Evsat usûlünde ve tevşih formunda bestelenmiş eserlerin usûl-arûz vezni yönünden incelenmesi

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

MÜZİK ANASANAT DALI TÜRK SANAT MÜZİĞİ SANAT DALI

EVSAT USÛLÜNDE VE TEVŞÎH FORMUNDA BESTELENMİŞ ESERLERİN USÛL-ARÛZ VEZNİ YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

Özgür YAKINLAR

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN Doç. Dr. Ömer ÖZDEN

(2)

(3)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Bilimsel Etik Sayfası

Öğr

en

ci

n

in

Adı Soyadı: Özgür YAKINLAR

Numarası: 084251011002

Ana Sanat/Sanat Dalı: Müzik/Türk Sanat Müziği Programı: Tezli Yüksek Lisans Tezin Adı:

Evsat Usûlünde ve Tevşih Formunda Bestelenmiş Eserlerin Usûl -Arûz Vezni Yönünden İncelenmesi.

Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.

(4)

T. C.

Tez Kabul ve Onayı

Öğr

en

ci

n

in

Numarası: 084251011002

Ana Sanat/Sanat Dalı: Müzik/Türk Sanat Müziği Programı: Tezli Yüksek Lisans Tezin Adı:

Evsat Usûlünde ve Tevşih Formunda Bestelenmiş Eserlerin Usûl-Arûz Vezni Yönünden İncelenmesi.

Özgür YAKINLAR tarafından hazırlanan “Evsat Usûlünde ve Tevşih Formunda Bestelenmiş Eserlerin Usûl-Arûz Vezni Yönünden İncelenmesi” adlı tez çalışması 07/05/2018 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy çokluğu ile Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Bilim Dalı/ Türk Sanat Müziği Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Jüri Üyeleri İmza

Danışman

(5)

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde, değerli bilgilerini benimle paylaşan danışmanım Doç Dr. Ömer ÖZDEN'e, Dr. Öğr. üyesi Sibel KARAMAN'a, Dr. Öğr. üyesi Mehmet Nuri PARMAKSIZ'a ve Ali BEKTAŞ'a teşekkürlerimi borç bilirim.

(6)

T. C.

Öğr

en

ci

n

in

Numarası: 084251011002

Ana Sanat/Sanat Dalı: Müzik/Türk Sanat Müziği Programı: Tezli Yüksek Lisans Tez Danışmanı: Doç. Dr. Ömer ÖZDEN Tezin Adı:

Evsat Usûlünde ve Tevşih Formunda Bestelenmiş Eserlerin Usûl-Arûz Vezni Yönünden İncelenmesi.

ÖZET

Bu çalışmada, tevşih formunda ve evsat usûlünde bestelenmiş eserlerin, usûl ve güfte yapısı incelenerek, hece dağılımının evsat usûlü darplarına olan dağılımı arasındaki ilişki varlık ve nicelik yönünden incelenmiş ve aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır

Evsat usûlünde bestelenen tevşîhlerde kullanılan aruz vezinleri hangileridir?

Evsat usûlünde bestelenen tevşîhlerde kullanılan vezinlerin hece dağılımları nasıl seyretmektedir?

Evsat usûlünde bestelenen tevşîhlerin hece dağılımında kalıplaşmış ritmik döngüler tespit edilebilir mi?

Çalışmada öncelikle ayrıntılı bir kaynak taraması yapılarak evsat usûlünde bestelenmiş tevşihler tespit edilmiştir. Seçilen eserlerin büyük

(7)

yürütülen karşılaştırmalı incelemelerle, söz konusu tevşih güfteleri ve güftelerin arûz kalıpları tespit edilmiştir. Seçilen eserler finale programında yeniden yazılmıştır. Daha sonra vezne bağlı hece dağılımları usûl darpları üzerinde gösterilerek, usûl ve vezin uyumunun ne şekilde seyrettiği açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Usûl-arûz Vezni İlişkisi, Evsat, Tevşîh, Güfte, Ritim.

(8)

T. C.

Öğr

en

ci

n

in

Numarası: 084251011002

Ana Sanat/Sanat Dalı: Müzik/Türk Sanat Müziği

Programı: Tezli Yüksek Lisans

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Ömer ÖZDEN

Tezin Adı:

Examination from the point of the rhythm and aruz meter of the compositions which composed in the evsat rhythm and tevşih form.

ABSTRACT

This study, which investigates the realtionship between the aruz vezins and tevşihs that composed in evsat usûls , by examining their usûls and lyrics, seeks to answer the following questions.

What are the aruz vezins of the tevşihs that composed in evsat usûls? What are the syllabic distributions of vezins of tevşihs that composed in evsat usûls?

Is it possible to detect stereotyped rythmic cycles in syllabic distrubitions of tevşihs that composed in evsat usuls?

(9)

harmony between usûl and vezin is explained by indicating the syllabic distributions of vezin on usûls darps.

