CUM HURİYET
ltıı=ııımıımııımılılılımiHiııııımııııııııııııııııııııııııiMillMmıımıllıilıınımımmııııımıııiHiljj:ııll
T A R İ H Î
B A H İ S L E R
ııııİuıııııııııımiiııııımıiMimıımıımııımıııımıııııııımHiıiiiııııuıııuııııııımiiuımııııııııııınİıııı
5
.
A /:
' f i l
=
«Osmanlı İmparatorluğunda inkılâp
hareketleri ve Milli Mücadele»
A h m e t B e d e v i K u r a n , i n k ıl â p t a l i h i m i z e d a ir evvel ce y a y ın la d ığ ı bazı e s e rl e r i d a h a da ge n i ş l e t e r e k yeni ve
Y a z a n :
-Haluk
Y.
Şehsuvaroğlu
1
i
h ü k ü m d a r l ı ğ ı n ı id r a k e tm iş ve V l l de S u l t a n ü n v a n ı nı i h r a z e y le m iş ti r K e n d is in in M a ç k a' da b i r sa r a y ı, Yıl b ü y ü k b i r k i ta p v ü c u d e g e tirm iş b u l u n m a k t a d ı r . B u k i ta b ın d i k k a te şa y a n t a r a f ı o r ijin a l v e s i k a l a r ı da i h tiv a e den İki nci M e ş r u t i y e t e t e k a d d ü m e den J ö n T ü r k çalışm a- la r i y l e Millî M ü c a d ele k ısm ıd ır.K itap . İ m p a r a t o r l u ğ u n k u r u l u ş d e v ir l e r i n d e n b a ş lıy o r . H a t tâ b i r vesi le ile A k a d ve Eti d e v ir l e r i n e bile t e m a s e d iy o r. Bu k a d a r eski d e v ir l e r d e n i ti b a r e n i n k ıl â p h a r e k e tl e r i n d e n b a h s e tm e k e lb e t te y er sizdir. Bu d e v ir l e r d e n söz açın ca i m p a r a t o r l u ğ u n k u r u l u ş u n u izah ve b u y o ld a s a r f e d i l e n g a y r e t le r e iş a r e t e tm e k d o ğ r u o lu r d u . İs tilâ d e v ir l e r i n d e ise İ m p a r a t o r lu ğ u n dış s iy aseti n i b e li r t m e k , ge n iş lem e p l â n l a r ı ü z e r in d e d u r m a k g e r e k ir d i. B ilind iği gibi d u r a l a m a ve ç ö k m e d e v ir l e r i n d e n sonra 18. a s ır d a ı s l a h a t h a r e k e t l e r i n e te ş e b b ü s o l u n m u ş tu . Bu h a r e k e t b ilh a s s a silâh lı k u v v e t l e r i k a l k ı n d ı r m a k a m a c ın a m a t u f b u l u n u y o r d u . Y ü k s e lm e d e v ir l e r i n i t a k i p eden z a m a n l a r d a n b a h s e tm e k lâ zım ge lin ce ilm iy e sın ıfın ın ve y e n iç eri lerin ç ık a r d ık l a r ı m e s e le le r i, se bep l eriy le k a le m e a lm a k ica p ed erd i.
A s k erî ıs l a h a t ü z e r in d e d i k k a t l e d u r m a k , Batı f i k ir l e ri n i n k a r a ve deniz m ü h e n d i s h a n e l e r i k a n a h y l e T ü r k iy e y e ne s u r e t le girdiğini be l i r t m e k s o n r a la r ı in k ılâ p h a r e k e t ler in in iz a h ın d a fa y d alı o l u r d u ■ G a r p f i k ir h a y a t i y le te m asım ızı b i lh a s s a F r a n s a İh t il â li f ik ir le rin in T ü r k i y e y e giriş in i iyi b i r şe k il de iza h e tm e d e n b izd e k i i n k ıl â p ha r e k e t l e r i n i iyi b i r şe k ild e b e li r t m e k de m ü m k ü n değil dir. A h m e t B edevi K u r a n ’tn e s e rin de Birin ci M e ş r u t i y e t e gidişimiz de k i f a y e tl i b i r izah ta r z ı b u l m u ş d e ğ il d ir. Birin ci M e ş r u t i y e t i n k ıl â b ın d a en m ü h im d e v ir A bdülâziz d e v r id i r . Böyle o l m a s ın a r a ğ m e n m u h a r r i r b u d e v r e p e k kısa b ir y e r a y ır m ı ş t ır T a n z im a tı n ilâ n ı d a b u b ü y ü k k i t a p t a ta f s il â ti y l e izah o l u n m a m ış tır . H ü s r e v P a ş a n ı n R eşit P a ş a h a k k ı n d a A b d ü l h a m i d ’e yazdığı ö t e d e n b e r i b i