Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyarı yazılarının lise öğrencileri üzerinde etkileri

(1)

yeni uyarı yazılarının

lise öğrencileri üzerinde etkileri

Şevket ÖZKAYA¹, Şuayip EDİNSEL², Elif ÖZKAYA², Hasan HAMZAÇEBİ³

1Samsun Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Bölümü,

2Atakum Merkez Sağlık Ocağı,

3Samsun Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Hastanesi, Halk Sağlığı Bölümü, Samsun.

ÖZET

Sigara paketleri üzerinde yer alan yeni uyarı yazılarının lise öğrencileri üzerinde etkileri

Gelişmekte olan ülkelerde sigaraya başlama yaşı 12-16’dır. Son yıllarda sigara ile mücadelede farklı yöntemler izlense de, bu yılın başlarında ülkemizde uygulanan bir yöntem olarak, sigara paketlerinin üzerine, sigaranın zararlı etkilerini anlatan yeni uyarı yazıları konmuştur. Biz bu uyarı yazılarının, sigaraya başlama çağındaki lise öğrencileri üzerindeki etkilerini ve sigarayı bıraktırmadaki etkinliğini incelemeyi amaçladık. Çalışmaya katılan öğrenci sayısı, kız öğrenci 103, erkek öğrenci 814 olmak üzere toplam 917 idi. Öğrencilerin ortalama yaşları 16.6 ± 1.1 yıl idi. Bizim çalışmamızda sigara içen öğrenci ora- nı %24.1 idi. Sigarayı denemiş, sigara ile temas etmiş öğrenci oranı ise %50.6 idi. Öğrencilerin herhangi bir kaynaktan si- garanın etkileri konusunda eğitim alıp almadıkları incelendiğinde öğrencilerin toplam %58.3’ünün eğitim aldığı, %41.7’si- nin ise hiç eğitim almadığı saptanmıştır. Öğrencilerin sigara paketleri üzerindeki tüm uyarı yazılarını önemli ve çok önem- li olarak değerlendirdiklerini saptadık. Bu uyarı yazılarının, olumlu etkilerinin olacağını düşünenlerin oranı %38.9 iken, olumlu etki yaratmayacağını düşünenlerin oranı %61.1 idi. Öğrencilerden %22.5’i bu yazıları okuduktan sonra bırakmış,

%44.4’ü yazılardan etkilenmiş ancak bırakamamış, %33.1’i ise hiç etkilenmemiş ve içmeye devam ettiklerinin belirtmiştir.

Bu uyarı yazılarının, özellikle sigaranın zararlı etkileri konusunda ek bir bilgi kaynağı ve sigarayı bıraktırmada katkıda bu- lunduğunu saptadık ve sigara ile mücadelede önemli bir adım olduğunu düşünüyoruz.

Anahtar Kelimeler: Sigara, sigara paketleri, uyarı yazıları, lise öğrencileri.

Yazışma Adresi (Address for Correspondence):

Dr. Şevket ÖZKAYA, Samsun Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Bölümü, 55050 SAMSUN - TURKEY

e-mail: ozkayasevket@yahoo.com

(2)

Sigara tüm dünyada en önde gelen önlenebilir ölüm nedenidir. Bu nedenle sigara ile mücadele tüm ülkelerde en önemli halk sağlığı problemi- dir. Ülkemizin içinde bulunduğu coğrafya, dünya tütün tüketiminde ilk sırayı almaktadır (1,2).

Sigara ile mücadelede farklı yöntemler izlenmek- tedir. Son yıllarda ülkemizde uygulanmaya başla- nan bir yöntem olarak, sigara paketlerinin üzerine sigaranın zararlı etkilerini anlatan yeni uyarı yazı- ları konmuştur. Bu konudaki yasal zorunluluk; “01 Ocak 2006 tarihinden itibaren sigara paketleri üzerinde bulunması zorunlu yasal sağlık uyarıları.

Uyarılar paketin ön yüzünün %30’unu arka yüzü- nün %40’ını kaplayacaktır” şeklindedir. Biz bu uyarı yazılarının, sigara başlama çağındaki lise öğ- rencileri üzerindeki etkilerini ve sigarayı bıraktır- madaki etkinliğini incelemeyi amaçladık.

