LANDAU, M. JAC0B,
Pan- Turkism in Tt~rkey A Study af Irredentism I.ondon
1981 C. Hurst and to. (AIV/6359)
218 sahifeden ibaret olan kitab bir giri~te alt~~ bölümden olu~maktad~r. Her bölümün notlar~, hemen o bölümün sonunda verilmi~tir.
Giri~te yazar, Pan-Türkizm ile Pan-Turanizm'in tan~m~n~~ yapmakta, Pan-Turkizm'in daha geni~~ kapsaml~~ oldu~unu belirtmektedir. Turan Orta Asya'da bir bölgedir; Türkistan, Özbekistan, Mo~olistan buraya dahildir. Do~uda; Çin, Güneyde; Tibet, Hindistan ve Iran, Bat~da; Dest-i K~pcak ve Hazar Denizi, Kuzey'de yine Dest-i K~pcak çölü ile çevrilidir.
Prof. Myron Weiner'in, Vamber'in Y. Akçura'n~n, N. Orhun'un Prof. H. Bayur'un çal~~malar~ndan bahsedildikten sonra, 1939-42 y~llar~nda ç~kan BOZKURT dergisinin kapa~~~ üzerinde Türklerin Anayurdunun haritas~~ verilmektedir.
DI~~ TÜRKLER: D~~arda Pan-Turkizm Hareketinin Do~u~u ve Çökü~ü (s. 7-28) Di~-Türkler terimi, Türkiye'de bulunan Pan-Türkistlerin kulland~~~~ bir terimdir ve tüm d~~ardaki Türkleri kapsamaktad~r. Bunlar~n ço~unlu~u Sovyet Rusya'da ya~amaktad~r. Burada ya~ayan bir avuç e~itilmi~~ genç, Pan-Türkism ideolojisini ba~latm~~~ ve devam ettirmi~lerdir. Bu ideoloji Volga Tatarlann~, K~r~m Tatarlar~n~, Kazaktan, Türkmeleri, özbekleri, Türkmenleri, K~rg~ztan, Azerileri, Tacikleri içine'al~r. Bunlar~n hemen hemen hepsi de müslümand~r. 1897 de yap~lan nufus say~m~na göre Rus nufusunun % ii dir (125.600,000/ 13.600) Bunlar Sovyetlerin Rusla~t~rma ve H~ristiyanla~t~rma hareketine kar~~~ kendi din ve milliyetlerini korumaya yönelik bir harekete giri~tiler. Pan-islâmizm herkes taraf~ndan desteklendi ve II. Abdülhamid'in himayesinde geli~ti. Pan-Türkizm ise müslümanlar aras~nda bir nevi bid'at say~ld~: Bu hareket t 9. yüzy~l~n sonunda Güney Bat~~ Avrupa'da geli~en Milliyetçi görü~lerden sonra geli~mi~tir. Bilhassa 1877-58 yap~lan Osmanl~-Rus harbi bunu körüklemi~tir. Ilk önce Tatarlar aras~nda ba~layan bu hareket, yüksek tabaka Türkçesiyle bas~n hayat~na geçti.
