n-h. t)L
Il li =II II III II II IIl ll ltl ll Ili ll lll llIIIIIIIIIIIIIIIIIIHlfTIII!mU!flIIIIIII1IIIIlflllIIIIIIIIfn!ITfl>III!llfIIIIIIIIi=i(I3
i
E D E B İ K ONUL f i R
¡
IlllilllllllllllllllllllllllllllllllimillllllllllllllHIIII...IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIimilllllllllllllllllllllllll|flll
Kemal Tahir'in gerçek
anlayışı ve son romanı
ı ir h ikayeci o!a | ra k ed eb iy atı
m ızda çok faz la d ik k ati çekm i- yen K em al T ahir, «Sağırdere» (19551
r
Y a z a n :
Tahir ALANGU
u m a b ilm e n in ne soy b ir t e r s lik ve g e rçeğ e u y m ıy a n b ir h a y a l o ld u ğ u n u o r ta y akoy-rom anı ile göze çarptı. K öylüyü gözliyerek g erçek lerin i an latm ay a çalışan y a za rla rın içinde o zam ana k a d a r u laş ıla m ıy an b ir ölçüde, Ço ru m d o la y la rın ın gerçek yaşayışını işliyor, şe h irlid e n a y rı b ir toplum ve m oral düzeni içinde yaşıyaıı in sa n la rın k işilik lerin i tas v ir y o lu n d a ay rı b ir a n la tım tekniği ve özel b ir d ille o rtay a çıkıyordu. 1955- 1962 y ılla r ı arasm d a. d ağarcığında m alzem esi h azır olan ro m a n la rın d an b ir çırp ıd a 8 tan esin i y ay m lı yan K em al T a h ir’in, hem eser sa yısı, hem de T ü rk rom anına getir diği b ü y ü k ve yeni aşam a ile ge- çekçi rom anım ızda b ird en b ire ön ald ığ ın ı g ö rm üştük. İlk sırada Çan k ırı - Ç orum d o lay la rın ın k ö ylü gerçeğini kap sam ay a çalışan b ir se ri rom anı, on u n »köy gerçekçileri» a rasın d a sayılm asına, e se rle rin d e ki b aşk a ilin tile r ve d e ğ e rle r ü ze rin d e d u ru lm a d a n , k o n u la n bakı m m dan ay n ı sıra d an say ılan y a z a rla r araşm a k o n u lm asın a sebep o lm uştu. Am a ilk y a y ın lad ığ ı sı ra la rd a p ek fazla göze çarpm ıyan •E sir Ş eh rin tıısanlnrı» (1956) ro m an ın d an so n ra b irb iri peşin d en «Esir Ş eh rin M ahbusu», «Y orgun Savaşçı» ve »Yol A yrım ı» ro m an ların ı y ay ın lay ın ca, asıl kişiliği, rom anda yapm ak istediği b ü y ü k devrim b ü tü n yapısı ile o rtay a çık inişti. K em al T ah ir, ş e h irli ve k ö y lü insanım ızın evrim ini, yak ın geçm işin o la y la rı ve ş a rtla rı için d e d ev re d e v re e le a la ra k iki b ü y ü k k oldan b u g ü n e u laşm a ların ı, g ü n ü m ü z T ü rk iy e sin in gerçek leri ni. T arih i - sosyal gelişm eleri i- çinde a n la tm a , b ü y ü k b ir »ııehir rom an» yap ısın ı k u rm a am acını g ü d ü y o rd u . B alzac’m «İnsanlık Ko m edyası», Emi! Z o la’nııı «Rougon- M n q u art> lan gibi b ir çağı ku cak lıy aeak b ü y ü k b ir serin in adım a- dım k u ru lu ş u k arşısın d a b u lu n u y o rd u k . B ü y ü k şe h ir ve A n adolu in san gerçeğini iki b ü y ü k d a ire ha lin d e kucn k lıy acak rom an se rile ri nin tem elini iyice b e lli eden ilk ese rle ri g ü n ü m ü zü n »çağ açan» b ir rom ancısını iyice b e lli edecek ö lçü v e d eğ erd e o lm a ların a ra ğ m en, ü n ü n ü n ve taşıdığı anlam ın iyice b elirm esin in geç k alışı şaşı ; lacak b ir olaydır. B una k arşılık o n u n gerçekçi b ir rom ancı o lara k ay d ın ç ev re le rd e kazandığı b ü y ü k itib a rın a ğ ır ve sağlam b ir tem po ile geliştiği d e bellid
ir-O
