KOCAELĠ ÜNĠVERSĠTESĠ * FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
SANAYĠ KURULUġLARINDA SERA GAZI SALINIMLARI VE
SERA GAZI HESAPLAMA YÖNTEMLERĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Çevre Müh. Nurdan KABACIOĞLU
Anabilim Dalı: Çevre Mühendisliği
DanıĢman: Prof. Dr. SavaĢ AYBERK
i ÖNSÖZ
Ġklim değiĢikliğiyle mücadele kapsamında; iklim değiĢikliğine neden olan sera gazı emisyonlarının azaltılması oldukça önemlidir. Sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yönelik alınacak önlemlerin belirlenmesi ve akabinde iyileĢtirme çalıĢmalarının yapılabilmesi için öncelikle sektörlere özgü sera gazı envanterlerinin oluĢturulması gerekmektedir. Bu doğrultuda hazırlanan tez çalıĢması kapsamında dayanıklı tüketim sektöründe klima üretimi konusunda faaliyet gösteren bir sanayi kuruluĢunun prosesleri örnek olarak alınarak, sera gazı envanterinin hazırlanması aĢamasında izlenecek yöntemler adım adım açıklanmıĢtır.
Yüksek lisans öğrenimim boyunca ve yüksek lisans bitirme tezimin hazırlanmasında desteklerini ve yardımlarını esirgemeyen çok değerli hocam, tez danıĢmanım, Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı ve Çevre Mühendisliği Bölüm BaĢkanı Prof. Dr. SavaĢ AYBERK’e, tez konusu ile ilgili alanda bana çalıĢma fırsatı veren, bünyesinde çalıĢtığım sektörünün lideri Ģirketim Arçelik-LG Klima San. ve Tic. A.ġ.’ye, sanayide sera gazı hesaplamaları konusunda birebir destek olan, bilgi ve tecrübelerini paylaĢan Arçelik-LG Klima San. ve Tic. A.ġ. Teknik Destek Takım Lideri Cenk ALAYBEYOĞLU’na teĢekkürlerimi sunarım.
Nurdan KABACIOĞLU Ocak 2012
ii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ. ... i ĠÇĠNDEKĠLER. ... ii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ. ... v TABLOLAR DĠZĠNĠ. ... vi SĠMGELER. ... vii ÖZET ... ix ĠNGĠLĠZCE ÖZET ... x 1. GĠRĠġ ... 1 2. GENEL KISIMLAR ... 3
2.1. Ġklim DeğiĢikliğinin Tarihsel GeliĢimi ... 3
2.2. Uluslararası Yapılan ÇalıĢmalar ... 4
2.2.1. Ozon Tabakasını Ġncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü ... 4
2.2.1.1. Montreal Protokolü ve Türkiye ... 5
2.2.2. BirleĢmiĢ Milletler Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi (BMĠDÇS) ... 5
2.2.2.1. SözleĢme kapsamındaki yükümlülükler ... 6
2.2.2.1.1. Taraflar konferansı ... 9
2.2.2.1.2. Uluslararası iklim değiĢikliği müzakereleri kapsamında ulusal tutumumuz ... 10
2.2.2.2. Türkiye’nin Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi süreci ... 10
2.2.3. Kyoto Protokolü ... 11
2.2.3.1. Kyoto Protokolü ve Türkiye ... 16
2.2.3.2. Kyoto Protokolü esneklik mekanizmaları ... 16
2.2.3.2.1. Temiz kalkınma mekanizması ... 17
2.2.3.2.2. Ortak yürütme mekanizması ... 18
2.2.3.2.3. Emisyon ticaret sistemi ... 18
2.2.3.3. Gönüllü emisyon pazarı ... 18
2.2.3.4. Esneklik mekanizmaları ve Türkiye ... 19
2.3. IPCC 2007 Değerlendirme Raporu ... 21
2.3.1. Gelecekteki iklim değiĢikliği tahminleri ... 22
2.4. Ulusal ÇalıĢmalar ... 23
2.4.1. Ġklim DeğiĢikliği Koordinasyon Kurulu ... 25
2.4.2. Ġklim DeğiĢikliği Birinci Ulusal Bildirimi ... 26
2.4.3. Ġklim DeğiĢikliği Ulusal Strateji Belgesi (ĠDES) ... 27
2.4.3.1. Sanayi sektörüne iliĢkin stratejiler ... 28
2.4.4. Ġklim DeğiĢikliği Ulusal Eylem Planı (ĠDEP) ... 29
3. SERA GAZLARI ... 30
3.1. Genel Bilgiler ... 30
3.2. Türkiye’nin Sera Gazı Envanter Sisteminin Ġncelenmesi ... 31
3.2.1. TÜĠK sera gazı emisyon envanteri ... 34
3.3. Sera Gazları Ġle Ġlgili Standartlar... 36
3.3.1. ISO 14064:2006 ... 36
3.3.1.1. ISO 14064-1 sera gazı emisyonlarının kuruluĢ seviyesinde hesaplanmasına ve rapor edilmesine dair kılavuz ve özellikler ... 37
3.3.1.2. ISO 14064-2 sera gazı emisyon azaltımlarının veya uzaklaĢtırma iyileĢtirmelerinin proje seviyesinde hesaplanmasına, izlenmesine ve rapor edilmesine dair kılavuz ve özellikler ... 37
iii
3.3.1.3. ISO 14064-3 sera gazı beyanlarının doğrulanmasına ve onaylanmasına
dair kılavuz ve özellikler ... 38
3.3.2. PAS 2050 eĢya ve hizmetlerin karbon ayakizi ... 38
4. SERA GAZI HESAPLAMA YÖNTEMLERĠ ... 39
4.1. Sera Gazı Emisyon Hesaplamalarında Yararlanılabilecek Kaynaklar ... 39
4.2. IPCC Sera Gazı Emisyonu Hesaplama Yöntemlerine ĠliĢkin Genel Bilgi ... 39
4.3. ISO 14064-1 Sera Gazı Emisyonlarının KuruluĢ Seviyesinde Hesaplanması ve Raporlanmasına ĠliĢkin Hususlar ... 40
4.3.1. Tanımlar ... 40
4.3.2. Sera gazı envanter tasarımı ve geliĢtirilmesi ... 41
4.3.2.1. KuruluĢ sınırlarının belirlenmesi ... 41
4.3.2.2. Faaliyet sınırlarının belirlenmesi ... 41
4.3.2.3. Sera gazı emisyonlarının hesaplanması ... 42
4.3.2.3.1. Sera gazı kaynaklarının belirlenmesi ... 42
4.3.2.3.2. Hesaplama yöntemlerinin seçimi ... 42
4.3.2.3.3. Faaliyet verilerinin seçimi ve toplanması ... 43
4.3.2.3.4. Sera gazı emisyonu faktörlerinin seçimi ... 43
4.3.3. Sera gazının raporlanması ... 43
4.3.3.1. Sera gazı raporunun planlanması ... 43
4.3.3.2. Sera gazı raporunun içeriği ... 43
5. ARÇELĠK-LG KLĠMA SAN. VE TĠC. A.ġ. SERA GAZI HESAPLAMALARI VE BULGULAR ... 45
5.1. Sera Gazı Raporunun Amacının ve Kapsamının Belirlenmesi ... 45
5.1.1. Raporun ait olduğu periyodun belirlenmesi ... 45
5.1.2. Raporun hazırlanmasından sorumlu olan kiĢilerin belirtilmesi ... 45
5.2. Arçelik-LG’nin Enerji Verimliliği ve Sera Gazı Azaltım YaklaĢımı... 46
5.3. Arçelik-LG Fabrika Tanıtımı ... 46
5.4. Organizasyonel Sınırların Belirlenmesi ... 47
5.5. Operasyonel Sınırların Belirlenmesi ... 48
5.5.1. Arçelik-LG emisyon kaynakları ... 48
5.5.2. Arçelik-LG emisyon kaynaklarının açıklanması ... 51
5.5.2.1. Üretim alanları... 51
5.5.2.1.1. EĢanjör (Isı değiĢtirici) ... 52
5.5.2.1.2. Boyahane ... 54
5.5.2.1.3. Montaj bantları ... 56
5.5.2.2. Emisyonlar ... 58
5.5.2.2.1. Sabit yakma kaynaklı sera gazı emisyonları ... 58
5.5.2.2.2. Araç kaynaklı sera gazı emisyonları ... 59
5.5.2.2.3. HFC - R410A kaçak emisyonları ... 59
5.5.2.2.4. Enerji dolaylı sera gazı emisyonları ... 60
5.6. Hesaplama Yöntemlerinin Seçim Nedenleri ve Referanslar ... 60
5.6.1. Sabit yakma kaynaklı emisyon hesaplaması için Tier seçimi ... 61
5.6.2. Araç kaynaklı emisyon hesaplaması için Tier seçimi ... 62
5.6.3. R410A kaçak emisyon hesaplaması için Tier seçimi ... 62
5.6.4. Enerji dolaylı emisyon hesaplaması için Tier seçimi ... 63
5.7. Hesaplamalara ĠliĢkin Kabuller ... 64
5.8. Hesaplamalardan Hariç Tutulan Sera Gazı Kaynakları ... 64
5.9. Biyokütlenin Yanmasıyla Ortaya Çıkan Sera Gazı Emisyonlarına Dair Bilgi ... 64
5.10. Sera Gazı UzaklaĢtırmalarına Dair Bilgi ... 64
5.11. Temel Yıl Sera Gazı Envanteri ... 65
5.12. 2010 Yılı Sera Gazı Envanteri ... 65
5.13. Belirsizlik Hesaplaması ... 65
SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ... 66
iv
EKLER ... 71 ÖZGEÇMĠġ ... 86
v ŞEKİLLER DİZİNİ
ġekil 2.1: Ġklim değiĢikliği müzakere süreci ... 9
ġekil 2.2: Ülke pozisyonları ve Türkiye ... 16
ġekil 2.3: Türkiye’nin karbon piyasalarına iliĢkin kronolojisi ... 20
ġekil 2.4: Türkiye gönüllü karbon piyasası projelerinin türleri, sayıları ve yüzde dağılımları ... 21
ġekil 2.5: 1970-2004 yılları arasındaki sera gazı emisyonlarının değiĢimi ... 22
ġekil 2.6: 21. Yüzyıl baĢı ve sonu için tahmini yüzey ısı değiĢiklikleri ... 23
