T.C.
BĠLECĠK ġEYH EDEBALĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
COĞRAFYA ANABĠLĠM DALI
ZĠHĠN HARĠTALARINDA RĠZE CUMHURĠYET CADDESĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Zeliha BÖLÜKBAġ
Tez DanıĢmanı
Prof. Dr. Harun TUNÇEL
Bilecik, 2019
10126193
T.C.
BĠLECĠK ġEYH EDEBALĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
COĞRAFYA ANABĠLĠM DALI
ZĠHĠN HARĠTALARINDA RĠZE CUMHURĠYET CADDESĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Zeliha BÖLÜKBAġ
Tez DanıĢmanı
Prof. Dr. Harun TUNÇEL
Bilecik, 2019
10126193
BEYAN
“Zihin Haritalarında Rize Cumhuriyet Caddesi” adlı yüksek lisans tezinin hazırlık ve yazımı sırasında bilimsel ahlak kurallarına uyduğumu, baĢkalarının eserlerinden yararlandığım bölümlerde bilimsel kurallara uygun olarak atıfta bulunduğumu, kullandığım verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, tezin herhangi bir kısmını Bilecik ġeyh Edebali Üniversitesi veya baĢka bir üniversitedeki baĢka bir tez olarak sunmadığımı beyan ederim.
Zeliha BÖLÜKBAġ
12.05.2019
i
ÖN SÖZ
Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan “Zihin Haritalarında Rize Cumhuriyet Caddesi” isimli bu çalıĢmada beni destekleyen, yönlendiren ve kendisinden çok Ģey öğrendiğim saygıdeğer danıĢman hocam Prof. Dr. Harun TUNÇEL‟e ve yetiĢip bugünlere gelmemi sağlayan, üzerimde emeği bulunan bütün hocalarıma sonsuz Ģükranlarımı sunarım. ÇalıĢma verilerini oluĢturan anket uygulamasına katılan 246 kiĢiye de katkılarından dolayı teĢekkür ederim. Ayrıca, tez çalıĢması sürecinde yanımda bulunup, destek olan arkadaĢlarım Semra ÇAKIR, Sefa AK ve Firdevs SAYIN‟a, maddi manevi desteğini hiçbir zaman benden esirgemeyen ve beni hep destekleyen aileme teĢekkürü borç bilirim.
Zeliha BÖLÜKBAġ
12.05.2019
ii
ÖZET
Coğrafya içerisinde önemli bir çalıĢma alanı olan davranıĢsal coğrafya, insanların; ilgileri, istekleri, ihtiyaçları, deneyimleri, sosyo-kültürel altyapısı, cinsiyeti, yaĢı, eğitim seviyesi, bilinçlenme düzeyi ve ilgi alanlarındaki farklılıklardan hareketle yaĢadıkları çevreyi nasıl algıladığını ve algılarında etkili olan faktörlerin neler olduğunu inceler. AlıĢveriĢ mekânları, insan ve mekân arasındaki etkileĢimin en yoğun olduğu yerlerdendir. Bu mekânlar Ģehirde yaĢayan insanların zihninde farklı Ģekilde kendisini göstermektedir. Ġnsanların edindikleri deneyimler ve ilgileri doğrultusunda zihinlerinde algısal olarak oluĢturdukları mekânsal Ģemaları ifade etmede en etkili yolu zihin haritaları oluĢturur.
Bu çalıĢmada, Rize‟nin en önemli caddelerinden biri olan Cumhuriyet Caddesi‟nin, Ģehirde yaĢayan farklı niteliklere sahip nüfus grupları tarafından nasıl algılandığını, bu algılarına etki eden faktörlerin neler olduğunu, bu nüfus gruplarının algısal birlikteliklerinin ve algısal farklılıklarının neler olduğunu zihin haritaları yoluyla ortaya koymaya çalıĢılmıĢtır. AraĢtırma kapsamında esnaf, memur, lise ve üniversite öğrencileri, ev kadınları, Eğitimcilerden oluĢan 246 kiĢiye anket ve taslak haritada boĢluk doldurma yöntemi uygulanmıĢtır. Elde edilen bilgiler istatistiksel yöntemlerle sayısallaĢtırılarak, tablo ve grafiklere aktarılmıĢ ve zihin haritaları oluĢturulmuĢtur. Ardından bulgular yorumlanarak, Cumhuriyet Caddesi‟nin Ģehirde yaĢayanların zihin haritalarında ne Ģekilde yer ettiği ortaya konmuĢtur.
Anahtar kelimeler; Zihin haritası, mekânsal davranış, davranış coğrafyası, Cumhuriyet Caddesi, Rize.
iii ABSTRACT
Behavioral geography, which is an important area of study in the geography, examines how people perceive the environment they live in from the differences in their interests, desires, needs, experiences, socio-cultural background, gender, age, education level, level of awareness and interests and the factors that affect their perceptions. Shopping spaces are the places where the interaction between human and space is most intense. These places are different in people‟s minds that living in the city. The most effective way to express the spatial schemas that people create perceptually in their minds in line with their experiences and interests is mind maps.
In this study, it is aimed to explain how Cumhuriyet Street, which is one of the most important streets in Rize, is perceived by the population groups with different qualifications living in the city and what factors affect these perceptions, and perceptual differences of these population groups through mind maps. In the scope of the research, questionnaire and gap filling method was applied to 246 people consisting of craftsmen, officals, high school and university students, housewives and educators. The obtained information was digitized by statistical methods, transferred to tables and graphics and mind maps were created. Then, by interpreting the findings, it was revealed how Cumhuriyet Street was located in the mind maps of the inhabitants of the city.
iv
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖN SÖZ ..……….………...i ÖZET ...………....………ii ABSTRACT ……….………...………...iii ĠÇĠNDEKĠLER…….………...…...iv TABLOLAR LĠSTESĠ……...………...…………...………..ix FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ………...………….,………….………...xii ġEKĠLLER LĠSTESĠ……….………...….………..xii KISALTMALAR LĠSTESĠ……….…..……….…………...xiv GĠRĠġ………...………...…1BĠRĠNCĠ BÖLÜM
GENEL BĠLGĠLER
1.1. ÇALIġMA SAHASININ YERĠ ve SINIRLARI…………...………….41.2. ÇALIġMANIN AMACI………..…...………...5
1.3. HĠPOTEZLER...……….……...5
1.4. ÇALIġMANIN SINIRLILIKLARI………...….………7
1.5. ÇALIġMA YÖNTEMĠ………..…………...…..7
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
ZĠHĠN HARĠTALARININ COĞRAFYA ARAġTIRMALARI
ĠÇERĠSĠNDEKĠ YERĠ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. ZĠHĠN HARĠTALARININ COĞRAFYA ARAġTIRMALARI ĠÇERĠSĠNDEKĠ YERĠ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE………..……...122.2. DAVRANIġSAL COĞRAFYA ..……….………14
2.2.1. Çevresel Algı……….…..……….………….……...15
v
2.2.3. Kentsel Mekân Algısı...……….……….………..16
2.2.4. Zihin Haritaları…...………..……….16
2.3.TÜRKĠYE‟DE ZĠHĠN HARĠTASI KONUSUNDA YAPILMIġ ÇALIġMALAR…..………..………...…..….……17
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
RĠZE VE CUMHURĠYET CADDESĠ
3.1. RĠZE ĠLĠNĠN COĞRAFĠ ÖZELLĠKLERĠ………....…...………203.2. CUMHURĠYET CADDESĠ‟NĠN ÖZELLĠKLERĠ………....……..23
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR
4.1. ESNAFLARIN ZĠHĠN HARĠTASINDA CUMHURĠYET CADDESĠ …………..294.1.1.Esnafların Zihin Haritalarında Cumhuriyet Caddesi……….…...….38
4.2. DEVLET MEMURLARININ MEKAN ALGISI………... 42
4.2.1.Devlet memurlarının zihin haritası………....54
4.3. EĞĠTĠMCĠLERĠN MEKAN ALGISI………...58
4.3.1.Eğitimcilerin Zihin Haritalarında Cumhuriyet Caddesi………..……….….69
4.4. ÜNĠVERSĠTE ÖĞRENCĠLERĠNĠN MEKAN ALGISI………...……...…..73
4.4.1.Üniversite Öğrencilerinin Zihin Haritalarında Cumhuriyet Caddesi….…80 4.5. LĠSE ÖĞRENCĠLERĠNĠN MEKAN ALGISI……..…………...…85
4.5.1.Lise Öğrencilerinin Zihin Haritalarında Cumhuriyet Caddesi………….….93
4.6. EV KADINLARININ MEKAN ALGISI ……….…...97
4.6.1. Ev Kadınlarının Zihin Haritalarında Cumhuriyet Caddesi………..106
4.7. RĠZE‟DE YAġAYANLARA GÖRE CADDENĠN SORUNLARI………...…….109
4.7.1. Cadde Sorunlarına Çözüm Önerileri………110
vi
KAYNAKÇA………...……….………122
EKLER………..………...137
EK 1. Cadde Esnafına Uygulanan Anket Formu……….………...…126
EK 2. Devlet Memurlarına Uygulanan Anket Formu….………...…127
EK 3. Eğitimcilere Uygulanan Anket Formu.….………..………….…………..…128
EK 4. Üniversite Öğrencilerine Uygulanan Anket Formu………..………..129
Ek 5. Lise Öğrencilerine Uygulanan Anket Formu……….130
Ek 6. Ev Kadınlarına Uygulanan Anket Formu……….……….…131
Ek 7. Çalışmada Kullanılan Cumhuriyet Caddesi Krokisi…..….………132