(10)

İÇİNDEKİLER

BİLİMSEL ETİK SAYFASI ...i

TEZ KABUL VE ONAYI ... ii

TEŞEKKÜR ... iii ÖZET ...iv ABSTRACT ...vi GİRİŞ ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1.1 YÖNTEM ... 2 1.1.1. Verilerin Toplanması ... 2 1.1.2. Verilerin Analizi ... 3 1.2. PROBLEM CÜMLESİ ... 3 1.3. AMAÇ ... 3 1.4. SINIRLILIKLAR ... 4 1.5. ÖNEM ... 4 1.6. VARSAYIMLAR ... 4 1.7. LİTERATÜR İNCELEMESİ ... 5

(11)

2.1.1. Evsat Usûlü ... 7 2.1.2. Tevşîh Formu ... 8 2.1.3. Arûz ... 8 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.1. BULGULAR ... 10 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4.1. SONUÇLAR ... 144 4.2. TARTIŞMA ... 147 4.3. ÖNERİLER ... 148 KAYNAKÇA ... 150 EKLER ... 152

Ek- 1 Acem Tevşîh ... 153

Ek- 2 Acemaşîran Tevşîh ... 154

Ek- 3 Acemaşîran Tevşîh ... 155

Ek- 4 Arazbar Tevşîh ... 156

Ek- 5 Bestenigâr Tevşîh ... 157

(12)

Ek- 10 Dügâh Tevşîh ... 162

Ek- 11 Dügâh Tevşîh ... 163

Ek- 12 Evç Tevşîh ... 164

Ek- 15 Ferahnâk Tevşîh ... 167

Ek- 16 Ferahfezâ Tevşîh ... 168

Ek- 17 Hicâz Tevşîh ... 169

Ek- 25 Hisar Tevşîh ... 177

(13)

Ek- 30 Hüseynîaşîrân Tevşîh ... 182

Ek- 31 Hüzzam Tevşîh ... 183

Ek- 37 Mâhur Tevşîh ... 189

Ek- 38 Müstear Tevşîh ... 190

Ek- 39 Müstear Tevşîh ... 191

Ek- 40 Nevâ Tevşîh ... 192

Ek- 41 Nihâvend Tevşîh ... 193

Ek- 42 Nihâvend Tevşîh ... 194

Ek- 43 Nühüft Tevşîh ... 195

Ek- 44 Rast Tevşîh ... 196

Ek- 45 Rast Tevşîh ... 197

(14)

Ek- 50 Rast-ı Cedît Tevşîh ... 203

Ek- 51 Rast-ı Cedît Tevşîh ... 204

Ek- 52 Sabâ Tevşîh ... 205

Ek- 53 Segâh Tevşîh ... 206

Ek- 54 Segâh Tevşîh ... 207

Ek- 55 Segâh Mâye Tevşîh ... 209

Ek- 56 Sultânıyegâh Tevşîh ... 210

Ek- 57 Sûzinâk Tevşîh ... 211

Ek- 58 Sûzinâk Tevşîh ... 212

Ek- 59 Sehnâz Tevşîh ... 213

Ek- 60 Şevk u Tarab Tevşîh ... 215

Ek- 61 Şevk u Tarab Tevşîh ... 216

Ek- 62 Uşşâk Tevşîh ... 217

(15)

GİRİŞ

Yaşamın her unsurunda var olan ritim, belirli bir düzen içerisinde devreder ve sayısız farklı sûrette şekillenir. Ritim, dünyanın güneş etrafında dönmesi, mevsim döngüsü, gece-gündüz, canlıların fiziki ve biyolojik yapısı ve benzeri şekillerde tanımlanabilir. Dolayısıyla ritim, evrenin varoluşunun ana unsurudur. Devreden bir düzen içerisinde birbirini takip eden zamanların oluşturduğu ritmik döngü, insanın fikir ve ruh dünyasının ifade şekillerinde de zuhûr etmiştir. Estetik anlayışıyla ortaya çıkan bu ifade şekillerini, bir şiirin; ses, vezin ve hece ölçüsü uyumunda, bir mimari yapının; şekil, ölçü ve oran dengesinde, bir mûsikî eserinin; ritim, melodi ve güfte uyumunda, kısaca tüm sanatların temelinde görmek mümkündür.

Tüm sanatların ortak unsuru olan ritim, çalışmamızın konusunu oluşturan mûsikî ve şiir uyumunun da birleştirici unsuru olmuştur. Vezin ile yazılmış güfteler, bestekârlar tarafından vezne en uygun usûl tespit edilerek ve genellikle zaman içerisinde kabul görmüş ritmik döngüler kullanılarak bestelenmiştir. Çalışma kapsamında bulunan evsat usûlünde bestelenmiş tevşihlerin tamâmına yakınında, aynı hece dağılımın tercih edildiği tespit edilmiştir. Bu alanda yapılmış çalışmalarda; Türk müziği formarında genellikle zaman içerisinde kalıplaşmış ritim döngülerinin kullanıldığı görülmüştür.

Usûl ve vezin uyumu, Türk mûsikîsi eğitimi veren kurumların müfredat programında müstakil bir ders olarak verilmektedir. Bu çalışmada, evsat usûlünde ve tevşîh formunda bestelenmiş eserlerin usûl ve vezin uyumu açısından incelenerek, zaman içerisinde kalıplaşmış tercih ve tespitlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

(16)

BİRİNCİ BÖLÜM 1.1. YÖNTEM

Araştırma modellerine yönelik olarak koşulların düzenlenmesinde iki temel yaklaşım vardır. Bunlar: tarama ve denemelerdir. Araştırıcı, amacına göre bu temel yaklaşımlardan faydalanmak zorundadır (Karasar, 2015: 76).

