v-'-V éJj-V
C U W rH U R fY E T50 YIL ONCE
éiiiiiiiiiimmiiiiiHimiiiiiiim Uim nilMIIIIIIIIIIIIIUHIIIIlllM
I Tiirkıyede yapılan
| ilk edebi anket
âııııımmımmıımmıınnmıııııııııııııım y a z a n . ^ ^ 'iıııııııııımmtHimıtınmiünımmımdFilozof Rıza Tevfik
suallere cevab veriyor
( 3 )
V .£
u b / * * * , ■ - . i ^ ■ W * • i , \ " T * * * ¿ ^ v ‘ e İ C ~ - ’■ * • ✓ _» * * t l i . <■ J t» ''** < i-*? *"'■ S ^ ‘ - - * « .«*.*< v~ /ı p i-**** ~ r * & y ' >' * ) • ; > \ . \< Q&&**&<>■ !*** •
>,* g*
„ t* * & * • * { • } * / , ' ,< <■> ^ r v * /f’* Î T ? ^ y'Af v
!
* V 1 ~>
' >
^ ;
** ¿„ / K .Ji/
‘ / v _ .Yarım asır önce Rıza Tevfiğin el yazısı ile verdiği cevablar Sair ve Filozof Rıza Teşfik,
anket-çimizin:
— E n çok sevdiğiniz romancımız? Ve:
— «En çok sevdiğiniz temaşa mü ellifimiz?» suallerini sadece manidar birer soru işaretile cevablandırmış Günahına giı-miyelim ama, bu su retle galiba:
— «Acaba bizde, fevkalâde takdire lâyık kudrette romancı ve temaşa müellifi de var m ı?...» demek iste miştir.
Ondan sonra, anketin karmaka
rışık sıralanmış sualleri ile üstadın cevabları işte aynen şunlardır:
— En sevdiğiniz diplomat? — Comte Cavur (1). — Bizde en sevdiğiniz nâsir? — Halide Hanım (2). — En çok sevdiğiniz şiir? — Bek çok var. Hangisini söyli- yeyim.
Türkçede (Sis) (3).
— Yabtencı dillerde en çok sevdi ğiniz roman
— Çnk okuramadım. Fakat
«res-Rıza Tevfik
surection» u (4) beğendim. — En çok sevdiğiniz musiki parça ları?
— Çok dinledim, fakat ehli deği lim ki farkedeyim.
— En çok sevdiğiniz opera? — Faust!
— En çok sevdiğiniz şarkı? — «Elâ gözlüm, süzülsün «çeşmi- mestin». O kadar lâtiftir ki!
— En çok sevdiğiniz lisan? — Kendi lisanım!
— En çok sevdiğiniz bediî sanat? — Musiki.
— En çok sevdiğiniz âleti musiki? — Keman.
— En çok sevdiğiniz tablo? — Gambeta’yı Meclisi Mebusanda nutuk söylerken arzeden tablo! (5)
— En çok sevdiğiniz renk? — Deli alacasını sevmem. Yanar döner rengi de sevmem. Açık renk olmalı...
— En çok sevdiğiniz çiçek? — Zambak!
— En çok sevdiğiniz koku? — Baharda çimenlerin muhassalai nağamatı.
— En çok sevdiğiniz şeker? — Çocuk değilim, pek sevmem! — En çok sevdiğiniz hayvan?
— Söyliyemem. Nezaketsizlik o-
lur.
— Ecnebi aktrisler içinde en güzel bulduğunuz?
— İnsan şaşırıyor: Hükmedemiyor ki!
— Durgun denizi mi, fırtınalı de nizi mi seversiniz?
— Fırtınalı.
— Güzellikle zekâdan hangisini
müreccah bulursunuz. — Zekâ.
— En çok sevdiğiniz erkek ismi? — Babamın ismi, ki Mehmeddir. — En çok sevdiğiniz kadın ismi? — Sevdiğim kadının ismi.
— Sizce, şimdiye kadar gelip geç miş insanların en büyüğü kimdir? — Bunu pek kestiremem: Çünkü türlü türlü kıyafetlerle gelmişler!
— Sizce ahlâk, neye istinaden ol malıdır?
— İnsaniyetin menafii müştereke-i maddiye ve maneviyesine.