vii TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. Cumhuriyet Caddesi‟ndeki ĠĢyerlerinin ĠĢ yeri Türlerine Dağılımı(2017).…..10
Tablo 2. Rize istasyonuna ait sıcaklık ve YağıĢ ortalama değerleri (1928-2018)...22
Tablo 3. Nüfus gruplarına göre yapılan ve kullanılan anketler (2017)………..….29
Tablo 4. Cadde esnafının iĢ yeri türlerine göre iĢaretleme miktarı (2017)…….……....30
Tablo 5. Cinsiyete göre esnafın iĢaretleme miktarı ve oranı (2017) ……….….32
Tablo 6. Esnafın bulunduğu yaĢ grubuna göre bilme miktarı (2017)……….…32
Tablo 7. Esnafın iĢ yeri değiĢim durumuna göre bilme miktarları ve oranları (2017)...34
Tablo 8. Esnafın değiĢimden etkilenme durumu (2017)………….………34
Tablo 9. Caddede bulunma süresi ve iĢ yeri bilme iliĢkisi (2017,,,,,,,,,,,,,,,,,,………….35
Tablo 10. Cadde esnafının eğitim seviyesine göre bilme miktarı (2017)………...36
Tablo 11. Ġkamet edilen mahalleye göre iĢaretleme miktarı (2017)………...37
Tablo 12. Esnafların iĢ yeri türlerine göre bilme miktarı ve oranı (2017)………..39
Tablo 13. Devlet memurlarının çalıĢtıkları kamu kuruluĢlarına göre iĢaretleme miktarları (2017)………..44
Tablo 14. Cinsiyete göre memurların iĢaretleme miktarları (2017)………...46
Tablo 15. Devlet memurlarını yaĢ-bilme iliĢkisi (2017)……….47
Tablo 16. Memurların eğitim seviyelerine göre bilme iliĢkisi (2017)………48
Tablo 17. Memurların Rize‟de kalma sürelerine göre bilme iliĢkisi (2017)…………..49
Tablo 18. Memurların memleketlerine göre bilme iliĢkisi (2017)………..50
Tablo 19. Memurların caddeye gitme sıklığına göre bilme iliĢkisi (2017)……….50
Tablo 20. Memurların caddeyi kullanım nedenine göre bilme iliĢkisi (2017)………...51
Tablo 21. Memurların caddeyi kullanım yönü bilme iliĢkisi (2017)………..52
Tablo 22. Memurların ikâmet yerlerine göre memurların bilme miktarı (2017)………53
Tablo 23. ĠĢ yeri türlerinin caddede bulunma oranları ve memurlar tarafından bilinme oranları (2017)……….55
viii
Tablo 24. Eğitimcilerin bilme miktarı (2017)……….…58
Tablo 25. Eğitimcilerin cinsiyete göre bilme iliĢkisi (2017)………..60
Tablo 26. Eğitimcilerin yaĢa göre bilme iliĢkisi (2017)……….60
Tablo 27. Eğitimcilerin Rize‟de kalma süresi bilme iliĢkisi (2017)………...61
Tablo 28. Eğitimcilerin memlekete göre bilme iliĢkisi (2017)………...62
Tablo 29. Eğitimcilerin caddeye gitme sıklığı bilme iliĢkisi (2017)………..63
Tablo 30. Eğitimcilerin caddeye gitme sıklığı bilme iliĢkisi (2017)………..64
Tablo 31. Eğitimcilerin kurumda çalıĢma yılı bilme iliĢkisi (2017)………...65
Tablo 32. Eğitimcilerin caddeyi kullanım yönü bilme iliĢkisi (2017)………66
Tablo 33. Eğitimcilerin düzenli alıĢveriĢ yapma durumu bilme iliĢkisi (2017)……….67
Tablo 34. Eğitimcilerin ikâmet yerine göre bilme miktarı (2017)………..68
Tablo 35. ĠĢ yeri türlerinin caddede kapladığı oran ve eğitimciler tarafından bilinme iliĢkileri (2017)……….………...70
Tablo 36. Üniversite öğrencilerinin okudukları bölümlere göre iĢaretleme miktarı (2017)………...73
Tablo 37. Üniversite öğrencilerinin cinsiyete göre iĢaretleme miktar ve oranı (2017)..74
Tablo 38. Üniversite öğrencilerinin caddeyi kullanım nedeni bilme iliĢkisi (2017)…..75
Tablo 39. Üniversite öğrencilerinin caddeye gitme sıklığı bilme iliĢkisi (2017)……...76
Tablo 40. Üniversite öğrencilerinin caddeyi kullanım yönü bilme iliĢkisi (2017)…….77
Tablo 41. Üniversite öğrencilerinin aylık harçlık durumu ile bilme iliĢkisi (2017) …..77
Tablo 42. Üniversite öğrencilerinin memlekete göre bilme iliĢkisi (2017) …………...78
Tablo 43. Üniversite öğrencilerinin ikâmet yerine göre bilme miktarı (2017)………...79
Tablo 44. ĠĢ yeri türlerinin caddede kapladığı oran ve üniversite öğrencileri tarafından bilinme iliĢkileri (2017)………...………81
Tablo 45. Okudukları liseye göre öğrencilerin bilme iliĢkisi (2017)………..85
ix
Tablo 47. Lise öğrencilerinin caddeye gitme sıklığına göre bilme iliĢkisi (2017)…..86
Tablo 48. Lise öğrencilerinin caddeye gitme nedeni-bilme iliĢkisi (2017)…………..87
Tablo 49. Lise öğrencilerinin haftalık harçlık durumu-bilme iliĢkisi (2017)………...90
Tablo 50. Lise öğrencilerinin caddeyi kullanım yönü-bilme iliĢkisi (2017) ………...91
Tablo 51. Lise öğrencilerinin düzenli alıĢveriĢ yapılan yere göre bilme iliĢkisi (2017)……….91
Tablo 52. Lise öğrencilerinin ikâmet yerine göre bilme miktarı (2017)…………...…92
Tablo 53. ĠĢ yeri türlerinin caddede kapladığı oran ve lise öğrencileri tarafından bilinme iliĢkileri (2017)………...94
Tablo 54. ÇalıĢmaya katılım gösteren ev kadınlarının iĢaretleme miktar ve oranı (2017)……….97
Tablo 55. Ev kadınlarının eğitim seviyesi-bilme iliĢkisi (2017)………...98
Tablo 56. Ev kadınlarının yaĢ-bilme iliĢkisi (2017)………...99
Tablo 57. Ev kadınlarının Rize‟de kalma süresi-bilme iliĢkisi (2017)………100
Tablo 58. Ev kadınlarının memlekete göre bilme iliĢkisi (2017)………...101
Tablo 59. Ev kadınlarının caddeye gitme sıklığı-bilme iliĢkisi (2017)………102
Tablo 60. Ev kadınlarının caddeyi kullanım nedeni-bilme iliĢkisi (2017)…………...103
Tablo 61. Ev kadınlarının caddeyi kullanım yönü-bilme iliĢkisi (2017) ……….104
Tablo 62. Ev kadınlarının düzenli alıĢveriĢ yapılan yere göre bilme iliĢkisi (2017)....104
Tablo 63. Ev kadınlarının ikâmet yeri-bilme iliĢkisi (2017)………...105
Tablo 64. ĠĢ yeri türlerinin caddede kapladığı oran ve ev kadınları tarafından bilinme iliĢkileri (2017).……….106
x FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ
Foto. 1: Rize uydu görüntüsü………...20 Foto 2. Eylül 2011 sel sonrası kentten bir görüntü………..………...24 Foto 3. ÇalıĢma alanının doğusunda Kültür Merkezi yer.almaktadır………...…….….25 Foto 4. ÇalıĢma alanının batısında Ziraat Bankası yer almaktadır…………....………25 Foto 5. Fotoğrafın sol üst köĢesinde Rize‟nin önemli iki caddesini birbirine bağlayan yürüyen merdiven, sağ alt köĢesinde ise caddenin bir çok yerinde bulunan yaya geçitlerinden bir görünüm………...26 Foto 6. Cumhuriyet Caddesi‟nden Atatürk Caddesi‟ne yayalarının geçiĢini sağlayan merdivenden görünüm………...…………..27 Foto 7. Kaldırım çıkıntılarının olduğu yerde yaya geçidi ile birleĢen hafif eğimler, kaldırım girintilerinde ise parkomat sistemi uygulanan araç park yerleri……….……….………….27 Foto 8. Cumhuriyet Caddesi üzerinde yer alan taksi duraklarından birinden ana yola bakıĢ……….…………28 Foto 9. Caddede yer alan bir ayakkabı boyacısı ve sağ tarafta araç park yeri…………28
xi ġEKĠLLER LĠSTESĠ
ġekil 1. AraĢtırma Sahasının Yeri ve Sınırları………4
ġekil 2. Rize nüfus yoğunluğu haritası………21
ġekil 3. ÇalıĢma sahasında bulunan iĢ yeri türlerinin oransal dağılımı….………..26
ġekil 4. ÇalıĢtıkları iĢ yeri türüne göre esnafların caddede bulunan iĢ yerlerini bilme oranları (2017)……….…31
ġekil 5. Esnafın bulunduğu yaĢ grubuna göre bilme oranı (2017)………..…33
ġekil 6. Caddede kalma süresine göre esnafların bilme oranları (2017)……….35
ġekil 7. Eğitim seviyesine göre esnafların bilme oranları (2017)………...36
ġekil 8. Esnafların ikâmet edilen mahallelere göre bilme oranı (2017)………..38
ġekil 9. Esnafların ĠĢ yeri türlerine göre bilinme oranları (2017)………...…....39
ġekil 10. Cadde esnafının zihin haritası (2017)………..41
ġekil 11. Memurların çalıĢmaya katılım oranları………43
ġekil 12. Devlet memurlarının çalıĢtıkları kamu kurumlarına göre bilme oranları (2017)………...45
ġekil 13. Memurların çalıĢtıkları kamu binalarının dağılımı..………45
ġekil 14. Devlet memurlarının yaĢ-bilme iliĢkisi (2017)………47
ġekil 15. Memurların eğitim seviyelerine göre bilme oranları (2017)………48
ġekil 16. Memurların Rize‟de kalma sürelerine göre bilme oranları (2017)…………..49
ġekil 17. Caddeye gitme sıklığına göre memurların bilme oranı (2017)………51
ġekil 18. Memurların caddeyi kullanım nedeni bilme iliĢkisi (2017)……….52