MATERYAL ve METOD

Çalışmamız bölgemizin en büyük ortaöğretim kurumlarından biri olan Atakum Teknik Lisesin-

de okuyan öğrenciler üzerinde planlandı. Okulun toplam öğrenci sayısı 1486 idi. Çalışmamız ya- pılacağı zaman okulda bulunan öğrenciler hedef nüfus olarak alındı. Ulaşılan öğrenci sayısı; 103 kız öğrenci, 814 erkek öğrenci olmak üzere toplam 917 idi.

Öğrencilere yaş, cinsiyet, sigara içme alışkanlık- ları, sigara paketleri üzerindeki uyarı yazılarının önemlilik derecelerini ve sigaraya başlamada ve bırakmadaki etkinliklerini içeren sekiz sorudan oluşan anket formu hazırlandı; öğretmen gözeti- minde anket formları öğrencilere dağıtılarak ya- nıtlamaları istendi. Uyarı yazılarının önemli, çok önemli ve önemsiz, az önemli seçeneklerinden birini işaretlemeleri istendi. Sorulara verilen ya- nıtlar üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Böl- gemizde satılan sigaralar üzerinde bulunan uya- rı yazıları alınmıştır. Öğrencilere sorulan ve önemlilik derecelerini belirtmeleri istenen sigara paketleri üzerindeki uyarı yazıları ise;

Yazı 1: “Sigara içmek öldürür.”

SUMMARY

Effects of new warning labels on cigarette packets among high school adolescents

Şevket ÖZKAYA¹, Şuayip EDİNSEL², Elif ÖZKAYA², Hasan HAMZAÇEBİ³

1Department of Chest Diseases, Samsun Chest Diseases and Chest Surgery Hospital, Samsun, Turkey,

2Atakum Primary Health Center, Samsun, Turkey,

3Department of Public Health, Samsun Chest Diseases and Chest Surgery Hospital, Samsun, Turkey.

In developing countries, smoking habit develops between the ages of 12-16. In recent years, various ways to struggle aga- inst smoking have been implemented and one of them is to print warnings on cigarette packets. The purpose of this study was to determine the effects of these warnings among high school adolescents and their efficiency to make them quit smo- king. The total number of the subjects were 917, 103 of whom were female and 814 of whom were male students. The me- an age of the subjects was 16.6 ± 1.1. The rate of the smokers was 24.1%. The rate of the subjects who had tried smoking at least once was 50.6%. When if or not the students were educated about the harmful effects of smoking by any means was evaluated, the rate of educated subjects was 58.3% and 41.7% of the subjects were not educated by any means. All the war- nings on cigarette packets were considered to be “important” and “very important” by the subjects. The rate of the subjects who think that the warning phrases will have positive effects on the way to quit was 38.9%, while the rate of the subjects who think that they will have no positive effect was 61.1%. The rate of the subjects who had quitted smoking after reading these warnings was 22.5%, 44.4% of the subjects stated that they were effected but did not quit, and 33.1% of the subjects stated that they were not effected at all by the warnings and continued to smoke. The warnings on cigarette packets were found to serve as an additional information source about the harmful effects of smoking and had beneficial effects on the subjects’ decision to quit. It was concluded that the method is an important step in the struggle against smoking.

Key Words: Smoking, cigarette packets, warning phrases, high school students.

(3)

Yazı 2: “Sigara içmek kan akışını yavaşlatır ve cinsel iktidarsızlığa neden olur.”

Yazı 3: “Sigara içmek ölümcül akciğer kanserine neden olur.”

Yazı 4: “Sigara içmek cildin erken yaşlanmasına neden olur.”

Yazı 5: “Sigara içmek ağrılı ve yavaş bir ölüme neden olur.”

Yazı 6: “Sigara dumanında benzen, nitrozamin, formaldehid, hidrojen siyanit gibi kanser yapıcı maddeler bulunur.”

Yazı 7: “Çocukları koruyun. Dumanınızı onlara solutmayın.”

Yazı 8: “Sigara içenler genç yaşta ölür.”