— Sizce beşeriyete edilebilecek en büyük hizmet nedir?
— Ona menfaati hakikiycsini öğ retmektir.
— Dünyada bir gün hürriyet ha
kikaten teessüs edecek midir? — Herhalde bizim memleket hari cinde bir âlemde mümkün olsa ge rektir (6).
— Sizce, şimdiki insanların ruhla rı, ilk insanlarınkinden farklı mı dır?
— Benim dostlarım değişti: Öte kilerini bilmem...
— 'Sizce bir memleketi mesud ede cek tarzı hükümet nedir?
— Elbet bizimki değil! Başkala- rile de bir alâkam yok.
— Sosyalizm hakkında fikriniz? — İmkânsızlığın, hatanın en ü- midbahş olanı!
— Ne istersiniz?
— Şimdilik selâmet, ötesi kolay. — Nasıl ölmek istersiniz?
— Geç olsun da güç olmasın de rim.
— Sizi en müteellim eden şey ne dir?
— Tabiî şu sırada Edime mebusu oluşum (7).
— Sizce mânayı hayat nedir? — Şimdilik bence haraza ile ma raza. (Muaraza).
— Sizce dehâ nedir?.
— Hiç bir terbiyenin verem iyeceği bir kabiliyeti fıtriye.
— Gayei hayaliniz?
— Meşrebimce, mezhebimce ta
danı) olmak!
— Sizce bu dünyada en mukaddes olan şey nedir?
— Hukuk, ve haysiyeti beşer! — Ya şahsınız için?
— Namusum, ve ona esas olan ah kâmı itikadiyem...
— Sevdiğinizde bulmayı arzu e t tiğiniz fazilet nedir?
— Kabiliyeti muh-fıbet! — Ya dostunuzda? — Doğruluk.
— Sevdiğinizin kusuru size hoŞ görünür mü?
— Affolunur cinsinden olup da bir şivei nezaketle tececlli ederse, beğenirim bile.
— Kalbe hükmedilir mi?
— Hay hay: Fakat yolu vardır.
Ben onu biraz bilirim.
— Aşkm yaptırdığı çılgınlıkları
mazur görür müsünüz?
— Adamına, sinnine, tavrına göre..
— Meı-hameten muhabbeti ister
misiniz?
— Fıtretimde o kadar meskenet istidadı yoktur.
— Mesud etmek, veya rnesud ol
maktan hangisi sizi d.ıha ziyade
mesud eder?
— Herkesi mesud etmekten büyük saadet mi olur?
— Sevmeyi mi, yoksa sevilmeyi
mi tercih edersiniz?
— Hakikî manasile sevmek, en
asil gönüllerin imtiyazıdır: Sevebil mek isterim.
— Muhterisane aşkı mı. yoksa plâ-— A r k a s ı S a 5 Sû. I d e —
(1) Comte Casimir Cavur 1810-
1861. Memleketini derebeylik niza mından kurtarıp nisbî bir millî it
tihada kavuşturmuş olan İtalyan
devlet adamı.
(21 Halide Edib Adıvar olacak. (31 Tevfik Fikretin.
(4) Tolstoy’un dilimize «Basübadel mevt" ismile çevrilmiş olan eseri.
(5) Üstadın yakınları, beyaz sa kallarını «Gambeta» yı takliden u- zattığını söylerler. Fakat çok şükür ki, rahmetli ve sevimli şairimiz, onu taklid etmekte daha ileriye gitme miş: Zira Üçüncü Napoleon’u koğa- rak Üçüncü Fransız Cumhuriyetini kuranlar arasında bulunan ve M ar silya mebusluğundan Fransa başve killiğine yükselen bu sahiden büyük Fransız hatibinin bir gözü kördü!
(6) Diğer bazı cevablarında da
sezeceğiniz bu bedbinlik yalnız Rıza Tevfiğe hâs bir ruh haleti değildir. İleride göreceğiniz gibi, ankete ce vab veren diğer üstadların çoğu da memleketin durumu karşısında ol dukça karamsardırlar. Fakat, 47 yıl evvelki Türkiyenin içinde bunaldığı şartları tasavvur etmek, onları ma zur görmeğe kâfidir sanırım.