ġekil 19. Memurların ikâmet yerine göre bilme oranı (2017)……….………..54
ġekil 20. Memurların zihin haritalarına göre ĠĢyerlerinin bilinme oranları (2017)……55
ġekil 21. Devlet memurlarının zihin haritası (2017)………...57
ġekil 22. Eğitimcilerin çalıĢtıkları okullara göre bilme oranları (2017)……….59
xii
ġekil 24. Eğitimcilerin Rize‟de kalma süresine göre bilme oranı (2017)………...62 ġekil 25. Eğitimcilerin caddeye gitme sıklığına göre bilme oranı (2017)………...64 ġekil 26. Eğitimcilerin caddeye gitme nedenine göre bilme iliĢkisi (2017)…………...65 ġekil 27. Eğitimcilerin kurumda çalıĢma yılı bilme oranı (2017)………...66 ġekil 28. Eğitimcilerin ikâmet yeri-bilme iliĢkisi (2017)………....69 ġekil 29. ĠĢ yeri türlerinin caddede kapladığı oran ve eğitimciler tarafından bilinme oranları (2017)………..………...70 ġekil 30. Eğitimcilerin zihin haritası………...72 ġekil 31. Üniversite öğrencilerinin okudukları bölüme göre bilme iliĢkisi (2017)…….74 ġekil 32. Üniversite öğrencilerinin caddeyi kullanım nedeni bilme oranı (2017)……..75 ġekil 33. Üniversite öğrencilerinin caddeye gitme sıklığı bilme oranı (2017) ………..76 ġekil 34. Üniversite öğrencilerinin aylık harçlık durumu-bilme oranı (2017) ………...78 ġekil 35. Üniversite öğrencilerinin ikâmet yeri-bilme iliĢkisi (2017)……….80 ġekil 36. ĠĢ yeri türlerinin caddede kapladığı oran ve üniversite öğrencileri tarafından bilinme oranları (2017)………...……….82 ġekil 37. Üniversite öğrencilerinin zihin haritası………83 ġekil 38. Lise öğrencilerinin caddeye gitme sıklığı-bilme oranı (2017)………...87 ġekil 39. Lise öğrencilerinin caddeye gitme nedenine göre bilme oranı (2017)……..88 ġekil 40. Annenin eğitim seviyesine göre öğrencinin bilme iliĢkisi (2017)…………..88 ġekil 41. Babanın eğitim seviyesine göre öğrencinin bilme iliĢkisi (2017)…………..89 ġekil 42. Lise öğrencilerinin haftalık harçlık durumuna göre bilme oranı (2017) …...90 ġekil 43. Lise öğrencilerinin ikâmet yeri-bilme iliĢkisi (2017)……….93 ġekil 44. ĠĢ yeri türlerinin caddede kapladığı oran ve bilinme oranları (2017)...……..95 ġekil 45. Lise öğrencilerinin zihin haritası………96 ġekil 46. ÇalıĢmaya katılım gösteren ev kadınlarının bilme oranı (2017)…………...97 ġekil 47. Ev kadınlarının eğitim seviyesi-bilme oranı (2017)………...98
xiii
ġekil 48. Ev kadınlarının yaĢa göre bilme oranı (2017)………99 ġekil 49. Ev kadınlarının Rize‟de kalma süresine göre bilme oranı (2017)…………..101 ġekil 50. Ev kadınlarının caddeye gitme sıklığına göre bilme oranı (2017)………….102 ġekil 51. Ev kadınlarının caddeyi kullanım nedenine göre bilme oranı (2017)………103 ġekil 52. Ev kadınlarının ikamet yeri-bilme oranı (2017)……….105 ġekil 53. ĠĢ yeri türlerinin caddede kapladığı oran ve ev kadınları tarafından bilinme oranı (2017)………...………107 ġekil 54. Ev kadınlarının zihin haritası………108 ġekil 55. Nüfus gruplarına göre caddenin en önemli sorunları (2017)………….……109 ġekil 56. Zihin haritalarında Cumhuriyet Caddesi………116 ġekil 57. Rizeli olmayan katılımcıların memlekete göre dağılımı………119
xiv
KISALTMALAR
TÜĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumuvd. : Ve diğerleri der. : Derleyen s. : Sayfa Sıc. : Sıcaklık Yük. : Yüksek DüĢ. : DüĢük Yağ. : YağıĢ
DMĠGM : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü HGK : Harita Genel Komutanlığı
RTEÜ : Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi AĠHL : Anadolu Ġmam Hatip Lisesi
GTB : Gümrük ve Ticaret Bakanlığı TC : Türkiye Cumhuriyeti
KTÜ : Karadeniz Teknik Üniversitesi MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
TDK : Türk Dil Kuru0mu
1
GĠRĠġ
Coğrafya öteden beri, çoklu bakıĢ açılarıyla iliĢki içinde olmuĢtur (Tümertekin ve Özgüç, 1998: 49). Çevresel algılama ve davranıĢsal coğrafya bu bakıĢ açılarından biridir (Aliağaoğlu, 2007: 18). Ġnsan, yeryüzünde ortaya çıktığından beri gerek faaliyetlerini gerekse mekân üzerinde yaptığı değiĢiklikleri çevreyi algılama Ģekli ile buna dayanarak verdiği tepkilere göre gerçekleĢtirmiĢtir (Tümertekin ve Özgüç, 2010: 48).
Ġnsanın karar verme mekanizmasında etkin rol oynayan çevre etkileri, tecrübeler, beklentiler, önyargılar ve bunların etrafında örülmüĢ davranıĢ kalıpları ile mekân arasındaki iliĢki, davranıĢsal coğrafya yaklaĢımı ile incelenmektedir. DavranıĢsal coğrafya, coğrafi mekân üzerinde gerçekleĢen insan hareketlerini çevreden edinilen bilgiler ve yapılandırılmıĢ zihin üzerinden araĢtırmaktadır (Warf, 2006: 190).
Mekân ve yerin coğrafyasının anlaĢılması, insanların çevresel bilgiyi algılaması, düzenlemesi, tecrübe etmesi ve ona anlam vermesine bağlı olduğu kadar bu bilgiyi kullanarak davranmasına da bağlıdır (Aitken vd, 1989: 218). Bir baĢka deyiĢle, kiĢilerin çevreyi nasıl algıladıkları, buna bağlı olarak geliĢen düĢünce sistemleri ve her ikisinin insan davranıĢları üzerindeki etkileri davranıĢsal coğrafyanın konusunu oluĢturmaktadır (Tümertekin ve Özgüç, 2010: 48).
DavranıĢsal coğrafyacılar, her insanın birbirinden farklı zihinsel bilgi toplama ve organizasyonuna sahip olduğu kabulü üzerinden yola çıkmakta ve coğrafya çalıĢmalarında algı ve zihin kavramlarının yansıması olarak zihin haritalarına odaklanılması gerektiğini vurgulamaktadır (Öztürk ve Karabağ, 2013).
Ġnsanlar, yaĢadıkları mekânı birbirinden çok değiĢik boyutlarda algılar ve kavrarlar (Tunçel, 2002: 84). Tuan‟a göre, algı çevreden doğrudan alınan bilgidir. Ancak bu belirli bir andaki bir yerin fotoğrafı değildir. Çünkü fotoğraf bu alandaki her Ģeyi ihtiva ederken, algı seçicidir (Tuan, 1975: 209). Ġnsanlarda oluĢan mekân algısı kiĢiden kiĢiye değiĢiklik göstermektedir. Bu farklılaĢma bireylerin yaĢları, ilgileri, eğitim seviyeleri, zihinsel kapasiteleri, yaĢadıkları ortamdaki uyaranlar vb. gibi birbirinden farklı ve çeĢitli faktörlere bağlı olarak belirir (Tunçel, 2002: 84). Aitken vd. (1989) göre çevresel algılama ve davranıĢsal coğrafya konusundaki çalıĢmaların dört farklı konuda yapıldığı görülmektedir. Bunlar: Mekânsal bilme-öğrenme ve beĢeri
2
davranıĢ (analitik davranıĢsal coğrafya), kökeni doğal afet algılamasına dayanan insan-çevre iliĢkilerinin ekolojik boyutları, coğrafi görünümün algılanması ve deneyimi ve bireysel, sosyal ve kültürel kıyaslama çalıĢmalarıdır (Aitken vd,1989). Ġnsanların mekân algısını belirleyebilmek için zihin haritaları bir ölçme yolu olarak geliĢtirilmiĢtir. Ġnsanların biliĢsel düzeylerine göre oluĢturdukları zihin haritaları, günlük yaĢantı sonucunda elde edilen, öğrenilmiĢ bilgi ve deneyimler sonucunda oluĢan sosyo-mekânsal iliĢkiler ağının zihinde oluĢturduğu soyut simgeleri Ģeklindedir.
Zihin haritaları coğrafi bilgi ve davranıĢlarla ilgili değiĢik iĢlevlere sahiptir (Özdemir, 2014: 3). Zihin haritaları coğrafyada mekân algısını ölçmede kullanılan bir yöntem olarak kabul edilmiĢtir (Özgüç ve Tümertekin, 2010: 282). Zihin haritalarındaki mesafe ve yönelimlerde bozulmalar, çarpılmalar olur, ayrıca zaman içinde değiĢebilir olmaları yüzünden doğrulukları da değiĢkendir, bu yüzden de atlas haritalarına pek benzemezler (Hammond, 1987: 9-11).
Farklı Ģekillerde ele alınan zihin haritaları, coğrafyada en fazla taslak haritaları olarak kullanılır (Temurçin ve Keçeli, 2015: 125). Zihin haritalarının oluĢturulmasında taslak harita yöntemi ĢaĢırtıcı ve son derece ilgi çekici sonuçlar vermektedir. Esneklikleri, açıklıkları, potansiyel olarak derin psikolojik görüĢleri yansıtmaları bakımından dikkate değerdirler (Tümertekin ve Özgüç, 2010: 52). Bu haritalar, çalıĢma alanı ile ilgili elde edilmek istenen algı, bilgi, farkındalık gibi unsurları belirlemek için kiĢilere verilen taslak haritalara zihinlerindeki mekânsal iliĢkileri kabataslak çizmeleri ya da iĢaretlemeleri Ģeklinde kullanılır.
