu oluşturmakta ve 75 milyon istihdam sağlamaktadır. Fakat ekonomide bu kadar payları olmasına rağmen, sık sık piyasa olumsuzluklarına göğüs germek zorunda kalmaktadırlar. Özellikle KOBİ’ler başlangıç aşamasında sermayenin ve kredinin sağlanmasında zorluklar yaşamaktadır, Bunun sonucunda sınırlanmış kaynakları yeni teknoloji geliştirmelerine ve yeniliklerin adaptasyonuna engel olmaktadır (Koç, 2008: 11).
AB Komisyonunda KOBİ’lerden sorumlu genel müdürlük, KOBİ’lerle ilgili bir raporda, “asıl amaçlarının, mevcut işletmelerin geliştirilmesi ile birlikte yeni işletmelerin kurulmasını desteklemek ve kolaylaştırmak olduğunu” ifade ederek, “AB’de her yıl iki milyon işletmenin piyasaya girdiği düşünülecek olursa, bu işletmelerin yeni istihdam oluşturmadaki rollerinin küçümsenemeyeceğini” belirtmiştir. Bu sebeple, “sadece yeni işletmelerin kurulmasını desteklemekle
kalmayıp, bunları kurulduktan sonra da büyüme ve yaşatmaya çalıştıklarını” açıklamışlardır (Sayın ve Fazlıoğlu, 1997: 4).
Çeşitli KOBİ tanımlarına bakıldığında dikkati çeken başlıca unsurların başında işletmede istihdam edilen personel sayısı gelmektedir. Yatırılan sabit sermaye ve toplam sermaye gibi nicel ölçütler de KOBİ tanımında dikkati çeken başka bir unsur olmuştur.
Almanya
Almanya’da Küçük ve Orta Boy İşletmelerin belirlenmesinde kullanılan bazı nitel ölçüler şunlardır (Müftüoğlu, 1991:109):
a) Girişimcinin işletmesiyle özdeşleşmesi, b) İşletmenin sermaye piyasasında yer almaması,
c) Girişimcinin tüm sorumlulukları ve riskleri üstlenmesi, d) Bağımsızlık.
Almanya’da, KOBİ değerlendirilmesinde, girişimcinin ”işletmeyle özdeşleşmesi” gibi nitel ölçülerin yanında nicel ölçü olarak “işçi sayısı ve yıllık satış tutarları” dikkate alınmaktadır. Alman KOBİ Araştırma Enstitüsü tarafından yapılan önceki işletme sınıflandırmaları ve AB sonrası yeni boyut, Tablo 5’de kapsamlı olarak sıralanmıştır.
Tablo 5 Almanya’da KOBİ Sınıflandırılması
SEKTÖR AB’den Önce Sonra ÇALIŞAN KİŞİ SAYISI
İMALAT SANAYİ -Küçük Boy İşletme
-Orta Boy İşletme
1-49 50-499 1-49 (dahil) 50-249 (dahil) TOPTAN TİCARET -Küçük Boy İşletme 1-9
-Orta Boy İşletme
10-99
PERAKENDE TİCARET -Küçük Boy İşletme
-Orta Boy İşletme
1-2 3-49 ULAŞTIRMA,
HABERLEŞME ve HİZMET -Küçük Boy İşletme
-Orta Boy İşletme
1-2 3-49
Kaynak: Çelik A.; Akgemci T. 2007, 118
Belçika
Küçük ve orta ölçekli işletmelere ilişkin resmi veya yasal bir tanımın mevcut olmadığı Belçika'da, bu konudaki genel yaklaşımlardan söz edilebilir. Bu ülkede genel olarak sanayi sektöründe 50'ye kadar işçi istihdam eden işletmeler küçük ve orta ölçekli işletmeler kapsamı 4 içinde mütalaa edilmektedir.Belçika'da vergilendirme açısından küçük ve orta ölçekli işletmeler grubunun sınırlandırılmasında işletmenin satış tutarı da dikkate alınmaktadır. Satış tutarı 15 milyon Belçika Frankı'nın altında kalan işletmeler küçük işletme, 15-50 milyon arasında kalanlar da orta ölçekli işletme olarak kabul edilmektedir.Bu ülkede küçük ve orta ölçekli işletmelerin belirlenmesinde dikkate alınan en önemli nitel ölçü işletme sahibinin bütün ipleri elinde toplayıp toplamadığı hususudur.