Burada ilk bayra~~~ açan, Gaspral~~ Ismail oldu. Rus Rejimine ve Pan-Türkizme kar~~~ olan mollalarla sava~t~. Bas~n hayat~na önem verdi. Toplant~lar yap~ld~. fit~fak~~'l-Mislimin Partisi kuruldu. ~gos den 1917 ye kadar 250 ye yak~n yay~n organ~~ ç~kart~ld~. Fakat bunlar kapat~ld~, yazarlar~~ ve sahipleri hapsedildi. Ço~u Istanbul'a gelib orada Pan-Türkizm hareketini ba~latt~lar. Tatar Ali, Hüseyin-zade, Yusuf Akçura, Baku'de Azeriler aras~nda Hasan Serdabi, ve Ahmet A~ao~lu çal~~malar yapt~lar. I. Cihan Harbinde Rus ve Osmanl~lar~n mei cephelerde çarp~~malar] Pan-Türksitlere ümit verdi. Rus ihtilalinde (1917) durumlar çok kar~~t~. Osmanl~~ Rusya'daki rejim aleyhdarlann~~ gizlice destekliyordu. Rusya'da Türksitlerle Pan-Islamistleri birbirine dü~ürüyorlard~. O arada ç~kan Büyük Sovyet Ansiklopedisi'nde Turun, Türk ve Pan-Türkizm terimleri Ruslar~n lehine farkl~~ yay~nland~. Pan-Türkizim, Türk burjuvaz~~ çevrelerinin ~ovenist bir doktrini olarak tan~ t~ld~. Daha ileri gidilerek, okullara Rusca dersinin zorunlulu~u getirildi. Müslümanlar~n çok oldu~u yerlere Ruslar yerle~tirildi, kilit noktalara onlar getirildi. Stalin bile Pan-Türkizm harekât~ndan çekiniyoeud. 1944 de Tatarlar~n topluca K~r~m'dan sürülmesi olaylar~~ daha da elektriklendirdi. (1TO Dipnot)
404 BIBLIYOGRAFYA ~~~
Osmanl~~ Imparatorlu~unda Pan-Türkizm Dokusu ve Geli~mesi (s. 27-71) Osmanl~larda, II. At~dülhamid'in deste~inde Pan-Islamizm, Osmanl~c~l~k ve Bat~c~l~k hareketleri vard~. Bu hareketler yay~n yolu ile de devam etti. 19. yüzy~l~n sonlar~nda Avrupa'da Milliyetçilik hareketleri geli~ip milletler kendi içlerinde ayr~lmaya ba~lay~nca, Osmanl~~ Imparatorlu~u içindeki Türk element de kendi milletleri, dilleri, tarihleri ve geçmi~leri ile u~ra~maya ba~lad~lar. Tercümeler yap~p eserler yazd~lar; el ilanlar~~ da~~thlar. Bunlar~n ba~~nda N. As~m (1861-1935), ~. Sami (1850-19o5), C~. Seyfettin (1884-( 92o), M. Emin Yurdakul (1 869-1 944), H. Edib (1884-1964), F. Köprülü (1890-1966), Z. Gökalp ( 1876-1924), Moiz Kohen (Tekin Alp) (1882-1961) R~za Tevfik, B. Mehmet Tahir... Harb öncesi Istanbul bir ana-baba günü idi. Rusya'dan binlerce göçmen gelmi~ti. Talebe, yazar ve ö~renci vard~. Bunlar aras~nda, Ali Hüseyin-zade, Ahmet A~ao~lu, Gasprah, Y. Akçura'y~~ sayabiliriz.
Bunlar Türk Derne~inde birle~ip daha sonra da 1911 de Türk Oca~~n~~ kurdular, dergiler ç~kard~lar. Türk Oca~~n~n ba~kan~~ H. Suphi Tannöver'di. Daha sonra Enver Pa~a'n~n deste~inde Izci te~kilat~~ kuruldu. Ba~bu~, O~uz, gibi adlar ald~lar. I tthatc~lar çal~~malar~n~~ Pan-Türkizm ad~~ alt~nda yapt~lar. Pan-Islamizm'in Bulgar, S~rp ve Yunanl~lar~~ k~zd~rd~~~~ gibi Pan-Türkizm'de Araplar~~ k~zd~rd~.
I. Cihan Harbine Pan-Türkislerin politikas~~ ile Almanlar yan~nda girildi. Talat, Enver ve Cemal Pa~alar bu harekat~n ba~~ temsilcisi, politikac~lard~. Pan-Türkist hareket Pan- ~slamist bir kal~bla yay~lmaya ba~lad~. Seyhulislâm'dan cihad için fetva al~nd~, tüm müslümanlar, Ruslara ve onun müttefiklerine kar~~~ sava~a ça~~r~ld~.
Harbin yenilgisi üzerine Ittihatc~lar d~~ar~~ kaçt~lar. Bunlardan Enver Pa~a 1921 de Ortaasya'ya geldi ve Türkistan Emin ad~n~~ ald~. Tüm Türkleri birle~tirererk Bol~evizme kar~~~ sava~~ açt~. Fakat 4 A~ustos 1922 de öldürüldü. Cemal'de Tifiis'de öldürüldü. Böylece Genç-Türkler (Ittihat ve Terakkiciler) in Pan-Türkizm rüyas~~ son buldu. (281 dipnot).
