Ortaokul öğrencilerinin görsel sanatlar dersi uygulamalarının grafik tasarım açısından değerlendirilmesi

(1)

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARININ GRAFİK TASARIM

AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ (Yüksek Lisans Tezi)

Hilal ALKAN Kütahya-2018

(2)

T.C.

DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Grafik Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN GÖRSEL SANATLAR

DERSİ UYGULAMALARININ GRAFİK TASARIM

AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Danışman:

Dr. Öğr. Üyesi Nazik ÇELİK YILMAZ

Hazırlayan: Hilal ALKAN

(3)

Kabul ve Onay

Hilal ALKAN’ın hazırladığı “Ortaokul Öğrencilerinin Görsel Sanatlar Dersi Uygulamalarının Grafik Tasarım Açısından Değerlendirilmesi” başlıklı Yüksek Lisans tez çalışması, jüri tarafından lisansüstü yönetmeliğinin ilgili maddelerine göre değerlendirilip oybirliği / oyçokluğu ile kabul edilmiştir.

.../.../2018

Tez Jürisi

İmza

Kabul Red

Dr. Öğr. Üyesi Nazik ÇELİK YILMAZ (Danışman) Dr. Öğr. Üyesi Güllü YAKAR

Dr. Öğr. Üyesi Selma ŞAHİN

Doç. Dr. Ayhan KAHRAMAN Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü

(4)

Yemin Metni

Yüksek lisans tezi olarak sunduğum “Ortaokul Öğrencilerinin Görsel Sanatlar Dersi Uygulamalarının Grafik Tasarım Açısından Değerlendirilmesi” adlı çalışmamın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım kaynakların kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

Hilal ALKAN …../…../2018

(5)

Özgeçmiş

1974 yılında İzmir’de dünyaya geldi. 1997 yılında İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi Resim-İş bölümünden mezun oldu.

2018 yılında Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Grafik bilim dalında “Ortaokul Öğrencilerinin Görsel Sanatlar Dersi Uygulamalarının Grafik Tasarım Açısından Değerlendirilmesi” adlı çalışma ile Yüksek Lisansını tamamladı.

(6)

ÖZET

ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARININ GRAFİK TASARIM AÇISINDAN

DEĞERLENDİRİLMESİ ALKAN, Hilal

Yüksek Lisans Tezi, Grafik Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Nazik ÇELİK YILMAZ

Nisan, 2018, 164 sayfa

İnsanın eğitiminde sanat vazgeçilmez bir değerdir. Birey, duygu ve düşüncelerini ifade ederken gayretle yaratıcılığını ortaya koymaktadır. Okullarda görsel sanatlar dersi, grafik tasarım uygulamalarıyla öğrencinin çizme, boyama, inşa etme, seçme, yenileme, tasarım yapma, yorumlama yeteneğini geliştirir. Sanat eğitimi, bu gayretin içinde, kendi yöntem ve ilkelerine sahip özel bir alandır. Tasarımların amaca uygun olması için grafik ve biçim ifadelerinin uyum içinde kullanılması gereklidir. Tasarımın temel ilkeleri olan hizalama, denge, karşıtlık, vurgulama, hareket, görüntü, oran, yakınlık, tekrarlama, ritim ve birlik grafik tasarım için de geçerlidir. Öğrenci bunları öğrendiği takdirde konuya daha hakim olacaktır.

Araştırmanın birinci bölümünde, problem durumu, araştırmanın amacı, önemi, varsayımlar ve sınırlılıklar başlığında bilgi verilmiştir. Bölüm ikide sanat eğitimi, görsel sanatların gerekliliği, grafik tasarım öğeleri ve yaratıcılığa etkileri irdelenmiştir. Bölüm üçtegörsel sanatlar dersi uygulamalarında grafik tasarım çalışmalarının tasarım öğeleri açısından değerlendirilmesi yapılmıştır. Bölüm dörtte, öğretmen ve öğrencilere uygulanan anket ve sonuçlarına yer verilmiştir.

Yapılan anket sonucunda öğrencilerin gerçekleştirdikleri çalışmalarda, görsel tasarımın ilkeleri kullanılarak iki ve üç boyutlu özellikteki çalışmaların yapılabileceği belirlenmiştir. Ayrıca ünlü ressamların eserlerinden hareketle, öğrencilerin bu ressamların çalışmalarından yola çıkarak, farklı yöntemleri ve ilkeleri kombine etmeleri yoluyla yaratıcı tasarımlar oluşturabilecekleri kanısına varılmıştır.

(7)

ABSTRACT

THE EVALUATION OF THE VISUAL ART LESSON APPLICATIONS OF THE SECONDARY SCHOOL STUDENTS FROM THE VIEV OF GRAPHICAL

DESIGN ALKAN, Hilal

Master’s Thesis, Deparment of Graphic Supervisor: Dr. Öğr. Üyesi Nazik ÇELİK YILMAZ

April, 2018, 164 pages

Art is an indispensable value in the education of human. While an individual is expressing his feelings and thoughts, he presents his creativity with effort. At schools, visual art lesson develops the student’s ability of drawing, coloring, building, choosing, renewing, designing and commenting with the applications of graphical design. Within this effort, art education is a special field which has its own method and principals. The terms of graphical form should be used in a harmony in order that the design will be suitable for the aim. The allignment, balance, opposition, emphasizing, motion, image, proportion, closeness, repetition, rhythm and unity, which are the basic principals of design, are also valid for the graphical design. If the student learn these fundamental principles, he/she will be more dominant about the topic.

In the first part of the study, problem statement, purpose, importance, limitations of the study were addressed. In the second part, art education, the necessity of visual arts, elements of graphical design, and their effects on creativity were examined. In the third part, the assessment of graphic design studies in terms of design elements were done. In the fourth part, the questionnaire performed with teachers, and students and its outcomes were analyzed.

In conclusion of survey, it was determined that two and three dimensional works can be done by using visual design principles in the works performed by students. In addition, from the point of the artwork belong to the famous artists, it is concluded that students may form creative designs by using different methods and principles.

(8)

İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ... v ABSTRACT ... vi İÇİNDEKİLER ... vii TABLOLAR LİSTESİ ... x ŞEKİLLER LİSTESİ ... xi

RESİMLER LİSTESİ ... xii

KISALTMALAR ... xvi

GİRİŞ ... 1

BİRİNCİ BÖLÜM SANAT EĞİTİMİ VE GRAFİK TASARIM 1.1. SANAT EĞİTİMİ ... 7

1.1.1. Sanat Eğitiminin Önemi... 8

1.1.2. Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri ... 9

1.2. GÖRSEL SANATLAR VE EĞİTİMİ ... 10

1.2.1. Görsel Sanatlar Eğitiminin Genel Amaçları ... 10

1.2.2. Görsel Sanatlar Eğitiminin Gerekliliği ... 11

1.2.3. Ortaöğretim Görsel Sanatlar Dersi (6. ve 7. sınıflar) Öğretim Programı ... 11

1.3. GRAFİK TASARIM ... 13

1.3.1. Grafik Tasarımı Oluşturan Öğeler ... 14

1.3.2. Grafiksel Bakımdan Tasarım İlkeleri ... 15

1.3.3. Grafik Tasarımın Yaratıcılığa Etkileri ... 16

İKİNCİ BÖLÜM GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ İRDELENMESİ 2.1. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARININ GRAFİK TASARIM ÖĞELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 19

2.1.1. Nokta Çalışmaları ... 19

2.1.2. Çizgi Çalışmaları ... 24

2.1.3. Leke Çalışmaları ... 28

2.1.4. Yön Çalışmaları ... 30

2.1.5. Biçim Çalışmaları ... 33

2.1.6. Ölçü – Oran – Aralık Çalışmaları ... 35

2.1.7. Doku Çalışmaları ... 38

2.1.8. Renk Seçimi ... 40

(9)

2.2. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARININ GRAFİK

TASARIM İLKELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 45

2.2.1. Denge ... 45

2.2.2. Orantı ... 48

2.2.3. Görsel Devamlılık ... 51

2.2.4. Bütünlük... 53

2.2.5. Vurgulama ... 54

2.3. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ TİPOGRAFİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 56

2.4. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ İKİ BOYUT AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 61

2.5. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ ÜÇ BOYUT AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 64

2.6. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ KARAKALEM TEKNİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 67

2.7. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ SULUBOYA TEKNİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 68

2.8. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ PASTEL BOYA TEKNİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 70

2.9. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ GUAJ BOYA TEKNİĞİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 72

2.10. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ BASKI TEKNİĞİ AÇISINDAN İRDELENMESİ ... 73

2.11. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARINDA GRAFİK TASARIM ÇALIŞMALARININ KOLAJ TEKNİĞİ AÇISINDAN İRDELENMESİ ... 75

2.12. ORTAOKUL ÖĞRENCİ ÇALIŞMALARINDA YERLİ VE YABANCI ÜNLÜ SANATÇILARIN ETKİLERİ ... 77

(10)

2.13. ÖZGÜNLÜK VE YARATICI DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ ... 104

2.14. ORTAOKUL ÖĞRENCİ ÇALIŞMALARINDA İSTENEN KAZANIMLARA ULAŞMAK İÇİN UYGULANMASI GEREKEN ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ... 106

