Büyük Türk ve islam dostu Pierre Loti

- . - ¿ S • f ,

H

h

EK

k

S» ’■

BÜYÜK TÜRK VE İSLAM DOSTU

PIERRE LOTI

^èÈÊ'L'”

■ ^ ¿ à

Ş a n s ı z l a r ı n ik i ünlü edebiyatçısı, Lam artine ile Pierre Loti, T ü rk iy e ’ ye ve T iirk le re hayran k i­ şilerdi. La ma rl ine, T ak siın ’deki bir raddeye; l'ir r r r Loti DivanyolıTndaki bir sokağa adları veri- Îfefek hatırlanm aktaysalar da onlar, dostluklarıyla milletimizin kalbinde yaşatılm aktadır, ■■-,r.r4 :^

V... 1 I.:...ı„ I.I.. :i. ı... d... ... ı - ...: .... •• ...._____

M

m illet o larak T iir k le r , biiyiik im p a ra to rlu k la rın kavim ler! arasin-l

‘ t ' ‘N’7vt !•' ,* KıL'itii

ıjn s a n la rd ır. Savlam ve üstün k ara k te re sa h ip tirle r. C e s a re t lİr İ^ ü : '.¿■•Si

^ faziletleri, ruha saygı ve h ayran lık ve rir. A saletleri alınlarıtid a yazı' b e llid ir. O n ların hiitiin h arek etlerin d e bir soyluluk vard ır. Duygilll turl Y u rtla rı efen d iler d iy a rı, kah ram an lar ve şeh itler ü lkesid ir. Ben-İ c c , insanlığa şeref veren böyle bir m illete düşman olm ak, insanlığa düşman olm aktan fark-

MV(ı , r » ’

si '■ • >%-•: * . -.v ■■ ■••«ye«fJe^ı

;{fe ^^m SKaam t

B unları söyleyen Lam artine T ü rk iy e ’ yi ikinci vatan olarak seçmişti. T ü rk iy e ’ye yerleşerek bı olîxı ek' i s terniişf i . Padişaha gönderdiği mektubunda yer alan dileği üzerine, kendisine devlet rafm dan, Aydın'da - içerisinden ırm ak geçen, iiç değirmeni bulunan, binlerce küçük veTi

i..,.. ı . . . , v . , . , , , . i w . . ı . . . w . ı . ; ı i. , . « i ' , : ı . . . ( r l ı L İ t o l ı o n l ı Isı n l o r o o ı l ı s ı ı ii ııı l ı ı l n n _ I s ı r I s i i v i i l r / » ı i f l i l r l ı o ı l ı v o Oı_{hayvanili b e s I m* ] > îlftrcği bağli-balıçeli binlerce döniinı tıılan - bir biiyiik r i İl lik hediye ec}

ya yerleşmek üzere gelen Lam artine, Aydın zeybeklerinin gösteri

¿0$ k iı y 1 a k arşılandı.

.

l__I . . _ • ‘j s i ; * ; Ne var,:kif Lam artine ve grubu buranın keskin sıcağına ve çiftlikte kökü kurutulam ayan neklerin hûçün'iıına dayanam ayarak Fran sa'ya geri döndüler. Ama Tanzimatın ileri görüşlü

J liiVj „1.: ' ı... ı...ı..„ ... ... : ı... r .ı:x: &•.£§&«

tıctlöfi'lpiİum -Fran sa'd aki yüklü borçlarından kurtulabilm esi için, bu çiftliği satıp parası

İSİLöSffiffJİ? '■ v<’

EgEPK'lartihe’e ğöndferdilcr. Bu sayfaların darlığı dolayısıyla, konunun detaylarına girmeden sözü *■ . . . . . j.ytr^ asg h B fii Fransız; edibinin y ılla r sonra bu samimi görüşünü paylaşan bir başka Fransız edibine - P ,oti'ye getirmek istiyorum.