T. C. tinde Pan-Türkizm - Pasif Dönem (S. 72-95)
Ne Pan-blamist ve ne de Pan-Türkist hareketi Osmanl~~ Imparatorlu~unu ayakta tutamad~. M. Kemal "Yurdda sulh, cihanda sulh" ilkesi ile 1923 de Türkiye Cumhuriyetini kurdu. Fakat Cumhuriyet devrinin baz~~ ilkeleri Türklük üzerine dayanmaktad~r. Hatay'~n ilhak~~ ve d~~ardan gelen göçmenlerin Türkiye'ye iskan~~ gibi. Fakat bu arada Tiirkçüler ayn~~ zamanda Kemalist idiler. Y. Akçura, T. Alp, H. S. Tannöver gibi, Bu Türk Oca~~n~n ba~kan~~ idi. Türkçü de~ildi, fakat Türkdü. Ocak Türk kültürü ve Kemalist reformlar için çal~~~yordu. 1931 de kapat~ld~~ ve Halkevleri aç~ld~. Yine Türkçü bir kültür politikas~~ sürüyordu. Cumhuriyetin 20. y~l~nda Türkçülerin ço~u ölmü~tü. 2. Dünya Harbi ba~lad~. Bu Pan-Türkistlere yeni bir ümit verdi; Macaristan'da (L. Rasonyi), Polanya'da, Finlandiya'da, Berlin'de, Paris'de Sovyetler aleyhine pek çok Pan-Türkist mecmualar ç~kt~, dernekler kuruldu. Atatürk'ün (1938) ölümünden sonra T. C. tinde yine Pan-Türkistler faaliyete geçerek, gerek yay~n hayat~nda gerekse üniversitelerde fikirlerni yayd~lar. Bunlar~n ba~~nda A. Z. Velidi To~an (1890-1970), A. N. Ats~z (1925-1975), Dr. R. Nur (1879-1942), R. O. Türkkan (1920), O. S. Orhun ( ~~ 89o-1972), Y. Z. Ortaç (1895-1967) Bunlar tamamen Ziya Göklap'in takipcileri idiler ve yay~nlad~klar~~ mecmua ve dergilerle herbiri bir grub olu~turuyorlard~. (253 dipnot).
IV
T. Cumhuriyetinde Pan-Türkizmin Yeniden Sahneye Ç~k~~~~ (S. 108-132)
Bu hareket II. Cihan Harbinin sonlannda ba~lad~. Türkiye'nin Almanya yan~nda harbe girmesi desteklendi. Nadir Nadi 194o da Cumhuriyette yazd~. Yüksek seviyede kar~~l~kl~~
BIBLIYOGRAFYA 405 ziyaretler yap~ ld~~ 18 Haziran 1942 de on y~ll~k Türk-Alman sulhu imzaland~. H. E. Erkilet, A. F. Erdem, Enver Pa~a'n~ n karde~i Nuri Pa~a, Alman tarafindan Ankara büyük elçisi Franz Von Papen en çok faaliyet gösterenlerdendi. H. E. Erkilet 1941 de Almanlar~ n Do~u cephesini gezerek daha sonra Do~u Cephesinde Gördüklerim diye bir kitab yazd~; Rusya'dan Almanlar eline esir dü~mü~~ Türk as~ ll~~ kimseler eliyle ailelerine Alman deste~i için mektuplar yazd~ r~ld~. Z. V. To~an, M. E. Rasul-zdae, Mirza Bâlâ, A. Cafero~lu, Said ~amil, Ayas ~shak bas~ n ve ilân yolu ile ve d~~~ Türkleri Ruslar~n elinden kurtarmak ümidiyle Almanlar yan~ nda harbe ça~~rd~lar. Türk hükümetinin böyle bir niyeti yoktu. Ruslar~ n harbi kazan~ p, Ukrayna, Romanya ve Polonya'y~~ i~gal edip Türkiye s~ n~rlar~ na gelmesiyle Türk hükümeti Pan-Türkistlere kar~~~ daha sert tedbirler ald~. Ama Rusya kendi içindeki Türklerin bu harpte Almanlar lehindeki giri~imlerini (kurtulu~~ ümidiyle) hiç unutmad~~ ve onlar~~ affetmedi.