Bu çalıĢma Rize‟de yaĢayan farklı niteliklere sahip nüfus grupları tarafından, Ģehrin önemli bir caddesi olan Cumhuriyet Caddesi‟nin nasıl algılandığını, algılarına etki eden faktörlerin neler olduğunu, algısal birliktelik ve farklılıklarını zihin haritası yoluyla görme açısından önem taĢımaktadır. ÇalıĢma dört bölümden oluĢmaktadır:
Birinci bölümde; çalıĢmanın amacı, kapsamı, sınırlılıkları, varsayımları, çalıĢma sahasının sınırları ve çalıĢmanın yönteminden bahsedilmiĢtir.
Ġkinci bölümde; zihin haritası ve ilgili kavramlara değinilmiĢtir. Zihin haritalarının coğrafya içerisindeki yeri ve dünyadaki geliĢiminden kısa bir Ģekilde bahsedilip, konu ile ilgili ülkemizde bulunan yayınlara vurgu yapılmıĢtır.
3
Üçüncü bölümde; çalıĢma evrenini oluĢturan Cumhuriyet Caddesi ve Rize hakkında coğrafi bilgilere yer verilmiĢtir. Böylece Rize‟de yaĢayanlar tarafından Cumhuriyet Caddesi‟nin sorunlarından bahsedilip çözüm önerileri sunulmuĢtur.
Dördüncü bölümde; yapılan anket çalıĢması ve Cumhuriyet Caddesi krokisi üzerinde iĢaretlenen iĢ yerlerinden yola çıkılarak, elde edilen bulguların değerlendirilmesiyle her nüfus grubu için ayrı olarak zihin haritaları oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢmaya katılan grupların mekânsal algıda benzerlik ve farklılıklarının neler olduğu ayrıntılı bir Ģekilde ele alınmıĢtır. Ayrıca bu grupların mekân algılarına etki eden faktörler de tek tek ele alınmıĢtır.
Son olarak, sonuç ve öneriler kısmında araĢtırmanın sonuçları, bilime katkısı ve uygulamaya yönelik önerilere yer verilmiĢtir.
4
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
GENEL BĠLGĠLER
1.1.ÇALIġMA SAHASININ YERĠ VE SINIRLARI
Rize, 40o-22' ve 41o-28' doğu meridyenleri ile 40o-20' ve 41o-20' kuzey paralelleri arasında yer alır. Rize il merkezinin doğusunda Çayeli, güneydoğusunda Güneysu, güneyinde Ġkizdere, güneybatısında Kalkandere, batısında ise Ġyidere ve Derepazarı ilçeleri ile kuzeyinde Karadeniz ile çevrilidir.
Rize‟nin en önemli caddelerinden biri olan Cumhuriyet Caddesi; Karadeniz Sahil Yolu‟nun yaklaĢık 200 metre güneyinde Karadeniz‟e kabaca uzanmaktadır. Doğuda Müftü Mahallesi‟nden baĢlayıp, kuzeybatıya doğru yay çizerek, sırasıyla; Ekrem Orhon, Tophane, Yeniköy, ÇarĢı, Piri Çelebi, Eminettin, ReĢadiye, Mermerdelen ve Camiönü Mahallelerinden geçmektedir. Cadde toplam 3.4 km uzunluğa sahiptir. ÇalıĢma sahasını ise bu caddenin Tophane, Yeniköy ve ÇarĢı mahallelerinden geçen 600 metrelik kısım oluĢturmaktadır (ġekil: 1).
5 1.2. ÇALIġMANIN AMACI
Bu tezin hazırlanma amacı; Rize ilinin en önemli caddelerinden biri olan Cumhuriyet Caddesi‟nin, Ģehirde yaĢayan farklı niteliklere sahip nüfus grupları tarafından nasıl algılandığını belirlemektir. Bu nüfus gruplarının mekân algılarına etki eden faktörleri belirleyip, algısal birlikteliklerinin ve algısal farklılıklarının neler olduğunu zihin haritaları yoluyla ortaya koymaktır.
Bu amaç doğrultusunda Ģu sorulara cevap aranmıĢtır:
1. Cadde esnafı, devlet memuru, öğretmen ve akademisyen, lise ve üniversite öğrencisi, ev kadını gibi birbirinden farklı nüfus gruplarının zihin haritalarında, Cumhuriyet Caddesi‟nde bulunan alıĢveriĢ mekânlarının algılamaları nasıldır? 2. Doğum yeri, kentte yaĢam süresi, ikâmet yeri ve caddeyi kullanım sıklığı gibi
faktörlerin alıĢveriĢ mekânlarının algılanmasında etkisi var mıdır, var ise bu etkiler nelerdir?
3. Nüfus gruplarının Cumhuriyet Caddesi‟ndeki alıĢveriĢ mekânlarını algılamalarında benzerlik ve farklılık söz konusu mudur, var ise bu benzerlik ve farklılığın sebepleri nelerdir?
4. Cumhuriyet Caddesi‟nde bulunan yaya geçidi ve araç park yerlerinin, kiĢilerin mekân algısına etkisi var mıdır, varsa bu etkiler nelerdir?
5. Zihin haritaları aracılığı ile alıĢveriĢ mekânlarının kullanımı ve düzenlenmesi hakkında sonuçlara varılıp uygulamalı coğrafya açısından öneriler sunulabilir mi?
1.3. HĠPOTEZLER
1. Cumhuriyet Caddesi‟nde iĢ yeri bulunan esnaflar, kendilerine rakip olan ve kendi iĢ yerlerine yakın olan iĢ yerlerini iyi hatırlayacaklardır.
2. ĠĢ yerini cadde içerisinde farklı bir konuma taĢıyan esnaflar, farklı iĢ yerleri ile komĢu olacaklarından hafızalarındaki iĢ yeri sayısı fazla olacaktır.
3. Memur, öğretmen, akademisyen gibi eğitimli ve maaĢlarını banka aracılığıyla alan bireyler kroki üzerinde bankaların konumunu doğru olarak tanımlayacaklardır.
6
4. Öğrenciler ihtiyaçları doğrultusunda kırtasiye ve boĢ vakitlerini geçirmek için kullandıkları cafelerin yerlerini taslak haritada doğru olarak iĢaretleyeceklerdir. 5. Fazla harçlık alan öğrenciler, para harcama mekânları olan alıĢveriĢ mekânlarını,
az harçlık alan öğrencilerden daha fazla kullanacakları için bu iĢ yerlerinin lokasyonlarını çok daha iyi bileceklerdir.
6. Ev kadınlarının zihin haritasında giyim, ev eĢyası, kozmetik gibi kadınlara hitap eden iĢ yerleri fazlasıyla bulunacaktır.
7. Üniversiteye giriĢte yüksek baĢarı ve puan gerektiren bölümleri okuyan öğrenciler, çok yüksek puan gerektirmeyen bölümleri okuyan öğrencilerden daha fazla bilme oranı göstereceklerdir. Çünkü üniversiteye giriĢ baĢarısının bilme oranlarında etkili olacağı düĢünülmektedir.
8. Kentte ikâmet süresi uzun olan insanların Cumhuriyet Caddesi‟nde vakit geçirme süreleri de uzun olacağından krokide doğru iĢaretleme oranları fazla olacaktır.
9. Caddeyi kullanım sıklığı arttıkça caddede bulunan iĢ yerlerini hatırlamak kolay olacak; bu yüzden caddeyi sık kullanan kiĢiler, caddede bulunan iĢ yerlerinin birçoğunu doğru olarak iĢaretleyecektir.
10. Cumhuriyet Caddesi, ikâmet yerleri ile okul, iĢ gibi sürekli gidilmesi gereken yerler de güzergâh olarak kullanılıyorsa bu güzergâhı kullananlar tarafından caddedeki bir çok iĢ yeri doğru olarak hatırlanacaktır.
11. Bireylerin mekânsal davranıĢları ile çevreyi algılama süreçleri, belirli bir toplumsal ve fiziksel çevrede olur. Bu çevreyi aidiyet hissinin çok olduğu bireyler daha yakından tanıyacakları için Rizeli olanlar Rizeli olmayan katılımcılara göre kroki üzerinde çok daha fazla bilme oranı göstereceklerdir. 12. Bilgili, tecrübeli ve zeki insanların zihin haritaları, bilgi, tecrübe ve zihinsel
kapasitesi daha az olan insanlara oranla nitelik bakımından geniĢ kapsamlı ve daha detaylıdır (Hammond, 1987: 9-11). Bu yüzden eğitim seviyesi yüksek olan bireylerin, eğitim seviyesi düĢük olanlardan daha fazla iĢ yerini doğru olarak iĢaretlemeleri beklenmektedir.
13. Zihin haritaları cinsiyete göre de farklılık göstermektedir. Bu bağlamda kadınların, kozmetik, ev eĢyası ve kadın giyim mağazası; erkeklerin ise berber,
7
banka, çay ocağı, erkek giyim mağazası gibi kendilerine hitap eden iĢ yerlerin konumlarını daha iyi hatırlayacaklardır.
Bu çalıĢmada Rize ilinde birbirinden farklı nüfus gruplarının Cumhuriyet Caddesi‟ni nasıl algıladıklarının zihin haritası yoluyla belirlenebilmesi için çalıĢma sahasına anket formu ve taslak haritada iĢaretleme yöntemi uygulanarak, veriler birinci kiĢilerden alınacaktır. Elde edilecek bulgular neticesinde uygulamalı coğrafya yönü ile kentsel planlama ve ekonomik coğrafyaya katkı sağlayacaktır.
1.4. ÇALIġMANIN SINIRLILIKLARI
AraĢtırma, Cumhuriyet Caddesi‟nin Rize Ģehir merkezinde yaĢayanlar tarafından nasıl algılandığı üzerinedir. 2016 TÜĠK verilerine göre 143.461 olan Rize nüfusunu temsil edecek altı farklı örnekleme uygulanmak üzere 300 anket hedeflenmiĢtir. Katılımcı azlığı nedeniyle çalıĢma hedeflenenin altında 276 anket ile sınırlandırılmıĢtır. Uygulanan anketin, araĢtırma evrenini temsil ettiği varsayılmıĢtır ve araĢtırmanın hipotezi Rize Ģehir genelini kapsayacak Ģekilde kurgulanmıĢtır.