Bu araştırma, evsat usûlünde bestelenmiş tevşihlerin usûl-arûz vezni yönünden ne gibi özellikler taşıdığının saptanması amacına yönelik betimsel bir nitelik taşımaktadır.

Bu bilgiler doğrultusunda araştırma, genel tarama yöntemi ile yapılan bir çalışmadır.

Karasar’a göre genel tarama modelleri; çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacı ile evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup örnek ya da örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar, 2015: 79).

Genel tarama modelinde araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır. Onları herhangi bir şekilde değiştirme, etkileme çabası gösterilemez. Bilinmek istenen şey vardır ve ordadır. Önemli olan, ona uygun biçimde gözleyip belirleyebilmektir (Karasar, 2015: 77).

“Betimsel araştırmalar, olayı olduğu gibi araştırmaya ve var olan durumu belirlemeye çalışan araştırmalardır. Bu tür araştırmalarda, ele alınan olaylar ve durumlar ayrıntılı bir şekilde araştırılmakta, daha önceki olaylar ve durumlarla ilişkisi incelenerek, “Ne” oldukları betimlenmeye çalışılmaktadır” (Tanrıöğen, 2012: 59).

(17)

dergi, makâle, tez vb. kaynaklara ulaşılmaya çalışılmıştır. Ayrıca internet tabanlı kaynaklar da kullanılmıştır.

1.1.2. Verilerin Analizi

Araştırmada genel tarama modelinden yararlanılmış ve araştırma için belirlenen konunun temellendirilmesi ve yönlendirilmesi için kaynak taraması yapılarak TRT Türk Sanat Müziği Sözlü Eserler Repertuarı ve Kültür Bakanlığı Devlet Korosu Arşivi'nde 64 adet evsat usûlünde bestelenmiş tevşih tespit edilmiştir. Tespit edilen eserler, bulgular bölümünde eserin ilk mısrâsıına göre alfabetik sıra ile verilmiştir.

Kaynak taramasında belirlenen eserlerde, zaman içerisinde tahrifata uğrayan eserler farklı nüshalarıyla karşılaştırılarak yanlışlıklar giderilmeye çalışılmıştır. Arûz vezni ve hece ölçüsüne uygun olmayan eserler belirlenmiş ve üzerinde herhangi bir inceleme yapmanın mümkün olmadığı tevşîhler çalışma kapsamına alınmamıştır. Gerek güfte yapısı, gerekse müzikal yapı olarak inceleme yapmaya müsait 64 adet eser tespit edilmiştir. Seçilen eserler finale programında yeniden yazılmıştır. Bu aşamadan sonra söz konusu tevşîh güftelerinin arûz kalıpları tespit edilmiş, vezne bağlı hece dağılımları hem usûl darpları üzerinde hem de eserlerde gösterilerek usûl ve vezin uyumunun ne şekilde seyrettiği açıklanmıştır.

1.2. PROBLEM CÜMLESİ

Evsat usulünde ve tevşih formunda bestelenmiş eserler, usûl-arûz vezni ilişkisi bakımından hangi özellikleri taşımaktadır?

1.3. AMAÇ

Araştırma kapsamında evsat usûlünde bestelenmiş tevşîh formundaki eserlerin güftelerinde; genellikle hangi arûz kalıplarının ya da hece ölçülerinin

(18)

1.4. SINIRLILIKLAR

Bu araştırma ilgili nota arşivlerinden elde edilen 64 adet tevşîh ile sınırlıdır.

Araştırma kapsamında, ilgili nota arşivlerinde 70 kadar evsat usûlünde bestelenmiş tevşih tespit edilmiştir. Tespit edilen eserler içerisinde zaman içerisinde değişime uğramış ya da arûz vezni ve hece ölçüsüne uygun olmayan eserler bulunmaktadır. Bu nedenle uygun olmayan eserler çalışma kapsamına alınmamıştır. Gerek güfte yapısı, gerek müzikal yapı olarak incelemeye müsait 64 adet eser tespit edilmiştir. Çalışma bu 64 adet eserin usûl-arûz vezni yönünden incelemesinden oluşmaktadır.

1.5. ÖNEM

Türk Mûsıkîsi bestelerinde kullanılan güfteler, çoğunlukla dîvân edebiyâtı şiirlerinden seçilmiştir. Bu şiirler, arûz vezninin birden farklı bahirleriyle yazılmıştır. Dîvân edebiyatı arûz kalıplarıyla, bestelerde kullanılan usûllerin belli bir kurala dayalı olarak bestelenip bestelenmediğinin anlaşılması, hecelerin usule olan dağılımında kalıplaşmış bir dağılımın olup olmadığının görülebilmesi için mûsikî-edebiyat ilişkisinin besteleme teknikleri arasında yer alması bakımından önemli olduğu, bu gibi çalışmaların, mûsikî eğitimi veren kurumlar için kaynak niteliği taşıyacağı ve bu alanda yapılan çalışmaların büyük önem taşıdığı düşünülmektedir. Ortaya konulacak usûl-arûz vezin ilişkisi, bundan sonra yeni tevşihler besteleyecek bestekârlarca göz önünde bulundurulması açısından da önem taşıyacaktır.