İtalya
Genel geçerliliğe sahip resmi tanımın bulunmadığı İtalya 'da devletin çeşitli finansman uygulamalarında küçük ve orta ölçekli işletmelerin belirlenmesine ilişkin ölçütler geliştirilmiştir. Bu kesime yönelik devlet yardımlarında, uygulamaya esas alınmak üzere geliştirilen bu ölçütler arasında en sık başvurulan ikisi personel sayısı ve sabit sermaye yatırım tutarıdır. Bu ölçütler esas alındığında, en çok 500 işçi
çalıştıran ve sabit sermaye yatırımı 3 milyar İtalyan Liret'ini geçmeyen işletmeler küçük ve orta ölçekli sanayi kapsamına dahil edilmektedir. Nitel ölçüt olarak ise bu ülkede geniş kabul gören küçük ve orta sanayi özelliği, yönetimin organizasyonu konusundadır. Buna göre üs yönetimde iş bölümüne giden işletmeler büyük, işbölümüne gitmeyip tüm işlevlerin işletme sahibinde toplandığı işletmeler küçük ve orta ölçekli işletme kabul edilmektedir.
Danimarka
Diğer Batı Avrupa Ülkelerinde olduğu gibi Danimarka'da da küçük ve orta ölçekli işletmelerin belirlenmesi konusunda resmi bir çerçeve yoktur. Ancak bazı hukuk metinlerinde ve istatistiklerde uygulanan ölçütlere bakarak bu konuda bir izlenim edinmek mümkündür. Bu ülkedeki genel yaklaşımda işletmede çalışan personel sayısını sınıflandırmaya esas alınmaktadır. Buna göre küçük sanayi 6 ile 20 arasında personel çalıştıran, orta sanayi 21 ile 75 arasında personel çalıştıran işletmeler olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım esas itibariyle sanayi işletmelerin için geçerlidir. Genelde küçük ve orta Ölçekli işletmeler grubu için geçerli sınır 20
personel olarak kabul edilmektedir .
Fransa
Burada da resmi bir tanım yoktur. Fransa'da Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler konfederasyonu sanayi işletmeleri için aşağıdaki sınıflandırmayı getirmiştir.
Tablo 6. Fransa’da Kobi Ölçeği
İşletme Büyüklüğü İstihdam edilen işçi sayısı
-Küçük İşletme
-Orta İşletme 50 işçiden az 50-500 işçi
Fransa Ekonomi ve Sosyal Komitesi yukarıda belirtilen ayırıma ilave olarak , ayrıca bir de satış tutarı sınırı getirmektedir. Burada , yıllık satışı 50 milyon Fransız Frangını aşmayan işletmeler küçük ve orta ölçekli işletmeler sınıfında mütalaa edilmektedir. Bazı devlet yardımlarının uygulanmasında bu sınır 100 milyon Franga kadar genişletilmektedir.
Fransa'da küçük ve orta ölçekli işletmelerin belirlenmesine bir da alt sınır getirilmektedir.Son yıllara kadar en çok 5 işçi çalıştıran iş yerleri "esnaf işletmesi" veya "zanaatkar işletmesi"olarak el sanatları içinde anılmakta küçük sanayinin kapsamı dışında bırakılmaktaydı. Bugün bu sınır 10 işçi olarak belirlenmiştir.