Yazı 9: “Sigara içmek size ve çevrenizdekilere ciddi zararlar verir.”

Yazı 10: “Sigara içmek damarları tıkar, kalp krizine ve felçlere neden olur.”

Yazı 11: “Sağlık kuruluşları sigarayı bırakmada size yardımcı olabilir.”

Yazı 12: “Sigara içmek bebeğe zarar verir.”

Yazı 13: “Sigara içmek yüksek derecede bağım- lılık yapar.”

Sorulara verilen yanıtlar SPSS 10.0 istatistik programında değerlendirildi. Değerler ortalama ve yüzde olarak değerlendirildi. Uyarı yazılarına verilen önem dereceleri yönünden kız ve erkek öğrenciler arasında istatistiksel farklılık analizi için ki-kare testi kullanıldı. p< 0.05 anlamlı olarak kabul edildi.

BULGULAR

Çalışmaya katılan öğrencilerin sayısı, cinsiyete göre dağılımları ve sigara konusunda daha önce eğitim alıp almadıkları Tablo 1’de verilmiştir. Ça- lışmaya katılan öğrencilerin, ortalama yaşı 16.6

± 1.1 yıl idi.

Öğrencilerin sigara ile karşılaşma ve alışkanlık durumları Tablo 2’de verilmiştir.

Öğrencilerin, sigara paketleri üzerinde yer alan uyarı yazılarına verdikleri önemlilik dereceleri ve oranları Tablo 3’te verilmiştir.

Sigara paketleri üzerindeki bu yeni uyarı yazıla- rının olumlu etkilerinin olup olmadığı öğrencile-

re, “Sigara paketleri üzerindeki uyarı yazılarının olumlu etkileri olabilir mi?” sorusu ile soruldu.

Bu soruya verilen yanıtlar Tablo 4’te verilmiştir.

Öğrencilere bu yeni uyarı yazılarının sigarayı bı- rakma düşüncelerinde etkili olup olmadığı, “Bu yeni uyarı yazıları sigarayı bırakma düşünceniz- de etkili oldu mu?” sorusu ile soruldu. Bu soruya verilen yanıtlar Tablo 5’te verilmiştir.

TARTIŞMA

Gelişmekte olan ülkelerde sigaraya başlama yaşı 12-16 yaştır. Ülkemizde ise yapılan farklı çalışma- larda sigaraya başlama yaşları, gençlerde ortalama 11-18 yaş arasında bildirilmiştir (3,6). Çalış- mamıza katılan öğrencilerin ortalama yaşları 16.6

± 1.1 yıl idi. Ülkemizde gençlerde yapılan preva- lans çalışmalarında ortaöğretim öğrencilerinin

%10-43, üniversite öğrencilerinin %21.2-48.2 ora- nında sigara içiciliği bildirilmiştir (7). Erişkin sigara içicilerinin %80’inden fazlası 18 yaşından önce başlamaktadır (8). Bu nedenle sigara ile mücade-

Tablo 1. Çalışmaya katılan öğrencilerin özellik- leri.

Özellik Sayı %

Çalışmaya katılan 917 Ortalama yaş 16.6 ± 1.1

Cinsiyet

Kız 103 11.2

Erkek 814 88.8

Sigara konulu eğitim

Alan 514 58.3

Almayan 368 41.7

Tablo 2. Çalışmaya katılan öğrencilerin sigara ile karşılaşma ve alışkanlık durumları.

Öğrencilerin sigara

alışkanlıkları Sayı %

“Hiç içmedim” 446 49.4

“Denedim, hiç sevmedim” 183 20.2

“Denedim, hoşuma gitti” 10 1.1

“İçiyordum, bıraktım” 47 5.2

“Ara sıra içiyorum” 87 9.6

“Her gün içiyorum” 131 14.5

(4)

Tablo 3. Öğrencilerin uyarı yazılarına verdikleri önemlilik dereceleri ve oranları.