Zaman içerisinde, yaĢantı ve tecrübelere bağlı olarak zihin haritaları pozitif ya da negatif yönlü olarak değiĢebilir. Dolayısı ile zihin haritaları çalıĢmaları tek boyutlu ve tek zamanlı sonuçlar verebilmektedir (Temurçin ve Keçeli, 2013: 122). AraĢtırmaya kaynak teĢkil eden anketler Kasım (2016)-ġubat (2017) zaman aralığında uygulanmıĢtır. Elde edilen bulgular, bu dönemdeki örneklemden gelen özellikler dikkate alınarak 2019‟da tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmanın baĢlangıcından bitiĢ sürecine kadar Cumhuriyet Caddesi‟nde çalıĢmaya konu olan iĢ yerlerinden kapanan ve yerini değiĢtiren olmuĢtur. Bu değiĢiklikler çalıĢmaya yansıtılmamıĢtır.
1.5.ÇALIġMA YÖNTEMĠ
ÇalıĢmanın ilk aĢamasında literatür taraması yapılmıĢtır. Bu konuda ilk uygulamalı çalıĢma olan Tunçel tarafından yazılmıĢ “Kentsel Mekânın Algılanması: Elazığ Örneği” ve benzer çalıĢmalar incelenmiĢtir. ÇalıĢma sahasında uygulanacak olan anket sorularını hazırlamak için önceki çalıĢmalarda kullanılan anketler incelenerek, yeni açık ve kapalı uçlu anket soruları geliĢtirilmiĢtir. Anket soruları hazırlanırken soruların anlaĢılabilir olmasına dikkat edilmiĢtir. Cadde esnafı, devlet memurları,
8
eğitimciler, üniversite öğrencileri, lise öğrencileri ve ev kadınları olarak 6 nüfus grubuna uygulanmak üzere anket soruları hazırlanmıĢtır. Anket soruları, nüfus gruplarına has özellikleri belirlemeye yönelik sorular ile cinsiyet, yaĢ, eğitim seviyesi, memleket vb ortak sorulardan oluĢmaktadır. Nüfus gruplarına kapalı uçlu soruların haricinde bir de açık uçlu olarak caddenin soruları sorulmuĢtur. Ankete ek olarak belediyeden alınan imar planı ve Google Earth uygulaması yardımı ile caddenin taslak haritası oluĢturulmuĢtur. Kroki üzerinde katılımcıların hatırlamalarını kolaylaĢtırmak için Cumhuriyet Caddesi ile bağlantılı olan cadde isimlerine yer verilmiĢtir. Ayrıca krokide, araĢtırma sahasının doğu sınırını oluĢturan Ġsmail Kahraman Kültür Merkezi ile batı sınırını oluĢturan Ziraat Bankası da gösterilmiĢtir. Hazırlanan anketler 2016 yılı Kasım, Aralık ayları ile 2017 yılının Ocak ayında 276 kiĢi ile yüz yüze görüĢülerek uygulanmıĢtır. Ayrıca ankete katılanlardan ankete ek olarak, Cumhuriyet Caddesi krokisi üzerinde hatırladıkları iĢ yerlerini göstermeleri istenmiĢtir. Bu taslaklar, zihin haritaları için gerekli olan veri kaynağını oluĢturmuĢtur. Uygulanan anketler içerisinde, değerlendirmeye imkan tanımayacak kadar az bilgi içeren, Cumhuriyet Caddesi‟ni iyi biliyor olmasına rağmen yönü karıĢtırıp yanlıĢ iĢaretlemede bulunan, farklı cadde ile karıĢtırıp tamamen yanlıĢ iĢaretleyen ve kroki üzerinde hiç iĢaretleme yapılmamıĢ olan 30 anket, çalıĢma dıĢında tutulmuĢtur. Geriye kalan 246 anket verisi ise tez araĢtırmasının verisini oluĢturmuĢtur.
Anketler uygulanırken krokide iĢaretleme yapan katılımcılara yönlendirme yapmamaya özen gösterilmiĢtir. Her nüfus grubu için ayrı olarak hazırlanan anketler uygulandıktan sonra ankette yer alan bilgiler gruplandırılarak, Excel programlarında iĢlenerek frekans değerleri kullanılmıĢtır. Excel programı yardımıyla anket verileri anlaĢılır ve konuyu özetleyecek Ģekilde grafik ve tablolar haline getirilmiĢtir. Kroki üzerine iĢaretlenmiĢ olan bilgiler, iĢ yerlerinin bilinme miktar ve oranlarını ortaya koymak amacıyla tablo ve grafik haline getirilmiĢtir. Zihin haritaları çizilmeden önce iĢ yerlerin cadde üzerinde kapladıkları geniĢlikler adımlama yöntemi ile belirlenmiĢtir ve caddede kapladıkları geniĢliklere göre oranlanarak, altlık hazırlanmıĢtır. Hazırlanan altlığa apartman giriĢleri, boĢ olan iĢ yerleri ve caddenin farklı yerlerinde iĢ yerlerinden bağımsız olarak ana yola yakın konumlanmıĢ olan taksi durakları dahil edilmemiĢtir. ÇalıĢma sahasında bulunan 151 iĢ yeri, batıdan doğuya doğru numaralandırılarak türlerine göre 13 ana baĢlık altında ele alınmıĢtır (Bkz Tablo: 1). ĠĢ yeri türlerinin
9
caddede bulunma oranları birbirinden farklılık gösterdiğinden, iĢ yerlerinin bilinme oranları ile caddede bulunma oranları karĢılaĢtırılarak değerlendirilmiĢtir.
10
Tablo 1. Cumhuriyet Caddesi‟ndeki ĠĢyerlerinin ĠĢ yeri Türlerine göre Dağılımı(2017) ĠĢ yeri
Türleri ĠĢyerleri
Giyim Morgül Spor ve Tekstil (5), LCW (29), Murat Giyim (44), AĢkito Giyim (47), Cuqqa Giyim (50), Rubys Giyim (54), Lotto Spor Giyim (55), Goril Giyim (57), Cadde 53 Giyim (58), Mesture Giyim (60), Sevgi Giyim (62), Woman Kotex Giyim (63), Mimar Ayakkabı (85), Kompedan Ġç Giyim (92), Orkide Giyim (94), Yeni Ġnci Ġç Giyim (95), HP Concept (96), Cem Kılıç Ayakkabı (99), Tudors Giyim (101), Dark Wood Ayakkabı (103), EĢarpevi (104), Çantacı (107), Gül Giyim (113), Bedir Konfeksiyon (114), Defacto (119), Berk Giyim (122), Kandemiroğlu Giyim (124), Penti Giyim (125), Adres City Giyim (128), Tuğba Giyim Dünyası (131), Sportive Spor Giyim (132), ġirin Bebe-Ġç Giyim (136), Terlik Pazarı (141), Butik Ġmaj (142), Kaya Giyim (143), Vakvak Bebe (144), Sakal Kemal Giyim Fuarı (146), Papatya Ġç Giyim (147), Genç Giyim (149), FLO (151)
UlaĢtırma Ulusoy Turizm (1), Metro Turizm (3), Sahil Seyahat (4), Rize Ses Seyahat (79), Atmaca Turizm (87)
Pasaj Pasaj (98), Mete Han (105), Rize ĠĢ Merkezi (109), Ahmet Kopuz Han (112), Ali ġadoğlu ĠĢ Hanı (116), Tevfik Mataracı ĠĢ Hanı (140)
Büfe Günaydın Gıda Pazarı (70), Tadım Büfe (72), Ali Osman KuruyemiĢ (75), Ses Büfe (78), Topaloğlu Büfe (111)
Fotoğrafçı Ġmaj Fotoğrafçılık (14), Star Dijital Fotoğraf Stüdyosu (15), Show Fotoğraf Stüdyosu (17), Stüdyo Rüyam (26), Ar Fotoğrafçılık (35)
Banka Albaraka (8), Deniz Bank (34), Türkiye Finans (81), Yapı Kredi (89), Vakıf Bank (91), ING Bank (110), Finans Bank (126), Akbank (135)
ĠletiĢim Turkcell (2), Vodafone (7), Bizim ĠletiĢim (19), Vodafone (23), Turkcell (28), MGY ĠletiĢim-Türk Telekom (30), Turkcell (38), Turkcell (45), Turkcell (51), Turkcell (67), Teknocell BiliĢim (69), Nokta ĠletiĢim (73), Turkcell (100), DR ĠletiĢim (108)
Ev Aletleri-Mobilya
Enver Arslan-Avrupa Pazarı (16), Kabiller Nalburiye (20), Kazdallar Mutfak Gereçleri (31), Renk Mobilya (33), NextNexstar (37), Azaklı Halı (48), Araboğlu Plastik (49), NextNexstar (61), NextNexstar (64), Vestel-Belmon Ticaret (93), Karaca Home (106), ĠĢ Ticaret-Ambalaj (115), Kaptanoğlu Züccaciye (117), Günaydın Elektrik (121), Tekno-sa (123), Çelik Perde (129), Soley-Usta Manifatura (130), Ekonomi Pazarı (133), Yön AVM (134), Eser Elektrik (137), Gürtur AVM (139), Sanat Perde (145) Kozmetik Birsel Eczane (32), Gözde Kozmetik (118), Gratis (127)
Gıda Özkanlar Çaykur SatıĢ Reyonu (6), Bulvar Peynircilik (10), Yöresel Gıda Pazarı (18), Üçel Helva Reçel ġekerleme (24), Kral Pestil (43), Karali Çay (53), DoğuĢ Çay (56), Güven Balıkçılık (66), Demir Ticaret (83), Anzer Petek (86), Bizim Köy Yöresel Ürünler (88), Kopuzlar Manav (120)
Cafe-Pastane
Bizimeller Unlu Mamülleri (12), Dergah Pastanesi (13), Vagon Cafe (41), Doruk Unlu Mamülleri (42), NE-AS Unlu Mamülleri (77), Çayhan Cafe&Restaurant (80), Merdane Pastanesi (97), Lila Ġnternet Cafe (138), Dondurmacı (150)
Lokanta Durak Lokanta (9), Tombul Dürümcü (11), Uzunoğlu Lahmacun (21), Huzur Pide&Kebap (22), Beyda Yemek Sarayı (25), Kuzu Döner (27), Ġnci Pide Kebap (40), Osmanlı Sofrası (46), Öncü Dürüm&Lahmacun (59), Didim FastFood (65), Adıyörem Çiğköfte (68), Ziyafet Kebap (84), Mis Lahmacun (90), Komagene (148)
Diğerleri Çay Ocağı (36), Altay Emlak (39), AK-SA Kuru Temizleme (52), Bulut Erkek Kuaförü (71), DiriliĢ Çay Ocağı (74), Gonca Çiçekçilik (76), Müsiad (82), Çözüm Kitap-Kırtasiye (102)
11
Tablolarda bulunan veriler yardımıyla elde edilen toplam bilinme sayıları ve oranlarına iliĢkin yeni veriler elde edilmiĢtir. Bu veriler ilk etapta aydınger kâğıdı üzerine, daha önce hazırlanmıĢ olan altlığa uygun olarak rapido kalemi ile çizilmiĢtir. Elde çizilen haritalar dijital ortama aktarılmıĢ, böylece zihin haritaları oluĢturulmuĢtur. Bu haritalarda iĢ yerlerinin vitrin geniĢliği adımlama yöntemine göre oranlanmıĢ olup, sütun uzunlukları ise bilinme sayılarına göre değiĢiklik gösterir. Zihin haritalarının karĢılaĢtırılmasını kolaylaĢtırmak adına iĢ yeri türleri farklı renkler ile gösterilmiĢtir. Son olarak hazırlanan grafik, tablo ve haritalar her nüfus grubuna göre değerlendirilerek, sonuçlara ulaĢtıran bulgular elde edilmiĢtir ve bu bulgular yorumlanmıĢtır.