n u n ta rih , to p lu m ve rom an evrim ini b irib irin e b ağ lay arak ele a la n b ir «düşünür» o lara k sağladığı itib a r k a d ar, yeni rom an ia rı ü zerin d e, X IX . y ü zy ılın Erim sız g erçek çilerin i a n d ıra n sü rek li çalışm aları ve a ra ştırm a la rı ile de bizde b en zerin e pek ra stla n m ıy a n b îr ö rn ek sa n a t adam ı kişiliğini o rtay a k o y m ak tad ır. Ö nem siz gibi g ö rü n en b ir a y rın tı ü zerin d e d e r lediği m alzem e yığını k ad ar, ele aldığı k o n u la r v e k işilerin o tu r d u k la rı to p lu m tem eli ve tarih sel ev rim leri ü zerin d e de tam b ir bi lim a n la y ışın a sahip o luşu, onu, ra stg ele gerçekçi rom ancıların sı rasın d an çık a rm a k tad ır. Osm an lı ve y ak ın d ev ir tarih i ve T ü rk top lu m u n u n b u g ü n k ü k u ru lu ş u n a bağ lı g e rçe k le r üzerin d ek i d erin gö rü ş ve an lay ışı, on u n ro m an ları na teo rik b ir tatsızlık verm ekten çok, k işile rin in rom anlık yaşayış v e d a v ra n ışla rın ın tem ele o tu ran ş a rtla rın ın iyice b elirlen m esin d e işe y a ram ak ta , bu rom an anlayışı da onu, titiz ve sü re k li çalışm ala ra g ö tü rm ek ted ir.K em al T ah ir, şekilci bir dinin çok yüzeyde k alan , gittikçe zayıf layan ve ters b irik m eleri etkileyi ci baskısı altın d a kalm ış, d e v le t ten ve dün y ad ak i gelişm elerden gelecek o lu m lu y o lla ra götürücü d uygu ve d ü şü n celerd en m ahrum , kendi ilk e l ve töresel yapısı için d e k a p an a rak ç ü rü y en k ö y ü n , dev rim le re yönelen ile ri b ir to p lu m u n yapışm a tem el o lara k aiınam ıyaca ğını, köy serisindeki b ü tü n rom an larm d a gösterm işti. Ş eh ir serisin den ro m an ların d a da k işilerin i, bü tü n vasıfları ile k ö y lü insanından ü stü n o lara k a n latışı, y azarın ken di zevkine ve d av ran ışın a bağlı b ir ö zellik veya sap lan tı da d e ğ il di. O nun, k ö ylü insanı ve şe h irli insanını iki k o ld an iki b ü y ü k ro m an serisi h a lin d e in celer v e ta n ım la rk en ortaya çıkan, ve b ü tü n ese rle rin i iki k a lın çizgi h a lin d e k arşı k a rşıy a g etiren b u k a rş ıtlı ğ ın ü z erlerin d e önem li d u rm a k ge rek iy o r. K ö y lü in san ın ı, genişlem e sine b ü tü n to p lu m g e lişm e le rin den dışa düşm üş, k a p alı ve don m uş y apısı içindeki ç ü rü y ü ş ü n ü a n la tırk e n , şe h irli in san ın a gelin ce, b ü tü n olum suz d av ran ışların ı g ö ste rm e k le b irlik te , sağlam y ö n leri v e ileriy e sıçray ışların a d ik k at le işaret etm esi, on u n ro m an a n lay ışın d a tem el b ir görüşe d a y a n m ak ta, to p lu m u n b ü tü n ileri geliş m ele rin in çıkış n o k tasın ı an cak şe b irlid e arad ığ ı g ö rü lm ek ted ir. O- n ıın bu g ö rü şü n ü bazı k im seler k ö y lü y ü sevm eyişine b ağ lam ak is tiy e b ilirle r. A m a b ir gerçekçi ola ra k o, k ö y lü y ü , ile riy e yö n elen T ü rk to p lu m u n d a b ir te k y erde g ü v e n ilir ve o lu m lu sa y m ak tad ır: Ş e h irliy le b irleştiği, onuıı ö n d erli ğiııi k a b u l ettiği, e r o la ra k a sk e r lik te su b ay k o m utası a ltın d a, o n u n etkisi a ltın d a b u lu n d u ğ u y e rle r de. O na göre T ü rk to p lu m u n d a u - m u t verici b ü tü n g elişm eler, ilk el ve tö rey e bağlı k ö y lü lü k te n k u r tu lu ş ta , T iirk iy en in k a lk ın m asın ın g erek tird iğ i yeni v asıfları kazana b ilm esinden so n ra b a şlıy acak tır.