ġekil 2.7: Ulusal süreç ... 24
ġekil 2.8: Ġklim değiĢikliğine iliĢkin kurumsal yapılanma ... 24
ġekil 2.9: ĠDKK teknik çalıĢma grupları ... 25
ġekil 3.1: Sektörlere göre 2009 yılı toplam sera gazı emisyonları ... 33
ġekil 3.2: 2009 yılında yakıtların yanmasından kaynaklanan sera gazı emisyonlarının alt sektörlere göre dağılımı ... 33
ġekil 3.3: ISO 14064:2006 standartlar serisi ... 37
ġekil 5.1: Arçelik-LG vaziyet planı ... 51
ġekil 5.2: EĢanjör (ısı değiĢtirici) üretim bölümü vaziyet planı ... 52
ġekil 5.3: EĢanjör üretim bölümü proses akıĢ Ģeması ... 53
ġekil 5.4: Boyahane üretim bölümü vaziyet planı ... 54
ġekil 5.5: Boyahane proses akıĢ Ģeması ... 55
ġekil 5.6: DıĢ ünite montaj bantları vaziyet planı ... 56
ġekil 5.7: Ġç ünite montaj bantları vaziyet planı ... 56
ġekil 5.8: Montaj bantları proses akıĢ Ģeması ... 57
vi TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 2.1: BMĠDÇS eklerinde yer alan ülkeler ... 8
Tablo 2.2: BMĠDÇS taraflarının yükümlülükleri ... 8
Tablo 2.3: BMĠDÇS ve Kyoto Protokolü’nde resmi ülke sınıflandırılmaları ... 12
Tablo 2.4: Kyoto Protokolü Ek-B ve sayısallaĢtırılmıĢ azaltım yükümlülükleri ... 13
Tablo 2.5: AB-15 ülkeleri arasında yükümlülük paylaĢımı ... 13
Tablo 2.6: BMĠDÇS ve Kyoto Protokolü’nün karĢılaĢtırılması ... 14
Tablo 2.7: BMĠDÇS ve Kyoto Protokolü süreçlerinde etkin olan yapılar ... 15
Tablo 2.8: Kyoto Protokolü esneklik mekanizmaları ... 17
Tablo 2.9: Gönüllü karbon piyasalarında Türkiye’nin profili ... 20
Tablo 3.1: Sera gazı emisyonları ve küresel ısınma potansiyelleri ... 31
Tablo 3.2: Türkiye’nin 1990-2009 yılları arası sektörlere göre toplam sera gazı emisyonları ... 32
Tablo 3.3: Toplam sera gazı emisyonları (Mton CO2 eĢdeğeri) ... 35
Tablo 3.4: Sektörlere göre toplam seragazı emisyonları (Mton CO2 eĢdeğeri) ... 35
Tablo 3.5: Doğrudan seragazı emisyonlarının sektörel dağılımı ... 36
Tablo 5.1: Arçelik-LG sera gazı emisyon raporu hazırlama ve onaylama sorumluları ... 46
Tablo 5.2: Sabit yakma kaynaklı doğrudan sera gazı emisyon tanımlamaları ... 48
Tablo 5.3: Araç kaynaklı doğrudan sera gazı emisyon tanımlamaları... 49
Tablo 5.4: Diğer aktivitelerden kaynaklı sera gazı emisyon tanımlamaları ... 49
Tablo 5.5: Enerji dolaylı sera gazı emisyon tanımlamaları ... 50
Tablo 5.6: Diğer dolaylı sera gazı emisyon tanımlamaları ... 50
Tablo 5.7: Emisyon kaynakları ve seçilen yöntemler ... 60
vii SİMGELER CFC : Kloroflorokarbon CH4 : Metan CO : Karbonmonoksit CO2 : Karbondioksit CO2e : Karbondioksit eĢdeğeri HCFCs : Hidrokloroflorokarbonlar HFCs : Hidroflorokarbonlar Gg : Gigagram kg : Kilogram km : Kilometre kWh : Kilovatsaat lt : Litre m3 : Metreküp Mt : Milyon ton
MtCO2e : Milyon ton karbondioksit eĢdeğeri
MW : Megavat
NMVOCs : Metan dıĢı uçucu organik bileĢikler N2O : Diazotmonoksit NOx : Nitrojenoksit O2 : Oksijen PFCs : Perflorokarbonlar SF6 : Sülfürheksaflorid TJ : Terajoule 0C : Santigrat derece Kısaltmalar
BMĠDÇS : BirleĢmiĢ Milletler Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi CAC : Commercial air conditioning (ticari tip klima)
CCOL : Coordinating Committee on the Ozone Layer (Ozon Tabakası Koordinasyon Komitesi)
CDM : Clean development mechanism (temiz kalkınma mekanizması) CER : Certification emissions reduction (emisyon azaltım sertifikası) COP : Conference of the parties (taraflar konferansı)
DBM : Diğer basılan miktar EF : Emisyon faktörü
EIT : Ekonomik ĠĢbirliği TeĢkilatı
ERU : Emissions reduction units (emisyon azaltım kredisi) ET : Emission trading (emisyon ticareti)
GEF : Global environment facility (küresel çevre imkanı) GHG : Green house gas (sera gazı)
GOSB : Gebze Organize Sanayi Bölgesi
GWP : Global warming potential (küresel ısınma potansiyeli) IEA : International Energy Agency (Uluslararası Enerji Ajansı) ISO : International Organization for Standardization (Uluslararası Standartlar Örgütü)
viii
IPCC : Intergovernmental Panel on Climate Change (Hükümetlerarası Ġklim DeğiĢikliği Paneli)
ĠDEP : Ġklim DeğiĢikliği Ulusal Eylem Planı ĠDES : Ġklim DeğiĢikliği Ulusal Strateji Belgesi ĠDKK : Ġklim DeğiĢikliği Koordinasyon Kurulu JI : Joint implementation (ortak yürütme) KO : Karbon Oksidasyonu
LPG : Liquid petroleum gas (sıvılaĢtırılmıĢ petrol gazı) MTPE : Milyon ton petrol eĢdeğeri
NG : Nature gas (doğalgaz)
NIR : National inventory report (ulusal envanter raporu)
OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma TeĢkilatı)
OTĠM : Ozon tabakasını incelten madde
PAS : Publicly available specification (genel kullanımlı teknik özellikler) SAM : Satın alınan miktar
SY : Sabit yakma
TABM : Tamir amaçlı basılan miktar TEP : Ton eĢdeğer petrol
TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TÜĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu
TÜSĠAD : Türk Sanayici ve ĠĢadamları Derneği
UNDP : United Nations Development Programme (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı)
UNEP : United Nations Environment Programme (BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı)
UNFCCC : United Nations Framework Convention on Climate Change (BirleĢmiĢ Milletler Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi) ÜBM : Ürüne basılan miktar
VER : Voluntary emission reduction (gönüllü emisyon azaltımı) YBSM : YılbaĢı stok miktarı
YSSM : Yılsonu stok miktarı
ix
SANAYİ KURULUŞLARINDA SERA GAZI SALINIMLARI VE SERA GAZI HESAPLAMA YÖNTEMLERİ
Nurdan KABACIOĞLU
Anahtar Kelimeler: CO2, Sera Gazı, Emisyon, Envanter, Hesaplama, IPCC, ISO 14064-1.
Özet: Ġklim değiĢikliğine neden olan sera gazlarının azaltımı için, öncelikle sektörlere özgü emisyon envanterlerin hazırlanması gerekmektedir. Böylelikle iyileĢme noktaları tespit edilerek azaltım çalıĢmaları gerçekleĢtirilebilecektir. Bu tez çalıĢması kapsamında, IPCC hesaplama yöntemleri kullanılarak ISO 14064-1’e göre sanayide sera gazı emisyon envanterinin oluĢturulmasına yönelik yöntemler incelenmiĢtir. Sera gazı emisyon hesaplamalarının yapılacağı sanayi kuruluĢu olarak Arçelik-LG Klima San. ve Tic. A.ġ. belirlenmiĢtir. Emisyon hesaplamaları sonucunda kaçak emisyon olarak tabir edilen prosese özgü emisyonların, yakma ya da araç kaynaklı doğrudan emisyonlardan daha yüksek miktarda olabileceği anlaĢılmıĢtır.
x
GREEN HOUSE GAS EMISSION FROM FACTORIES AND GREEN HOUSE GAS CALCULATION METHODOLOGY
Nurdan KABACIOGLU
Key Words: CO2, GHG, Emission, Inventory, Calculation, IPCC, ISO 14064-1.
Abstract: For the reduction of greenhouse gas emissions which are the cause of climate change, firstly preparing sectoral emission inventories is a necessity. In this way, improvement points could be identify and reduction actions realized. In this study, the metholodolgy of preparing greenhouse gas emission inventory in the industrial companies was analyzed according to the ISO 14064-1 with using IPCC calculation methodology, Arcelik-LG Klima San. ve Tic. A.S. was determined as an industry for making greenhouse gas calculations. At the end of the emission calculations it was understood that leakage emissions from process could be higher than directly stationary and mobile combustion emission.