1.2.4. Asya Ülkelerinde Kobi Tanımları Japonya
Japonya'da küçük ve orta ölçekli işletme tanımına genellikle istihdam edilen personel sayısı ve yatırılan sermaye tutarı esas alınmaktadır. Burada genellikle sektörlere göre aşağıdaki farklılaştırmaya gidilmektedir. (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Ana Kanununda yapılan sınıflandırma):
Tablo 7. Japonya’da Kobi Tanımı
- Sanayi - Ticaret - Hizmet 300 personel altında 100 personel altında 50 personel altında
Bunun dışında özel amaçlı kanunlarla yukarıdaki Ana Kanun çerçevesinde ilave tanımlar geliştirilmektedir.Örneğin, vergilendirmede Özel tedbirler kanununa göre sermayesi 100 milyon Yen'den az ve 1000'e kadar işçi çalıştıran kuruluşlar küçük işletme olarak tanımlanmaktadır.
Ayrıca, işletme ölçeğinde daha ayrıntılı bir sınıflandırmaya gidildiği gözlenmektedir. Aşağıda böyle bir sınıflandırma imalat ve ticaret sektörleri için gösterilmektedir.
Tablo 8. Japonya’da İşletme Büyüklüğüne göre İşletme Tanımı İşletme Büyüklüğü İmalat sektörü (İşçi
Sayısı) Ticaret Sektörü (İşçi Sayısı)
Cüce işletme 1-4 (5 den az işçi) 1-2 İşçi
Çok küçük işletme 5-19 (20 den az işçi) 3-4 İşçi Küçük ve Orta Ölçekli İşleme 2-299 (300 den az işçi) ve ödenmiş sermaye 100 milyon Yen’den az Toptancı: 5-99 işçi Perakendici: 5-49 işçi ve ödenmiş sermayesi 10 milyon Yen’den az
Malesia
Tablo 9. Malesia’da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği
İşletme büyüklüğü İstihadam edilen işçi sayısı
-Küçük Ölçekli İşletme 5-49 işçi
-Orta Ölçekli İşletme 50-199 işçi
Tablo 10. Şili' de İşletme Ölçeği
Küçük sanayi Çalışan işçi sayısı
-el ve sanatları 1-10 - küçük işletme 11-50
1.2.5. Arap Ülkeleri’nde KOBİ Tanımı
Bu ülkelerdeki küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleri tanımında, ülkenin gelişmişlik düzeyine paralel olarak farklılıklar görülmektedir. Örneğin içinde Irak. Ürdün Kuveyt, Suudi Arabistan ve Suriye'nin yer aldığı grupta,Küçük sanayii ile 49 arasında işçi çalıştıran işletmeleri kapsamaktadır. Mısır'da ise 10-100 arasında işçi çalıştıran ve makina parkı değeri 500 bin Mısır Pound'unu aşmayan işletmeler küçük sanayi olarak kabul edilmektedir.”İşçi sayısı ile belirli bir dönemdeki ciro miktarının birleştirilmesi" tavsiye edilmektedir. (YÖRÜK, 2003:21 )
1.2.6. Rusya’da KOBİ Tanımı
Rusya’da Kobi tanımlarında
• 0-9 işçi sayısı olan işletme Mini İşletmeler olarak bilinmektedir • 10-49 işçiyi çalıştıran şirketler Küçük İşletme olarak tanımlanmaktadır
50-249 işçi sayısı olan işletmeler Orta İşletmeler olarak bilinmektedir (Shironin W, 2001:40)
Ağır Sanayi, Otomotiv ve İnşaat sektörlerinde 100 işçi’ye kadar çalıştıran işletmeler Küçük İşletme olarak bilinmektedir, bu sınır sadece böyle işletmeler için geçerlidir (www.bishelp.ru)
1.2.7. Brezilya’da KOBİ Tanımı
Brezilyada’ki Kobi Tanımı aşağıdaki tabloda rakamlı olarak açıklanmıştır.