1.6. VARSAYIMLAR

 Araştırma için kullanılan veri toplama araçlarının uygun ve yeterli olduğu 

(19)

1.7. LİTERATÜR İNCELEMESİ

AKBULUT, Yusuf (1990). Klasik Türk müziği Şarkı Formu’nda Usûl-Arûz Vezni İlişkisi, Sanatta Yeterlilik Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.

ALGAN, Gökhan (2009). Yesârî Âsım Arsoy’un Güftesi Arûz Vezninde Yazılmış Şarkılarında Usûl-Arûz Vezni İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı Türk Sanat Müziği Bilim Dalı.

ALTINEL, N. Yeşim (1997). Zekâi Dede Efendi’ye ait Mevlevî Âyin-i Şerif’lerin Makam, Usûl ve Güfte Yönünden İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

ALTINOĞLU, Ayşegül (1993). Hafif Usûlünün Divan Edebiyatındaki Arûz Vezinleriyle İlgisi ve Usûl-Güfte Uyuşumu. Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

ÇELİK, H. Esra, (2007). Güftesi Divan Şairlerinden Leyla Hanım’a Ait Bestelerin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı Türk Sanat Müziği Bilim Dalı.

ÇETİNKAYA, H. Hande (1992). Devr-i Kebîr Bestelerde Arûz-Usûl İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

ÇEVİKOĞLU, Timuçin (2010). Mevlevîhânelerin Faaliyette Olduğu Dönemde Bestelenmiş Mevlevî Âyinlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Bilimleri Bölümü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Müzik Öğretmenliği Bilim Dalı.

(20)

İLHAN, Başak (2003). Klâsik Türk Mûsıkîsi 5 ila 10 Zamanlı Usûllerde Usûl-Arûz Vezni İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.

İLHAN, A. Başak (2006). XIX. Yüzyıla Kadar Olan Mevlevi Âyinlerinde Usûl-Vezin İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı.

KARAMAN, Sibel (2006). ‘Biçim ve Usûl açısından Abdülkadir Meragi’nin Kârları, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı Türk Sanat Müziği Bilim Dalı.

KARAMAN, Sibel (2010). Dede Efendi'nin Semâîlerinin usûl-arûz vezni ilişkisi yönünden incelenmesi, Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı Türk Sanat Müziği Bilim Dalı.

KILINÇARSLAN, Hakan (2006). Dede Efendi’nin Hüzzam Mevlevî Ayîninin Makam, Usûl ve Ezgisel Yönden İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı Türk Sanat Müziği Bilim Dalı.

ÖNEY, A. Feridun (1989). Remel Bestelerde Usûl-Güfte Uyumu. Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

ÖZER, Yetkin (1990). Geleneksel Türk Mûsıkîsinde Arûz Usûl İlişkisi. Doktora Tezi, D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.

ŞENER, M. Bahadır (2001). İki-On zamanlı Usûllerde Arûz Usûl Uyuşumu. Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

TOSUN, Derya (2006) Devr-i Hindî, Âyin Devr-i Revânı, Devr-i Kebîr Usûllerinin Usûl-Vezin Açısından İncelenerek Karşılaştırılması, Yüksek Lisans

(21)

İKİNCİ BÖLÜM 2.1. EVSAT USÛLÜ VE TEVŞÎH FORMU 2.1.1. Evsat Usûlü

Merâgî, Kırşehrî, Hızır b. Abdullah, Seydî’nin kitaplarında bu usul yoktur. Şirvânî’de 10 (Akdoğan, 1996:254), Alişah b. Hacıbüke’de 48 zamanlıdır (Çakır, 1999:215). Lâdikî, bu usulün kendi zamanında ki yeni mûsikîşinasların çok kullandıkları usullerden biri olduğunu belirtir. Lâdikî’ye göre evsat usûlü 24 zamanlıdır ve 2 darbda (2. 9. darblar) vurulur; Tenenen/Tenenen/Tenenen/Tenenen/Tenenen/Tenenen (Tekin, 1999:231).

Günümüzde ise evsat usûlü 26 zamanlıdır. 13 darpta vurulur. 26/4’lük ve 26/8’lik olmak üzere iki mertebesi vardır. İçinde “türk aksağı” bulunan iki usûlden biridir. (içinde “türk aksağı” bulunan diğer usûl “durak evferi”dir). Bir “türk aksağı”, iki “sofyan”, yine bir “türk aksağı”, iki “sofyan” usullerinin birleşmesinden oluşur. bir başka deyişle “5+4+4+5+4+4=26” olarak da ifade edilebilir. Evsat usûlü iki tane 13 zamanın birleşimi olarak da tanımlanabilir. Bu iki 13 zamanlık dilimin her biri nim evsat demektir. Eserlerin nota yazımında ölçü çizgisi, her “türk aksağı” ve “sofyan” usullerinin sonuna konulabildiği gibi, 26 zamanın tamamı tek bir ölçü olarak da kabul edilebilir. Evsat usûlü, tevşih, şarkı, cumhur ilahi, peşrev formlarında kullanılmıştır (Özkan, 2003: 742).