1 1. GİRİŞ
İklim değişikliğine neden olan, sanayi, ulaştırma, tarım vb. sektörlerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının kaynak ve miktarlarının belirlenmesi; sera gazı emisyonlarının azaltılması için yapılacak çalışmalara ışık tutmaktadır. Bu amaçla sera gazı envanterleri hazırlanmaktadır. Sanayi kuruluşlarında sera gazı salınımları ve sera gazı hesaplama yöntemleri konulu tez kapsamında, envanter hesaplamalarının yapılacağı sanayi kuruluşu olarak; dayanıklı tüketim sektöründe klima üretimi konusunda faaliyetini sürdürmekte olan Arçelik-LG Klima San. ve Tic. A.Ş. belirlenmiş, hükümetlerarası iklim değişikliği paneli (IPCC) hesaplama yöntemleri kullanılarak, ISO 14064-1 standardı çerçevesinde 2009 ve 2010 yıllarına ait sera gazı emisyon hesaplamalarının gerçekleştirilmesi ve böylelikle diğer kuruluşlara sera gazı envanteri hazırlama aşamasında örnek olabilmesi amaçlanmıştır.
Bu yaklaşımın ışığında, tezin 2. bölümüne; iklim değişikliğinin tarihsel gelişimi ile giriş yapılarak, uluslararası yapılan çalışmalar başlığı altında Montreal Protokolü Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Kyoto Protokolü gereklilikleri, Türkiye’nin yükümlülükleri açıklanmıştır. İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi, İklim Değişikliği Ulusal Strateji Belgesi, İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı gibi ulusal çalışmalar anlatılmıştır.
Sera gazları başlıklı 3. bölümde, TÜİK tarafından hazırlanan Türkiye’nin sera gazı emisyon envanteri ele alınmış, akabinde sera gazları ile ilgili standartlara giriş yapılmıştır. ISO 14064:2006 standard serisi ile ilgili bilgi verilmiştir.
Sera gazı hesaplama yöntemleri başlıklı 4. bölümde sera gazı emisyon hesaplamalarında yararlanılabilecek kaynaklardan bahsedilerek, IPCC sera gazı emisyonu hesaplama yöntemlerine ilişkin genel bilgi verilmiştir. Ardından ISO 14064-1’e göre sera gazı emisyonlarının kuruluş seviyesinde hesaplanması ve raporlanmasına ilişkin hususlar adım adım anlatılmıştır.
2
5. bölümde ise sanayi kuruluşlarında sera gazı salınımları ve sera gazı hesaplama yöntemleri tez konusu kapsamında uygulama örneğinin yapılacağı sanayi kuruluşu olan Arçelik-LG’nin sera gazı hesaplama çalışmalarına giriş yapılmıştır. Öncelikle sera gazı hesaplamalarının amacı ve kapsamı belirlenmiştir. Organizasyonel ve operasyonel sınırların belirlenmesinin ardından emisyon kaynakları sınıflandırılmış her bir kaynağa ilişkin detaylı açıklamalara yer verilmiştir. Hesaplama yöntemlerinin seçim nedenleri belirtilmiştir. Hesaplamalara ilişkin kabuller anlatılmış hesaplamadan hariç tutulan sera gazı kaynakları açıklanmıştır. Temel yıl olarak alınan 2009 yılı ile 2010 yılı için sera gazı envanteri hazırlanmış, tablolar vasıtasıyla anlatılmıştır.
Bu tez çalışması kapsamında Arçelik-LG için belirlenen emisyon kaynakları ve faaliyetlerine ilişkin sayısal değerler, örnek verme amacıyla tarafımca seçilmiştir. Verilen örneklerden ve sayısal değerlerden Arçelik-LG hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
3 2. GENEL KISIMLAR
2.1. İklim Değişikliğinin Tarihsel Gelişimi
İklim değişikliği, nedeni ne olursa olsun iklimin ortalama durumunda ve değişkenliğinde onlarca yıl ya da daha uzun süre boyunca gerçekleşen değişiklikler biçiminde tanımlanmaktadır. Günümüzde sözü edilen küresel iklim değişikliği ise fosil yakıtların yakılması, arazi kullanımı değişiklikleri, ormansızlaştırma ve sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleriyle atmosfere salınan sera gazı birikimlerindeki hızlı artışın doğal sera etkisini kuvvetlendirmesi sonucunda yerkürenin ortalama yüzey sıcaklıklarındaki artışı ve iklimde oluşan değişiklikleri ifade etmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
1896 yılında Nobel Ödüllü İsveçli S.Arrhenius, atmosferdeki CO2 birikiminin artması nedeniyle dünya ikliminin değişebileceğini belirtmiştir. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) Küresel İklim Araştırma ve İzleme Projesi çerçevesinde elde edilen bilimsel kanıtlar, 1970'li yılların ilk yarısında insan faaliyetlerinin küresel iklim düzeyine zarar verdiğinin ilk açık işaretlerini vermiş ve WMO’nun öncülüğünde 1979 yılında Birinci Dünya İklim Konferansı düzenlenmiştir. Konferansta; fosil yakıtlara olan uzun süreli bağımlılık ve ormansızlaşmanın gelecekte de sürmesi durumunda atmosferdeki CO2 birikiminin artabileceği, bu artışın iklimde önemli ve uzun süreli değişikliklere neden olabileceği belirtilmiştir.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ve WMO’nun ortak girişimiyle 1988 yılında, hükümetlerarası iklim değişikliği paneli (IPCC) kurulmuştur. İlk değerlendirme raporu 1990 yılında yayımlanmıştır.
WMO ve UNEP öncülüğünde 1990 yılında İkinci Dünya İklim Konferansı düzenlenmiştir. Konferansta, 37 ülke tarafından kabul edilen bakanlar bildirimi ve bir iklim değişikliği çerçeve sözleşmesi görüşmelerine ivedilikle başlanması açısından alınan karar, tarihsel önem taşımaktadır.
4
Küresel ısınmanın muhtemel sonuçlarının giderek çevre alanındaki en temel sorunu oluşturmaya başlaması üzerine, 1992 yılında Rio Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) kabul edilmiş, 21 Mart 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Doğan, 2007).
2.2. Uluslararası Yapılan Çalışmalar
2.2.1. Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü
196 ülkenin taraf olduğu Montreal Protokolü, çevre konusunda oluşturulmuş en başarılı çok taraflı anlaşma olarak tanımlanmaktadır. Ozon tabakasının incelmesi konusu ilk kez 1976 yılında UNEP’in Yönetim Konseyi’nde görüşülmüştür. UNEP ve WMO’nun ozon tabakasının incelmesini periyodik olarak değerlendirmek için kurdukları Ozon Tabakası Koordinasyon Komitesi (CCOL) sonrası, ozon tabakası konusundaki uzmanlar 1977 yılında bir araya gelmiştir.
Ozon tabakasını incelten maddelerin (OTİM) azaltılmasına ilişkin olarak ilk hükümetlerarası temaslar 1981 yılında başlamış, Mart 1985’te Ozon Tabakasının Korunması için Viyana Sözleşmesi’nin kabulü ile neticelenmiştir. Viyana Sözleşmesi ozon tabakasının yapısını değiştiren insan kaynaklı faaliyetlere karşı, çevre ve insan sağlığını korumaya yönelik olarak sözleşme taraflarını genel önlemler almakla görevlendirmektedir. Yasal bağlayıcılığı olan kontrolleri veya hedefleri içermeyen bir çerçeve sözleşmedir.
Sözleşmeyi takiben, ozon tabakasını incelten maddelerin kullanımının ve üretiminin kontrol altına alınmasını sağlayacak bir protokol üzerinde çalışmalar başlatılmıştır. Eylül 1987’de Ozon Tabakasını İncelten Maddelere İlişkin Montreal Protokolü kabul edilmiştir. Montreal Protokolü, periyodik olarak yapılan bilimsel ve teknolojik değerlendirmelerin akabinde, Protokole ait takvimdeki azaltımın hızlandırılması için 1990’da (Londra), 1992’de (Kopenhag), 1995’de (Viyana), 1997’de (Montreal) 1999’da (Pekin) ve 2007’de (Montreal) tekrar düzenlenmiştir (http://iklim.cob.gov.tr/iklim/AnaSayfa/montrealptotokolu.aspx?sflang=tr).
5 2.2.1.1. Montreal Protokolü ve Türkiye
Türkiye Montreal Protokolü’ne 19 Aralık 1991 tarihinde taraf olmuştur. Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü ve değişiklikleri ile kontrol altına alınan maddelerin kullanılmasına ve bazılarının tüketiminin bir takvim çerçevesinde azaltılarak kullanımdan kaldırılmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek üzere 12 Kasım 2008 tarih ve 27052 sayılı Resmi Gazete’de Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Azaltılmasına İlişkin Yönetmelik yayımlanmıştır. Yönetmelik, kontrol altına alınan maddelerin ve bu maddeleri içeren ürün ve ekipmanın dış ticaretini, kullanımını, piyasaya sunulmasını, toplanıp yeniden işlenmesini, ıslahını ve bertaraf edilmesini, bu maddelere ilişkin bilgilerin rapor edilmesini ve kamuoyunun bilgilendirilmesini kapsar.
Yönetmelik ile kloroflorokarbon (CFC), halon ve hidrokloroflorokarbon (HCFC) grubu gazların kullanımı ve ithalatları konusunda kısıtlama ve yasaklamalar getirilmiştir. Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren ozon tabakasını incelten ve Montreal Protokolü ve değişiklikleri ile kontrol altına alınan, yönetmeliğin Ek-6 ve Ek-7’sinde belirtilen maddelerden herhangi birini üretmek, bunları kullanarak üretim yapan yeni tesis kurmak ve kapasite arttırmak üzere tesis veya ünite kurmak yasaklanmıştır. 2.2.2. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS)
BMİDÇS, 1992 yılında Rio’da gerçekleştirilen Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi ve Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ile beraber imzaya açılan Rio sözleşmelerinin üçüncüsüdür (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü kapsamı dışındaki emisyonlar ve tüm sera gazlarını kapsamaktadır.