m

« tffljp ıs a a p , __________ ... .. ş . . . „ .... ,

^ B u g ü n kü -kötlıımuz olan P ierre Loti, proteslaıı bir ailenin çocuğu olarak 14 Ocak ... ... . . . •. . m

larıtim e vilâyetinin Roehefort beldesinde doğdu. Ailesi onu, papaz yapma k al çocukta, köklü b ir din bilinci yoktu. Onun kafasında, hayallerle işlediği bir pl

v n v ı d i . l n c n . n l / ı i 7 n l r l n l / i ii 11/ />!<• r i I n ı ı ı n ı ı ı L ( ) v ı l l m ' d ü ııı> ı ı c . ' i t Ilı- n l n ı m ı l ı ı l v n r / l l

yayı dolaşmak, uzaktaki ülkeleri tanım ak... 0 yıllarda ııe uçak ııe otomobil vardı. Ne de treTi“geI-^. ^ .

an vardı:

T Ü K k İ Y E İ (; İ IN IN

I E K T I H ’ I . M I / I- K T I İt K S IM) U K L A T U R Q U I E

;-?A .

olmak istedi. IIıı meslek ile l'zak Dokudaki derişik ülkeleri, derişik iklimleri, dil, gelenek ve kı­ yafetteki insanları tanıyabilecekti. lîıı maksallji Deniz 11arp Okuluna devam etli ve hayallerini

lierçekleşlirdi. llıı deniz suhavınm öğrencilik vıllarıuda adı Jıılieıı Kıauti’dur. Muhçup, içine ka-

nalı, hareketsiz bir öğrencidir. Kalabalıktan kaçar, yalnızlığı, sessizliği sever. B u ,özellikleri do-,

kıyısıyla arkadaşları ona I Koli) adını verirler. Loli. doğuda -daha çok Hindistan’da- yahaııi otlar arasında üreyen, Yapraklarına dokunum a büzülüp kapanan, kendini gizleyen bir çiçeğin adıdır.

Bu adı kendine uygun bulan Yiaııd. yazı hayalına /h e m ’ Loli lakına adıyla atılır. Nitekim F r a n ­

sız Akademisine hıı adla seçilir. ,

P ierre Loti doyasıya Uzak Doğu ülkelerini dolaşır. İle r ülkede bir sevgili edinerek o m illeti!

. * , . v .- r ., «t

lenekleriııi, yaşamını yakından inceleme fırsatı bulur. İler gittiği ülkede onlar gibi giyinir, gihi yaşar. P ie ıre Loli*ye göre bir milleti tanımak için eıı uygun etken bııdıır. H er gittiği İf

ı hu ro

■ yaşamını konu alan romanlar yazar. Yalnız l'raıısa da değil tüm dünyada hu rom aıılarıyl

^ y u ?ur.

-v:} ■ P a r is ’ te dostluk kurduğum oğlu Saııııud Yiaııd'daıı dinlediğime göre A ziyade romanı 185.baskı.

'vpri yapmıştır. A ziyade romanı İstanbul'da birkaç krz yayınlanm ıştır, ilk eleştirilerde

" lıklarhı dolu olarak nitelendirilen romandaki İstanb ul’un tasvirleri görkemlidir. E y ü b , HaltÇijt Boğaziçi, camiler, minareler, m ezarlıklar, cami avlularındaki güvercinler, seyyar satıcılar,

bekçi-*■ « 'Y l l l l l I I I I I • • • • I I I » I I • ’• ■ ‘

ler, mahalle kahveleri ve hu kahvelerdeki ak sakallılar, doyum olmaz b ir doğa güze

»Şilili ?/ *■ leştirilerek anlatılm aktadır. Komanda hin bir gece m asallarını aşan panolar vardır. Pierre Loti

■ S ’ f ' i l . ■ ■ . 1 . 1 1 i r . • i . J 1^ I ■

bıı

' P ierre L o ti’ııiıı Tü rkiye ile ilgili romanlarından biri de Les D ésenchantées dir.