Kız Erkek

Özellik Sayı % Sayı % p

“Sigara içmek öldürür” 0.049

Önemsiz/az önemli 6 5.9 106 13.3

Önemli/çok önemli 96 94.1 694 86.7

“Sigara içmek kan akışını yavaşlatır ve cinsel

iktidarsızlığa neden olur” 0.000

“Sigara içmek ölümcül akciğer kanserine neden olur” 0.029

“Sigara içmek cildin erken yaşlanmasına neden olur” 0.000

“Sigara içmek ağrılı ve yavaş bir ölüme neden olur” 0.016

“Sigara dumanında benzen, nitrozamin, formaldehid,

hidrojen siyanit gibi kanser yapıcı maddeler bulunur” 0.318

“Çocukları koruyun. Dumanınızı onlara solutmayın” 0.003

“Sigara içenler genç yaşta ölür” 0.000

“Sigara içmek size ve çevrenizdekilere ciddi

zararlar verir” 0.001

“Sigara içmek damarları tıkar, kalp krizine ve

felçlere neden olur” 0.001

“Sağlık kuruluşları sigarayı bırakmada size 0.264

yardımcı olabilir”

“Sigara içmek bebeğe zarar verir” 0.043

“Sigara içmek yüksek derecede bağımlılık yapar” 0.162

(5)

lede en önemli yöntem olan sigaraya başlanması- nın önlenmesi, en önemli sağlık politikasıdır ve bunun sağlanması da ancak sigaraya başlama yaşları olan, ortaöğretim çağlarında olabilmekte- dir. Bizim çalışmamızda sigara içen öğrenci oranı

%24.1 idi. Sigarayı denemiş, sigara ile temas et- miş öğrenci oranı ise %50.6 idi. Bu çalışmamızda sigaranın etkilerini anlatan yeni uyarı yazılarının, sigara başlama çağındaki ortaöğretim öğrencileri üzerindeki etkilerini inceledik. Bu çalışma sigara satışının yasak olduğu 18 yaş altındaki öğrenciler- le yapılmıştır. Bunun nedeni; sigaraya başlama ya- şının 18 yaş altında ve eğitim çağı döneminde yüksek olması nedeniyle ilk planda bu yaş grubu seçilmiştir. Çalışmamız sigara konusunda özellikle yeni uyarı yazılarının etkilerini ortaya koyan ilk ça- lışma olma özelliğindedir. Tartışma bölümümüz, değerlendirebileceğimiz benzer çalışmalar olmadı- ğı için kısıtlı olmaktadır.

Öğrencilerin herhangi kaynaktan sigaranın etkileri konusunda eğitim alıp almadıkları incelendiğin- de öğrencilerin toplam %58.3’ünün eğitim aldığı,

%41.7’sinin ise hiç eğitim almadığı saptanmıştır.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nde okullardaki tütün kullanımını engellemeye yönelik yayınlanan bir kılavuza göre, tütün konulu eğitimin 6-8. sınıf- larda başlaması gerekliliği vurgulanmıştır (9). Si- gara konusunda eğitim almayan öğrenci oranı ol-

dukça yüksekti. Hammond ve arkadaşları tarafın- dan, ABD, İngiltere, Kanada ve Avustralya’da ya- pılan ve toplam 9058 kişiyi içeren bir çalışmada, sigara paketleri üzerindeki uyarı yazılarının etkinli- ği incelenmiştir. Bu çalışmada, sigara paketlerin- deki uyarı yazılarının kalıcı bir eğitici kaynak oldu- ğu bildirilmiştir. Bu yazıda sigaranın zararları ha- kkında bilgilerin kaynağı sorulmuş ve en sık olarak televizyondan (%87.7), sigara paketlerinden (%64.6) ve yazılı medyadan (%64.1) olduğu bildir- ilmiştir (10). Bizde, bu uyarı yazılarının, özellikle sigara içen veya sigara paketi ile temas eden her öğrenciye sigaranın etkileri konusunda ek bir eği- tim sağlayacağını düşünüyoruz.