BMİDÇS iklim değişikliği sorununa karşı küresel tepkinin temelini oluşturmak üzere 1992 yılında kabul edilmiş, 21 Mart 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 194 Tarafı bulunan Sözleşme, evrensel bir katılıma ulaşmıştır.
6
BMİDÇS bir çerçeve sözleşme olarak genel kuralları, esasları ve yükümlülükleri tanımlamaktadır. Sözleşme’nin nihai amacı; atmosferdeki sera gazı birikimlerini iklim sistemi üzerindeki tehlikeli insan kaynaklı etkiyi önleyecek bir düzeyde tutmayı başarmaktır. Bu amaç ‘böyle bir düzeye, ekosistemlerin iklim değişikliğine doğal bir şekilde uyum sağlamasına, gıda üretimini tehdit etmeyecek ve ekonomik kalkınmanın sürdürülebilir şekilde devamına izin verecek bir zaman dahilinde ulaşılmalıdır’ hükmü ile niteliklendirilmiştir (Çevre ve Orman Bakanlığı İklim Değişikliği Dairesi, 2009).
Sözleşmenin temel ilkeleri;
- İklim sisteminin eşitlik temelinde, ortak fakat farklı sorumluluk ilkesine uygun olarak korunması,
- İklim değişikliğinden etkilenecek olan gelişme yolundaki ülkelerin ihtiyaç ve özel şartlarının dikkate alınması,
- İklim değişikliğinin önlenmesi için alınacak tedbirlerin etkin ve en az maliyetle yapılması,
- Sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi ve alınacak politika ve tedbirlerin ulusal kalkınma programlarına entegre edilmesidir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008). 2.2.2.1. Sözleşme kapsamındaki yükümlülükler
BMİDÇS kapsamında ülkeler; Ek-1, Ek-2 ve Ek-1 dışı olarak sınıflandırılmış ve sorumlulukları belirlenmiştir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).
BMİDÇS; tarafların azaltım ve iklim değişikliğinin etkilerine uyuma ilişkin yükümlülüklerini tanımlamaktadır.
BMİDÇS kapsamında tüm taraflar; sera gazı salımları, ulusal politikalar ve en iyi uygulamalar ile ilgili bilgileri toplamak ve paylaşmakla yükümlüdür. BMİDÇS tarafların ulusal salım envanterleri geliştirmelerini, iklim değişikliği azaltım ve uyumu kolaylaştırma önlemleri içeren ulusal programlar hazırlamalarını ve uygulamalarını ve uygulama ile ilgili bilgileri taraflar konferansına bildirmelerini gerektirmektedir.
7
Ek-1 tarafları 1992’de Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üyesi olan sanayileşmiş ülkeler ve geçiş ekonomileri olarak adlandırılan Rusya Federasyonu Baltık Devletleri ve bazı Avrupa ülkelerini içermektedir. Bu ülkeler; iklim değişikliğine en fazla katkıda bulunan ve iklim değişikliğine müdahale konusunda diğer ülkelerle kıyaslandığında daha fazla finansal ve kurumsal kapasiteye sahip olan ülkelerdir. Bu nedenle bu ülkeler için Kyoto Protokolü kapsamında salım sınırlama ve azaltım hedefleri belirlenmiştir. Ek-1 tarafları salımlarını sınırlamaya ve yutaklarını iyileştirmeye yönelik politika ve önlemler geliştirmekle yükümlüdür. BMİDÇS, tarafların 2000 yılına kadar sera gazı salımlarını 1990 yılı düzeylerine getirmeleri için yasal olarak bağlayıcı olmayan bir hedef koymuştur.
1992 yılında OECD üyesi olan ülkeler Ek-2 listesine dahil edilmiştir. BMİDÇS Ek-2’sinde yer alan gelişmiş ülke tarafları, gelişmekte olan ülkelere BMİDÇS’den kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmeleri konusunda yardımcı olmak için mali kaynak sağlamak ve teknoloji transferi için adımlar atmakla yükümlüdür.
Ek-1 dışı taraflar; BMİDÇS’nin Ek-1 listesinde yer almayan esas olarak gelişmekte olan ülkelerden oluşan bu gruptaki taraf ülkelerin sayısal salım sınırlama veya azaltım yükümlülükleri bulunmamaktadır. Ancak; BMİDÇS’nin tüm taraflar için geçerli olan yükümlülükleri kapsamında daha fazla salım artışının önlenmesine dönük genel yükümlülükleri söz konusudur. Ek-1 dışı ülkeler raporlama yükümlülükleri çerçevesinde iklim değişikliğiyle mücadele amacıyla yürüttükleri eylemlerini bildirmekle yükümlüdürler. Ancak bu ülkelerin bildirim yükümlülükleri Ek-1 ülkelerine kıyasla daha esnektir (Çevre ve Orman Bakanlığı İklim Değişikliği Dairesi, 2009).
8
Tablo 2.1: BMİDÇS eklerinde yer alan ülkeler (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2009).
Ek-1 Ülkeleri Ek-2 Ülkeleri
AB, Belçika, İngiltere, İtalya, Norveç, Almanya, Danimarka, İrlanda, İzlanda, Portekiz, ABD, Finlandiya, İspanya,
Japonya, Yeni Zelanda, Avustralya, Fransa, İsveç, Lüksemburg, Yunanistan, Avusturya, Hollanda, İsviçre, Kanada, Türkiye
Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecinde Olan Ülkeler
Rusya Federasyonu, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Beyaz Rusya, Litvanya, Slovenya, Ukrayna, Polonya, Romanya, Letonya, Slovakya, Bulgaristan, Estonya, Macaristan
AB, Belçika, İngiltere, İtalya, Norveç, İsveç
Almanya, Danimarka, İrlanda, İzlanda, Portekiz, ABD, Finlandiya, İspanya, Japonya, Yeni Zelanda, Avustralya, Fransa, Lüksemburg, Yunanistan,
Avusturya, Hollanda, İsviçre, Kanada
BMİDÇS eklerinde yer alan ülkelerin yükümlülükleri Tablo 2.2’de yer almaktadır.
Tablo 2.2: BMİDÇS taraflarının yükümlülükleri (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
Ülkelerin Tanımı Yükümlülükler
Tüm Taraflar (Madde 4.1)
İklim değişikliği ile savaşım ve etkilere uyum konusunda programlar geliştirmek
Teknoloji transferi, biyolojik eşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımı, araştırma ve eğitim alanlarında işbirliği yapmak
Ek-2 Ülkeleri (Madde 4.3, 4.5)
Gelişmekte olan ülkelere savaşım ve uyum konularında mali ve teknik destek sağlamak
Ek-1 Ülkeleri (Madde 4.2)
Sera gazları envanterlerini her yıl ve daha ayrıntılı verilerle düzenli olarak sunmak
Ulusal politikalar hakkında bilgi ve izlenen politika ve önlemlerin etkisini değerlendiren ulusal bildirim raporlarını daha sık ve ayrıntılı olarak sunmak
İklim değişikliği ile savaşımda izlenecek politika ve önlemler için öncü rol oynamak
Sera gazları salınımlarını, gönüllülük temelinde, bireysel ya da ortak olarak 2000 yılı itibarı ile 1990 düzeyine çekmek
Ek-1 Dışı ( Madde 4.6, 4.10)
Ulusal bildirimlerini, taraf olmalarını izleyen ilk 3 yıl içinde, daha sonra uygun olduklarında sunmak
Sağlanan desteklerle paralel olarak savaşım ve uyum konusunda çaba göstermek
9 2.2.2.1.1. Taraflar konferansı
Taraflar konferansı (COP) BMİDÇS çerçevesindeki en üst karar organıdır. Şekil 2.1’de görüldüğü gibi her yıl toplanarak BMİDÇS’nin uygulanmasını değerlendirerek BMİDÇS kurallarını daha ileriye taşıyacak kararlar alır ve önemli yeni yükümlülüklere yönelik görüşmeleri yürütür (Arıkan, 2006).
Şekil 2.1: İklim değişikliği müzakere süreci (Çevre ve Orman Bakanlığı İklim Değişikliği Dairesi, 2009).
10
2.2.2.1.2. Uluslararası iklim değişikliği müzakereleri kapsamında ulusal tutumumuz
Sosyo-ekonomik göstergeleri, sera gazı emisyon profili, tarihsel sorumluluğu, kişi başı emisyon miktarı, kişi başı enerji tüketim göstergeleri, insani kalkınma endeksindeki yeri dikkate alındığında Türkiye, orta gelirli gelişmekte olan ülkeler kategorisinde değerlendirilmektedir. Bu husus Türkiye'nin diğer Ek-1 ülkelerinden farklı bir kategoride olduğunun da bir göstergesidir.
Türkiye, BMİDÇS'nin temel ilkesi olan, ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluk paylaşım ilkesi ve olanakları ölçüsünde küresel iklim değişikliği ile mücadelede üzerine düşen görevleri yerine getirmeyi öngörmektedir. Türkiye'nin ekonomik gelişimi göz önüne alındığında, herhangi bir geçmiş yıl referans verilerek sera gazı emisyon azaltım taahhüdü vermesi mümkün değildir. Türkiye emisyon sınırlamasını, sürdürülebilir kalkınmasını ve yoksullukla mücadele çabalarını olumsuz yönde etkilemeyecek şekilde alacağı önlemler yoluyla gerçekleştirmeyi planlamaktadır. Türkiye, ulusal programlarına ve stratejilerine uygun azaltım faaliyetlerini ölçülebilir, raporlanabilir ve doğrulanabilir şekilde yapacağını beyan etmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2010).