Tablo11. Brezilyada Çalışan Sayısına Göre İşletme Ölçekleri İşletme büyüklüğü İstihadam edilen işçi sayısı
- Çok Küçük İşletme 0-10 işçi
- Küçük İşletme 11-49 işçi
(YÖRÜK, 2003:21 )
1.3. KOBİ’lerin Özellikleri
KOBİ’lerin müşteriyle olan yakın ilişkileri, bu işletmelere büyük işletmelerin sahip olamayacakları bir üstünlük sağlamaktadır. Pazarı yakından takip edip müşterilerin ihtiyaçlarını bilerek personeliyle daha yakın ilişkiler kurabilmeleri, üretim, pazarlama ve hizmet konularında büyük işletmelerden daha fazla esnekliğe sahip olmalarına neden olmaktadır. Bu esneklik, dış çevrede meydana gelebilecek değişikliklere yerinde ve zamanında uyum sağlayabilme olanağı tanıdığından, KOBİ’ler birçok olumsuzluğu daha az zararla geçiştirebilmektedirler. Nitekim ulusal ekonominin önemli bir bölümüne KOBİ’lerin sahip olması, tarihsel bir rastlantı değildir. Şimdiki büyük firmaların birçoğu, dinamik lider tipleriyle iyi yönetilmesi sonucunda önceden birer KOBİ iken artık büyük bir firma haline gelmişlerdir (Çınar, 2008: 2).
KOBİ’lerin, toplam işletmeler içinde sahip oldukları büyük hacme, istihdam ettikleri çalışan sayısına, yatırımlar ve katma değer içindeki paylarına nazaran, birçok ülke ile karşılaştırıldığında ihracata olan katkıları çok yetersizdir. Dolayısıyla, Türkiye’de KOBİ’lerin ihracata olan katkısı, yani dışa açılma dereceleri, bir diğer ifadeyle KOBİ’lerin uluslararalılaşması ne yazık ki oldukça düşüktür. Nitekim Türkiye’de KOBİ’lerin yaptıkları ihracatın oransal karşılığı yalnızca % 10 olarak tespit edilmektedir (Aykaç v.d., 2007: 156).
KOBİ’ler ile toplam vergi miktarları arasındaki ilişkiye bakılacak olursa; daha çok gelir vergisi mükellefi durumunda bulunan KOBİ’lerin, toplam vergi gelirleri içerisinde önemli bir paya sahip oldukları görülmektedir. 2005 rakamlarına göre, gelir vergisi, kurumlar vergisi ve KDV’den oluşan vergi gelirlerinin, devletin elde ettiği toplam gelirler içindeki oranı % 76 olup, bu oranın yaklaşık % 60’ını ise KOBİ’ler sağlamaktadır. Bunun anlamı, KOBİ’lerin, ülkedeki tüm gelirlerin neredeyse yarıya yakınını üstlenmiş olduğudur. Aslında bu durum, KOBİ’lerin gelişimi üzerinde olumsuz sonuç doğuran bir etkiyi bize ifade etmektedir. Ülkemizdeki KOBİ’lerin, yatırım, katma değer, ihracat ve kredilerden aldığı pay ile orantısız bir şekilde vergilendirildiğini göstermektedir. İfade edilen bu göstergeler bakımından yetersiz durumda olan KOBİ’ler, birdenbire kamunun elde ettiği tüm gelirlerin %50’sini karşılar hale gelmektedir (Aykaç v.d., 2007: 158).
Bir ülkede, çalışma arzusunda olan ve bunun için elverişli durumda bulunan kişilerin istihdamlarının sağlanması, en önemli ekonomik ve sosyal amaçların başında gelmektedir. Bütün toplumlarda, işsizliğin belli bir düzeyin altında tutulması için yoğun bir gayret sarf edilmekte; işsizlik sorununa, yalnızca kaybedilen üretim değeri olarak değil, bundan daha fazla oranda toplumsal yapıda çok sayıda soruna yol açan bir tehlike olarak bakılmaktadır. KOBİ’ler eskiden beri, bir ülke ekonomisinde istihdam açısından en başta gelen kuruluşlardır. Özellikle mikro işletme denilen ve 1-9 arası çalışanı olan işletmeler (ki bunların toplam işletmeler içindeki oranı % 94,94’tür), istihdamın asıl yükünü taşımaktadır (Aykaç v.d., 2007: 162).