2.14.1. Proje Tabanlı Öğretim Yaklaşımı ... 107

2.14.2. Yapılandırmacı Yaklaşım ... 107

2.14.3. Probleme Dayalı Öğrenci Yaklaşımı ... 108

2.14.4. İşbirlikli Öğrenme Yaklaşımı ... 109

2.15. ORTAOKUL ÖĞRENCİ ÇALIŞMALARINDA İSTENEN KAZANIMLARA ULAŞMAK İÇİN TEKNOLOJİ, MATERYAL VE ATÖLYENİN GEREKLİLİĞİ ... 110

2.16. AMAÇLARA ULAŞMADA, ÖĞRETMENİN YARATICILIĞI VE UYGULAMALARDAKİ BAŞARISI ... 116

2.17. GÖRSEL SANATLAR DERSİ GRAFİK TASARIM EĞİTİMİNDE ÖĞRENCİ ÇALIŞMALARINI DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI ... 117

2.17.1. Süreç İçinde Değerlendirme ... 118

2.17.2. Ders Sonu Değerlendirme ... 118

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ 3.1. ARAŞTIRMA MODELİ ... 121

3.2. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI ... 122

3.3. VERİLERİN TOPLANMASI ... 122

3.4. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE ANALİZİ ... 123

3.5. BULGULAR VE YORUM ... 134

SONUÇ VE ÖNERİLER ... 139

EKLER ... 142

KAYNAKÇA ... 156

(11)

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa

Tablo 1.1: Ankete Katılan Öğrenciler ... 5

Tablo 3.1: Öğrenci Anket Sonuçları ... 124

Tablo 3.2: Kız Öğrencilerin Anket Sonuçları ... 128

Tablo 3.3: Erkek Öğrencilerin Anket Sonuçları ... 129

(12)

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa

Şekil 2.1: Renk Çemberi ... 41

Şekil 2.2: Geometrik Şekillerle Bloklama Örnekleri... 57

Şekil 2.3: Kandinsky, In Blue ... 77

Şekil 2.4: Klee, Flora on the Sand ... 80

Şekil 2.5: Mengü Ertel, İstanbul Festival Afişi, 1973 ... 83

Şekil 2.6: Klimt, The Tree of Life, 1909 ... 86

Şekil 2.7: Matisse, The Codomas, 1943 ... 88

Şekil 2.8: Miro, Painting, 1933 ... 90

Şekil 2.9: Mondrian, Composition A, 1923 ... 92

Şekil 2.10: Sait Maden, Simgeler, 2011 ... 95

Şekil 2.11: Picasso, Seated Woman On Wooden Chair, 1941 ... 98

Şekil 2.12: Rousseau, Tiger in a Tropical Storn, 1891 ... 100

(13)

RESİMLER LİSTESİ

Sayfa

Resim 2.1: Öğrenci Nokta Çalışması, Yaş:13 ... 21

Resim 2.3: Öğrenci Nokta Çalışması, Yaş: 13 ... 22

Resim 2.7: Öğrenci Çizgi Çalışması, Yaş: 13 ... 25

Resim 2.8: Öğrenci Çizgi Çalışması, Yaş:13 ... 25

Resim 2.13: Öğrenci Leke Çalışması, Yaş: 12 ... 29

Resim 2.14: Öğrenci Leke Çalışması, Yaş:12 ... 29

Resim 2.15: Öğrenci Leke Çalışması, Yaş: 12 ... 30

Resim 2.16: Öğrenci Leke Çalışması, Yaş:12 ... 30

Resim 2.17: Öğrenci Yön Çalışması, Yaş: 13 ... 31

Resim 2.18: Öğrenci Yön Çalışması, Yaş:13 ... 31

Resim 2.19: Öğrenci Yön Çalışması, Yaş: 13 ... 32

Resim 2.20: Öğrenci Yön Çalışması, Yaş:13 ... 32

Resim 2.21: Öğrenci Biçim Çalışması, Yaş: 13. ... 34

Resim 2.22: Öğrenci Biçim Çalışması, Yaş: 13. ... 34

Resim 2.23: Öğrenci Biçim Çalışması, Yaş: 12 ... 35

Resim 2.24: Öğrenci Biçim Çalışması, Yaş:12 ... 35

Resim 2.25: Öğrenci Ölçü- Oran- Aralık Çalışması, Yaş: 12 ... 37

Resim 2.26: Öğrenci Ölçü- Oran- Aralık Çalışması, Yaş:13 ... 37

Resim 2.29: Öğrenci Doku Çalışması, Yaş: 12 ... 39

(14)

Resim 2.31: Öğrenci Renk Çalışması, Yaş: 13 ... 43

Resim 2.35: Öğrenci Denge Çalışması, Yaş: 13 ... 46

Resim 2.36: Öğrenci Denge Çalışması, Yaş:13 ... 46

Resim 2.37: Öğrenci Denge Çalışması, Yaş: 13 ... 47

Resim 2.38: Öğrenci Denge Çalışması, Yaş:13 ... 47

Resim 2.39: Öğrenci Orantı Çalışması, Yaş: 12... 49

Resim 2.40: Öğrenci Orantı Çalışması, Yaş:12... 49

Resim 2.43: Öğrenci Görsel Devamlılık Çalışması, Yaş: 13 ... 51

Resim 2.47: Öğrenci Bütünlük Çalışması, Yaş: 13 ... 54

Resim 2.48: Öğrenci Bütünlük Çalışması, Yaş: 13 ... 54

Resim 2.49: Öğrenci Vurgulama Çalışması, Yaş: 13 ... 55

Resim 2.50: Öğrenci Vurgulama Çalışması, Yaş: 13 ... 55

Resim 2.51: Öğrenci Yazı Çalışması, Yaş: 12 ... 58

Resim 2.57: Öğrenci İki Boyut Çalışması, Yaş: 13... 62

Resim 2.60: Öğrenci İki Boyut Çalışması, Yaş:12... 63

Resim 2.61: Öğrenci Üç Boyut Çalışması, Yaş: 13 ... 66

(15)

Resim 2.63: Öğrenci Karakalem Çalışması... 67

Resim 2.64: Öğrenci Karakalem Çalışması, Yaş:13 ... 67

Resim 2.65: Öğrenci Suluboya Çalışması, Yaş 13 ... 69

Resim 2.66: Öğrenci Suluboya Çalışması, Yaş: 13 ... 69

Resim 2.67: Öğrenci Pastel Boya Çalışması, Yaş: 13 ... 70

Resim 2.71: Öğrenci Guaj Boya Çalışması, Yaş: 12... 72

Resim 2.72: Öğrenci Guaj Boya Çalışması, Yaş:12... 72

Resim 2.73: Öğrenci Yaprak Baskısı Çalışması Yaş:12 ... 74

Resim 2.74: Öğrenci Linol Baskı Çalışması Yaş:12 ... 74

Resim 2.75: Öğrenci Kolaj Çalışması, Yaş: 13 ... 76

Resim 2.76: Öğrenci Kolaj Çalışması Yaş:12 ... 76

Resim 2.77: Öğrenci Çalışması, Yaş:13 ... 78

Resim 2.78: Öğrenci Çalışması, Yaş: 12 ... 78

Resim 2.91: Öğrenci Çalışması Yaş 13 ... 89

Resim 2.92: Öğrenci Çalışması Yaş:13 ... 89

Resim 2.93: Öğrenci Çalışması, yaş:13 ... 90

(16)

Resim 2.95: Öğrenci Çalışması Yaş: 13 ... 91

Resim 2.97: Öğrenci Çalışması, Yaş 13 ... 93

Resim 2.105: Öğrenci Çalışması, Yaş:12. ... 99

Resim 2.113: İzmir Bozyaka Ortaokulu Görsel Sanatlar Dersi Atölyesi ... 110

Resim 2.123: İzmir Bornova Ortaokulu Görsel Sanatlar Dersi Ahşap Atölyesi ... 114

Resim 2.124:İzmir Bornova Ortaokulu Görsel Sanatlar Dersi Ahşap Atölyesi ... 114

Resim 2.125: İzmir Yeşilyurt Ortaokulu Görsel Sanatlar Dersi Atölyesi ... 115

(17)

KISALTMALAR A.Ü. Atatürk Üniversitesi

AKT Aktarma

Ç.Ü. Çukurova Üniversitesi

ENST Enstitü

FAK Fakülte

G.Ü. Gazi Üniversitesi

GÖRSED Görsel Sanatlar Eğitimi Derneği M.Ü. Marmara Üniversitesi

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

SS Sayfa sayısı

ÜNV Üniversite

V.B. Ve benzeri

(18)

(19)

GİRİŞ

Çağımızda eğitimin önemi ve gereksinimi giderek artmaktadır. Bireylerin her yönden gelişimlerinin sağlanması için; bilim, sanat ve teknoloji alanlarında gerekli ve yeterli bilgilere sahip olmaları ve bu alanlarda etkinlikte bulunmaları gerekmektedir. Sanatın olduğu yerde, bir anlamda sanat eğitimi de vardır denilebilir.

Sanat eğitimi, sanatın tüm bölümlerini ele alır. İçeriğiyle okul içinde ve dışında yaratıcı etkinlikleri kapsar. Sanat eğitiminin etkili olması için programlarının geliştirilmesi lazımdır. Ayrıca programı uygulayacak sanat eğitimcilerinin de gerekli donanıma sahip olmaları gerekmektedir. Grafik tasarım da günümüzde önemli bir görsel iletişim sanatıdır ve sanat eğitimi programı içerisinde yerini almaktadır (Artut, 2001: 109). Grafik tasarım öğretim programları, öğrencilere temel bilgi ve becerilerin yanında kazandığı bilgi ve becerileri kullanmasını, iletişimi sağlayabilmesini, teknolojiyi de kullanarak, üretim yapabilmesini amaçlamalıdır. Bilinen şeyler, yenileriyle desteklenerek ve çeşitlendirilerek kazanım sağlanmalı, değişik eserler sunulmalıdır. Türkiye’de grafik tasarım eğitimi alanındaki akademik çalışmalar giderek artmaktadır. Bu bağlamda görsel sanatlar dersi için grafik tasarım eğitimi alanları ile ilgili konularda çeşitli araştırmalar yapıldığı görülmektedir.

12-13 yaş (6. ve 7. sınıf) ortaokul öğrencisinin görsel sanatlar dersi grafik tasarım uygulamalarında, tasarımın temellerini anlamak ve kavramak, öğrencinin daha etkili çalışmalar ortaya koymasını sağlayabilecektir. Grafik tasarım uygulamalarının daha iyi işleyebilmesi ve sanat alanındaki yetkinliklerin temelden kazanılması için gerekli çalışmaların yapılarak tedbirlerin alınması önemlidir.

Problem Durumu

Görsel sanatlar dersinde grafik tasarım çalışmalarının tasarım öğeleri açısından uygulamaya konulması, yaratıcılığa etkisi bakımından önem arzetmektedir. Çağımızın sürekli gelişen ve değişen ortamında, kendini özgürce yansıtabilen bireylerin yetişebilmesi güçlü bir sanat eğitimiyle mümkündür. Çünkü sanat eğitimi, birbirinden ayrıcalıklı birçok alan bilgisinin ortak kullanıldığı ve çeşitli teknik ve uygulamalarla yaratımlara dönüştürüldüğü bir eğitim sistemi durumundadır. Görsel sanat dersinde kazanılan bu yetiler öğrencinin gelişiminde önemli bir yere sahiptir.

(20)

Görsel sanatlar dersinde grafik tasarım çalışmalarının tasarım öğeleri açısından uygulanması, yaratıcı bireyler yetiştirmede ne kadar önem arzetmektedir? Bireylerin duygusal gereksinimlerini doyurmada, zihinsel becerileri geliştirmede, özgüvene sahip, çağının gerektirdiklerine ayak uydurabilen dengeli bireyler yetişmesinde sanat eğitimi büyük katkı sağlamaktadır. Bu gereksinimleri sergilerken bireylerin kullandıkları malzeme ve yöntemler ayrıcalık gösterebilir. Sanat eğitimininde kendini tekrar eden değil, üretken ve yaratıcı bireyler yetiştirme amacı yer almaktadır. Bu sebeple, farklı yüzeyler üzerinde grafik tasarım çalışmalarında tasarım öğelerinin uygulanması öğrencinin yaratıcılığında önemli bir katkı sağlaması ve bu çalışmaların değerlendirilmesi araştırmanın problemini oluşturmaktadır.

Öğrencilerin çalışmaları ve derse ilişkin görüşleri irdelenmiş ve bu konuda öğretmenlerin görüşlerine de başvurularak değerlendirmeler dikkate alınmıştır.

Amaç

Yaratıcılık ve yeteneklerin ortaya çıkarılması ve geliştirilmesinde, bireyin kendini ifade etmesinin sağlanmasında sanat eğitimin önemi yadsınamaz. Bu araştırmanın genel amaçları şu şekilde sıralanabilir:

12-13 yaş (6. ve 7. sınıf) ortaokul öğrencilerinin görsel sanatlar dersi uygulamalarının grafik tasarım açısından değerlendirilmesinde, öğrencilerin çalışma, görüş ve önerilerini dikkate almak gerekmektedir. Aynı zamanda öğretmen görüşlerine de yer vererek, bunlardan sonuçlar çıkarmaktır.

Öğrenciyi daha iyi anlamanın yöntemlerini çeşitlendirmek ve ortak çalışmalarla elde edilen verileri yaşantılarına yansımasını sağlamaktır.

Görsel sanatlar dersi sürecinde, teknik, malzeme, yöntem çeşitliliği ile grafiksel bakımdan tasarım ilkelerinin kullanılmasının, bireylere neler kazandıracağını saptamaktır.

Görsel Sanatlar dersinde grafiksel bakımdan tasarım ilkelerinin kullanılmasıyla, bu ilkeleri yorumlayabilen, yeni düşüncelerle birleştirebilen ve teknikleri yeniden tanımlayabilen öğrenciler yetiştirmenin pozitif katkılarını tespit etmektir.

(21)

Öğretmen, grafik tasarım temel kavram ve uygulamalar konusunda öğrencileri kendi yapısının özellikleri doğrultusunda herkesten farklı düşünmeye, aynı zamanda yaratıcı davranış sergilemeye zemin hazırlama özelliklerini ortaya koymalıdır. Bu yüzden öğretmenin, öğrencilerin bilgi ve beceri düzeyi ile beklentilerini dikkate alarak öğretim yaklaşımlarını çeşitlendirmesi gerekmektedir. Bu sayede öğrenci, öğrendiklerini değişik ortam ve şartlara göre yeniden özgün biçimde değerlendirebilmeyi başaracaktır.

Önem

Sanat eğitimi, nitelikli insan yetiştirme amacına ulaşmada en önemli eğitim modelidir. Her alanda değişimlerin yaşandığı günümüz teknoloji çağında, sanatçı ve sanat eğitimcisi görsel birikim açısından dünyada olanlardan haberdar olması gerekmektedir. Biçimlendirmede yeni ve deneysel üretimlerle yeni ifade imkânlarına sahip olmalıdır. Sanat, nasıl döneminin koşullarını yadırgıyorsa; sanat eğitimi de sanatın bu değişen ve dönüşen yapısına uygun olmalıdır (Heptunalı, 2007:3).

1) Bu çalışma, kendi alanına getireceği yenilik ve sağlayacağı katkı

bakımından önemlidir.

2) Görsel sanatlar derslerine giren öğretmenler için iyi bir başvuru kaynağı

olması açısından önemlidir.

3) Bu konuda araştırma yapacak olanlara kaynak teşkil etmesi açısından

önemlidir.

Varsayımlar

1) Ortaokul öğrencilerinin görsel sanatlar dersi uygulamalarının grafik tasarım

açısından değerlendirilmesi konusunda yapılan araştırmada konuyla ilgili yazılmış kitap, dergi, tez, süreli yayın ve makaleler ile internet ortamında gerekli ve güvenilir kaynaklar bulunduğu,

2) Görsel sanatlar dersi uygulamalarının grafik tasarım açısından değerlendirilmesine yönelik önerilerin geliştirilebileceği varsayılmıştır.

(22)

Sınırlılıklar

Araştırma; İzmir ilinden seçilmiş olan Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı İzmir Bozyaka Ortaokulu, İzmir Bornova Ortaokulu, İzmir Karşıyaka Ortaokulu, İzmir Yeşilyurt Ortaokullarında, görsel sanatlar dersinde grafik tasarım eğitimi alan, 12-13 yaş (6. ve 7. sınıf) ortaokul öğrencilerinin uygulamaları, görsel sanat öğretmenlerinin görüşleri ve ilgili okullarla sınırlıdır.

Evren ve Örneklem

Araştırmanın evreni İzmir ilindeki Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı İzmir Bozyaka Ortaokulu, İzmir Bornova Ortaokulu, İzmir Karşıyaka Ortaokulu, İzmir Yeşilyurt Ortaokulu, olmak üzere bu dört okuldaki 6. ve 7. sınıf ortaokul öğrencileri ve öğretmenleri oluşturmaktadır.

Araştırmanın örneklemi ise bu okullardaki görsel sanatlar dersinde 12-13 yaş öğrencilerin grafik tasarım uygulamaları ve görsel sanatlar öğretmenlerinin görüşleri oluşturmaktadır.

Araştırma yapılacak okullardan her öğretmen için randevu alınarak belirlenen günlerde okullara gidilerek yüz yüze görüşme yapılmıştır. Araştırmaya katılan dört öğretmenden dördü de eğitim fakültesi mezunudur. Araştırmaya katılan öğretmenlerin ikisi kadın, ikisi de erkektir. Öğretmenlerin hizmet süreleri ise 7 yıl ile 24 yıl arasında değişmektedir.

Araştırmaya katılan öğrencilerin özellikleri Tablo 1’de gösterilmiştir. Anket soruları basit rastgele örnekleme ile belirlenen 423 öğrenciye uygulanmış ve 423 kullanılabilir anket formu elde edilmiştir. Anketlerin geri dönüşüm oranı %100’dür. Ankete katılan öğrencilerden 230 u erkek 193 ü kızdır.

(23)

(24)

BİRİNCİ BÖLÜM

(25)

1.1. SANAT EĞİTİMİ

Sanat eğitimi, farklı ifade tarzlarıyla duyguların, zevklerin ve estetik yaşantıların oluşturulmasını sağlamaktadır. Sanat eğitim denildiğinde, bireylerin ve toplumun eğitimine anlamlı katkılar sunulması akla gelmektedir. İnsan odaklı konuları içermesi dolayısıyla yapılan çalışmaları eğitim araştırmalarından ayrılmaması gereklidir. Bireyler her alanda olduğu gibi sanat eğitimi alanında da gerçek bilgiye ulaşma çabasındadırlar.

Eğitim, kişilerde kültürel gelişmeyi sağlamak, bireylerin duygu ve düşüncelerine yenilik katmak; görüş, buluş ve değişik eserler ortaya koymak içindir. Sanat eğitimi de bu işlevi yerine getiren en özgün ve yaratıcı vazgeçilmez bir alandır. “Sanat, insan olmanın gereği, varlık ifadesi ve toplumsal yaşamın en önemli boyut ve öğelerden biridir” diyen Alakuş (2002: 20), sanatın eğitim boyutu ile insanın ayrılmaz bir parçası olduğunu belirtmiştir.

Yaşam boyu sanat eğitiminin, örgün eğitim yanı sıra sergiler, müzeler, kitaplar, dergiler, yayınlar; her türlü görsel ve işitsel iletişim araçları ile desteklenmesi gerektiği belirtilmektedir (Alakuş, 2002: 154). Sanat eğitiminde, öğrencinin düşünce, beceri, kişisel gelişim gayretleri içinde, nasıl yazıyı öğretirken basitten karmaşığa doğru bir yol izleniyorsa, yıldırmadan o şekilde sanatın öğretiminde de basitten karmaşığa doğru yönlendirilerek güvenilir bir ortam sağlanmalıdır.

İnsanın algıladıkları seziler ve imgeler yaratmanın bileşenleridir. Düşlere, hayallere sanat ortamında biçim verilebilir. Bu doğrultuda yeni düzenlemeler, yeni formlar, yeni kavramlar geliştirilebilir. Bunlar da bir tür anlatım dili olup, sanat etkinliğinin temel öğelerindendir ve bunlar da eğitilebilirler. Kişi sanat eğitimi yolu ile yalnızca insana özgü bir gereksinim olarak, hem yaratıcı etkinlikte bulunmakta hem de sanatı anlamaktadır.

Çağlar boyu insan, kendini ve ait olduğu toplumu geliştirme, zenginleştirme ve güçlendirme yolunda güzel sanatları vazgeçilmez bir unsur olarak görmüş, kültür birikimini yarınlara aktarma konusunda bundan yararlanmıştır. Her öğretici durumuna göre yöntem belirler. Geçmişe bakıp, geleceğe daha iyi yön vermek de bir yöntemdir. Kültürel yoğunluk içinde çağı yakalayarak geleceğe anlam katmak, sanat eğitiminde yaratıcı etkinlik olarak önemlidir. Sanat eğitimi analiz ve sentezi öğreterek yaratıcılığı

(26)

geliştirir. Öğrencinin yaşamı sorgulamasını ve toplumda birey olarak yerini almasını da sağlar.

Sanatta, düşüncede, bilim ve teknikte değişik eserler, yeni buluş ve görüşler yaratıcı öğrenci, yaratıcı insan yetiştirmek için sanat eğitiminde yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Birikimin ürünü olan görüş ve düşüncelerle, sanat eğitimi alanında yeni ve çağdaş bir kimlik kazandırmak gereklidir. Sözü edilen bu anlayıştaki sanat eğitimi ile yapıcı, yaratıcı ve eleştirici düşünme yeteneğine sahip nesiller yetiştirmek; bilim ve teknolojinin hızla ilerlediği günümüzde çağı yakalamak adına büyük önem taşımaktadır.

Sanat Eğitimi’nin öğretim alanlarında, yaratıcı uygulamalı çalışmalar, sanat eleştirisi, sanat tarihi ve estetik ele alınmaktadır. Bu uygulamalı çalışmalarda, resim, heykel, grafik sanatları, seramik gibi araç ve gereçlerle yürütülen alanları ifade edebiliriz. Sanat yapıtlarına yönelik incelemelerde, eleştirilerde bulunulmaktadır. Okullarda yapılan eleştirel çalışmalar ise sanat yapıtı inceleme olarak yerini almaktadır. Sanat Eğitimi’nin öğretim alanlarında, sanat tarihi de yerini almaktadır. Sanat Eğitiminde verilen sanat tarihi, kültürel alanda bilinç kazandırmayı amaçlamaktadır. Sanat Eğitimi’nin öğretim alanlarından estetik ise, sanatta güzeli arayarak, sorgulayan alandır. Bu alandaki etkinlikler, sanatı tanımak, öğrenmek ve seçmek için birikim sağlayabileceği gibi öğrencilere yeni biçimler yaratmada da temel oluşturacaktır.

1.1.1. Sanat Eğitiminin Önemi

Sanat eğitimi, güzel sanatların tüm alanlarını içine alarak, yaratıcı faaliyetlerle okul içi ve okul dışında davranış değişikliği sağlayarak, bunun kalıcı olmasını ortaya koyarak yaşam dersi vermektedir. Sanat eğitiminde tanım ve kapsam her geçen gün değişmektedir. Sanat eğitimi bireylere özgür anlatım olanakları sağlayıp, duygu ve düşünceyle, uygulamayı birlikte harekete geçirmektedir.

Bireylere sanat eğitimi verilmezse, bireylerin ruhsal gereksinimleri doyurulamaz. Böylece dengeli, duyarlı, üretken bir toplum, estetik düşünce, sanat eserlerini koruma bilinci, farklı kültürlere değer verme, evrensel ortak değerleri paylaşma gibi davranışları kazanamamasına yol açabilir.

(27)

Sanat eğitiminin gerekliliği ile ilgili Özsoy (2003: 157-159); “Güzel sanatlar hayal kurmaya hizmet eder; çok yönlü ve esnek düşünmeyi teşvik eder, sistemli çabaları geliştirir ve bireylerde kendine güveni oluşturur”. Sanatın genel eğitimin temel unsurlarından biri olduğunu belirtmektedir.

Sanat eğitimi, bireysel ifade ve olgunlaşma için gereklidir. “Bir çocuk bir şeyler yapmaya teşvik edildiğinde iyi yapar, bunu yaparken muhtemelen kendisini iyi hissedecektir de… Matematikte, fende, beden eğitiminde iyi olamadığım için gittiğim okulun kendimi güzel sanatlarda ifade etmem için sunduğu şanslar ve fırsatlar, benim hayatımda bir değişiklik oluşturmuştur” (Özsoy, 2003: 157-159).

1.1.2. Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri

Sanat eğitimi kuramında, sanatta yaratıcılığa yönelik kuramların ve yöntemlerin dayandığı temellerin araştırıldığı belirtilmektedir. Kuramın en önemli yanı, sanat eğitiminin sorunlarına ışık tutmasıdır.

Kuram, bilimsel bir ifadedir. Gelişmeye, değişmeye açık olması lazımdır. Sanat eğitimi kuramı, bireyi ele almaktadır. Sanat eğitiminde tercih edilen yöntemler farklı şekillerde sınıflandırılabilmektedir. Bu sınıflandırma genel olarak eğitmenlerin tutumlarına ilişkin uygulanan yöntemler, teknik açıdan yöntemler, kullanılan materyale göre uygulanan yöntemler ve kişisel özelliklere göre uygulanan yöntemler şeklinde sıralanmaktadır (Erbay, 1995: 154).

Türkiye’de Görsel Sanatlar Eğitimi Kurumu tarafından 2004 yılında gerçekleştirilen 7. Avrupa Bölgesel Kongresinde, Görsel Sanatlar Eğitimi Derneği (GÖRSED) ve Gazi Üniversitesi işbirliği sayesinde farklı ülkelerden birçok görsel sanat eğitimcisi bir araya gelmiştir. Kongrede görsel sanatlar eğitimi alanında mevcut sorunların farklı yönleri tartışılmıştır (Aykut, 2006: 200). Türkiye’de Görsel Sanatlar Eğitimi hususunda “yaratıcılık ve özgür anlatım”ın hala tercih edilen bir yöntem olarak kullanıldığı görülmektedir (Özsoy, 2003: 150).

Sanat eğitiminde hedeflere ulaşabilmek amacıyla farklı yaklaşımların, yöntemlerin ve tekniklerin birlikte kullanılabileceği çalışma ortamı sağlanmalıdır. Sanat eğitimcilerine bu yöntemleri zengin yaklaşımlarla, bilgi ve becerileriyle, öğrencilerin görüş ve düşüncelerini de dikkate alarak hareket etmeleri önerilmektedir. Bu alana

(28)

ilişkin planlamalar ve uygulamalarda, öğrencilerin sınıf içi genel gelişim düzeylerini göz önünde bulunduran yöntemler esas alınmalıdır. Sanat öğretmeni, her yöntemi kendi deneyimleri ışığında, araç ve gerece göre de yöntem seçmekte özgür olduğunu bilmelidir.

1.2. GÖRSEL SANATLAR VE EĞİTİMİ

Görsel sanatlar, insanın varoluşuyla birlikte süregelen ve insanla bir şekle bürünüp gelişen bir olgudur. İnsanoğlunun varoluşundan bu yana süregelen bu olgusal gerçeklikte insanlar duygularını, düşüncelerini, yaşam biçimlerini, inanışlarını görsel sanatlar aracılığıyla ifade etmiş ve maddesel bir görünüme dönüştürmüştür (Salderay, 2008: 93; Gombrich, 2004: 70).

Görsel sanatlar eğitiminde tüm bireyler için çocukluktan başlayarak sanatsal ve kültürel açıdan yetiştirme hedeflenir. Bu eğitimde, düşünme, algı ve üretim, tüm süreç içerisine katılarak bireyler kendini ifade ederler. Gözlem, araştırma, buluş ve pratik düşünce bu şekilde oluşturulabilir. Düşlere, hayallere görsel sanatlar eğitiminde biçim verilebilir. Bu doğrultuda yeni düzenlemeler, yeni kavramlar ve formlar geliştirilebilir. Bireyin yaratıcı gücünün ve estetik anlayışının uygulama alanı görsel sanatlar eğitimi ile sağlanır.

1.2.1. Görsel Sanatlar Eğitiminin Genel Amaçları

Görsel sanatlar eğitiminin amaçları için kimi sanat eğitimcisi, güzel sanatlarla ilgili bilgileri kazandırabilme ve sanatsal yaratıcılığı geliştirebilme olarak tanımlarken, kimi de bireysel özgün anlayış ve teknik yeteneklerini geliştirebilme, bilinçli estetik hükümler vermelerini sağlayabilme olarak açıklamışlardır. Bazı sanat eğitimcileri de ruh sağlığına yardımcı olabilme, sorumluluk, işbirliği, dayanışma anlayışını birbirleri arasında sevgi, saygı, yardımlaşma gibi duygu ve davranışları geliştirebilme, içinde yaşadıkları kültüre katkılarını sağlayabilme olarak anlatmışlardır.

Dünya üzerinde toplumların genel amaçlarının uygarlaşmaya yönelik olduğunu belirten Artut, (2006: 26)’a göre sanat ve teknoloji sürecinden geçme koşulu kaçınılamaz bir gerçektir. Türkdoğan (1984: 20) ise, bireylerin duygu, düşünce ve izlenimlerini anlatmaları amacıyla becerilerini ve yaratıcılık güçlerini estetik bir düzeye

(29)

ulaştırma doğrultusunda sarf edilen tüm eğitim çabası şeklinde tanımlamıştır. Kırışoğlu (2002: 98) da, sanatın kendinden kaynaklanan değerlerinin, kişinin sanatsal ve kültürel gereksinimine katkısı yönünde tespitte bulunmuştur.

1.2.2. Görsel Sanatlar Eğitiminin Gerekliliği

Görsel sanatlar eğitimi, çözülmek üzere problemler icat etmektedir. Değişiklik ve bilinenden daha iyi bir yol oluşturmak için bir araçtır. Görsel sanatlar eğitimi kültürel çeşitliliği keşfetmek ve vurgulamak için fırsatlar sunmaktadır. Böylece araştırmayı da teşvik etmektedir. Yaratıcı düşünceyi, yerinde karar vermeyi, değerlendirme ve sonuç alma yeteneğini geliştirmektedir.

Görsel sanatlar eğitiminde öğrenciler çalışma sırasında sanatsal bir süreç geçirirler. Görsel sanatlar eğitimi görsel anlatım yoluyla deneyimleri geliştirirken, aynı zamanda zenginleştirmektedir. Bu aşamada öğrencilere önemli sorunların çok çeşitli çözüm yolları olduğu gösterilir. Yeni buluşların, özgün düşüncelerin ve estetik bilincinin uygulamalar yoluyla ortaya konması, görsel sanatlar eğitimini her zaman daha çok gerekli kılmaktadır.

1.2.3. Ortaöğretim Görsel Sanatlar Dersi (6. ve 7. sınıflar) Öğretim Programı

Milli Eğitim Bakanlığının başlangıçta çoklu zekâ kuramından yola çıktığı daha sonra çağdaş sanat eğitimi yöntemlerini içeren, “yapısalcı kuramın” sarmal bir yapıda temel alındığı yeni “İlköğretim Görsel Sanatlar Dersi Programı” 2006 yılından itibaren ilköğretim okullarında uygulanmaya başlanmıştır. Bunun sonucu olarak “Resim-İş” dersinin adı da “Görsel Sanatlar” olarak değişmiş ve önceki programlarda yeterince üzerinde durulmayan müze bilinci önemle işlenen bir konu haline gelmiştir.

Görsel sanatlar dersinde müze eğitimi etkinliklerini uygulamanın, gerçekleştirilen araştırma (Mercin, 2006: 45; Mercin, 2008: 72) sonuçlarıyla da ispatlandığı gibi; öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve eğitim-öğretim sürecinde elde edilen bilgilerin kalıcılığı açısından çok önemli kazanımları sağladığı görülmüştür (Alakuş ve Mercin, 2009: 32).

(30)

MEB (2013: 2-3) tarafından programın öğrenme alanları üç temel noktada yoğunlaştırılmıştır. Bunlar “görsel iletişim ve biçimlendirme”, “kültürel miras” ve “sanat eleştirisi ve estetik” olarak belirlenmiştir.

Görsel iletişim ve biçimlendirme alanında öğrenciler, sanatın dilini kullanarak, görsel iletişim kurabilmektedir. Öğrencilerin hayalleri, duyguları ve düşünceleri bu yönde şekillenmektedir. Öğrenciler, görsel sanat çalışmalarındaki renk, biçim, form gibi sanat unsurları ve ritim, vurgu, denge, zıtlık gibi tasarım ilkelerini kullanmayı öğrenmektedir. Ayrıca sanat eserlerinin ortaya koyulmasında sanat eserleri veya kitapları gibi materyalleri ve eserlerin oluşturulmasında fırça, boya gibi araç-gereçleri kullanabilmeyi ve teknik uygulamaları yürütmeleri sağlanmaktadır.

Kültürel Miras alanında ise öğrenciler, görsel sanatların tarihsel sürecini incelemektedirler. Öncelikle Türk kültürü olmak üzere farklı toplumlar ve kültürler tarafından oluşturulan sanat eserleri ile bu eserleri oluşturan sanatçılar incelenmektedir. Burada görsel sanatların geçmiş-gelecek arasındaki bütünleştirici görevi vurgulanmaktadır. Bu doğrultuda çeşitli müzeler, örenler, tarihi mekânlar, sanat galerileri, sanatçı atölyeleri incelenmekte, analiz edilerek yorumlanmaktadır.

Sanat eleştirisi ve estetik alanında öğrenciler, sanat eserlerinin ortaya konulması sürecinde öğrendikleri bilgileri sanat eserlerinin analiz edilmesinde kullanmaktadırlar. Burada ön bilgi edinme ve tecrübelerin ne düzeyde etkili olduğunu kavramaktadırlar. Sanat eserinde duygu ve düşüncelerin gücünün anlaşılması yanı sıra sanat eserlerinin basitten karmaşığa doğru tanımlanması, çözümlenmesi, yorumlanması ve yargıya varılması incelenmektedir. Sanat eserleri ele alındıktan sonra sanatın anlam ve değerine ilişkin yargılar ortaya konulmaktadır.

Görsel Sanatlar Dersi Öğretim Programı’nın giriş bölümünde beklenen bilgi, beceri ve duyuş anlatılmaktadır. Giriş kısmının ardından kazanımlara yer verilmiştir. Kültür ve sanat değerlerini koruma ve sürdürülebilirliğini sağlama konusunda istekli olmaları beklenmesi dolayısıyla programın üç temel alan üzerine odaklandığı ifade edilmektedir.

(31)

1.3. GRAFİK TASARIM

Ürün etiketleri, billboard, kitap ve dergi kapakları gibi tanıtım, teşvik, yönlendirme, satın aldırma, haber verme, duyurma, mesaj iletme gibi işlevler taşıyan ürünlerin tümü grafik tasarım ürünleri olarak adlandırılmaktadır. Bu ürünler, estetik güzelliğin sağlanmasında görüntü unsurlarını kullanarak bu unsurlara mesaj özeliği kazandırmayı hedefleyen grafik tasarımcıları tarafından hazırlanmaktadır. Tasarım, bir problemin çözümü anlamına gelmektedir (Becer, 1998: 33).

Grafik tasarım kısaca resmin stilize edilmiş hali olarak belirtilebilir ve bu nedenle desen bilgisi de gerektirdiği öne sürülmektedir. Ancak tasarımın yapılabilmesi bilgisayar teknolojilerinin kullanımı yanı sıra desen gücü, renk bilgisi ve üretkenlik unsurlarını da gerektirmektedir (İncearık, 2011: 15-16).

Bilginin, görsel mesaj haline getirilmesi için yazının, resmin, rengin kullanılarak, bu mesajın iletişimini, estetiğini en üst düzeyde tutarak, insanların yaşamlarında yer alması ve ortak bir dil olması, grafik tasarımın dünyada vazgeçilmez bir unsuru haline gelmiştir. Bu mesajlar posta, basın yayın, şehir duvarları gibi araçlarla alıcılara ulaştırılır. Tasarımda mesaj doğru ve etkili verilmelidir. Bu yüzden tasarım ilkelerinin bilinmesi ve bunların uygulanması önemlidir.

Grafik tasarım bizim hayal gücümüzle birlikte düşüncelerimizi ulaştırmak istediğimiz hedefe herhangi bir konunun temasını ele alarak görsellerle veyahut yazılarla iki boyutlu, üç boyutlu ifade edebildiğimiz bir görsel iletişim sanatı ve meslek dalıdır (Ateş, 2013: 45).

Grafik tasarım kısaca resmin stilize edilmiş hali olarak belirtilebilir ve bu nedenle desen bilgisi de gerektirdiği öne sürülmektedir. Ancak tasarımın yapılabilmesi bilgisayar teknolojilerinin kullanımı yanı sıra desen gücü, renk bilgisi ve üretkenlik unsurlarını da gerektirmektedir (İncearık, 2011: 15-16).

Grafik tasarım alanında olumsuzlukların önüne geçilmesi amacıyla genç tasarımcıların eğitilmesi gerektiği düşünülmektedir. Tasarımda görsel anlatımlar aracılığıyla, soyut öğelerin farklı biçimlerde yorumlanarak, izleyicilerde farklı duygular uyandırılması sağlanabilir. Bunların yanı sıra yaratıcılık ve izleyicilerle etkili bir iletişim yolunun bulunması gerektiği önerilmektedir.

(32)

1.3.1. Grafik Tasarımı Oluşturan Öğeler

Bir grafik tasarımın oluşturulmasında uygulanan temel öğeler bulunmaktadır. Bu öğeler şu şekilde sıralanabilir:

Çizgi: Grafik tasarımın çizgi unsuru “düz-kıvrımlı”, “ince-kalın”, “kesik-sürekli” özellikleriyle belirli mesajlar iletme yeteneğine sahiptir. Örnek olarak yatay çizginin durgunluk, sakinlik ve sağlamlık niteliklerini aktarabildiği belirtilmektedir. Düşey çizginin kullanımı ise, hareketlilik yaşam ve canlılık olarak görülmektedir. Ortaya konulan tüm tasarımlar, bu çizgilerin birleşmesi sonucunda oluşmaktadır.

Renk: Renk unsuru nesnelerin yoğunluk kazanması ve düşüncelerin simgeleştirilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Renkler de çizgilere benzer şekilde farklı mesajlar iletmektedir. Algıda genişleme ve yayılma özelliği de göstermektedirler.

Doku: Dokular, eserlerin yüzeylerini oluşturmaktadır. Yüzeylere dokunulduğu zaman bireylerde farklı duygular uyanabilmektedir. Bir yüzeydeki dokuda tekrarlara dayanan bir düzenin bulunduğu bilinmektedir. Grafik tasarım çalışmalarını ön plana çıkaran bu özellik zeminde kullanılan dokulardır.

Biçim-Form: Biçim; çizgi, renk ve diğer yüzey unsurlarının etkileşimi sonucunda oluşmaktadır. Renklerin açıklık ve koyuluk özellikleri ele alınarak tasarımdaki biçimler meydana getirilmektedir. Sanat eserinde daima bir biçimlendirme mevcuttur. Biçimlerin bir bölümü geometrik düzende diğer bölümü ise serbest halde bulunabilir. Grafik tasarımcı, özellikle ambalaj tasarımında geometrik biçimlerden yararlanmaktadır. Hacimli ve lekesel olan bütün biçimler de formu oluşturur. Algılanmalarında genişleme ve yayılma özelliği gösterir.

Ölçü: Her nesne bir ölçüye sahiptir. Ölçü, büyüklük veya gelişme düzeyi ile nesnenin karakterize edilmesini sağlamaktadır. Bir grafik tasarım çalışması, ölçülü görsel elemanların bir arada bulunmasıyla meydana gelmektedir. Ölçülerin artışı ile etkileyicilik ve algılanabilirlik de artmaktadır.

Yön: Bir grafik tasarım çalışması üzerindeki noktalar ve çizgiler, değişik noktalara yönelerek hareket oluşturmakta ve yön belirlenmektedir. Grafik tasarımcı, vereceği mesaj doğrultusunda bu hareketi yönlendirmektedir.

(33)

1.3.2. Grafiksel Bakımdan Tasarım İlkeleri

Tasarım eğitimi, öğrenciden yaratıcı sürecinde her defasında farklı araç gereçlerle yeniden inşa edebilmesini ve donanımlarının gelişimini bekler. Sanatın dilinin anlaşılabildiği düzeyde sanat kavranır ve bundan zevk alınır. Grafik sanat eserinin oluşması için tasarım ilkelerini iyi bilip, bir arada kullanılması önemlidir.

Denge: Denge ilkesi, görüntü alandaki görsel estetik unsruların veya objelerin birbirlerini tartması biçiminde yapılan düzenleme olarak tanımlanmaktadır (Kaplan, 2015: 25). Bir tasarımda denge unsuru verilmelidir. Aksi takdirde, eser beklenen etkiyi yaratamaz. Hareketli unsurların dengeli bir şekilde dağılımı eseri ortaya çıkarır. Görsel olarak dengeleme aynı oranda dağıtılmışsa monotonluk ortaya çıkar. Bir tasarımda simetrik ve asimetrik denge kullanılabilir.

Simetrik dengeli çalışmalar günümüzün grafik tasarım uygulamalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Simetrik dengenin somut örneklerini doğada görebilmekteyiz. Örneğin insan gövdesi ve yüzü simetriktir. Broşür, kitap, dergide de simetrik denge uygulamalarını görebiliriz. Asimetrik denge de görsel unsurlar birbirine benzemez ve eşdeğer değildir. Bu düzen asimetrik dengeyi oluşturur. Asimetride, büyük nesnelerin, küçük nesneleri ezmesiyle bütünlük sağlanmıştır. Tasarımcı, gerektiği zaman dengelerle oynayarak ilgi çekmeye çalışmalıdır. Bu bilinçli bir seçim olmalıdır.

Orantı: Oran-orantı, görsel tasarımda yer alan belirli unsurların kendi aralarında ve bütünle olan ilişkisi ile ilgili olup, bir kompozisyondaki unsurların birbirleriyle ve kompozisyonla olan boyutsal ilişki olarak tanımlanmaktadır (Tuna, 2003: 52). Grafik tasarımcı, iki ya da daha çok sayıda görsel unsuru, tasarımında birleştirirken mutlaka bir orantı sorunu ile karşılaşır. Tasarım içinde vurgulanmak istenen mesaja göre görsel unsurlar ele alınır. Bazı tasarımlarda tipografik unsurlar, kimi tasarımlarda ise fotoğraf ön plana çıkmakta, kimi tasarımlarda da tasarım yüzeyinde bulunan beyaz boşluklar ön plana çıkabilmektedir.

Ritim: Grafik tasarımında görsel unsurların birbiri ile sağladığı uyumlu tekrarlamalar ile sağlanabilir. Hayatın her köşesinde ritim vardır ve bu heyecan uyandırarak insanı etkiler. Tasarıma baktığımızda monotonluk değil, ritim görmek isteriz. Hareket ve canlılık kazanan tasarım duygu verir, ritim ile süreklilik sağlanır (Bayrak, 2012: 22-23).

(34)

Bütünlük: Tasarım ilkelerinden dikkat edilmesi gerekenlerden biri de bütünlüktür. Tasarımda bulunan görsel unsurlar bütünlük oluşturacak şekilde bir araya getirildiğinde etkili olurlar. Birbirinden kopuk tasarımlar yarım kalmışlık hissi uyandırır. Hayatımızda da bütünlük arayışımız vardır.

Vurgu: Grafik tasarımda vurgulayacağımız görsel unsurun vurgulama yöntemleri denenmelidir. Vurgulama metotları arasında boyutun büyütülmesi, koyu tonların veya canlı renklerin kullanılması yer almaktadır. Vurgulamanın gerçekleştirilmesi amacıyla öne çıkarılacak unsurla arka planda kalacak unsur arasında yön, boyut, biçim, doku, renk, ton veya çizgi kontrastı bulunmalıdır (Gökaydın, 2002: 64-66).

1.3.3. Grafik Tasarımın Yaratıcılığa Etkileri

Grafik tasarımın ilk amacı, mesaj iletme ya da bir ürünü veya hizmeti tanıtmaktır. Grafik tasarım kavramı ilk defa 20. yüzyılın başlarında, basılarak çoğaltılmış, yüzeyi oyularak çizilen ve yazılan metal kalıplar için kullanılmıştır. İlerleyen dönemlerde teknolojinin gelişmesi ile birlikte bu kapsam genişleyerek grafik tasarım terimi, yalnızca basılı malzemeler için kullanılmamıştır. Kamerayla perdeye, videoyla ekrana aktarılan tüm görüntüler ve bilgisayar ortamında tasarlanmış görsel materyaller de grafik tasarım kapsamında ele alınmaktadır. Günümüzün grafik tasarımcıları, eski zanaatçılara göre baskı ve kaligrafi ustalarının geleneğini sürdüren sanatçılardır (Becer, 1997: 33).

İnsan emeğinin sonucunda meydana gelen doğal bir obje yerine bilgi ürünü olarak belirtilmektedir. Doğadan farklı bir objenin üretilmesi için bilgi ve teknik gerekmektedir. İnsanların araç-gereç ve yöntemler kullanarak ortaya koydukları objeler bilgi ürünü olarak pazar değeri taşıyan birer metadır. Bilgi, yöntem ve emek sonucu üretilen ve bilgi objesi olan meta da toplumsal değere sahip bir işlevdedir. Üzerinde emek yoğunluğu bulunan her meta “eğer güzelliğin değer ve kural yapılaşmasını da taşıyor ise, çok daha farklı nitelikte bir nesnedir” şeklinde değerlendirilmiştir. Bu farklılık, o objeyi bilgi nesnesi olmaktan çıkarmakta ve estetik kılmaktadır. Evrende bulunan pek çok sayıdaki estetik nesne de yüzyıllar sonrasında hala korunmakta ve varlıklarını sürdürmektedir (Atalayer, 1993: 36).

(35)

Grafik tasarımcı mesajı insanlara iletirken dergi, kitap, afiş gibi farklı iletişim materyalinden faydalanmaktadır. Grafik tasarımcı araştırmalarını bilgiye, bilgiyi de uygulamaya dönüştürmektedir. Yaratıcı birey tarafından üretilen estetik nesne, değer nesnesine dönüşmektedir. Bunun için çok iyi yetişmiş tasarımcılara ihtiyaç vardır. Yeni keşif ve bilgi tasarımcılar tarafından meydana getirilen bir gerçeklik olup, tasarım sürekli bir olgudur. Grafik tasarım eğitiminde bireylerin sanat algıları ve sanat üretimleri açısından gözle görülür bazı değişimler yaratılması amaçlanmaktadır.

Bir tasarımcının başarılı olabilmesinde “hayal gücü, yaratıcılık, zeka, kendine güven, sağduyu, kararlılık, sebat, pazar takibi, beceri, hassasiyet, ve olgunluk” unsurlarının gerekli olduğu savunulmaktadır (Wilcox, 2001: 16). Gelecek, bireylerin yaratıcılığına özgü eğitimine bağlıdır. Geçmişteki toplumların sahip oldukları tüm orijinal eser ve üstün yapıtlar yaratıcı düşünceye sahip insanların ortaya koyduğu çalışmalardır. Yapılan keşif ve icatlar yaratıcı kişilerin eserleri olmuştur. Bundan sonra yapılacaklar da onların eserleri olacaktır.

(36)

İKİNCİ BÖLÜM

(37)

2.1. GÖRSEL SANATLAR DERSİ UYGULAMALARININ GRAFİK TASARIM ÖĞELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Ortaokul öğrencileri, grafik tasarım çalışmalarında yaratıcılık ve ilerleme konusunda belirli problemlerle karşı karşıya kalabilmektedir. Konuya ilişkin ifadeler, kompozisyon unsurları gibi hususlarda örneklerin artırılarak gösterimi burada önem kazanmaktadır. Öğrencilerin yaratıcı unsurlar kullanmalarına yönelik düşünme yetisinin kazandırılması, uygulama çalışmalarında tasarım ilke ve unsurlarının kullanılması, sanatsal tekniklerle ifade hedeflenmelidir.

Grafik tasarımda uygulama süreçleri ürüne ilişkin veri toplamak, ürün üzerinde denemeler yapmak, farklı renk ve çizgilerle uyumu sağlamaya çalışmak olarak sıralanabilir. Belirtilen öğrenme sürecinde üç farklı davranış ortaya konmuştur. Bunlardan ilki emek, ikincisi değerlerle düşünmek, üçüncüsü de yapıtın bittiğine karar vermektir. Burada öğrenci, ürünü ortaya koymak amacıyla bir emek harcamakta, deneme-yanılma tekniğiyle çalışmasını ortaya koymaktadır. Bu noktada sanatın unsurları ve ilkeleri devreye girmekte ve emekle birleşmektedir. Grafik tasarım ürününün oluşturulmasında araştırma, bilgi toplama ve farklı deneyimler yaşama söz konusu olup, yeni düşünce biçimleriyle karmaşık öğrenme süreci sürdürülmektedir.

Ürün tasarımlarının belirlenen amaç doğrultusunda şekillendirilmesi, nokta, çizgi, şekil, biçim, doku, renk gibi elemanların uyum içinde kullanılması gereklidir. Bu koşulları dikkate alan öğrencilerin konuya daha bilinçli yaklaştıkları söylenebilir. Tasarım unsurlarının grafik tasarımda nasıl kullanılacağını öğrenen öğrenci, seçicilik geliştirerek daha hızlı sonuçlar alabilir. Grafik tasarım, uygulamanın yanı sıra düşünmeyi ve kavram üretmeyi de zorlayan bir alan disiplinidir. Tasarım öncesinde grafik dilini anlamak ve uygulama yöntemlerini öğrenmek gereklidir. Temel tasarım derslerinde öğrenciler biçim bozma, başkalaştırma, nesneler arası ilişki kurabilme özellikleri ve soyutlama becerisi kazanmaktadır. Görsel biçimlendirme öğelerini kullanarak çizgi, doku, renk, leke kavramları ile çalışmalar yapar.

2.1.1. Nokta Çalışmaları

Bu çalışmalarda nokta unsuru önceliğe sahip olup, diğer elemanlara bir hareket kazandırmaktadır. Boyutsuz tasarım unsuru olan noktanın özellikleri arasında sık,

(38)

seyrek, büyük, küçük, dağınık, planlı olma bulunmaktadır. Ayrıca noktalar yan yana gelerek çizgi, eşit aralıklarla kullanılarak yüzey oluşturmak amacıyla da kullanılabilmektedir.

Bir yüzeydeki noktaların sayısının artışı ile etkileri de farklılık gösterir. Yalnız başına kullanılan bir nokta durgunluğu simgelerken, sayısı artan noktalar dinamizm ve karmaşaya neden olabilir. Yan yana gelen noktalar birbiriyle etkileşime geçmekte ve çizgisellikten lekeselliğe bir geçiş gerçekleşebilmektedir. Noktanın ikinci bir nokta ile buluşması durumunda kompozisyon ilkeleri başlamaktadır. Nokta, bulunduğu yere göre noktadır. Örnek olarak evren içerisinde dünya da bir noktayı temsil edebilir. Nokta, renk açısından gri imajı vermektedir. Noktaların, büyüklük küçüklük farkları, ışık ve renk değişiklikleri, yan yana gelişlerinde aralık ve sıralanış farklılıkları zengin görsel etkiler elde edilmesine olanak sağlar. Yüzeylerde sık ya da seyrek olan noktalar açık-koyu etkisi yaratmaktadır. Merkeze doğru sıklaşan noktaların birleşme veya toplanma, merkezden seyrelme gösteren noktaların ise dağılma ya da patlama etkisi yarattığı bilinmektedir. Noktanın yüzeyde yön değiştirerek sıklaşıp seyrekleşmesi hareket etkisi gösterir.

Öğretmenin verdiği bilgiler doğrultusunda, öğrenciler noktayı bazı yerlerde sık ve seyrek kullanarak yüzey içine araştırmalar yapmışlardır. Resim 2.1 ve Resim 2.2’de görülen çalışmalar, İzmir Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı Ortaöğretim kurumunda görev yapan İzmir Bozyaka Ortaokulu Görsel Sanatlar öğretmeni tarafından yaptırılmış, grafik tasarım eğitimi alan, 13 yaş ortaokul öğrencilerinin çalışmalarıdır. Resim 2.3 ve Resim 2.4’te görülen çalışmalar ise İzmir Bornova Ortaokulu, görsel sanatlar dersinde grafik tasarım eğitimi alan, 13 yaş ortaokul öğrencilerinin çalışmalarıdır. Bu çalışmalarla öğrenciler grafik tasarımla düşünmeyi ve kavram üretmeyi zorlayıcı aktiviteler yapmış olurlar. Bu konuda öğrencilere farklı örnekler gösterilmiştir.

Resim 2.1 ve Resim 2.2’de küçük noktalar yan yana gelerek birbirleriyle bağlantıya girmişler ve bu bağlantı bazen çizgiselliğe bazen de lekeselliğe dönüşmüştür. Noktanın yanına ikinci bir nokta geldiğinde kompozisyon ilkeleri başlamıştır. Resim 2.3 ve Resim 2.4’te ise, büyük çizgisel noktalar, yan yana getirilerek, uyum yakalanmış, kompozisyon oluşturulmuştur. Nokta çalışması renkle ilişkilendirilerek denenmiş, bu da öğrenme sürecinin parçasını oluşturmuştur.

(39)

Resim 2.1: Öğrenci Nokta Çalışması, Yaş:13

Resim 2.1 ve Resim 2.2 sırasıyla renkli ve siyah beyaz kara kalem çalışmalarını temsil etmektedir. Resim 1’de dairelerin dışında doku verilerek hacim verilirken, Resim 2.2’de yer alan karakalem çalışmasında dairenin içerisinde doku verilerek hacim verilmeye çalışılmıştır. Resim 1’de sarı rengin kullanılması ile diğer dairenin arka plandan öne doğru geliş izlenimi verilmiştir. Resim 2.2’de ışık-gölge uyumu ve açık-koyu lekelerle üç boyutlu bir etki oluşturulmuştur.

Resim 2.3 ve 2.4’te birçok renkli dairenin iç içe geçerek veya yan yana konularak uyumlu ve çarpıcı bir etkiye sahip oldukları görülmektedir. Açık renklerin ağırlıklı olduğu çalışmada, noktaların farklı boyutlarda kullanılarak soyutlamaya

(40)

gidilmiştir. Yüzeyde noktaların daha sık kullanılarak koyuluk verilirken, yüzeyden uzaklaştıkça noktaların seyrelerek tasarıma açıklık etkisi verilmiştir. Çizgiselden ziyade lekesel çalışma özelliği gösteren tasarımlarda, iki resmin bir arada değerlendirilmesi ile bir ritmin varlığından bahsedilebilir.

Resim 2.3: Öğrenci Nokta Çalışması, Yaş: 13

(41)

Resim 2.5 ve Resim 2.6’da görülen çalışmalar ise, İzmir Karşıyaka Ortaokulu, görsel sanatlar dersinde grafik tasarım eğitimi alan, 12 yaş ortaokul öğrencilerinin çalışmalarıdır.

Resim 2.5: Öğrenci Nokta Çalışması, Yaş: 12

Resim 2.5’te Türk bayrağının pullar aracılığıyla, Resim 2.6’da grafon kâğıdı ve şablon baskı kullanılmasıyla tasvir edildiği görülmektedir. Bu çalışmalarda noktaların farklı materyaller kullanılması ile ortaya çıkarıldığı, örnek olarak grafon kâğıdının küçük parçalar halinde koparılarak yuvarlanması ve yan yana yapıştırılması yoluyla çalışmaların ortaya konulduğu gözlemlenmektedir. Üç çalışmada da bayrak dokusunun belirtilen materyaller ile oluşturulduğu, ay ve yıldızın ise bu materyallerin yapıştırılması veya şablon baskısı sonucu kendiliğinden ortaya çıktığı söylenebilir.

(42)

Sonuçta öğrenci, sanatsal bir çalışmayı yaparak büyük bir çaba ve emek harcamış ve süreç içerisinde de grafik tasarım uygulamalarını deneme-yanılma yöntemiyle düşünerek oluşturmuştur. Görsel biçimlendirme öğelerinden noktayı kullanarak çeşitli grafik tasarım uygulamaları yaptırılabilir. Ayrıca farklı materyallerin kullanılarak nokta çalışmalarının ortaya konulabileceği öğrencilere aktarılmış olmaktadır.

2.1.2. Çizgi Çalışmaları

Tasarımlarda çizgi, yalnızken yüzey ya da hacim etkisine sahip değildir ancak bulunduğu konuma göre belirli yollar takip eden ince uzun bir elemandır. Çizgi, bir noktanın verilen doğrultudaki uzantısı olarak tanımlanabilir. Tasarımlarda kullanılan çizgilerin niteliği, çizginin farklı kalınlıklar ve tonları aracılığıyla çalışmaya hem hareket hem de dinamizm sağlamaktadır.

Öğretmenin verdiği bilgiler doğrultusunda, öğrenciler çeşitli kalınlıktaki resim kalemlerini kullanarak serbest özgün çizgi çalışmaları yapmışlardır. Resim 2.7 ve Resim 2.8’deki görseller İzmir Bozyaka Ortaokulu, görsel sanatlar dersinde grafik tasarım eğitimi alan, 13 yaş ortaokul öğrencilerinin çalışmalarıdır. Çalışmalarda da görüldüğü gibi çizgi kompozisyon içinde yapıta birlik bütünlük kazandırmıştır. Çizgiler bazı yerlerde kalın ve kuvvetli çizilerek formlar ele alınmıştır. Çizgilerin bu şekilde kalın ve kuvvetli çizilmesi ile Resim 2.7’de yapraklar, Resim 2.8’de elma soyutlanmıştır. Resim 2.7’de yaprak formunun içerisinde kırık, ince ve kesik çizgiler yaprağın iç dokusunu anlatmaktadır. Resim 2.8’de elmanın dış kabuğunda kullanılan kalın ve koyu çizgilerle iç kısmında kullanılan ince çizgiler, elmanın iç ve dış bütünlüğünün ayırt edilmesine katkıda bulunmuştur.

(43)

Resim 2.7: Öğrenci Çizgi Çalışması, Yaş: 13

Resim 2.8: Öğrenci Çizgi Çalışması, Yaş:13

Çizgi çalışması yapamayan öğrenciler için çeşitli kalınlıktaki resim kalemleri kullandırılarak serbest elle özgün çizgi çalışmaları yaptırılabilir. Düz ve dairesel çizgi denemeleri ile serbest çizgi denemeleri yaptırılabilir. Yöntem olarak, gösterip yaptırma, anlatım, gözlem, inceleme uygulanabilir. Sanat eserleri üzerinde kullanılan çizgi çeşitleri inceletilip, tartışılabilir. Teknolojiden faydalanılabilir. (Videodan çizimler vb).

Resim 2.9 ve Resim 2.10’da görülen çalışmalar, İzmir Bornova Ortaokulu, görsel sanatlar dersinde grafik tasarım eğitimi alan, 13 yaş ortaokul öğrencilerinin çalışmalarıdır. Tasarımlarda kullanılan çizgi niteliği düz ve kıvrımlı, kalın ve ince, sürekli ve kesik, keskin özelliklere sahiptir. Bu da çalışmaya hareket ve dinamizm katmıştır. Resim 2.9 ve 2.10’da sürekli ve keskin çizgiler kullanılarak binaların

(44)

oluşturulduğu, yapıların içerisinde de düz ve hareketli çizgiler kullanılarak çalışmalara dinamizm kazandırılmıştır. Arka planda yer alan mavi ve turuncu renkteki kıvrımlı çizgilerin çalışmaya hareket kattığı ve oluşturulan yapıların ön planda kalmasını sağladığı belirtilebilir. Tüm binaların farklı sıklıktaki çizgilerle oluşturulması, çalışmaların monotonluktan kurtulmasını ve binaların birbirinden farklı kılınmasını sağlamıştır.

(45)

Resim 2.11 ve Resim 2.12’de görülen çalışmalar ise, İzmir Karşıyaka Ortaokulu, görsel sanatlar dersinde grafik tasarım eğitimi alan, 13 yaş ortaokul öğrencilerinin çalışmalarıdır. Tasarımların amaca uygun biçimlenebilmesi için grafik biçim ifadelerinden olan çizgi elemanı uyum içinde kullanılmıştır. Bu temel noktaları göz önünde bulunduran öğrenci, alanına daha hakim olmuş ve konulara daha bilinçli yaklaşmıştır. Öğrenci temel tasarım öğelerinin grafik tasarımdaki yerini görüp, sonraki dönemler için altyapı oluşturmuştur.

Resim 2.11 ve 2.12’de çizgilerin çok sık ve ince-kalın şekilde kullanıldığı görülmektedir. Resim 2.11’deki tasarımda kıvrımlı çizgiler, Resim 2.12’de ise düz çizgiler tercih edilmiştir. Her iki çalışmada da, tasarımların bir bütün olduğu ancak çalışmanın iç içe geçmiş düz ve yuvarlak çizgiler ile birden fazla çizginin de ele alındığı gözlemlenmektedir. Bu durum, farklı çizgilerden oluşan parçaların yanı sıra bir bütünlük etkisi vermektedir.

(46)

2.1.3. Leke Çalışmaları

“Yüzeyleri, herhangi bir malzeme ile örterek; renk, doku, ışık-gölge, ölçü, geometri, derinlik olarak ifadelendirmenin tekniği lekedir. Tamamen algısal bir anlatım öğesidir. Leke, biçimlendirmenin, hacimlendirmenin, derinliğin anlatım tekniğidir. Nokta sıklıklarının oluşturduğu, yüzeysel görünüşlerin algısı lekedir. Işığın, rengin, dokunun, derinliğin ton değeri olan leke, plastik yapıyı göstermenin en etkili anlatım öğesidir. Pürüzsüz lekeler, yüzeyin düz olarak örgülenmesidir. Dokusal lekeler, yüzeyin doku yapısını veren, darbeli veya yedirmeli tekniklerdir. Çizgisel lekeler, yüzeyin çizgilerle örgülenmesidir. Noktasal (Puantilist) lekeler, yüzeyin noktasal darbelerle örgülenmesidir” (Gençaydın, 1993: 77).

Resim 2.13 ve Resim 2.14’te görülen çalışmalar, İzmir Bornova Ortaokulu, görsel sanatlar dersinde grafik tasarım eğitimi alan, 12 yaş ortaokul öğrencilerinin çalışmalarıdır. Öğretmen leke konusunu anlatarak ve grafiksel uygulamasını yaptırarak, öğrencide yaratıcı kazanımlar sağlamıştır. Rastlantısal leke çalışmaları ile öğrencinin düş gücü harekete geçirilerek kompozisyonlar oluşturulmuştur.

Resim 2.13 ve Resim 2.14’te büyük lekesel çalışmalarda siyah-beyaz etkisi verilmiştir. Ön ve arka plandaki ağaçların açık/koyu etkisiyle orman tasvirine derinlik katıldığı görülmektedir. Özellikle Resim 2.14’te arka plandaki ayın beyaz, ağacın siyah olarak ele alınması bu derinliği daha fazla hissettirmektedir. Burada bir leke çalışması ile öğrencinin grafik tasarım yapabileceği görülmektedir.