2.2.2.2. Türkiye’nin İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi süreci
Türkiye, 1992 yılında OECD üyesi olması sebebiyle BMİDÇS’nin hem sera gazlarını azaltmak maksadıyla sorumluluk üstlenecek ülkelerin yer aldığı Ek-1 listesi hem de gelişmekte olan ülkelerin sözleşme şartlarını sağlayabilmesi için mali ve teknolojik yardım sağlayacak ülkelerin yer aldığı Ek-2 listesinde, gelişmiş ülkelerle birlikte yer almıştır.
2001 yılında Marakeş’te gerçekleştirilen 7. Taraflar Konferansı’nda BMİDÇS’nin Ek-1 listesinde yer alan diğer taraflardan farklı bir konumda olan Türkiye’nin özel koşulları tanınarak, isminin Ek-1’de kalarak Ek-2’den silinmesi yönünde alınan karardan sonra Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMİDÇS’ne 189. ülke olarak taraf olmuştur (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).
11
Sözleşmeye taraf olmanın taahhütlerinden biri olan ulusal bildirimin hazırlanması Çevre Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) işbirliğinde Türkiye’nin 1. Ulusal Bildirimini Hazırlama Projesi kapsamında tamamlanmış ve 2007 yılında BMİDÇS Sekreteryası’na sunulmuştur. İklim Değişikliği 1.Ulusal Bildirimi’nde, sera gazı emisyonlarının 1990-2004 yılları arası envanteri yer almaktadır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2009).
2.2.3. Kyoto Protokolü
BMİDÇS kapsamında sera gazı emisyonlarında daha ciddi azaltımlar yapılmasını hedefleyen Kyoto Protokolü, Aralık 1997’de Kyoto’da gerçekleştirilen BMİDÇS 3. taraflar konferansında imzaya açılmıştır.
BMİDÇS ile Kyoto Protokolü arasındaki en önemli fark; düzenledikleri yükümlülüklerin hukuki niteliği ile ilgilidir. BMİDÇS, sanayileşmiş ülkelerin sera gazı salımları ile ilgili bağlayıcı olmayan bir yükümlülük tanımlamışken, Kyoto Protokolü sanayileşmiş ülke taraflarına bağlayıcı sera gazı salım sınırlama ve azaltım yükümlülükleri getirmiştir.
Kyoto Protokolü’nün ayrıntılı uygulama kuralları 2001 yılında Marakeş’te gerçekleştirilen 7. taraflar konferansında kabul edilmiştir. 16 Şubat 2005’te yürürlüğe giren Kyoto Protokolü’ne Mayıs 2010 itibarıyla 191 ülke ve Avrupa Birliği taraftır.
Protokol Ek-B listesinde yer alan BMİDÇS Ek-1 tarafları için sayısallaştırılmış salım sınırlama veya azaltım yükümlülükleri belirlemiştir. Protokol ayrıca, Ek-B’de listelenen gelişmiş ülke taraflarının 2008-2012 yılları arasını kapsayan ilk yükümlülük döneminde toplam sera gazı salınımlarını 1990 düzeyinin % 5 altına indirmelerini öngören toplu bir hedef koymuştur.
BMİDÇS Ek-1 tarafı ülkelerin bireysel salım hedefleri, tahsis edilmiş miktar olarak tanımlanmaktadır ve Kyoto Protokolü Ek-B’de gösterilmektedir. Bu taraflar salım sınırlama veya azaltım yükümlülüklerini yerine getirmede Kyoto Protokolü kapsamında oluşturulan esneklik mekanizmalarından yararlanabilmektedir.
12
Kyoto Protokolü’nün kapsadığı altı sera gazı ve salım kaynakları Protokol’ün A’sında sıralanmıştır. Ülkelerin sayısal emisyon azaltma taahhütleri Protokol’ün Ek-B listesinde yer almaktadır.
Kyoto Protokolü kabul edildiğinde BMİDÇS tarafı olmayan Türkiye, Ek-1 taraflarının sayısallaştırılmış salım sınırlama veya azaltım yükümlülüklerinin tanımlandığı Protokol’ün Ek-B listesine dahil edilmemiştir. Dolayısıyla, Kyoto Protokolü’nün 2008-2012 yıllarını kapsayan birinci yükümlülük döneminde herhangi bir sayısallaştırılmış salım sınırlama veya azaltım yükümlülüğü bulunmamaktadır (http://iklim.cob.gov.tr/iklim/AnaSayfa/Kyoto.aspx?sflang=tr).
BMİDÇS ve Kyoto Protokolü eklerindeki ülkeler ile ilgili özet bilgiler Tablo 2.3 ve Tablo 2.4’te yer almaktadır.
Tablo 2.3: BMİDÇS ve Kyoto Protokolü’nde resmi ülke sınıflandırılmaları (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
Belge İsim Tanım Taraflar Temel Konu
BMİDÇŞ Ek-1
Gelişmiş ülkeler ve Ek-1'de yer alan diğer taraflar
15 üyeli Avrupa Birliği 1990 tarihinde OECD üyesi olan ve AB dışında kalan ülkeler Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri (Rusya ve Ukrayna dahil)
Tarihsel sorumluluk (sanayileşmiş ülkeler) Ek-2 Gelişmiş ülkeler ve Ek-2'deki diğer gelişmiş taraflar
15 üyeli Avrupa Birliği 1990 tarihinde OECD üyesi olan ve AB dışında kalan ülkeler Mali sorumluluk (zengin ülkeler) KP Ek-B Sayısallaştırılmış emisyon azaltım sınırlama ya da azaltım yükümlülüğü (2008-2012 arasındaki salımların 1990 yılına göre %si)
Türkiye ve Belarus dışındaki BMİDÇS Ek-1 listesi Kyoto Protokolü'nün 1. döneminde sera gazı emisyonlarını azaltma ya da sınırlama yükümlülüğü olan ülkeler
13
Tablo 2.4: Kyoto Protokolü Ek-B ve sayısallaştırılmış azaltım yükümlülükleri (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2009).
Ek B Ülkeleri (1990 seviyesine göre) Yükümlülükler
AB-15, Bulgaristan, Çek C., Estonya, Letonya, Likenştayn, Litvanya, Monako, Romanya, Slovakya, Slovenya, İsviçre
-8%
ABD -7%
Kanada, Macaristan, Japonya, Polonya -6%
Hırvatistan -5%
Yeni Zelanda, Rusya, Ukrayna 0%
Norveç 1%
Avustralya 8%
İzlanda 10%
Protokol’ün Ek-B’sinde yer alan Avrupa Birliği ülkelerinin kendi aralarında yaptıkları sera gazı azaltım yükümlülüğü Tablo 2.5’te yer almaktadır.
Tablo 2.5: AB-15 ülkeleri arasında yükümlülük paylaşımı (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2009).
Lüksemburg -28% Almanya, Danimarka -21% Avusturya -13% İngiltere -12,50% Belçika -7,50% İtalya -6,50% Hollanda -6% Finlandiya, Fransa 0% İsviçre 4% İrlanda 13% İspanya 15% Yunanistan 25% Portekiz 27%
BMİDÇS ile Kyoto Protokolü yükümlülüklerinin karşılaştırılması Tablo 2.6’da yer almaktadır.
14
Tablo 2.6: BMİDÇS ve Kyoto Protokolü’nün karşılaştırılması (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
BMİDÇS
KYOTO PROTOKOLÜ Tüm iklim görüşmelerinin temel
metnidir.
Sadece 1.dönemi (2008-2012) için yükümlülükler tanımlı. 2005 yılından itibaren 2012 sonrası dönem için (süre, yükümlülük oranları, ülkeler) yeni görüşmeler başlayacak, bu amaçla yeni ittifaklar kurulabilecektir.
Yürürlüğe girmesi için 50 ülkenin
taraf olması yeterlidir. Yürürlüğe girmesi için, 55 ülkenin taraf olması ve bu ülkelerin toplam salımlarının da Ek-1 ülkelerinin toplam salımlarının %55'ini aşması gereklidir. Sera gazları tanımlanmamaktadır. Protokol kapsamında azaltılması hedeflenen
gazlar ( CO2,CH4,N2O,PFC,HFC,SF6) Ek-A listesinde belirtilmiştir.
Sadece ana sektörler (enerji, sanayi, ulaştırma, tarım, atık, ormancılık) belirlenmiştir.
Salımların sınırlandırılması kapsamında ele alınacak alt sektörler tanımlanmıştır (Ek-A) Dolayısıyla bazı alt sektörler kapsam dışına alınmıştır (örneğin uluslar arası sivil havacılıktan kaynaklanan salımlar).
Ek-1 ülkeleri için sadece 2000 yılı
hedefi niyet düzeyinde vardır. 1. dönemde (2008-2012) her bir Ek-1 ülkesinin sayısal sera gazı emisyon azaltım hedefi Ek-B listesinde belirtilmiştir.
Listelerin oluşumu için sadece OECD üyeliği ve sanayileşmişlik derecesi esas alınmaktadır.
Müzakereler sonucunda Ek-1 listesindeki her ülke, Ek-B listesinde kendisi için farklı bir yükümlülük belirlemiştir.
Yaptırım gücü zayıftır. Hedeflerin tutmaması halinde sonraki dönemler için yükümlülükler ağırlaştırılmaktadır.
Esneklik kuralları sadece belli ülkeler (geçiş ekonomisi ülkeleri) için geçerlidir.