12
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
ZĠHĠN HARĠTALARININ COĞRAFYA ARAġTIRMALARI
ĠÇERĠSĠNDEKĠ YERĠ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. ZĠHĠN HARĠTALARININ COĞRAFYA ARAġTIRMALARI ĠÇERĠSĠNDEKĠ YERĠ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Ġlkçağlarda coğrafya, insanların yaĢadığı ve bildiği dünyayı yazmak ve bu dünyayı anlamak manasına gelmekteydi. Eski Yunan döneminde diğer bir çok bilim dalında olduğu gibi coğrafya alanında önemli geliĢmeler yaĢanmıĢtır. Ortaçağa geldiğimizde Avrupa‟da bir duraklama dönemi yaĢanmıĢ olup, Ġslam dünyasında ise bilimsel faaliyetlerde bir ilerleme olduğu görülmüĢtür. Ġslam dünyası âlimleri, bu dönemde kendilerinden önceki bilim insanlarının fikirlerini alıp, bunu geliĢtirerek coğrafyaya katkı sağlamıĢlardır. Rönesans ve keĢifler çağı ile birlikte Avrupa yeniden coğrafi bilginin merkezi haline gelmiĢtir. Yeni ve yakın çağda ise Varenius, Keckermann ve Kant ile birlikte Avrupa‟da bilimsel coğrafyanın temelleri atılmıĢtır. Coğrafya biliminde yaĢanan bu geliĢmeler, Aydınlanma çağında ortaya çıkan modern coğrafya için bir zemin oluĢturmuĢtur. Aydınlanma çağıyla birlikte, Batı dünyası bilim adamları antik dönemden almıĢ olduğu bilimsel mirası ortaçağ Ġslam âlimlerinin bilgileriyle sentezleyerek, coğrafyada yeni bir dönem baĢlatmıĢlardır (Özçağlar ve Yılmaz, 2016: 13). Coğrafyada kabaca 1850-1950 döneminde bölgesel coğrafya, 1950-1960 yılları arasında nicel devrim, 1970‟li yıllardan sonra ise hümanistik ve eleĢtirel coğrafyaların (Warf, 2006: 217-224) coğrafi disipline hâkim olan yaklaĢımlar ve bu yaklaĢımlardan ortaya çıkan pratikler olarak görülmektedir (Bilgili, 2017: 3-4). DavranıĢsal çalıĢmalar 1960 ve 1970‟li yıllarda coğrafya disiplinin önemli bir parçası haline gelmiĢtir. 1960 yıllarındaki çalıĢmalar, Ģehir imajı (Lynch, 1960), çevresel imajlar (Lowenthal, 1961), karar verme süreci ile ilgili olmuĢtur (Aliağaoğlu, 2007: 20-21).
Zihin haritalarının kökenini oluĢturan “cognitive mapping” terimi ilk olarak psikolojide 1948‟de kullanılmıĢtır (Tümertekin ve Özgüç 2010: 50-51). BiliĢsel psikoloji alanındaki çalıĢmalardan ortaya çıkmıĢ olduğu ileri sürülen zihin haritası (mental map) ya da biliĢsel harita (cognitive map) kavramları psikolog Tolman (1948)
13
tarafından 1940‟lı yılların baĢında alan yazına kazandırılmıĢtır. Bu çalıĢmaya ek olarak zihin haritaları veya biliĢsel haritalarla ilgili erken dönem çalıĢmalarına Trowbridge (1913)‟in hayali haritalar çalıĢması, Lynch (1960)‟in Ģehir imajı çalıĢması, Lowenthal (1961)‟ın çevresel imajlar çalıĢması, Wolpert (1964)‟in karar verme süreçleriyle ilgili çalıĢması örnek verilebilir (Özdemir, 2014: 1). Soini‟e (2001) göre bu çalıĢmalar, 1960‟lı yılların sonu 1970‟li yılların baĢında davranıĢsal coğrafyanın ve mekânsal biliĢ kavramının temelini oluĢturmaktadır. Tunçel (2006) de kentsel mekânın insanlar tarafından algılanması ve bu algıya dayalı davranıĢ biçimlerinin ortaya konmasına dönük coğrafya çalıĢmalarının tarihinin 60‟lı yıllara kadar uzandığını belirtmiĢtir. Konunun popüler hale gelmesi ise Downs ve Stea‟nın yayınları (1973 ve 1977) ile Goult ve White‟ın MentalMaps (1986) adlı kitabı sayesinde olmuĢtur (Tümertekin ve Özgüç, 2010: 50-51).
Küresel anlamda taslak harita tekniği kullanılarak dünya algısının araĢtırılmasında Whittaker (1972), Saarinen (1973), Overjodet (1984) ilkleri oluĢturmaktadırlar (Tunçel, 2002: 4). 1980‟li yıllarda yapılmıĢ olan baĢka çalıĢmalar arasında, zihinsel haritaların doğası (Sanders, Porter 1974, Pipkin 1981, Gale, Golledge 1982, Lloyd 1982, Lundberg 1984), zihinsel haritalarda bozulma nedenleri (Lloyd 1987, Lloyd, Heivly 1987) coğrafya eğitiminde zihinsel haritaların önemi (Downs, Liben, Daggs 1988), zihinsel haritalarda cinsiyet farklılıkları (Matthews 1984, 1987), tüketicilerin mesafeyi algılaması (Brown 1987, Coshall 1985) ve oturma yeri seçimi (Preston, Taylor 1981) gibi araĢtırmalar bulunmaktadır (Aliağaoğlu, 2007: 22).
1985-1987 yılları arasında Uluslararası Coğrafya Birliği (IGU) ve National Geographic Society‟nin desteğiyle, “Dünyanın Bölgesel GörünüĢü” adıyla, dünyanın zihin haritalarıyla ilgili, dünya çapında ve uluslar arası boyutta bir çalıĢma yapılarak tüm dünyada 52 ülkeden yaklaĢık 4000 kadar zihin haritası toplanmıĢ, ardından bu verilere dayanılarak çeĢitli çalıĢmalar yapılmıĢ ve bunların bir kısmı yayınlanmıĢtır (Tunçel, 2002: 86).
Ġlk baĢlarda küresel, bölgesel, ülkesel düzeyde makro mekânsal algının analizi çok az ilgi görmesine rağmen, farklı ülkelerden araĢtırmacılar tarafından yürütülmüĢ olan çalıĢmalar 1990‟lı yıllardan sonra bu ilginin canlanmasına yol açmıĢtır (Özdemir, 2014: 2). Bunlara; MacCabe (1990), Kong (1991), Al-Maharwi (1992), Walmsley
14
(1993), Andressen (1994), Bailly (1995), Rifas (1996), Andressen (1997), Golledge (1998), Saarinen (1999) çalıĢmaları örnek verilebilir (Ayrıntılı bilgi için bkz. Tunçel, 2002: 86-89). 1990‟lı yıllar mekânsal bilme-öğrenme üzerine çok sayıda bilim adamının (coğrafyacı, psikolog, bilgisayar bilimcisi, dilci vb.) iĢbirliğine tanıklık etmiĢtir (Aliağaoğlu, 2007: 6). 2000‟li yıllarda da çeĢitli amaçlarla zihin haritası çalıĢmaları yapılmıĢtır. Konuya dikkat çekip çalıĢmada bulunan bazı bilim insanlarını; Lilley (2000), Kitchin ve Blades, (2001), Chokor (2003), Stea (2005), Gregory, Battersby, Montello,Freidman (2009), Gillespie (2010), Knox, Marston (2010), Bell, Archibld (2011), Tan, Ujang (2012) örnek vermek mümkündür.
Türkiye‟de davranıĢsal coğrafya konusuna ilk kez Tümertekin‟in (1978) hazırlamıĢ olduğu “BeĢeri Coğrafyaya GiriĢ” kitabında yer verilmiĢtir. Fakat davranıĢsal coğrafyanın baĢlı baĢına bir araĢtırma konusu olması Tolun (1980) tarafından yazılmıĢ olan “DavranıĢlara Yönelik Coğrafya: Aglo-Saksonlar‟ın „behavioral geography‟si ve Sosyo-Ekonomik Deneyimleri” isimli makale ile olmuĢtur. 2000‟li yıllara kadar Türk coğrafyacılar arasında davranıĢsal coğrafya ve zihin haritaları konusu pek ilgi görmemiĢtir. 2000‟li yıllardan sonra davranıĢçılar tarafından zihinsel ve biliĢsel haritalama metotları geliĢtirilmiĢ ve bu metotların uygulanmasıyla ilgili çalıĢmalar gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu bağlamda Türkiye‟de mekânsal algıya yönelik ilk uygulamalı çalıĢmayı Tuncel (2002) hazırlamıĢtır. Sonraki yıllarda ise bellekteki mekânsal algı üzerine bir çok araĢtırma yapılmıĢtır.