KOBİ’ler ve istihdam ilişkisi, yalnızca KOBİ’lerin daha az sermaye ile daha çok sayıda işgücüne istihdam olanağı sunması, çok sayıda insana ücretli olarak çalışabilme fırsatı vermesi yanında, bir gerçeği daha ifade etmektedir. O da, girişimci ruhuna sahip çok sayıda insanın, kendi işletmelerini kurarak işgücüne girişimci olarak katılmalarına olanak sağlaması ve bu yolla da bir ülkedeki istihdam seviyesini yükseltmesidir. Bir işverenin yanında ücretiyle çalışmak yerine, kendi işini kurmayı tercih eden girişimciler, sahip oldukları ruh ve yetenekleri ile bir ekonomi için çok daha büyük öneme sahiptirler (Aykaç v.d., 2007: 163).
KOBİ’lere ait özellikleri genel olarak özetlersek (Koç, 2008: 15-16);
• KOBİ’ler girişim, teşebbüs yeteneğine sahiptirler.
• KOBİ’ler girişimcinin özelliklerinden dolayı bağımsız hareket edebilirler. • KOBİ işletme sahibi teknik özelliklerinin yanında finansman, pazarlama,
yönetim, tedarik gibi diğer işletmecilik fonksiyonlarının da yerine getirilmesine katkıda bulunur. Finansal planlama yetersizdir.
• Yönetimde, organizasyonda zayıflıkları vardır, aile işletmesi görünümündedirler, genellikle adama göre iş imkânı verilmektedir. İşe uygun adam düşüncesinden uzaktırlar.
• Daha az yatırımla daha çok üretim ve ürün çeşitliliği yaratabilirler. • Daha az yatırım maliyetleriyle daha çok istihdam imkânı yaratabilirler. • Emek yoğun teknolojilerle çalışarak ve genelde düşük vasıflı eleman istihdam
ederek işsizliğin aşağı çekilmesine katkıda bulunabilmektedirler. Ayrıca kalifiye eleman sıkıntısı çekmektedirler.
• Pazar ve sektör bilgileri yetersizdir, konuları veya ilgi alanları ile piyasa araştırması yapmaya yatkın değillerdir. Pazarlama ve tanıtım konusunda altyapı ve bilgi eksiklikleri vardır.
• Esnek yapıları itibariyle ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenebilirler. Bu etki bazen de diğer işletmelere göre daha fazla da olabilir.
• Talep değişikliklerine ve çeşitliliklerine daha kolay uyum gösterebilmektedir, ürettikleri ürün itibariyle büyük sanayi işletmelerinin destekleyicisi ve tamamlayıcısıdır. Ürettikleri ürünün pazarı sınırlıdır.
• Teknolojik yenilikleri almaya esnek yapıları nedeniyle daha yatkındır, fakat teknik bilgileri yetersizdir, teknoloji düzeyleri genellikle düşüktür.
• Ürettikleri ürün ve hizmetlerin kalitesi genellikle düşüktür, standartlara uygun üretim yapmadıklarından ihracat potansiyelleri düşük olabilmektedir. Fakat
ürün yelpazelerini pazarın isteği doğrultusunda hızla çeşitlendirebilmekte sektörün isteklerine kolayca uyum gösterebilmektedir.
• Rekabet güçleri düşüktür.
• Bölgelerarası dengeli kalkınmayı sağlayarak, gelir dağılımındaki dengesizlikleri azaltırlar. Ekonominin ve sosyal sistemlerin denge ve istikrar unsurudur.
• Çok küçük ölçekli ve dağınık yapıda olmalarından dolayı verimlilikleri düşüktür.