Bu tarafta Türk, hükümeti ile Pan-Türkistler aras~ nda bir mücadele ba~lad~. 1943 de konan varl~k vergisini de bahene eden Pan-Türkistler devleti Komünistlerin sempatizan~~ olarak suçlad~lar. Bunlar~ n kar~~s~na dikilen gurup ise, Faris Erkmen gibi, Pan-Türkistleri Irkc~l~kla suçlad~. Pan-Türkistler hareketlerini durdurmad~lar. Mitingler yapt~lar, yaz~lar yazd~lar. Devlet bunlar~ n ileri gelenlerini tutuklat~p s~k~~ yönetim mahkemelerine verdi. "Ats~z, To~an, Erkilet, Türkkan, Sancer, Safa, Nur, Tanyu Sofuo~lu, Bar~man, Teveto~lu v. s." tutuklanan 23 ki~iden on tanesi 1-10 y~l aras~ nda hapis cezalar~~ ald~lar, fakat temyiz mahkemesi bozdu hepsi ç~ kt~. Harp te bitti. Yine Türkiye'ye göçmenler ya~d~. Dernekler kuruldu. Isa Alptekin, dünyan~n büyük devlet ba~kanlar~na mektuplar yazarak D~~-Türklerin haklann~~ savundu.
1930 de Demokrat Parti iktidariyle Pan-Türkistler "M. F. To~an, Aslanapa, Çakayo~lu, T. Ça~atay, Babakurban, K~ nmer, Orhan, Tanyu, Ertürk, Eri~irgil, Özhan, Taymas" yeni bir devreye girdiler, çal~~malar~~ d~~ar~ya da s~çrad~; Kitab Sevenler Grubu, Türk Kültür Oca~~, M illiyetciler Derne~i gibi dernekler de kurdular. N. Topcu, Milljye~fili kin Esaslarz'm yazd~. (276 dipnot).
V
Türkiye Cumhuriyetinde Pan-Türkizm (S. 144-166)
196o ihtilalinden sonra Türkiye'de Ekonomik politika ve sosyal de~i~meler oldu. A~~r~~ uçlar ç~ kt~. A~~r~~ sol, a~~ r~~ islamc~~ ve Pan-Türkistler.... Pan-Türkistler de bu arada slogan~~ de~i~tiler, islamc~~ çizgiye yana~t~lar. Rehber Kur'ân, Hedef Turan" gibi sloganlar att~lar. Bunlar bir organize-parti-alt~nda toplanmak istiyorlard~. Bu da oldu. Ilk önce C.K.M.P. de daha sonra M.H.P. de biraraya geldiler. Türkiye Kominizmle mücadele, Kafkas Türk Derne~i, ~ rak Türkleri Yard~ mla~ma Derne~i, gibi dernekler kuruldu. "Tanr~~ Türkü Korusun" slogan~~ oldu. Milliyetçiler Birli~i kuruldu. Islam~ n Milliyetçili~in ayr~lmaz parças~~ oldu~u tezi savunuldu. "Ats~z, Sancar, Y~lanl~o~lu, Tanyu, Kafeso~lu...
197olerde Pan-Türkistler ve kurumlar~~ ülkücü olarak adland~ r~ld~lar. Sa~~ ve sol birbirlerini ithama ba~lad~ lar, Fa~ist, Komunist v. b. ülkücü dernekler kuruldu. Üyeleri ~~ oo. 000 i a~t~~ ço~u gençlerdi. Derneklerin biri kapansa hemen biri ba~ka adla aç~llyordu. 1970 lerin ortas~nda siyasetle parti hükümete ortak oldu. Amblem Bozkurtdu. Konferanslar verildi, kitaplar bas~ld~. "Türkçülük ve Milliyetçilik, Türkçülü~ün Alfabesi, Türklük Meseleleri-TürkIrk~~ Niçin Müslüman Oldu; ~ rak Türkleri; Unutulmu~~ Türkler Bat~~ Trakya'da Dört Y~l; Bütün Dünya Türkleri; Türklük Kavgas~~ Uygur Türkleri; Milliyetçilik, ülkücülük, Ayd~nlar; Turanda Çakan ~im~ek Kavgam~z Büyük Türkiye Ideali.
4.06 BIBL~YOGRAFYA
VI Sonuç (S. 176 - 187)
Burada Irredentist bir fonomen olarak Pan-Türkizm ele al~n~r, yay~nlar verilir di~er PAN fikirler üzerinde durulur "Afrikanizm, Arabizm, Slovizm, .Islamizm, Pan-Germanizm v. k" "Daha sonra Pan-Türkizmin tahlilini yapar, bunlar~n di~er ~rklara, dinlere, ve di~er PAN ideolojilere kar~~~ durumu ele al~n~r. Nihayet tahakkukunun güçlükleri belirtilir.