Öğrencilerin sigara paketleri üzerindeki tüm uyarı yazılarını önemli ve çok önemli olarak de- ğerlendirdiklerini saptadık. Hammond ve arka- daşları 9058 kişiye, sigaranın kalp hastalıkları- na, felçlere, iktidarsızlığa ve akciğer kanserinin sebebi olduğuna inanıp inanmadıkları sorulmuş- tur. Bu çalışmaya katılanlar en sık, sigaranın ak- ciğer kanserlerine (%94.3) ve kalp hastalıklarına (%88.7) neden olduğu uyarı yazılarına inandık- larını onaylamıştır. %73’ü felçlere, %70.1’i sigara içiciliğinin, sigara içmeyenlerde de akciğer kanserine, %41.3’ü iktidarsızlığa neden olabileceği- ne inandıklarını bildirmiştir (10).

Ancak bu yazılara verilen yanıtlarda, önemlilik dereceleri cinsiyet açısından farklılık olup olma- dığını incelediğimizde;

“Sigara içmek kan akışını yavaşlatır ve cinsel ik- tidarsızlığa neden olur” sorusu erkek öğrenciler açısından daha yüksek oranda önemli/çok önemli olarak değerlendirilmiştir. Bu oran istatistiksel olarak anlamlı (p< 0.05) idi.

“Sigara içmek öldürür”, “Sigara içmek ölümcül akciğer kanserine neden olur”, “Sigara içmek cildin erken yaşlanmasına neden olur”, “Sigara iç- Tablo 4. “Sigara paketleri üzerindeki yeni uyarı

yazılarının olumlu etkileri olacağına inanıyor musunuz?” sorusuna verilen yanıt oranları.

Evet Hayır

Özellik Sayı % Sayı %

Erkek 314 40.2 467 59.8

Kız 30 29.1 73 70.9

p< 0.05

Tablo 5. ”Sigara paketleri üzerindeki yeni uyarı yazıları sigarayı bırakma düşüncenizde etkili oldu mu?”

sorusuna verilen yanıt oranları.

Erkek Kız Toplam

Özellik Sayı % Sayı % Sayı %

“Sigarayı bıraktım” 51 21.3 7 38.9 58 22.5

“Etkilendim ancak bırakmadım” 108 45.2 6 33.3 114 44.4

“Etkilenmedim, içiyorum” 80 33.5 5 27.8 85 33.1

p> 0.05

(6)

mek ağrılı ve yavaş bir ölüme neden olur” “Çocuk- ları koruyun. Dumanınızı onlara solutmayın”, “Si- gara içenler genç yaşta ölür”, “Sigara içmek size ve çevrenizdekilere ciddi zararlar verir“, “Sigara iç- mek damarları tıkar, kalp krizine ve felçlere neden olur”, “Sigara içmek bebeğe zarar verir” soruları kız öğrenciler açısından daha yüksek oranda önemli/çok önemli olarak değerlendirilmiştir. Bu oran istatistiksel olarak anlamlı (p< 0.05) idi.

“Sigara dumanında benzen, nitrozamin, formaldehid, hidrojen siyanit gibi kanser yapıcı maddeler bulunur”, “Sağlık kuruluşları sigarayı bırak- mada size yardımcı olabilir”, “Sigara içmek yük- sek derecede bağımlılık yapar” sorularına verilen yanıtlarda, kız ve erkek öğrenciler açısından istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (p> 0.05).

Öğrencilerden bu uyarı yazılarının, olumlu etkilerinin olacağını düşünenlerin oranı %38.9 iken, olumlu etki yaratmayacağını düşünenlerin oranı

%61.1 idi. Öğrencilerin büyük kısmı bu yazıların olumlu etki yaratmayacağını düşünmüştür. Cin- siyet yönünden incelendiğinde erkek öğrencile- rinin %40.2’si, kız öğrencilerinin %29.1’i bu uya- rı yazılarının olumlu etki yaratacağını belirtmiş ve bu oran istatistiksel olarak anlamlı (p< 0.05) bulunmuştur. Bizde bu uyarı yazılarının, sigara paketlerinin ön yüzünün %30’unu arka yüzünün

%40’ını kaplayacak şekilde siyah-beyaz olarak yazılması planlanmıştır. Bu uyarı yazıları, Kana- da’da sigara paketlerinin ön yüzünün %50’sine renkli, Avustralya’da ön yüzünün %25’i ile arka yüzünün %33’üne siyah-beyaz, İngiltere’de ön yüzünün %6’sına siyah-beyaz, ABD’de sigara paketinin yan yüzüne siyah-beyaz olacak şekil- de yazılmaktadır. Bu konuda yapılan bir çalış- mada en etkili stilin, Kanada stilinde yazılan uyarı yazıları ile olduğu bildirilmiştir (11).