(22)

Evsat Usûlünün Velvelesi:

2.1.2. Tevşîh Formu

Tevşih, kelime olarak süsleme, süslendirme anlamlarına gelir. Dini musiki formlarından olan tevşih, Hz Peygamber’i medh ve Allah'a münâcat taşıyan güftelerden bestelenen mûsikî eseridir. Yapısal olarak murabba tipteki din dışı klasik form eserlerinin yapısına benzer. Mevlid ve Mi’râciye bahirleri arasında cumhur tarafından okunur. (YAVAŞCA, 2002: 676). “Mevzû itibariyle tamamen Nât’tir. Hazret-i Peygamber vasfındadır.“ (ÖZTUNA, 2006: 235).

Tevşîhler sofyan, düyek, yürük semâî, devr-i hindî, durak evferi, muhammes, devr-i kebir, çenber, hafif, evsat, nim evsat, ve fahte usûllerinde bestelenmiştir. Tevşih formu, ilahilere göre daha girift, sanat çizgisi yüksek, icrâsı tecrübe gerektiren bir türdür. Güfteleri; Türkçe, Arapça ya da Farsça olup, Hz Peygamberin kutlu doğumu ve onun vasıfları ile ilgili övgüler yer almaktadır (Kaplan, 1991, 66). “Tevşîhlerin nutukları iki, dört, beş, altı mısra’dan ibaret bir kıta olur. Ekserisi büyük mutasavvıfların şiirlerinden seçilmiş ve muhtelif makamlarla bestelenmiştir.” (EZGİ, 1933: 76).

2.1.3. Arûz

“Arap edebiyatında ortaya çıkan ve diğer edebi alanlara da etki etmiş bir ilim dalı olan aruz, tarihi gelişim süreci içerisinde âlimler tarafından farklı anlamlar verilerek tanımlanmıştır. Çeşitli lügat anlamları olan bu kelimenin

(23)

Aruz kelimesi, sözlük manası olarak ortaya çıkmak, dar geçit, bulut, yan, ip, taraf, Mekke-Medine ve civarı, çadırın ortasındaki direk, asi deve gibi anlamlara gelir. “Arûzun lügat ve terim manaları arasındaki bağlantılardan birbirine en uygun olanı, çadırın ortasındaki direğe benzetilmesidir. Çünkü çadırın ayakta kalması ortasındaki direğe bağlıdır. Aynı bunun gibi şiirin de düzgün bir şekilde ortaya çıkması için aruz ölçüsüne ihtiyaç vardır. Bununla beraber aruz ilminde kullanılan sebep (ip) ve vetid (kazık) gibi ıstılahlar da bu manayı desteklemektedir” (Özdemir, 2001: 15).

Arûz ilmi kapsamlı bir ilim olup muhtelif ıstılahlar ihtiva etmektedir. Bu ilmin temel unsurları vezinler ve tef’ilelerdir. Bu vezinler sebep, vetid ve fasıla olmak üzere üç kısma ayrılır. Sebep iki, vetid de üç harfin bir araya gelmesiyle, fasıla ise üç veya dört harekeliden sonra bir sakin harfin gelmesiyle oluşur. Bunların dışında bazı cüzlerden meydana gelen ve bir kafiye ile son bulan tam bir kelama beyt denir. Bir beyt iki şatrdan oluşur. Birincisine sadr, ikincisine acûz adı verilir. Ayrıca bir beytte sadrın son tef’ilesine aruz, acuzun son tefʻilesine de darb denmektedir. Tüm bunlarla birlikte aruz ilminin on altı adet bahri vardır. Bunlar; Tavîl, Medîd, Basîṭ, Vâfir, Kâmil, Hezec, Recez, Remel, Seri, Münseriḥ, Hafîf, Muzârî, Muktazab, Müctes, Mütekârib ve el-Ahfeş’in ilave ettiği Mütedârik bahirleridir” (Gördebil, 2016: 1). Türk Mûsıkîsi bestelerinde kullanılan güfteler, çoğunlukla Divân Edebiyâtı şiirlerinden seçilmiş ve bu şiirler, arûz vezninin birden farklı bahirleriyle gösterilmiştir.

(24)

Eser Adı Bestekâr Söz Yazarı Makam Form Usûl Arşiv No Kudûmun rahmeti zevk-u safâdır yâ Resûlallah Hafız Post Aziz Mahmud Hüdâyî Acem Tevşîh Evsat

Ey Resûl-i hazret-î Hak vey habîb-i Kibriyâ Bilinmiyor Sezâî Acemaşîran Tevşîh Evsat

Ol cihânın fahrinin sırrına kurbân olayım İsmâil Hakkı Bey Niyâzî Mısrî Acemaşîran Tevşîh Evsat

Fahr-i âlem mahrem-i râz olduğu şebdir bu şeb Şikârizâde Ahmed Efendi Nazîm Arazbar Tevşîh Evsat