B
ü y ü k k itle si k ö y lü o lan bir m em lek ette, ta rih ve toplum g elişm elerin in dışında k alm ış b u b ü y ü k k itle n in baskısı a ltın d ak i b ir ü lk ed e, ile ri ve u y g a r b ir basam ağa a tla m a n ın z o rlu k la rın ı, hangi n o k tala rd a d iren m ey le k a r şılaşacağım ızı çok iyi b ildiğinden, töreye sıkı sıkıya b ağ lan m ış k öyü, b u g ü n k ü yapısı ile sa v u n m an ın bir «gerçekçi» için m ü m k ü n o lam ı- yacağını çok iyi b ilm e k te d ir. B un d an d o lay ıd ır ki, ro m an ların d a , k ö y lü y ü an cak tö re d ışın d ak i y e r lerd e u m u t ve güven v erici vasıf 'a r la tas v ir e d eb iliy o r: E ğitim den g e çtiğ i, d e v le t v e k a n u n d ü z e n i ne iyice b a ğ la n a ra k şe h irliy e ko şu ld u ğ u , onun etk isi a ltın d a y ü rü dü ğ ü y e rle rd e. K em al T ah ir, bazı ro m an c ıla rın aksine, k ö y ü , değiş mesi g erekm iyen ve ebed iy en de- ğişm iyecok bir to p lu m birim i ola ra k k ab u l etm em ekte, ilk e l tö re k a n u n la rı ile id are ed ilen , şeh rin etki ve eğ itim ine k a p alı, h a tta sin sice d a v ran ışları ile şe h irliy e k a r şı o lan k ö y ü n bu vasıfları b ilin d i ği h â ld e d estek len m esi v e sa v u n u l m asına, h e le san at yo lu ile y ü c e leştirilm esin e k arşı çık m ak tad ır. K öyün k a p alı d ü n y a sın ı b ü tü n gün d e lik y aşayış a y rın tıla rın a k a d a r işleyip tasv ir e ttik te n sonra, b u ya pın ın b u h â liy le dalla u zu n sü re y aşam asını istem enin, b u n a y ard ım cı olm an ın , d ah a y aşıyabileceğiniK
emal T ah ir’in statik köye k a r şı o lu şu n d a, y aln ız b ir san at çı sezgisi değil, bilim sel bir d o ğ ru lu ğ u n v arlığ ı da m ey d an d a dır. Bizde töresel k ö y ü y ü c eleştir m ede, tıp k ı M eşru tiy et devri h ü r riy etçilerin d e olduğu gibi, z o rlu k k arşısın d a «kolaya kaçm a ve düş le re sığınma» eğ ilim inin v a rlığ ın ı b u ölçüde o rtay a koyunca, K em al T ah ir'in , iki k o ld an y ü rü ttü ğ ü ro m an çalışm aların d a, k ö y lü ile şe h irlin in b irleştiğ i önem li b ir d ö nem eçteki «Köy E nstitü leri» meşe leşiyle k arşılaşm am ası im kânsız dı. B ü y ü k im k â n la rı ve güçleri^ kı sa b ir sü re içinde b ü y ü k b ir p lân a koşan, y u rt çap ın d a y a n k ıla rı hâ !â tü k en m iv en b ir h a re k e t do ğ u ra n K öy E n stitü leri ü zerin e, b ir rom ancı o la ra k eğilince, on u n y u k a rıd a n b e ri a n lattığ ım ız tem el gö rü ş ü n ü n d ışına çıkm ası e lb e tte im kânsızdı. N itekim K em al T ah ir, C u m h u riy e t gazetesinde te frik a e - dilecek «B ozlardaki Çekirdek» ro m anında, b u k o n u y u o lu m lu ve o- lu m su z b ü tü n çatışm aları ile o rta ya koyacak, k u ru lu ş u n tem elin d e v a r o lan b ü y ü k y a n ılm a la rın n e d e n le rin i ta rtışa c a k tır. K em al T a hir, h e n ü z k ö y lü v e şe h irli rom an d a ire le rin i k u c ak lıy an serilerin i bitirm ed i, am a g ü n ü m ü zü n şa rtla rı, onu, h e r iki insan gerçeğinin, T iirk iy en in k alk ın m ası y o lunda, h angi n o k ta la rd a b irle şe b ile ce k le rin i o rtay a ko y acak o lan «sentetik birleştirici» e se rle rin i b ir a n önce verm eğe d o ğ ru ite lem ek te d ir. Bu an lam d a, onu, sa n a tın ı m em lek eti nin en önem li m eselesine ışık tu ta n b ir yönde k u lla n a n b ir rom an cı o la ra k görüyoruz. B ü tü n b ü y ü k ro m an c ıla r bu a n la m d a «çağının yazarı» o lm u şlard ı.Taha Toros Arşivi