Öğrencilerde bu uyarı yazılarının sigarayı bırak- ma düşüncelerindeki etkileri; %22.5’i bu yazıları okuduktan sonra bırakmış, %44.4’ü yazılardan etkilenmiş ancak bırakamamış, %33.1’i ise hiç etkilenmemiş ve içmeye devam ettiklerini belirt- miştir. İstatistiksel olarak kız ve erkek öğrenciler yönünden fark izlenmedi (p< 0.05).

Sonuç olarak;

• Çalışmamızda, sigarayı denemiş, sigara ile temas etmiş öğrenci oranı %50.6 idi. Bu oran çok yüksek bir oran olduğundan, sigara ile savaşta en önemli başlangıç özellikle ortaöğretim çağla- rındaki yaş grubunda olmalıdır.

• Sigaranın zararlı etkilerini anlatan yeni uyarı yazıları, sigaranın etkileri konusunda eğitim al- mamış olan (çalışmamızda %41.7) bu yaş grubunda, sigara ile temas edenlere, sigaranın etkilerini anlatmasında ek bir kaynak olmasıdır.

• Öğrencilerin bu yeni uyarı yazılarında anlatılan sigaranın zararlı etkilerini önemli/çok önemli olarak gördüklerini saptadık.

• Bu yeni uyarı yazılarının, bu yaş grubundaki öğrencilerin, kızlarda %38.9, erkeklerde ise

%21.3 oranında sigarayı bıraktırıcı etkisi olduğu- nu saptadık.

• Bu uyarı yazılarının sigara ile mücadelede önemli bir adım olduğunu, bu uyarı yazılarının daha etkili olması için renkli ve resimli olmasının daha uygun olacağını düşünüyoruz.

KAYNAKLAR

1. Kaufman N, Yach D. Tobacco control-challenges and prospects. Bull World Health Organ 2000; 78: 867.

2. Karlıkaya C, Öztuna F, Solak AZ ve ark. Tütün kontrolü.

Toraks Derg 2006; 7: 51-64.

3. Kocabas A. Orta dereceli okul öğrencilerinde sigara içme alışkanlığı. Ankara Tıp Mecmuası 1988; 41: 9-22.

4. Kıyak M, Dağoğlu T. Lise öğrencileri arasında sigara kul- lanımı. İstanbul Halk Sağlığı Bülteni 1990; 11: 14-7.

5. Dabakoğlu T, Kukner S, Vicdan K, et al. Smoking, drin- king and drug use in female adolescent. Tr J Med Sci 1993; 19: 157-64.

6. Karlıkaya C. Edirne’de orta öğretim öğrencilerinde siga- ra içme prevelansı. Toraks Derg 2002; 3: 6-12.

7. Dabak Ş. Sigara ve sağlık. Tür A (editörler). Sigaranın Bilimsel Yüzü. İstanbul: Logos Yayıncılık, 2004: 1-32.

8. US Department of Health and Human Services. Preven- ting tobacco use among young people: A report of the Surgeon General. US Department of Health and Human Services, CDC, and National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office of Smoking and Health. Atlanta, Georgia. CDC 1994.

9. Guidlines for school health programs to prevent tobacco use and addiction. Centers for Disease Control and Pre- vention. MMWR Recomm Rep 1994; 43: 1-18.

10. Hammond D, Fong GT, McNeill A, et al. Effectiveness of cigarette warning labels in informing smokers about the risks of smoking: Findings from the International Tobac- co Control (ITC) Four Country Survey. Tobacco Control 2006; 15(Suppl III): iii19-iii25.

11. Hammond D, Fong GT, McDonald PW, et al. The impact of the graphic Canadian warning labels on adult smo- king. Tob Control 2003; 12: 391-5.