Bu roman eski harflerle ve yeni harflerle İstanbul'da bir kaç kez yayım lanm ıştır. T ü rk ç e ’)’

, L- O . . . . • • * - , • ■ ^

şad K adınlar) ve (Bezgin Kadınlar) olarak çevrilm iştir

ki?

dınları yansıtmaktadır.

m Mi?'',

. Les D ésenchantées kelimesi, mutşı

, ; ■

-Bu romanın yayımlanması İstanbul un kalbur üslii kibar ailelerini karıştırm ış, romanda a değiştirilen Nuri Bey’ iıı kızlarının P a ris’ e kaçm aları. Yıldız S a ra y ı’na uzanan dedikodular ve 1

dedikodular üzerine ünlü diplomat Nuri lW\"m üzüntüden ölmeni romumu Veee»«U»U izleonu^i

P'Ş-V I I . ' ... «r> İ

neden olmuştur.

Les D ésenchantées romanının kahramanlarında]) ikisini -çok ileri yaşlarında- P a r is ’ te taç

; da kendilerinden edindiğim bilgilere göre romanın konusu gerçeklerden biraz saptırılm ış olarak

Fransa’dan getirilmiş luılıınan giizel ve kültürlü bir kadimli t ki. Pierre l.oli’ye kendisini Türk

kadını olarak tanıtmıştır. ^ iizünü pereyle kapat a ıı l I<1<I<1111 l.ent

uda adı geçen Cem ı/ıdır.

Madam Lera daha sonra hu konuda Paris te hir arıklama yapmışsa da I’ierre Loti hu arıklamayı

benımsememiştir. Roman kahramanlarından ikisinden dinlediklerimle hana hediye ellikleri bel­

geledi ve Pierre Loti Dostlan Derneği Başkanı Türk do.slıı I’ierre Beııoit ile cemiyetin karı koea

yöneticileri Gueneau’larııı mektuplarını, ileride kısmetse- Yayınlamayı düşünüyorum.

Pierre Loti’nin Türkiye ile ilgili eserleri yukarıda belirlilen romanlardan ibaret değildir. T iirk -

lerin kalbinde Pierre Loti’yi Pierre Loti yapan Balkan Savaşı sonrasındaki yazıları ve Birinci

P.ünya Savaşında dünyada yalnız kaldığımız bir dönemde bizi tek başına savunan ve kendi lıiikti-

frii devamlı surette yazılarıyla, sözleriyle uyaran güelii bir dost olmasıdır. Pierre Loti, kendi

milletini uyararak, vefakâr bir dost olan Türkiye 11 i 11 kaybedilmemesi gerçeğini devamlı surette

tekrarlamıştır. Kara günlerimizin biiyiik dostu olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, PJ

20

yılından

beri, bü büyük Türk dostu, milletimiz taralından, aralıklarla \c şükranla anılmaktadır. Bu yıl

da Kültür Bakanlığı Pierre Loti’yi anarken oıııııı bazı mektuplarını yayımlamaktadır.

-t İ--S M ;-.ri5S ■M î . ı . . Jm . Á

25

Û

Pierre Loti değişik kişileri

1

çok sayıda mektup göndermiştir. Bu arada T iiık dostlarına ilginç

mektupları vardır.

b m --: • fá W k m

Pierre Loti’nin Türkiye’de en çok mektuplaştığı kişi Beşad İnal Bey di. Bu arada Galatasaray

Müdürü Salih Arif, Sultan Reşad' ın Yaveri İbrahim Bey, Celaleddiıı Arif Bey, son Halife Meciıl

Efendi’nin şehzadeliği döneminde onunla ve hususi kâtibi Gazi Tıırlıanzade Hüseyin Bey le, Os-

manlı elçilerinden Ziya Paşa’yla, Ç.orlıılıızade Münir Bey le, eski valilerden Valıap Koeame-

mi’yle, kadınlardan Nigar İlanım. Selıııa Rıza İlanım \e çok t<t 11111111 ı.ş bir Tiirk roman yazarının

annesi olan Neyyir Hamınla da yazışmalarda bulunmuş, bazılarına da fotoğraflarını

imzalamış-■ il •* Y îJk fc t»_... A

tır. Üzerinden uzun yıllar geçmiş olduğundan Pierre Loti’ nin bu mektuplarının derlenmesi hayli

giiç. olacaktır. Ama yine de kendilerinde bu türden mektuplar bulunan varislerinin ellerindeki

belgeleri Kültür Bakanlığı na ulaştıracaklarını iiınil ediyorum.

raim -■■a-:. r° -

_{Taha TO RO S}

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi