' j t
-FRANSA ClMR^RBA-FANLARI
Cumhurbaşkanlığına s e ç ile n le r in 4*ü Senato Başkanlığından, 2*s i Meclis Başkanlığından, 3*ü Başbakanlıktan bu makama g e t ir ilm iş le r - d ir •
~ *
Cumhurbaşkanlarından 7*s i i s t i f a su retiyle a yrılm ış, normal süresini ikmal edenlerden 4*ü tekrar s e ç ilm iş tir •
Cumhurbaşkanlarından 2*s i , daha sonra Baş bakanlık görevinde bulunmuş ve a s ıl hizmet le r in i bu görevlerde gösterm işlerdir •
İh tisas ve esas mesleklerine göre cumhurbaş kanları arasında hukukçular,adet it ib a r iy le , başta gelmektedir •
Cumhurbaşkanlarındân General De Gaulle, bu görevde iken memleketimize gelmiş,büyük say g ı ve sevgi görmüştür. Pompidou Başbakan
iken, Paul Desehaııel Meclis Başkanı s ı f a t i y - le Sultan Abdülhamid’ in m isa firi olarak, Ma reşal Mac Mahon Sultan Mecid tfevrin.de Kırım muharebesine katılmak üzere binbaşı iken,ül- kemizi ziyaret etm işlerd ir •
Yazan * T a h a T O R O S
Bu pazar, Fransada Cumhurbaşkanı seçimi var . E liza Sarayına kimin g ireceğ i b e l l i olacak . Bugün Fransada yeni b ir cumhur başkanı s e ç ilirk e n , bu sütunlarda Hürriyet Rejiminin b eşiği olan bu ülkenin, geçmişteki yö n eticilerin e kısaca b ir göz atalım .
1789 Fransa Büyük İh tila lin d e n bugüne kadar, Fransa- daki Cumhuriyet R ejim lerin i beş devre içerisin d e uıütalea etmek mümkündür Bu d e v re le ri, aşağıdaki şekilde ö z e t le y e b ilir iz :
2
-I - . -m îY m (1792-1804)
Bu devrede Cumhurbaşkanı yoktur . Büyük ihkilaptan sonra yöne t i c i l e r arasındaki didişme kanlı o la y la rla kapanmış ve d ev letin id a re s i, üç k işin in elin e b ıra k ılm ış tır . Baha sonra D irectoire İdaresine de
Napolyon Bonapart*ın e l i y le nihayet v e r ilm iş t ir . Bu su re tle , 1804 y ı lında, I . Napolyon imparator ila n olunmuştur •
i l * ClîMHUrttYnT (1804-1870)
Bu devreyi üç kısımda mütalea etmek uygun o la c a k tır :
1, (1804-1848) Bu devrenin adına Cumhuriyet demek ca iz d e ğ ild ir , Çünki Napolyonun imparatorluğu sırasında memleket , maceralı b ir yönetime saha olmuş., halk eski kral ailesinden , Louis P h ilip p e’ i k r a llığ a g e t ir m iştir , Nevar ki , 1848 i h t i l a l i i l e , cumhuriyet şekline tekrar dönülmüş tü r •
2, (1848-1851) Napolyon Bonapart'm yeğeni , ay m. zamanda b ir in c i karısın ın torunu olup daha sonra Fransaya imparatorluğu getirecek olan I I I , Napolyon, Mebusluktan evvela Cumhurbaşkanlığına s e ç ilm iş tir , t)ç se ne bu v a z ife y i ifa e ttik te n rsonra amcasının halk arasındaki yaygın şöh retinden faydalanarak , 1851 y ılın d a referanduma başvurmuş ve imparator luğunu ila n e tm iş tir ,
3, (1851-1Ö70) Devresi III.N ap olyon ’ un imparatorluk y ı l l a n d ı r k i, Almanların Fransa topraklarına girm eleri ve imparatorun e s ir olması i l e
nihayete erm iştir , Fransızların bu arada şuurlu b ir i u t i l a l l e , bu dev reye son verm eleriyle I I I , cumhuriyete g ir ilm iş t ir .
I I I * CUMHUR!YET (1871-1940)
Fransada sürekli cumhuriyet devresi, 1871 yılından boşlar , İlk cumhurbaşkanı 74 yaşında bu göreve seçilen , Adolphe Thierfe (1796-1877)' d ir . T n iers 'in o sıralarda m illi b ir kahraman derecesindeki şöhretinin * sebebi, 1870 muharebesinde Alınanlara mağlup olan Fransayı , sulh masa sında üstün başarıya kovuşturan h izm e tle rid ir ,
Aslen avukat, gazeteci ve tarih b ilg in i olan Thiers , Fransa ih t i l a l tarih ine a i t 10 , konsüllük ve imparatorlu! tarihine dair 20 eser verm iştir . Fransada ku rtarıcı olarak cum urbaşkanlığma getirilm esine rağmen , normal müddetini tamamlamadan vazifesinden adeta düşürülmüştür •
Yerine seçilen Mareşal Mac-..a .on , Kırım muharebesi kahramanların dandır . 7 y ı l l ı k normal süreyi dolonrmadun cumhurbaşkanlığından i s t i f a e tm iş tir ,
Aslen avukat olan lu le s urevy (1807-1891) cumhurbaşkanlığına s e ç ild iğ i zaman , pek y a ş lı id i . Fransada , 7 y ı l l ı k cumhurbaşkanlığı süresini doldurduktan sonra bu göreve tekrar seçi len ilk cumhurbaş kanıdır . 1Ş79-1887 y ılla rın d a k i başkanlık vazifesinden, 80 yaşını aşarken i s t i f a e t t i r i l m i ş t i r . is tifa s ın a sebep , paraya çok haris olan, I n g iliz t s ı l l ı damadının bazı maddi menfaatlerle i l g i l i tutumu dur •
- 3
-Yeriae seçilen Carnet, b ir mühendistir • Lyon şehrinde bir mera sime iş tira k e t t i ğ i sırada , 24 Haziran 1894 tarihinde , b ir İtalyanm bı çağı i l e nayatı son bulmuştur . Fransanın çok temiz ve eski b ir ailesin e mensup olan Carnot:un ölümü derin b ir üzüntü yaratm ıştır •
Fransada genç yaşta cumhurbaşkanı olan tek adam , Casimir P é rie r (1847-1907) d ir . Curahurbaşkanlığı görevi 1894-1895 arasında 1 .5 y ı l sür müştür „ Meclis Başkanlığından Cumhurbaşkanlığına seçilm iş bulunan P é r ie r . Anayasanın kendisine ta n ıd ığ ı y e t k ile r i k ifa y etsiz bulduğundan , i s t i f a etm iş tir *
L ir iş ç i çocuğu iken, Bahriye N a zırlığ ın a kadar yükselen F élix Faure Cumhurbaşkanlığına seçild ik ten sonra , k ib ir ve azametinden yanına yanaşılmaz b ir tutum iç e ris in e düşmüş , bohem hayatına dalm ıştır . Ni
tekim Co édie-Fransaise a k tristlerin d en b irin in yatağında . kalp sek tesinden ölüverm iştir •
Aslen avukat olan Senato -başkanlığından Cim hur başkanlığına s e ç i len Emile Loubet , 1899-1906 normal süresini ikmal edip saraydan a y r ı lırk en , halkın coşkun g ö s te r is iy le karşılaşmış , İsra rla ra rağmen , ik in i kerre ad aylığın ı koymamıştır «
lin e Senato Başkanlığından Cumhurbaşkanlığına seçilen Arman F a llie r e s , Fransız m izahçılarının ilham a ld ı ı b ir tip olmuştur . ¿híyük b ir ç i f t l i k sahibi ve arap im alatçısı olduğundan ( 1906- 1913) y ı l l a r ı arasındaki vaktinin çoğunu bu iş le r e vermesi tenkit konusu ya p ılm ış tır • Hele opera ve tiya trolard a koltuğunda , horlayarak uyuklaması
i l e Fransız mizahçılarına çok açık verm iştir .
... Raymond Po i acare , meşhur b ir avukattır , B irin c i Dünya Savaşı nı, n ş ö h re tli simalarından olan Poiucaré , Cumhurbaşkaalığı süresini ( I 913- I 92O) tamamladıktan sonra , politikadan çek i 1mişse de , Fran
sa nm s ık ış ık anlarında ve bilhassa Franktın teh lik e g e ç ir d iğ i ucalarda ve »y r ıc a Almanlara karşı uygulanacak p olitik an ın tesb itied e , Başbakan
lık görevine ç a ğ rılm ış tır . Poincuré , Cumhurbaşkanlığı yaptıktan sonra , ik i defa Başbakanlık koltuğuna oturmuş vs en büyük hizm etini bu sıralarda yapm ıştır .
Paul Deschanel, aktörlüğe özenen b ir hatip olarak meclise girmiş , b ir ü.ddet Bakanlık yaptıktan sonra Cumhurbaşkanlı ına se i 1 i l i ş t i r .
Ancak hususi hayatı , aşk maceralarıyla dolu olduğundan , çalışm aları asabi buhranlar içerisin d e geçm iştir . Bitek im , Paristen N iş e ‘ giderbe n ,x yataklı vagonun penceresinden pijam alı olarak gece y a r ıs ı fır la tılm a s ı ve bunda kadın parmağının bulunduğu s ö y le n t ile r i, yapılan tahkikatı h a y li uzatm ıştır •
H itabetteki kudreti, kendisini, Akademi Fransaze aza s e ç tirm iş tir. Paul Deschanel , Fransa Meclis Başkanı iken , İstanbula gelmiş , % Sultan Abdülhi.mid* in m isafiri olmuştur .
Hukukçu olan AlexEndre M illerand, Başbakanlıktan Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturmuştur . Ancak Fr&ns&daki parti kavgaları yüzünden , hükümet kurulması mümkün olamayınca , görevinden a y r ılm ış tır .
Büyük çoğualu u la t o lik olan F ransızların protestas olan tek cum hurbaşkanı (1924-1931) Gaston Doumergue*dir . Fransadaki p a r tile r arasındaki
mücadeleden sol tarafa meylederek koltuğunu sağlamış , daha sonra tamamen sağcı olmuştur •
Fakir b ir köylünün çocuğu iken i ş ç i l i k yaparak t a h s ilin i tamamlayan Paul Doumer, Fransanın daima >ürmetle ysd etti i de, e r l i b ir diplom attır . B irin c i Dünya Savaşında 4 oğlu cephelerde ölmüş olmasına rağmen, göster
d iğ i metanet Fransızların hayranlığını top lam ıştır . 1931-1932 y ılla rın d a Cumhurbaşkanlığı gö re vin i yapan Paul Doumer* in ölümü de çok iıa zir olmuştur. Bir kitap sergisinde, b ir Rus göçmeninin suikastına kurban g itm iş tir .
Senato Başkanlığından Cumhurbaşkanlığına seç ilen , normal süresini doldurduktan sonra bu göreve tekrar intihap olunan A lbert Lebrun, İk in c i Dünya Savaşı sırasında dünyanın b e lli başlı s ima l a n adandı . Nevar ki , Alroanl rm s a ld ır ıs ı karşısıud çöken Fransayı kurtarmak jç in , hükümetin
başına eçen Mareşal Pétain tarafından b ir cumhurbaşkanına lüzum olmadığı gerekçesiyle ta s fiy e e d ilm iş tir . Bu tarihten Fransanın îurtuluşuna kadar geçen askeri yönetim , normal cumhuriyet yönetimi sayılmadığından, burada yer verilm em iştir .
İk in c i Dünya Savaşının nihayete ermesinden sonra, 13 Ekim 1946
tarihinde, yapılan referandum üzerine Fransada IV. cumhuriyet ’başlamıştır . IV . CUMHUR1YET (1946-1958)
IV. cumhuriyetin ilk Başkanı (1947-1954) s o s y a list p a rtis i Baş kanı Vincent A u r io l'd ır .
René Cort.y ise 11-23 Aralık 1953 tarih lerin d e yapılan Cumhurbaş kanı intihabında ancak 13* turda kazanabilm iştir .
Bu tarih lerde is tik r a r s ız hükümetler ve bilhassa, 13 Mayıs 1958 tarihinde, Cezayirde gen erallerin isyan iyle başlayan h areketler, Fransada iç kaynaşmaları artırdığından , ou kargaşalığın önlenmesi amaçiyle General De Gaulle, köyünden vazifeye çağrılm ış ve kendisine Başbakanlık t e k l i f e d il m iştir .
General De Gaulle, yeni b ir Anayasa hazırlanması ş e r tiy le , görev almayı kabul etmiş ve 21 A ra lık 1958 tarihinde Cumhurbaşkanlığına intihap olunmuştur »
V - CiniflIIRİYET
General De Gaulle ün tekrar siyasi hayata dönmesi ve yeni Anayasanın kabulü i l e V. Cumhuriyet b a şl. nm ş sayılmaktadır . Hazırlanan yeni Anayasa, Cumhurbaşkanının y e tk ile r in i g e n işletm iştir . De Gaulle, y e t k ile r i geniş l e t i l ıdş Anayasadan sonra, s e ç ild iğ i Cumhurbaşkanlığını bütün gayretle
temsil etmiş, Fransanın itib a r ın ı arttırmaya ç a lış m ış tır .
Normal süresinden sonra da Fransızlar onu tekrar koltukta görmek istemiş ve De Gaulle Fransanın s ık ın t ılı günlerinde gürleyen b ir ses olarak Cumhurbaşkanlığına yeniden s e ç ilm iş tir •
Nevar k i, Fransanın bu t e r in i şahsiyeti ik in c i defa s e ç ild iğ i Cumhur başkanlığından i s t i f a ederek a y r ılm ış tır . 1969 haziranında yerine g e tir ile n De Gaulle'ün y e t iş t ir d iğ i Pompidou, du geçtiğim iz fv&H6^~ayında Ölmüştür .
Bakalım, Fransa bugün nasıl b ir d evlet başkanı seçecektir ?
E liza Sarayı > V. Cumhuriyetin ik in ci cumhurbaşkanını beklemektedir •
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