(7) Üstad. îttihadcılann ekseriyet te bulundukları Meclisi Mebusanda, teşriî vazifesini göremlyecek dere cede azınlıkta kalışına iizgıin ola cak: Nitekim, filozofluğu kadar peh- . livenlığı da dillere destan elan mu- ! halif şairimizi, sonunda zorla sus- 1 * * 4 5 6 7 tutmalarım, kudretile meşhur pa- j zuları bile önleyememişti!
50 Yıl önce
Tiirkiyede yapılan
ilk edebî anket
(4 üııcü sahlfeüeıı devam)
tonik olam mı müreccah bulursu
nuz?
— Şimdilik henüz birinci nevirde yim. Allah ömür verirse yakında
İkinciye de girerek kesbi kemal
edeceğim.
— Mustarib anlarınızda, bir dos tun refakatini yalnızlığa tercih eder misiniz?
— Hakikî ıstırablar teselliyet din- lemiyenlerdir. Ben de o gibi hâiâtı ruhiyede hiç kimseyi istemem, dü- | güımıek isterim.
— Yâd hakkında hissiyatınız? — Yâd, hayatı vicdandır. Nitekim ölüm, ebedî bir nisyandır.
— Sizce aşk nedir?
— Halli uğrunda herşeyi feda e t- j tiğimiz en dilferib muamma.
— Ya dostluk?
— Emzicei mütecanisenin bilâlâka i muahedei mütckabilesi.
— Güzellilk hakkındaki telâkki- I niz?
— Zünunun en nazarnüvaz, en dilâşup olam ...
— Ya zarafete ne buyurursunuz? — Zarafet bence, kibarlığın, taklid olunmaz bir hüneridir.
— Saadet, sizce nedir?
— Her türlü mevanie rağmen, in saniyete hizmet edebilmek, ve mü kâfatı maneviyesini telâkki edebi lecek kadar yaşamak!
— Ya felâket?
— Ölmezden evvel böyle bir ümi din öldüğünü görmek...
— Sizce cemiyete hayırlı bir in san olabilmenin şartları nedir?
— Hayır için istidad cibillidir. — Dünyadaki şahsi emeliniz ne dir?
— İnsanların hayırlısı olmaktır? — Dünyaya yeniden gelmek im kân dahiline girebilseyrii, ne olmak isterdiniz?
— Olanca kusurumla beraber ge ne filozof Rıza olarak gelmek is terdim.
— Tabiatin en fazla hangi anlarını seversiniz?
— Alelıtlak sebebi tercih göremi yorum: Hâleti ruhiyeme .âbidir.
— Aylardan hangisini seversiniz? — Tabiî balayım: Hiç olmazsa tat lıdır.
— Vaktinizi hangi meşgalelerle
geçirirsiniz?
— Kavga zamanı değilse, felsefe mütaleasile.
— Tahayyülü sever misiniz? — Acı tecrübelerin dairei hakikati haricinde hoş olur.
— En sevdiğiniz söz?
— «Her kimse, kendi âleminin pa dişahıdır!»
— En sevdiğiniz hikmet?
— Yârab ne eksilirdi deryayı rah - ; metinden, j Peymanesi hayata zehrab olmasaydı.
Âzadeser kahrdım âsîb-i derdü
gamdan, | Dünyaya gelmeseydim, ya ak lım ' olmasaydı! — Sizce en üstün fazilet? — Sözünün eri olmak. — En nefret ettiğiniz kusurlar?
— Yalancılık dediğim zaman hepsi j
İçindedir.
— İnsanın başına felâket getiren meziyet?
— Mum gibi doğru olmak! — Nerede yaşamak isterdiniz? — Kembricde, Darülfünun kütüb- haneslnde.
— Sizce emel edinilen şey, ele
geçtikten sonra kıymetini kaybeder mİ?
— Emel daima, insanın yed’i id raki haricindedir.
— Sizce tarihin en büyük vaka! aşkı nedir?
— Bizim efsaneden ibaret olan ta rihi şarkta, Mecnunun Leylâya aş kı.
— En beğendiğiniz halk sözü? — «Vur vuranın, kır kıranın, des tursuz bağa girenin, sopa silkmesin den olur ölümü!»
— Ve son olarak: Bu sualler İçin de beğendiğiniz varsa hangisidir?
— «Hangi hayvanı seversiniz suali parlaktır!»