Candan âşık oldum vechin gülüne Bilinmiyor Kenzî Bestenigâr Tevşîh Evsat

Ey cemâlin pertev endâz-ı semâvâti’l ulâ Osman Fazlı Efendi Osman Fazlı Efendi Çargâh Tevşîh Evsat 14177

Gubâr-ı âsitânın tûtiyâdır yâ Resûlallah İsmâil Hakkı Bey Kâmî Çargâh Tevşîh Evsat

İki cihân sultanının doğduğu ay geldi yine İsmâil Hakkı Bey Aziz Mahmud Hüdâyî Çargâh Tevşîh Evsat

Eğer halk etmeseydi zâtını Hak yâ Resûlallah İsmâil Hakkı Bey Bilinmiyor Dügâh Tevşîh Evsat 16094

Sadr-ı cemî mürselîn sensin yâ Rasûlallâh Hâlid Bey Aziz Mahmud Hüdâyî Dügâh Tevşîh Evsat

Cemâlin âleme mihr-i münevver yâ Resûlallah Bilinmiyor Bilinmiyor Evç Tevşîh Evsat

Her zaman isyân ile âlûdeyim Talat bey Bilinmiyor Evç Tevşîh Evsat

Mefhar-i cümle cihânsın ey şefâat mâ’deni Hacı Fâik Bey Şeyh Vefâ Efendi Evç Tevşîh Evsat 14313

Bıraktım aşkın ile nâm u ârım yâ Resûlallah İsmâil Hakkı Bey Mahvî Ferahnâk Tevşîh Evsat

Ey habîb-i Kibriyâ ey zât-ı mahbûb-i Hüdâ Şeyh Mehmet Efendi Şeyh Mehmet Efendi Ferahfezâ Tevşîh Evsat

Cemâlin nûruna nisbet güneş bir nûr-i bî-ferdir İsmâil Hakkı Bey Sezâî Hicâz Tevşîh Evsat 14473

Ey Hüdâ'nın sevgili mahbûbu ey fahr-i cihân Hilmi Dede ulvî Hicâz Tevşîh Evsat

Ey nebîler serveri âhir zaman peygamberi İsmâil Hakkı Bey Bilinmiyor Hicâz Tevşîh Evsat

Ey olup mi'râcı bürhân-ı uluvv-i şân sana Tanbûrî Aziz Bey Fuzûlî Hicâz Tevşîh Evsat

Pâdişâh-ı işvesin iklîm-i hüsn-ü ân senin İsmâil Hakkı Bey Bilinmiyor Hicâz Tevşîh Evsat

Şâh-ı iklîm-i risâlet hem muazzam pâdişâh Zekâi Dede Ulvî Hicâz Tevşîh Evsat

Tende cânım canda cânânım Muhammed Mustafâ Şeyh Mustafa Efendi Abdüssamed Efendi Hicâz Tevşîh Evsat 14405

Yâ Resûlallah cemâlin gün gibi verdi ziyâ Selânikli Ahmed Bey Bilinmiyor Hicâz Tevşîh Evsat

Ey risâlet bostanında hırâman servi kaddi İsmâil Dede Efendi Bilinmiyor Hisar Tevşîh Evsat

Ey risâlet burcunun hursîd ü mâh-ı enveri Bilinmiyor Bilinmiyor Hisarbûselik Tevşîh Evsat

Bir ismi Mustafâ bir ismi Ahmed İsmâil Dede Efendi Derviş Mûsâ Hüseynî Tevşîh Evsat 14041

Ey Resûl-i Kibriyâ ser-tâc-ı âlem şâh-ı dîn İsmâil Hakkı Bey Bilinmiyor Hüseynî Tevşîh Evsat

Ravzana çün yüz süren bulur emân Latif Efendi Bilinmiyor Hüseynî Tevşîh Evsat 14348

Mustafâ Şâh-ı cihân-ı âl-i şândır Mustafâ Şeyh Mehmet Efendi Bilinmiyor Hüseynîaşîr>ân Tevşîh Evsat

Cemâlin nûruna nisbet güneş bir nûr-i bî-ferdir Şeyh Mesud Efendi Bilinmiyor Hüzzam Tevşîh Evsat

Ey nübüvvet tahtının şâhı Habîb-i Kibriyâ Zekâi Dede Şsyh Zekâi Efendi Hüzzam Tevşîh Evsat

Hazret-i Hakkın habîbi sevgili bir dânesi İsmâil Hakkı Bey Sezâî Hüzzam Tevşîh Evsat

Hudâ nâmıyla başla Mevlid-i Fahr-i cihândır bu Hacı Fâik Bey İbrâhim Hakkı Erzurûmî Hüzzam Tevşîh Evsat

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.1. BULGULAR

(25)

Doğdu ol şems-i hakîkat burc-i vahdetten bu şeb Latif Ağa Bilinmiyor Rast Tevşîh Evsat

Merhabâ ey mevlîd-i Peygamberi NalbÛrîzâde İbrâhim Hakkı Erzurûmî Rast Tevşîh Evsat 14316

Nûr-i vahdet kim fürûğ-i rûy-i rahşandır sana Tanbûrî Aziz Bey Bilinmiyor Rast Tevşîh Evsat

İsm-i Rahmân mazharısın yâ Muhammed Mustafâ Hüseyin Tolon Süreyyâ Efendi Rast-ı CedÎt Tevşîh Evsat 14177