lin e n m e k t u p m e tin o l a r a k k ita b a k o n u l m u ş ise de b u n u n h a y alî b i r m e k t u p o l d u ğ u n d a ş ü p h e y o k t u r . M e k t u b u n içinde o d e v ir d e h e n ü z k u l l a n ı l m ı y a n ke li m e l e r y e r a lm a k t a d ı r . S o n r a bu m e k t u b u n k a y n a ğ ı da g ö s te r ilm e m iş tir O s m a n lı İ m p a r a t o r l u ğ u n u n k u r u l u ş u n d a n y ü k s e l m e v e d u r a l a m a d e v i r l e r i n d e n çö k m e d e v ir le r in e , n i h a y e t siyasî l i k i t h a r e k e t l e r i n i n b aşladığı d e v i r l e r e k a d a r k i ta p t a b i r in sicam m e v c u t d e ğ il d ir. Z u y u f akçe m e s e l e l e r i ve b u y ü z d e n ç ık a n k a r ş ı k lı k l a r , O s m an lı S a r a y ın a h â k im olan m u h t e l i t te s i r l e r d i k k a t e a lı n m a m ı ş t ır . M ü elli f b u e s e rd e en c an lı b i r şe k ild e b ir k ısm ın a k e n d is in in de katıld ığ ı J ö n T ü r k h a r e k e t l e r i h a k k ı n d a i s tif a d e y e şa y a n m a l û m a t v e r m e k te d i r . T a r a f t a r ı o ld u ğ u P r e n s S a b a h a t t in Bev. S a t v e t Liit- fi ve D o k t o r N i h at Reşa t~Bey gı-u-’ p u n u n h ü r r i y e t y o l u n d a k i faal iy et- leri b ilh a s s a b e li r t il m iş ti r .
P r e n s S a b a h a t t i n Beyin va li desi S en ih a S u l t a n ı n V. M u ra d ı mah- b e sin d en k u r t a r m a k için bazı f a a l iy e t le r d e b u l u n d u ğ u h u s u s u n a da b u e se rd e t e s a d ü f e d il m e k t e d i r .
E ğ e r bazı ufa k t a r i h î h a t a l a r a iş a r e t e tm e k lâz ım g e lirse IJ. Ab- d ü l h a m i d ’in v ali d e liğ in in ismi m ü ellifin yazdığı gibi P r e s t i d e K a d ın değl, P r e s t u V alid e S u l t a n d ı r .
Yine m ü e llif in dediği gibi İT. A b d ü l h a m i d i n v a ld e liğ in in v e f a t ın d a n s o n ra P e r t e v n i y a l V ald e S u l t a n ı n h im a y e s in e girdiği bahis m ev z u u d e ğil dir. Ç ü n k ü P e r t e v Valde S u l t a n , II. A b d ü l h a m i d i n dız’da h u s u s î b i r d a ir e s i m e v c u t t u S o n r a A b d ü l m e c i d in izdivaç e d e n k ı z l a n a r a s ı n d a R u k i y e Sul t a n ad ın d a olanı da y o k t u r . K i t a p t a b ö y le ufa k h a t a l a r a te s a d ü f e tm e k m ü m k ü n d ü r . F a k a t b u n l a r ese rin b ü t ü n ü h a k k ı n d a k i h ü k m e t e s ir edici m a h i y e tt e sa y ıl m a m a lı d ı r . Bu e s e rd e n b ilh a s s a yeni n e s ille r in , T ü r k iy e d e k i in k ı lâp h a r e k e t l e r i h a k k ı n d a istifade e d e c e k l e r in e ş ü p h e y o k t u r . Bu vesi le ile r a h m e t l i D o k to r N ih a t R e ş a t ’ın h â t ı r a l a r ı m neşre- d e m e m iş o lm asın ı b ü y ü k b i r ka yıp s ay d ığ ım ızı b e lir tm e liy iz .
K endisi son z a m a n l a r ı n d a b u lıâ t.ıraların h a z ı r l ı k l a r ı n d a n , e li n d e ki v e s i k a l a r d a n neşe ile b a h s e d e r di. E ğ e r K u r u c u Meclis âzası ol m a y ı p da o t u r u p ou h â t ı r a l a r ı ya y ı n la m ış b u l u n s a y d ı, M e ş r u t i y e t d ev ri t a r ih im iz e ve Milli M üca d e le d ek i dış ç a l ı ş m a l a r a b ü y ü k h ir ışık t u t m u ş o l u r d u . F a k a t ne ç ar e ki k a d e r i n çizdiği y o ld an ç ık m a k i m k â n ı o lm u y o r.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