2.2. DAVRANIġSAL COĞRAFYA
DavranıĢsal coğrafya, çevreyi nasıl algıladığımızı, düĢüncelerimiz ile algılarımızın davranıĢlarımızı nasıl etkilediğini inceleyen BeĢeri coğrafyada altbilim bilim dalıdır. Coğrafya öteden beri, çoklu bakıĢ açılarıyla iliĢki içinde olmuĢtur (Tümertekin ve Özgüç, 2010: 48). DavranıĢsal coğrafya bu bakıĢ açılarından biridir. Mekân ve yerin coğrafyasının anlaĢılması, insanların çevresel bilgiyi algılaması, düzenlemesi, tecrübe etmesi ve ona anlam vermesine bağlı olduğu kadar bu bilgiyi kullanarak davranmasına da bağlıdır (Aitken vd. 1989: 218). Çevreyi nasıl algıladığımız ve düĢüncelerimiz ile algılarımızın davranıĢlarımızı nasıl etkilediğinin incelenmesi davranıĢsal coğrafyanın konusunu oluĢturmaktadır. Dolayısıyla davranıĢsal coğrafya,
15
insanların çeĢitli çevrelere tepkilerinin geniĢ ölçüde onları nasıl algıladığı ve anladığına bağlı olduğunu esas alan yaklaĢımdır (Özgüç ve Tümertekin, 2010: 48).
DavranıĢsal coğrafya çevreyi öznel yorumlar, buna göre herkesin kendi özel coğrafyası vardır. Özel coğrafya bireyin yaĢ, cinsiyet, tecrübe, arzu ve ihtiyaçları etkisiyle oluĢur. DavranıĢsal coğrafya çalıĢmaları ile yeni bazı kavramların coğrafyaya girdiği görülmektedir. Bunlar algı, imaj, zihin haritası gibi kavramlardır (Aliağaoğlu, 2007: 19).
2.2.1. Çevresel Algı
Her birey zihninde bir dünya algısına sahiptir (Goodall, 1985: 299). KiĢilerin duyuları yoluyla çevreden uyarıcı alarak dünya hakkında bilgi edinme olgusu “çevresel algı”dır (Tümertekin ve Özgüç, 2010: 49). Çevre algısının tüm tipleri insanların zihin resimleri ve zihin haritalarının geliĢmesine yol açar. Böyle zihin haritaları çevresel algı (environ mental perception) yoluyla gelmiĢtir (Goodall, 1985: 299).
Ġnsanların Dünya ile iliĢkisi, herkesin kendi kafasındaki çevresel imajlara dayanır. Çevresel imajlar, gerçek, dıĢ dünyanın zihinlerdeki bir temsilidir. Ġnsanların birbirinden farklı çevrelere olan tepkileri, büyük ölçüde bu çevreleri nasıl algıladıklarına bağlıdır ve çevre ile iliĢkiler, her bireyin kafasındaki imajlara dayanır. Bu imajlar, tüm dünyadan, bir kıtaya, bir bölgeye, bir kente ya da kentin bir bölümüne kadar değiĢik ölçeklerdeki mekân birimlerine ait olabilir (Tümertekin ve Özgüç, 2010: 48-49). Ġmaj çevresel uyarıcı olmadan görülen bir Ģeydir ve geçmiĢin algısıdır (Tuan, 1975: 209). “Çevresel imajlar ile gerçek davranıĢlar arasında kuvvetli bir iliĢki mevcuttur” ifadesi davranıĢsal coğrafyanın temel görüĢünü oluĢturmaktadır (Johnston, 1987: 135).
2.2.2. Kent Ġmgesi
Çevresel imgeler, gözlemci ve çevresi arasında iĢleyen iki yönlü bir süreçtir. Çevre, farklılıklar ve iliĢkiler ortaya koyar. Gözlemci ise uyum kabiliyeti ve kendi amaçları doğrultusunda gördüklerini seçer, düzenler ve anlamlandırır. Bu Ģekilde oluĢturulan imge, görüleni sınırlandırır ve vurgulanmak isteneni vurgularken imgenin kendisi de sürekli etkileĢim içinde bulunulan çevrenin süzülen algısal girdilerine karĢı test edilir. Böylece, Verili bir gerçekliğin imgesi değiĢik gözlemciler arasında oldukça farklılaĢabilir (Lynch, 1959). Kısaca kent imgesi, bir kentin insanda bıraktığı izlenimi ifade etmektedir.
16 2.2.3. Kentsel Mekân Algısı
Kentsel mekân algısı; insanların içinde bulunduğu çevreden edindiği bilgileri, deneyimleri, izlenimleri, kavrayıĢları hafızalarında saklayarak gerektiğinde açığa çıkarma yetisidir. Mekân bireyin içinde yaĢadığı yere aidiyet duygusuyla bağlanmasıyla bireyin yaĢadığı ortamı sahiplenmesi, anlamlandırması ile birey ile bütünleĢmektedir (Turgay, 2009: 12). Bireyin içinde yaĢadığı mekânı algılaması, mekân ile ilgili bilgi edinmesi, mekânı zihninde tasarlaması ve mekânsal biliĢe iliĢkin eylemler ortaya koyması olarak ifade edilebilir (KöĢker, 2012: 162). Bireylerin mekâna iliĢkin olan algıları zihin haritalarının oluĢmasında ve Ģekillenmesinde etkili olmaktadır (Akengin, 2011: 237).
2.2.4. Zihin Haritaları
Bir çok coğrafyacı tarafından çeĢitli tanımlamaları yapılan zihin haritaları, en genel anlamıyla insanların zihninde yaĢadıkları mekânın bıraktığı izleri kâğıt üzerine aktarmaları veya iĢaretlemeli sorucu ortaya çıkan Ģekillerdir. Zihin haritası kiĢilerin yerlere iliĢkin kendine özgü algılarının gösterilmesini, mekânsal iliĢkilerin ortaya çıkarılmasını ve kiĢilerin mekâna iliĢkin tutumlarını ortaya koymaktadır (Goodall 1985: 299). Zihin haritaları bilinen haritaların dıĢında dokunulan haritalar değil zihinde var olan imgelerdir (TaĢ, 2004: 3).
Zihin haritası, anahtar sözcük ve imgelerin birbiriyle birleĢmesiyle zihinde meydana gelen doğal süreci, kâğıt üzerinde sürdürme yöntemidir. Aynı zamanda anahtar kelimelerin renkler, resimler ve simgelerle desteklendiği, anılar, hatıralar ve kavramlarla bağlantı kurarak, ortaya çıkan görüntünün kodlanarak oluĢturulan bir grafiksel anlatımdır. Zihin haritaları, kiĢiye ait özel tasarımlar olduğundan, her birey kendi zihninde yapılandırdığı bilgileri kâğıt üzerine aktarır (Öztürk, 2016: 89).
Coğrafyacılar haritalarla daima ilgilenmiĢlerdir (Özdemir, 2017: 399). Soini (2001) göre haritalar etrafımızdaki dünya hakkındaki nesnel bilginin soyut olarak ifade edilmesidir Ģeklinde tanımlamıĢtır. Corner (1992) ise harita çizmenin bilgiyi kartografik bir Ģekilde basit olarak iletmekten çok daha fazlası olduğunu belirtmiĢtir. Lilley (2000) haritaların insanların coğrafi hayal gücü ve çevresel algılarının bir yansıması olup harita çizmenin bir metin yazmak gibi yaratıcı bir süreç olduğunu vurgulamaktadır.
17
Ġnsanların coğrafi çevreleri hakkındaki bilgilerinin, eylemlerinin, düĢüncelerinin bir kısmı veya tamamı insanların yeni kazanımlarıyla sürekli bir Ģekilde kodlanır, depolanır, hatırlanır, yeniden düzenlenir ve uygulamaya konulur. Bu Ģekilde zihnin sürekli olarak uyarlanması sonucunda ortaya çıkan düzene zihin haritası denmektedir (Gould ve White, 1974).
Zihinsel bir harita, mekânsal olarak düzenlenmiĢ tercihler ya da yerin biçimsiz kiĢiye özgü görüntüleridir. Bu görüntüler zihinsel olarak bireyler tarafından sıralanır ve kiĢilerin mekânsal çekicilik yorumlarında, mekâna ait günlük sıradan iĢlerini düzenlenmeleri gibi konularda kaynaklar olarak ele alınır ve kiĢilerin mekâna ait ko-nularda karar verme iĢlemlerini temsil eden sunumları olarak kabul edilir. Zihinsel haritalar, bu haritayı çizen kiĢilerin mekânlar hakkında ne bildiklerini değil, aynı zamanda kendilerini nasıl hissettiklerini yansıtan bilgi ve yorumun bir birleĢimidir. (Johnston, Gregory ve Smith, 1986: 432).
2.3. TÜRKĠYE’DE ZĠHĠN HARĠTASI KONUSUNDA YAPILMIġ ÇALIġMALAR
Ülkemizde „Zihin Haritaları‟ ve bunlara bağlı olarak çizilen taslak haritaları ele alarak uygulamaya dönük olan ilk çalıĢma Tunçel‟in (2002) “Türk Öğrencilerinin Zihin Haritalarında Ġslam Ülkeleri” isimli çalıĢması olmuĢtur. ÇalıĢma sonucunda zihin haritalarının oluĢumunu etkileyen baĢlıca faktörlerin; eğitim sitemi, alan-nüfus, yakınlık, kültürel bağlar, güncellik ve tarih olduğu ortaya konulmuĢtur.
Yine Tunçel (2006) tarafından hazırlanan ve 580 anket çalıĢmasından derlenen bilgilerle sürdürülen, zihin haritalarının oluĢmasında etkili olan mekân yapıları ile sosyo ekonomik niteliklerin neler olduğunun belirlenmesi konusunda ülkemizde ilk olma özelliği gösteren “Kentsel Mekânın Algılanması: Elazığ Örneği” konulu çalıĢma oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢma sonucunda kent mekânının planlanması ve düzenlemesinin yanı sıra, kentlerde merkezi yerlerin oluĢumu, ekonomik coğrafya ve pazarlama açısından kentsel çekiciliklerin belirlenmesi gibi farklı araĢtırma konularında ele alınarak değerlendirilebilecek önemli ipuçlarına ulaĢılmıĢtır.