Tüm taraf ülkeler, kurallarına uymak kaydıyla esneklik mekanizmalarına (CDM,JI,ET) katılabilir. Taraflar konferansında kabul edilen
bir değişiklik, üşkler 6 ay içerisinde itiraz etmezse yürürlüğe girer.
Değişikliğin yürürlüğe girebilmesi için taraf ülkelerin 3/4'ünün onay belgeleri gerekmektedir. Uyum konusu sınırlı da olsa dile
getirilir.
Uyum konusu, CDM gelirleriyle oluşturulacak bir fon dışında ele alınamaz.
Ek-1 dışı ülkelerin yükümlülükleri
tanımlanır. Ek-1 dışı ülkeler için yeni hiçbir yükümlülük getirmez, onlara CDM projelerine evsahipliği hakkı tanır.
Karar alma ve uygulama organları
vardır. Yaptırım gücüne sahip uygunluk komitesi vardır.
BMİDÇS ve Kyoto Protokolü süreçlerinde etkin olan yapılar ve temel işlevleri Tablo 2.7’de yer almaktadır.
15
Tablo 2.7: BMİDÇS ve Kyoto Protokolü süreçlerinde etkin olan yapılar (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
Kapsam Yapı Temel İşlevi
BMİDÇS
Taraflar Konferansı (COP)
Sözleşme çerçevesindeki en üst karar organıdır. Her yıl toplanarak sözleşmenin uygulamasını değerlendirir sözleşme kurallarını daha ileriye taşıyacak kararlar alır ve önemli yeni yükümlülüklere yönelik görüşmeleri yürütür.
Bilimsel ve Teknolojik Danışma Yardımcı Organı
Bilim, teknoloji ve yöntemle ilgili konularda COP için danışmanlık görevini yürütür. Ülke bildirimleri ve emisyon envanteri standartlarının geliştirilmesine yönelik
yönlendirmeleri yapmak bu organın görevidir. Yürütme
Yardımcı Organı
Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin değerlendirme ve
inceleme çalışmalarına yardımcı olur. Ayrıca finansal ve idari işlerle de ilgilenir.
Sekretarya Uluslar arası kamu görevlilerinden oluşur. Başta COP, yardımcı organlar ve bunların büroları olmak üzere iklim değişikliği sürecinde görev yapan bütün kurumları
desteklemek amacıyla sözleşme organlarının toplantılarına ilişkin pratik düzenlemeleri yapar, tarafların yükümlülüklerini yerine getirmesine yardımcı olur, veri ve bilgi toplayıp dağıtır ve ilgili diğer uluslararası kuruluşlarla görüşmelerde bulunur. Küresel Çevre
Fonu (GEF)
GEF, 1991 yılında çevreyle ilgili olarak küresel yararlar sağlayacak projeler için gelişmekte olan ülkelere finansman sağlanması amacıyla uygulayıcı kuruluş olarak Dünya Bankası, UNEP ve UNDP tarafından kurulmuştur. Bu kapsamda sadece iklim değişikliğiyle ilgili projeler değil aynı zamanda biyolojik çeşitlilik, ozon tabakasının korunması ve uluslararası sularla ilgili projeler de desteklenmektedir. GEF halen sözleşmenin finansal mekanizmalarını işletmektedir. Bu çerçevede gelişmekte olan ülkelere hibe ya da kredi biçiminde kaynak aktarılmaktadır.
IPCC İklim değişikliği konularında yaşamsal önemde bir bilgi kaynağıdır. IPCC beş yıl ara ile iklim değişikliği biliminin durumu ile ilgili kapsamlı ilerleme raporları yayınlar. IPCC ayrıca COP tarafından yöneltilecek talepler üzerine belirli konularda özel raporlar ve teknik değerlendirmeler hazırlar. Panelin yöntem alanındaki çalışmaları tarafların ser gazı envanterlerinin oluşturulması için ortak rehberler
hazırlanmasında önemli bir rol oynamıştır.
Kyoto Protokolü
Taraflar
Toplantısı Sadece Protokol'e tara olan ülkelerin hükümet temsilcilerinin yer aldığı ve Protokol ile ilgili her türlü kararın tartışılarak kabul edildiği karar organıdır.
CDM İcra Kurulu
Temiz kalkınma düzeneği projelerinin işleyişinden sorumludur.
6. Madde Danışma Komitesi
Ortak yürütme projelerinin işleyişinden sorumludur.
Uygunluk Komitesi
Bünyesindeki iki birim aracılığıyla, taraf ülkelerin Kyoto Protokolü yükümlülüklerinin yerine getirilmesi çalışmalarını izler ve denetler.
Kolaylaştırıcılık Birimi
Ülkelerin yükümlülüklerinin zamanında ve tam olarak yerine getirilmesinde yardımcı olur.
Yaptırım Birimi Yükümlülüklerini yerine getirmeyen ülkelere yönelik uygulanacak yaptırımları belirler.
16
BMİDÇS ve Kyoto Protokolü’nde yer alan ülkelerin pozisyonları Şekil 2.2’de yer almaktadır.
Şekil 2.2: Ülke pozisyonları ve Türkiye (Demirbolat, 2011).
2.2.3.1. Kyoto Protokolü ve Türkiye
Türkiye, 5386 Sayılı BMİDÇS’ne Yönelik Kyoto Protokolü’ne Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair Kanun’un 5 Şubat 2009’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce kabulü ve 13 Mayıs 2009 tarih ve 2009/14979 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın ardından, 26 Ağustos 2009 tarihinde Kyoto Protokolü’ne taraf olmuştur (http://iklim.cob.gov.tr/iklim/AnaSayfa/Kyoto.aspx?sflang=tr).
2.2.3.2. Kyoto Protokolü esneklik mekanizmaları
Gelişmiş ülkelerin sayısallaştırılmış sera gazı azaltım ve sınırlama hedeflerine ulaşmalarını kolaylaştırmak ve emisyonlarını azaltıcı uygulamaları daha düşük maliyetlerle gerçekleştirmeleri için Protokol’de proje ve piyasa temelli esneklik mekanizmaları tanımlanmıştır.
17
Ülkeler ulusal sera gazı emisyonu azaltım önlemlerinin (enerji verimliliği, yenilenebilir enerji vb.) yetersiz olduğu veya ekonomik olarak uygulanabilir olmadığı durumlarda bu mekanizmalara başvurmaktadırlar.
Kyoto Protokolü’nün tarafların kullanımına sunduğu mekanizmalar;
Proje temelli mekanizmalar;
- Temiz kalkınma mekanizması (clean development mechanism-CDM) - Ortak yürütme mekanizması (joint implementation mechanism-JM)
Piyasa temelli mekanizma; emisyon ticaretidir (emission trading-ET).
Zorunlu emisyon pazarları dışında sosyal sorumluluk ilkesi çerçevesinde kurulmuş ve gönüllülük ilkesi kapsamında yürütülen gönüllü emisyon pazarı da mevcuttur. Kyoto Protokolü esneklik mekanizmalarından yararlanabilecek ülke grupları Tablo 2.8’de yer almaktadır.
Tablo 2.8:Kyoto Protokolü esneklik mekanizmaları (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008). Mekanizma Türü İlgili Kyoto Protokolü Maddesi Katılımcı Ülkeler
Geçerli Karbon Birimi Yatırımcı (Karbon Alıcı) Ev sahibi (Karbon Satıcı)
CDM 12. Madde Ülkeleri Ek-B Ek-1 Dışı Ülkeler CER
JI 6. Madde Ek-B Ülkeleri ERU
ET 17. Madde Ek-B Ülkeleri Tahsis edilmiş miktar
2.2.3.2.1. Temiz kalkınma mekanizması
Proje temelli esneklik mekanizmalarından ilki temiz kalkınma mekanizmasıdır (CDM). Bu mekanizmaya göre Ek-1 ülkeleri, bu ekin dışında kalan ülkelere uygulanacak projeler çerçevesinde teknolojiyi transfer ederek, sera gazı emisyonlarında azaltım sağlamış olacak ve bu sayede sertifikalandırılmış emisyon azaltım kredisi (CER) kazanarak, kazanılan miktar kadar emisyon hakkı elde edeceklerdir (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
18 2.2.3.2.2. Ortak yürütme mekanizması
Diğer bir proje temelli esneklik mekanizması olan ortak yürütme mekanizması ise herhangi bir Ek-1 ülkesi başka bir Ek-1 ülkesinde emisyon azaltımına yönelik ortak proje yürütebilir. Hazırlanan bu projeler yoluyla emisyon azaltımı gerçekleştiren ev sahibi Ek-1 tarafı ülke; emisyon azaltım kredisi (ERU) kazanmakta ve bu miktarı yatırımcı diğer Ek-1 ülkesine satabilmektedir. Yatırımcı Ek-1 ülkesi satın aldığı kredileri kendi toplam azaltım hedefinden düşebilmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
2.2.3.2.3. Emisyon ticaret sistemi
Emisyon ticaret sistemi, piyasa temelli esneklik mekanizmasıdır. Kyoto Protokolü’nde sayısal emisyon azaltım yükümlülüğü almış ülkeler, belirlenmiş olan emisyon azaltım miktarlarının bir bölümünün ticaretini yapabilir. Diğer bir ifadeyle taahhüt edilen emisyon miktarından daha fazla azaltım yapan taraf ülke, emisyonundaki bu ilave azaltımı bir başka ülkeye satabilir.
2.2.3.3. Gönüllü emisyon pazarı
Zorunlu emisyon pazarları dışında sosyal sorumluluk ilkesi çerçevesinde kurulmuş ve gönüllülük ilkesi çerçevesinde işleyen gönüllü emisyon pazarı mevcuttur. Bir yerden salınan sera gazının, başka bir yerden salınacak aynı miktarda sera gazının önlenmesiyle veya atmosferdeki aynı miktarda sera gazının hapsedilmesi ile nötrleştirilmesi olarak tanımlanan karbondioksit denkleştirme prensibi ile işleyen proje temelli projelerin bu pazarda ürettikleri emisyon azaltım sertifikalarının ticareti yapılmaktadır.