Yâ habîballah meded eyle mürüvvet kânısın Rıfat Bey Bilinmiyor Rast-ı CedÎt Tevşîh Evsat

Şehin şâh-ı risâlet hazreti hayrül verâdır bu Şeyh Ali Rızâ Bey Bilinmiyor Sabâ Tevşîh Evsat

Sadr-ı cemî mürselîn sensin yâ Rasûlallâh Hacı Ârif Bey Aziz Mahmud Hüdâyî Segâh Tevşîh Evsat 14367

Sultân-ı rusûl şâh-ı mümeccedsin efendim İsmâil Dede Efendi Şeyh Gâlib Segâh Tevşîh Evsat

Makâm-ı mültecâ Ahmed Muhammed Mustafâ’dır bu İsmâil Hakkı Bey Bilinmiyor Segâh Mâye Tevşîh Evsat

Alîl ü âsi vü fâsık gedâyım yâ Resûlallah Şeyh Hacı Edhem Efendi Bilinmiyor Sûzinâk Tevşîh Evsat

Yâ habîballah meded eyle mürüvvet kânısın Rıfat Bey Bilinmiyor Sûzinâk Tevşîh Evsat

Yüzün Mir'ât-ı Zât-ı Kibriyâdır ya Resûlallah Hacı Fâik Bey Âdile Sultan Şehnâz Tevşîh Evsat

Bir muazzam pâdişâhsın ki kulundur cümle şâh Zekâi Dede Selâmi Efendi Şevk u Tarab Tevşîh Evsat

Cenâbındır şeh-i pâkize meşreb yâ Resûlallah Sultan III. Selim Vâsıf Şevk u Tarab Tevşîh Evsat 14474

Bu cân teşne visâl-i hazretine Ali Şirugani Dede Recâi Efendi Uşşâk Tevşîh Evsat 14070

(26)

ACEM TEVŞÎH

Kudûmun rahmeti zevk-u safâdır yâ Resûlallah1

Mefâîlün/ Mefâîlün/ Mefâîlün/ Mefâîlün

Kudûmun rahmeti zevk u safâdır yâ Resûlallah Zuhûrun derd-i uşşâka devâdır yâ Resûlallah

Hüdâî'ye şefaat kıl eğer zâhir eğer bâtın Kapına intisâb etmiş gedâdır yâ Resûlallah

(27)

1. tef’ilenin birinci 13 zamanlık dilime dağılımı

2. tef’ilenin ikinci 13 zamanlık dilime dağılımı

Dört tef’ileden oluşan bir mısra, toplamda iki adet usûle dağıtılmıştır. Güftenin ilk tef’ilesi birinci 13 zamanlık dilime, ikinci tef’ilesi ise ikinci 13 zamanlık dilime dağıtılmış ve bir adet evsat usûlü tamamlanmıştır. Üçüncü ve dördüncü tef’ilelerde de aynı dağılım görülmektedir.

(28)

ACEMAŞÎRAN TEVŞÎH

Ey Resûl-i hazret-î Hak vey habîb-i Kibriyâ2

Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün

Ey Resûl-i hazret-î Hak vey habîb-i kibriyâ Vey ziyâyı ayn-ı âlem vey imâm-ı enbiyâ

Zât-ı pâkindir sebep bu âlemin îcâdına Olmasa teşrîfin olmazdı cihan kâşânesi

(29)

(30)

ACEMAŞÎRAN TEVŞÎH

Ol cihânın fahrinin sırrına kurbân olayım3

Ol cihânın fahrinin sırrına kurbân olayım Hutbe-i levlâk inen şânına kurbân olayım Evliyâ ana Niyâzî kul u kurbân oldular Yoluna gidenlerin izine kurbân olayım

(31)

(32)

ARAZBAR TEVŞÎH

Fahr-i âlem mahrem-i râz olduğu şebdir bu şeb4

Fâilâtün/ Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün

Fahr-i âlem mahrem-i râz olduğu şebdir bu şeb Kâinat envâr-ı rahmetle lebâlebdir bu şeb

Vaktidir mî'râc-ı ümmîde urûc eyle Nazîm vasıl-ı maksûd olur herkes mücerrebdir bu şeb

(33)

(34)

BESTENİGÂR TEVŞÎH Candan âşık oldum vechin gülüne5

11’li hece ölçüsü (6+5)

Candan âşık oldum vechin gülüne Göster cemâlini yâ Resûlallah Düşmüş derd-i mend âşık al eline Göster cemâlini yâ Resûlallah

(35)

6’lık durağın 1 adet evsat uûlüne dağılımı

5’lik durağın 1 adet evsat uûlüne dağılımı

11’li hece ölçüsü ile yazılmış bir mısra, iki adet evsat usûlüne dağıtılmıştır. Diğer mısralarda da aynı dağılım görülmektedir.