Ardından Aliağaoğlu (2007), “DavranıĢsal coğrafyaya bir örnek: öğrenci merkezli Balıkesir Ģehir imajı” isimli çalıĢma ile öğrencilerin Ģehri nasıl algıladıkları, bu algının zamana bağlı değiĢimi, algıyı etkileyen faktörler, Ģehrin kullanımı ve fiziki
18
özellikleri gibi konuları irdelemiĢtir. ÇalıĢma sonucunda batılı olmayan ve nüfusu fazla sayılmayacak bir Ģehirde, mekânsal algılamada meydana gelen farklılıklar ortaya konulmuĢtur.
DavranıĢsal coğrafya çerçevesinde yapılan bir diğer çalıĢmayı, SüdaĢ ve Göregenli (2009) tarafından hazırlanan “Türkiye‟nin ModernleĢme Macerasında Üniversite Öğrencilerinin Avrupa Temsilleri” konulu çalıĢma oluĢturmaktadır. Bu çalıĢma Ege Üniversitesi Coğrafya Bölümü‟nde birinci ve dördüncü sınıflarda öğrenim gören öğrencilerle gerçekleĢtirmiĢtir.
Tunçel‟in (2006) çalıĢması ile benzer özellik gösteren “Kentsel Mekân Algılamasına Bir Örnek: Gazimağusa (Ġsmet Ġnönü Bulvar)” ÜçıĢık Erbilen (2012) tarafından hazırlanmıĢ olup, KKTC‟de zihin haritalarıyla ilgili uygulamalı ilk çalıĢma olma özelliği göstermektedir. Ġlgili çalıĢmada farklı kesimlerden insan gruplarının kentsel mekân algılayıĢından hareketle sosyoekonomik yapısı hakkında fikir edinmeye çalıĢılmıĢtır.
Karadağ ve Turul (2013), Ege Üniversitesi‟nde okuyan 100 Edebiyat Fakültesi öğrencisine Ġzmir‟in kentsel çevre algısını belirlemeye yönelik “Üniversite Öğrencilerinin Kentsel Çevre Algısı Üzerine Bir AraĢtırma: Ġzmir Örneği” isimli çalıĢmayı hazırlamıĢlardır. ÇalıĢma sonucunda Edebiyat Fakültesi öğrencilerinin eğitim, kültürel geçmiĢ ve ilgi alanlarına bağlı olarak, Ġzmir kentini algılamaları konusunda ortaya çıkan farklılık, karĢılaĢtırmalı bir Ģekilde ortaya konulmuĢtur.
Özdemir (2014), “Öğretmen Adaylarının Türkiye‟nin Yeryüzü ġekillerini Konusundaki Zihin Haritalarını GeliĢtirmeye Yönelik Deneysel Bir ÇalıĢma” isimli çalıĢmasını, Türkiye Fiziki Coğrafyası dersini alan sosyal bilgiler öğretmen adaylarına anket uygulayarak, elde edilen bulgular neticesinde oluĢturmuĢtur.
Yine Özdemir (2017) tarafından “Türkiye‟de Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu ve Türk Öğrencilerin Zihin Haritasında Afrika Kıtası: Ondokuz Mayıs Örneklemi” konulu çalıĢma anket uygulaması ile hazırlanmıĢtır. Uygulamada taslak haritalar aracılığıyla elde edilen çevresel imgelerin, bir ülkeden veya bölgeden diğerine değiĢen karmaĢık politik, ekonomik, medyatik, tarihsel, kültürel ve coğrafi faktörlerin kaynaĢmasından ortaya çıktığı sonucuna ulaĢılmıĢtır.
19
Temuçin ve Keçeli (2015) “Bir DavranıĢsal Coğrafya ÇalıĢması: Isparta ġehri Örneğinde Uluslararası Öğrencilerin Kentsel Mekân Algısı” isimli çalıĢmada, yükseköğretim amacı ile Isparta Ģehrinde bulunan uluslararası öğrencilerin kentsel mekân algıları ve algılarına etki eden nedenleri ortaya koymuĢlardır. ÇalıĢma sonucunda uluslararası öğrencilerin zihin haritalarında en fazla kamu binalarının yer etti ortaya çıkmıĢtır.
Akengin ve Ayaydın (2017), öğrencilerin yaĢadıkları çevre ile ilgili mekânsal algılarını geliĢtirmek ve zihin haritalarındaki yanılgılarını düzeltmek amacıyla “Mekânı Algılama ve Zihin Haritalarının GeliĢtirilmesi Üzerine Bir AraĢtırma”yı hazırlamıĢlardır. Bu çalıĢmada Öğrencilerin okul ve çevresine iliĢkin zihin haritaları cinsiyetlerine, akademik baĢarılarına göre değerlendirilmiĢtir.
Son olarak ġeyihoğlu, Sever ve Özmen (2018) tarafından “Sosyal Bilgiler ve Coğrafya Öğretmen Adaylarının Zihin Haritalarında Günümüz Dünya Sorunları” konulu çalıĢma ele alınmıĢtır. AraĢtırmadan ortaya çıkan sonuçlara göre öğretmen adaylarının yarısına yakınının kendisini günümüz Dünya sorunlarına yönelik iyi düzeyde duyarlı olarak ifade ettikleri sonucuna ulaĢılmıĢtır.
Bütün bu çalıĢmaların yanı sıra zihin haritalarına Aliağaoğlu ve Uğur (2010) “ġehir coğrafyası” kitabında, Özgüç ve Tümertekin (2010) de “GeçmiĢ Kavramlar Coğrafyacılar” ve “BeĢeri Coğrafya Ġnsan Kültür Mekân” kitaplarında yer vermiĢlerdir. Ayrıca coğrafyacılar dıĢında psikologlar, mimarlar, Ģehir plancıları ve özellikle eğitim fakültelerinde eğitimciler kendi alanlarıyla ilgili olarak çeĢitli zihin haritası çalıĢmalarında bulunmuĢlardır. Burada bunlardan bahsedilmemiĢtir.
Yukarıda sıralanan tüm bu çalıĢmalar, zihin haritalarıyla ilgili araĢtırma yapacak olan coğrafyacılara yol göstermeleri bakımından önem taĢımaktadır.
20
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
RĠZE VE CUMHURĠYET CADDESĠ 3.1. Rize Ġlinin Coğrafi Özellikleri
Rize, kuzeydoğu Anadolu'da; Doğu Karadeniz kıyı Ģeridinin doğusunda, 40o 22' ve 41o 28' doğu meridyenleri ile 40o 20' ve 41o 20' kuzey paralelleri arasında yer alır. Rize il merkezinin doğusunda Çayeli, güneydoğusunda Güneysu, güneyinde Ġkizdere, güneybatısında Kalkandere, batısında ise Ġyidere ve Derepazarı ilçeleri ile kuzeyinde Karadeniz ile çevrilidir. Rize‟nin yüzölçümü 3.835 km² olup, Merkez ilçe ise 253 km² yüzölçümüne sahiptir (HGK, 2017).
Kent, doğuda PaĢakuyusu Tepe ile batıda Kambursırtı arasında bir koyun etrafında kurulmuĢtur. Son yıllardaki hızlı kentleĢmeye bağlı olarak kıyı boyunca yayılarak güneyindeki tepelik alanlara doğru geniĢlemiĢtir (Polat ve Sunkar, 2017: 2).
Doğu Karadeniz kıyısındaki genel karaktere uygun olarak kıyı kuĢağında yerleĢmeler son derece dar bir alana sıkıĢmıĢlardır. Dağlık sahanın deniz kıyısından itibaren birdenbire yükselmesi, kıyı kuĢağında yerleĢmelere alan tanımamaktadır. Ancak yamaçlardan inen hızlı akıĢlı akarsuların uygun koĢul buldukları yerlerde oluĢturdukları küçük delta alanları yerleĢmeler için en uygun alan olmuĢtur. Bu alanların dıĢında kıyının denize burunlar halinde sokulduğu yerlerde ancak bir yol geçirilecek kadar alan elde edilebilmiĢtir. Bazı yerlerde yolun geçmesine dahi izin vermeyecek kadar dar olan kıyı kuĢağında ulaĢım baĢlıca sorun haline gelmiĢtir (Bkz Foto: 1).
21
Jeolojik yapının Kreatase yaĢlı volkanik ara katkılı fliĢ formasyonunda olması ve özellikle kolay ayrıĢabilen killi ve tüflü tabakalar içermesi nedeniyle kıyı kuĢağı boyunca sık sık heyelanlar meydana gelmektedir. Bu olumsuzluklar ise ulaĢımı ve yerleĢmeleri sıkıntıya sokmaktadır. Yeni yapılan Karadeniz Sahil Oto Yolu ulaĢımı rahatlatmıĢ olmakla birlikte yerleĢmeleri Karadeniz‟den koparmıĢ ve eski güzel manzaraları çok yerde ortadan kaldırmıĢtır. Kıyı kuĢağında toplu ve sık bir yerleĢim düzeni görülürken; eğimlerin fazla olduğu dağlık alandaki yamaçlarda dağınık-seyrek bir yerleĢim dokusu gözlenmektedir (Özçağlar, 2016: 3). Engebeli topoğrafya nedeniyle nüfus kıyıda yoğunlaĢmıĢtır (Bkz ġekil. 2).
ġekil 2. Rize nüfus yoğunluğu haritası
AraĢtırma sahası, Doğu Karadeniz Dağları‟nın kuzeyinde, Karadeniz‟in kıyısında bulunması nedeniyle, özellikle kıĢ mevsiminde dar kıyı kuĢağı üzerinde ılıman termik koĢullar hüküm sürmektedir (Erinç, 1984: 295). Yıllık ortalama sıcaklığın 14,1 ºC olduğu sahada, en yüksek sıcaklık değerleri Temmuz (22,4 ºC) ve Ağustos (22,6 ºC) aylarında kaydedilmiĢtir.