Bu piyasada ticareti yapılan emisyon kredilerine gönüllü emisyon azaltımı (VER) adı verilmektedir. VER kredileri, zorunlu pazarlar içerisinde Kyoto Protokolü kapsamında alınan hedeflere ulaşmak için kullanılamazlar. Faaliyetleri çerçevesinde oluşturdukları sera gazlarını azaltmak ya da dengelemek isteyen firmalar, emisyon miktarlarını hesaplamakta, emisyon azaltımı sağlayan projelerin üretmiş oldukları karbon kredilerini sosyal sorumluluk prensibi çerçevesinde satın almaktadırlar (Çevre ve Orman Bakanlığı İklim Değişikliği Dairesi, 2009).
19
Gönüllü karbon piyasalarının, 2012 sonrası iklim rejimine yönelik Türkiye’nin teknik alt yapısının güçlenmesine katkı sağlamasının yanı sıra, yatırımcılar için temiz teknolojileri daha cazip hale getirdiği öne sürülmektedir. Uzun dönemde ise işletmelerde enerji ve hammadde tasarrufu sağlayarak, rekabet ve verimliliği güçlendirebileceği, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, atık yönetimi gibi konularda kurumsal, çevresel ve sosyal sorumluluk projelerinin daha da artacağı öngörülmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2011).
2.2.3.4. Esneklik mekanizmaları ve Türkiye
Türkiye’nin, BMİDÇŞ’nin Ek-1 listesinde yer almasına rağmen, Kyoto Protokolü’nün 2008-2012 yıllarındaki 1. yükümlülük dönemi için sera gazı emisyon azaltma ya da sınırlama hedefi belirlemeyen tek ülke olması, Türkiye’nin diğer Ek-1 ülkelerinden farklı olmasının, ilk somut göstergelerinden biri olarak değerlendirilebilir.
Türkiye; BMİDÇS Ek-1 listesinde yer alması nedeniyle CDM projelerine ev sahipliği yapamamakta, emisyon azaltım hedefi belirlenmediği için de esneklik mekanizmalarında yatırımcı olarak yer alma zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu nedenle, 2008-2012 döneminde Kyoto Protokolü esneklik mekanizmalarında yatırımcı (karbon alıcı) ya da evsahibi (karbon satıcı) ülke olarak yer alamayacaktır. Kyoto Protokolü altında yürüyen bu mekanizmalardan bağımsız olarak yürüyen gönüllü karbon pazarı 2012 yılına kadar uygulanabilecek tek seçenektir. 2012 sonrası dönemde emisyon ticareti mekanizmalarından Türkiye’nin ne şekilde yararlanacağı, alacağı konuma göre belli olacaktır (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008).
20
Şekil 2.3: Türkiye’nin karbon piyasalarına ilişkin kronolojisi (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2011).
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca gönüllü karbon piyasalarının daha etkin işlemesi ve proje geliştiricilere yol göstermesi amacıyla Sera Gazı Emisyon Azaltımı Sağlayan Projelere İlişkin Sicil İşlemleri Tebliği 7 Ağustos 2010 tarih ve 27665 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Sicile kaydı yapılacak projeler aracılığıyla, Türkiye’de üretilen karbon sertifikalarının güvenilirliğinin arttırılması amaçlanmaktadır. Türkiye’nin gönüllü karbon piyasası profili Tablo 2.9’da görülmektedir.
Tablo 2.9:Gönüllü karbon piyasalarında Türkiye’nin profili (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2011).
Türkiye'nin Gönüllü Karbon Piyasası Profili (1 Mart 2011 itibarıyla)
Kayıt olmuş projeler 151 adet
Tahmini yıllık emisyon
21
Projelerin çoğunluğu hidroelektrik, rüzgar ve jeotermal gibi yenilenebilir enerji alanında olup, atıktan enerji üretimi ve biyokütle alanında projeler de mevcuttur. Mart 2011 tarihli verilere göre Türkiye’de Şekil 2.4’te belirtildiği üzere; toplam 151 proje geliştirilmiş olup, bunların 84’ü hidroelektrik, 55’i rüzgar, 4’ü jeotermal, 7’si atıktan enerji üretimi ve 1 tanesi de biyokütle enerjisi projeleridir.
Şekil 2.4: Türkiye gönüllü karbon piyasası projelerinin türleri, sayıları ve yüzde dağılımları (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2011).
2.3. IPCC 2007 Değerlendirme Raporu
UNEP ve WMO’nun oluşturduğu uluslararası bilimsel bir kurum olan; IPCC iklim değişikliği konusunda karar vericilerin ihtiyaç duyduğu objektif bilgi kaynağını teşkil etmek üzere 1988 yılında kurulmuştur. IPCC, iklim değişikliğinin nedenlerini, iklim değişikliğinin çevresel, sosyo-ekonomik sonuçlarını, uyum-adaptasyon ve azaltım seçeneklerini araştırarak değerlendirme raporları halinde yayınlamaktadır (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008). IPCC tarafından hazırlanan 4. değerlendirme raporu, 2 Şubat 2007’de yayımlanmıştır. Raporun önemi, ülkeler arasında bilimsel düşüncelere uygun şekilde bir politik görüşe önderlik etmesidir. Son iki rapor arasında dikkat çeken farklılık, önceki raporda iklimsel değişikliklerden insanoğlu muhtemelen veya olası sözcüğü ile kısmen sorumlu tutulur iken, son raporda daha açık biçimde çok olası şeklinde ifade edilmek sureti ile insan kaynaklı nedenler fail gösterilmektedir. Raporun tartışma götürmez bulunması, sayıları az da olsa, iklim değişikliklerine muhalefet eden kişilerin, bilimsel bulgular karşısında, mutabık kalmalarıdır (Taner, 2007).
22
Karbondioksit, en önemli antropojenik sera gazıdır. Karbondioksit yoğunluğunun dünyadaki artışı, temel olarak fosil yakıtların kullanılması ve yeryüzü kullanım değişikliklerinden kaynaklanırken, metan ve diazotmonoksitteki artışlar temel olarak tarımdan kaynaklanmaktadır. Şekil 2.5’te 1970-2004 yılları arasındaki sera gazı emisyonlarının değişimi yer almaktadır.
Şekil 2.5: 1970-2004 yılları arasındaki sera gazı emisyonlarının değişimi (Bernstein ve diğ., 2007).
2.3.1. Gelecekteki iklim değişikliği tahminleri
IPCC’nin 1990 yılında yayımlanan ilk raporundan itibaren yapılan değerlendirmeler neticesindeki tahminlere ve model deneylere göre, önümüzdeki yirmi yıl içinde her on yıl için 0.1°C'lik bir ısınma gerçekleşeceğini öngörülmektedir. 21. yüzyıldaki ısınmanın en fazla karalarda, en çok yüksek kuzey enlemlerde ve en az Kuzey Atlantik Okyanusu'nda görüleceği tahmin edilmektedir. Yüzey ısı değişiklikleri Şekil 2.6’da yer almaktadır.
23
Şekil 2.6: 21. Yüzyıl başı ve sonu için tahmini yüzey ısı değişiklikleri (Alley ve diğ, 2007).
Kar örtüsünün daralacağı, denizdeki buzların hem kuzey kutbunda hem de Antartika’da küçüleceği, aşırı sıcakların, sıcaklık dalgalarının ve yoğun yağışların daha sık görüleceği, tayfun ve hortum gibi tropikal siklonların daha yoğun olacağı ve çok şiddetli rüzgarların ve şiddetli yağışların görüleceği tahmin edilmektedir (Alley ve diğ, 2007).
2.4. Ulusal Çalışmalar
İklim değişikliği ile ilgili ulusal alanda yapılan çalışmaların özeti Şekil 2,7’de kurumsal yapılanma Şekil 2.8’de yer almaktadır.
24
Şekil 2.7: Ulusal süreç (Kuntasal, 2011).
25 2.4.1. İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu
İklim değişikliğinin zararlı etkilerinin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması, yapılacak çalışmaların daha verimli olabilmesi, kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşları arasında koordinasyon ve görev dağılımının sağlanması, Türkiye şartları dikkate alınarak uygun iç ve dış politikaların belirlenmesi amacıyla 2001/2 sayılı Genelge ile oluşturulmuş ve 2004/13 sayılı Genelge ile yeniden düzenlenmiş bulunan İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK) 2010/18 sayılı Genelge ile; Çevre ve Orman Bakanı’nın başkanlığında, Dışişleri, Maliye, Bayındırlık ve İskan, Sağlık, Ulaştırma, Tarım ve Köyişleri, Sanayi ve Ticaret, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Çevre ve Orman Bakanlıkları ile Devlet Planlama Teşkilatı ve Hazine Müsteşarlığı’nın müsteşar düzeyinde temsilcileri, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı ve Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) Genel Sekreteri’nden oluşturularak yeniden yapılandırılmıştır.
İDKK’ya bağlı olarak; Şekil 2.9’da belirtilen teknik çalışma grupları oluşturulmuştur (http://iklim.cob.gov.tr/iklim/AnaSayfa/IDKK.aspx?sflang=tr).