• Finansman sorunları KOBİ’lerin en büyük sıkıntısı olup, kuruluş aşamasında başlayan sorunlar işletme aşamasında devam etmektedir.
• Özsermayeleri yetersizdir. Yeterince kurumsallaşamamaları, sermaye piyasalarından kaynak temin etmelerine olanak vermemektedir. Ayrıca kredi temininde de güçlük çekmektedirler.
• Teşvik mevzuatının karmaşık ve çelişkili olmasının da etkisiyle mevzuatı iyi bilmemekte, devlet teşviklerinden ve diğer finansman araçlarından yeterli ölçüde yararlanamamaktadırlar.
• Yurtiçi ve yurtdışı teknik ve ticari gelişmeleri izleyememektedirler.
• Doğru yere, doğru sektöre uygun şekilde yatırım politikaları üretememektedirler.
• Çalıştırdıkları elemanların sosyal güvence primlerinden kaçınmak için yaygın olarak kayıt dışı çalışmaktadırlar ve bu durum haksız rekabete yol açmaktadır.
1.4. KOBİ’lerin Önemi
KOBİ’lerin katma değer ve istihdam yaratıcı etkileri tüm ülkeler açısından oldukça önemli boyutlardadır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ekonomik ve sosyal yaşamın istikrar unsuru olan KOBİ’ler, istihdam olanaklarını sürekli arttırmada, bölgesel eşitsizlikleri gidermede, gelir dağılımını dengeli hale getirmede önemli bir işlevi yerine getirmektedir (Uzun ve Dirlik, 2007: 134).
KOBİ’lerin, sadece ekonomik hayatta değil, sosyal hayatta da önemli rolleri vardır. KOBİ’ler, ülkede geniş bir alana yayıldıkları için bölgesel gelişmişlik farklılıklarını gidermede, mülkiyeti geniş bir alana yaymada, sürekli istihdam olanağı yaratmada, bunu sürdürmede ve demokratik hayatı canlı tutmada önemli bir güçtür. Tüketicilerin günlük, sürekli ihtiyaçlarını karşılamaları, toplumun tüm kesimleri ile direkt ilişki kurabilmeleri, tüketici isteklerine ve yeniliklere hızla uyum sağlayabilmeleri KOBİ’lerin ekonomik ve sosyal hayatta istikrar unsuru olmalarının göstergeleri olduğunu belirtmektedir (Uzun ve Dirlik, 2007: 134).
KOBİ’lerde genellikle işletme sahibi, girişimci ve yönetici aynı kişidir. Bu üç boyutun aynı insanda tatmin edici bir düzeyde bütünleşmesi, işletmelerin başarısı açısından büyük önem taşır. İşletme ile işletme sahibi arasında tam bir bütünleşme vardır. Zira küçük ve orta ölçekli işletmelerde, işletme sahibi, işletmenin mülkiyetine sahip olan kişi olarak aynı zamanda girişimci ve kurulan işletmenin tepe yöneticisi durumundadır (Uzun ve Dirlik, 2007: 134).
Türkiye’de ve dünyada istihdam, üretim, yatırım ve ihracatta en fazla paya sahip olan KOBİ’lerin önemi aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır (Soydal, 2006: 544):
• KOBİ’ler sıkıntılı dönemlerde ekonomik ve Sosyal tahribatı azaltabilme gücüne sahiptir,
• İşletmelerin küçük ve orta ölçekli olmaları, spesifik bir üretim dalında uzmanlaşmaya yol açması nedeniyle kaynak verimliliğinde artış sağlanmaktadır,
• İşsizliği azaltarak sosyo-ekonomik katkıda bulunmaktadır,
• İşyeri sayısı, istihdam ve yatırımlardaki önemli payı ile ekonominin temel unsurlarındandır,
• KOBİ’lerin diğer katkısı buluşların hızla hayata geçirilme koşullarına sahip olmalarıdır.