26
Teknik çalışma grupları tarafından yürütülen projeler;
- Türkiye'nin İklim Değişikliği İkinci Ulusal Bildiriminin Hazırlanması - Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Projesi - Türkiyenin İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planının Geliştirilmesi Projesi - İklim Değişikliği ile Mücadele İçin Kapasitelerin Artırılması Projesi - HCFC Sonlandırma Yönetim Planının Hazırlanması Projesi - Kurumsal Kapasite Geliştirme Projesi
- Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin Bertarafı Projesi şeklinde örneklenebilir. 2.4.2. İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi
Birinci Ulusal Bildirim, Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü'nün eşgüdümünde, küresel çevre fonu (GEF) tarafından finansal olarak desteklenen ve UNDP’nin uygulayıcı kuruluş olduğu bir proje kapsamında hazırlanmış, Ocak 2007’de yayımlanmıştır. İkinci Ulusal Bildirim de aynı paylaşlarca hazırlanmaktadır (Kuntasal, 2011).
Birinci Ulusal Bildirim, Türkiye’deki sera gazlarının 1990-2004 dönemine ait envanterini hazırlamayı, sera gazı emisyonlarındaki artışı hafifletmek için alınabilecek tedbirleri analiz etmeyi, enerji politikası alternatiflerinin iklim değişikliği üzerinde yaratacağı maliyet ve faydaları değerlendirmeyi, sahip olunan bilimsel ve teknik potansiyel ile kurumsal altyapıyı geliştirmek ve sürekli bilgi akışı sağlayabilmek için Türkiye’de bir bilgi ve veri ağı oluşturma kapasitesini geliştirmeyi amaçlamıştır (Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2007).
Birinci Ulusal Bildirim’de; 1990–2004 yılları arası sera gazı emisyon envanteri, emisyon kaynakları ve bunlara bağlı olarak azaltım potansiyeli, politika ve tedbirler, enerji politikalarına göre sera gazı emisyon projeksiyonları, iklim değişikliğinin Türkiye’ye etkileri, yutak alan kapasitesi, eğitim ve kamuoyunu bilinçlendirme gibi konular yer alarak Türkiye’nin yol haritası oluşturulmaya çalışılmıştır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).
27
2.4.3. İklim Değişikliği Ulusal Strateji Belgesi (İDES)
3 Mayıs 2010 tarihinde yayımlanan İklim Değişikliği Ulusal Strateji Belgesi; ilgili sektörlerde sera gazı emisyonu kontrolü ve iklim değişikliğine uyuma yönelik stratejik ilkeleri ve hedefleri belirlemek amacıyla hazırlanmıştır (Demirbolat, 2011). Türkiye’nin ulusal vizyonu; iklim değişikliği politikalarını kalkınma politikalarıyla entegre etmiş, enerji verimliliğini yaygınlaştırmış, temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını arttırmış, iklim değişikliğiyle mücadeleye özel şartları çerçevesinde aktif katılım sağlayan ve yüksek yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir ülke olmaktır.
Temel ilkeler; insanlığın ortak kaygısı olan iklim değişikliğini önlemeye yönelik uluslararası taraflarla işbirliği içerisinde, tarafsız ve bilimsel bulgular ışığında ortak akılla belirlenmiş küresel çabalara, sürdürülebilir kalkınma politikalarına uygun olarak, ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar prensibi ve Türkiye'nin özel şartları çerçevesinde katılmaktır.
Türkiye'nin temel ilkeler kapsamındaki stratejik hedefleri;
- BMİDÇS’nin ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar ilkesine uygun olarak ve özel koşulları çerçevesinde; iklim değişikliğiyle mücadele ve uyum politikaları ile önlemlerini, ulusal kalkınma planlarına dahil etmek,
- Sera gazı emisyonlarının azaltılması gayesiyle geliştirilen küresel politikalar ve önlemlere kendi imkanları ölçüsünde, sürdürülebilir kalkınma ilkeleriyle uyumlaştırılmış kalkınma programını sekteye uğratmadan, sera gazı emisyon artış hızını sınırlayarak katkıda bulunmak,
- Küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini azaltma ve bu etkilere uyum sağlama doğrultusunda, ulusal hazırlık seviyesi ve kapasitesini artırmak; bu çabalarda elde edeceği tecrübe ve kazanımlarını bölge ülkeleri ile paylaşmak ve azaltım ve uyuma yönelik ikili ve çok taraflı ortak araştırma projeleri geliştirmek,
- Azaltım ve uyum faaliyetlerini yürütebilmek için ihtiyaç duyulan mali kaynaklara erişimi arttırmak,
28
- Azaltım, uyum, teknoloji transferi ve finansman ana başlıklarındaki küresel stratejik amaçların, tarafların sorumlulukları göz önünde bulundurulması suretiyle tasarlanması ve yürütülmesine uyum sağlamak ve uluslararası faaliyetlerde etkin rol oynamak,
- Mevcut teknoloji ve kalkınma düzeyi göz önüne alınarak temiz üretime yönelik Ar-Ge ve inovasyon kapasitesini geliştirmek, bu alanda rekabet ve üretimin artırılmasını sağlayacak ulusal ve uluslararası finansman kaynaklarını ve teşvik mekanizmalarını oluşturmak,
- İklim değişikliği ile mücadele ve uyum kapsamındaki faaliyetleri, etkin ve sürekli eşgüdüm sağlayarak, şeffaf, katılımcı ve bilimsel çalışmalara dayanan karar alma süreçleri ile geliştirmek,
- Kamu, özel sektör, üniversite, sivil toplum kuruluşları gibi tüm kesimlerin ortak çabaları ile tüketim kalıplarının iklim dostu olacak şekilde değiştirilebilmesi için kamuoyu bilincini arttırmak,
- Ulusal iklim değişikliği çalışmalarında, bilgi akışını ve paylaşımını artırmak amacıyla bütüncül bir bilgi yönetim sistemini oluşturmaktır.
2.4.3.1. Sanayi sektörüne ilişkin stratejiler
Kısa vadedeki stratejiler; gerek sanayiciler, gerekse tüketicilerin iklim değişikliğiyle mücadele konusunda bilinçlendirilmesi yönünde yoğun bilgilendirme çalışmalarının yürütülmesi, kılavuz kitapların yayımlanması, yılda 1.000 TEP üzerinde enerji tüketen tüm sanayi kuruluşlarında enerji yöneticisi atanması ile ilgili süreçlerin tamamlanarak bu sistemin etkin çalışmasının sağlanmasıdır.
Orta vadedeki stratejiler; sanayide enerji yönetim sistemleri, sera gazı envanter raporlama sistemleri gibi sera gazı emisyonlarının takibine imkan sağlayan yönetim araçlarının geliştirilmesi, yılda 5.000 TEP üzerinde enerji tüketen bütün sanayi kuruluşları tarafından enerji etütlerinin hazırlanması, sanayide kullanılan kaynakların, temiz üretime yönelik kaynaklar ile ikame edilmesi ve alternatif malzemelerin kullanılması özendirilmesi, arge faaliyetleri ve teknoloji transferine önem verilerek sanayicinin bu yönde teşvik edilmesidir.
29
Uzun vadedeki stratejiler; temiz üretim teknolojilerinin, iklim dostu ve yenilikçi teknolojilerin tercih edilmesini sağlamak üzere özendirici mekanizmaların devreye alınması ve yaptırım mekanizmalarının etkin bir şekilde uygulanmasıdır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2010).
2.4.4. İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı (İDEP)
İDEP; 2011 yılı Temmuz ayında yayımlanmıştır. İDES’in uygulamaya geçirilmesinin temini için hazırlanmış olup genel amacı; sera gazı emisyonlarını azaltarak iklim değişikliğiyle mücadele etmek, gerçekçi, güçlü, dayanıklı ve uluslararası yasal belgelere yapılacak adil taahhütler yoluyla azaltma ve uyumu teşvik etmek ve iklim değişikliğinin etkilerini yöneterek dayanıklılığı arttırmaktır.
İDEP çerçevesinde iklim değişikliği ile mücadelede, ülkenin bütün sektörlerini kapsayan kısa, orta ve uzun vadeli hedefleri ortaya koyan bir yol haritası belirlenmiştir (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2011).
30 BÖLÜM 3. SERA GAZLARI
3.1. Genel Bilgiler
Doğal sera gazları (su buharı (H2O), CO2, CH4, N2O ve ozon (O3)) ile endüstriyel üretim sonucunda ortaya çıkan florlu bileşikler, atmosferdeki sera etkisini düzenleyen temel maddelerdir.
BMİDÇS, 1987 tarihli Birleşmiş Milletler Ozon Tabakasının Korunması Sözleşmesi Montreal Protokolü ile kontrol altına alınamayan bütün sera gazlarını içermektedir. Buna karşılık Kyoto Protokolü; karbondioksit (CO2), metan (CH4), diazotmonoksit (N2O), hidroflorokarbonlar (HFCs), perflorokarbonlar (PFCs), sülfürheksaflorid (SF6) olmak üzere 6 adet sera gazıyla ilgilidir.
Emisyonların takibi ve azaltılmasına yönelik alınacak önlemlerin belirlenmesi için ilk şart, bir endüstriyel işletmenin atmosfere salınan emisyonlarının envanterinin yapılmasıdır. Birim üretim başına ve tarihsel gelişim izlenerek yapılacak bir emisyon takibi, hem alınan önlemlerin etkisini gösterecek hem de şirket projeksiyonlarında ileriki yıllarda atmosfere atılacak emisyonlar proaktif olarak izlenebilecektir (Akar ve Ertem, 2008).
BMİDÇS kapsamında 6 adet, Ozon Tabakasını İncelten Maddeler kapsamında ise 1 adet sera gazı emisyonu tanımlanmıştır. Sera gazı emisyonu denildiği zaman genellikle CO2 gazı gündeme gelmektedir. Ancak, diğer sera gazları miktar olarak CO2’ye göre daha az olmasına rağmen küresel ısınma potansiyelleri CO2’den 20-23900 kat daha fazladır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).