(36)

ÇARGÂH TEVŞÎH

Ey cemâlin pertev endâz-ı semâvâti’l ulâ6

Fâilâtün/ Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün

Ey cemâlin pertev-endâz-ı semâvâti’l ulâ Vey ruhun mir’ât-ı vechi enbiyâ vü evliyâ

Ümmetinden âciz-ü ahkâr bu Fazlî bendeni Hem-harîm et zümre-i ebrâr ile tahte’l-livâ

(37)

(38)

Gubâr-ı âsitânın tûtiyâdır yâ Resûlallah7

Mefâîlün/ Mefâîlün/ Mefâîlün/ Mefâîlün

Gubâr-ı âsitânın tûtiyâdır yâ Resûlallah Uyûnun âleme bahş-i hilâldir yâ Resûlallah Bu Kâmî kemterin ol destigîri bâb-ı lutfunda Dehâletle fütâde bir gedâdır yâ Resûlallah

(39)

(40)

İki cihân sultanının doğduğu ay geldi yine8

İki cihân sultânının Doğduğu ay geldi yine İlm -ü meârif kânının Doğduğu ay geldi yine

Anı Hüdâyî kim sever Matlûba bulmuştur zafer

(41)

1. 4'lük durağın birinci 13 zamanlık dilime dağılımı

2. 4'lük durağın ikinci 13 zamanlık dilime dağılımı

Güftenin 4+4 duraktan oluşan bir mısrası, bir adet evsat usûlüne dağıtılmıştır. Diğer mısralarda aynı dağılım görülmektedir.

(42)

DÜGÂH TEVŞÎH

Eğer halk etmeseydi zâtını Hak yâ Resûlallah9

Mefâîlün/Mefâîlün/Mefâîlün/Mefâîlün

Eğer halk etmeseydi zâtını Hak yâ Resûlallah Yaratmazdı nüh eflâki muhakkak yâ Resûlallah Şeh-i evc-i risâlet şâhısın ser-tâc-ı âlemsin Seni cümle rüsûl kılmış musaddak yâ Resûlallah

(43)

(44)

Sadr-ı cemî mürselîn sensin yâ Rasûlallâh10

14’lü hece ölçüsü (7+7)

Sadr-ı cem-î mürselîn sensin yâ Rasûlallâh Bedr-i eflâk-i yakîn sensin yâ Rasûlallâh

Açan râh-ı tevhîdi bulan sırr-ı tefrîdi Hüdâyî'nin ümmîdi sensin yâ Rasûlallâh

(45)

1. 7'lik durağın bir adet evsat usûlüne dağılımı

2. 7'lik durağın bir adet evsat usûlüne dağılımı

Bu dağılıma göre;

Güftenin 7+7 duraktan oluşan bir mısrası, iki adet evsat usûlüne dağıtılmıştır. Diğer mısralarda aynı dağılım görülmektedir.

(46)

Yâ ilâhi âsitânın hasteye dârü'ş-şifâ11

Fâilâtün/Fâilâtün/ Fâilâtün/Fâilün

Yâ İlâhi âsitânın hasteye dârü'ş-şifâ Şerbet-i vaslın içenler buldular derde devâ

(47)

(48)

EVÇ TEVŞÎH

Cemâlin âleme mihr-i münevver yâ Resûlallah12

Cemâlin âleme mihr-i münevver yâ Resûlallah Vücûdün cümleten nûr-i musavver yâ Resûlallah Makâmın kâbe kavseyni şühûd oldu şeb-i mîrâç O dem levlâk ile oldum muvakkar yâ Resûlallah

(49)

(50)

EVÇ TEVŞÎH

13_{Her zaman isyân ile âlûdeyim}

Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün

Her zaman isyân ile âlûdeyim Merhamet etmez isen ben nideyim Hak-i pây-i Hazret’e yüz süreyim Merhamet kıl yâ Muhammed Mustafâ

(51)

(52)

EVÇ TEVŞÎH

Mefhar-i cümle cihânsın ey şefâat mâ’deni14

Mefhar-i cümle cihânsın ey şefâat ma’deni Mekke’de doğdun Medîne içre kıldın meskeni Vuslatınla ben fakîri eyle mesrûr ey ganî

(53)

(54)

FERAHNÂK TEVŞÎH

Bıraktım aşkın ile nâm u ârım yâ Resûlallah15

Bıraktım aşkın ile nâm u ârım yâ Resûlallah Unuttum şevkin ile cümle kârım yâ Resûlallah

Bu Mahvî bendene rahm et firâkın nârına düşmüş Kati hayli zaman oldu yanarım yâ Resûlallah

(55)

(56)

FERAHFEZÂ TEVŞÎH

Ey habîb-i Kibriyâ ey zât-ı mahbûb-i Hüdâ16

Ey habîb-i Kibriyâ ey zât-ı mahbûb-i Hüdâ Ey olan mir’ât-ı dîdâr-ı cenâb-ı kibriyâ

Ve’d-duhâ subh u cemâl-i tâbnâkindir senin İnfilâk-i nûr-i vechinden sabâh-ı Ve’d-duhâ

(57)

(58)

HİCÂZ TEVŞÎH

Cemâlin nûruna nisbet güneş bir nûr-i bî-ferdir17

Cemâlin nûruna nisbet güneş bir nûr-i bî-ferdir Güneş sensin ki zerrâtın nebîlerle velîlerdir Eyâ şâh-ı rusûl rahm et Sezâi derdimendindir Kapun bekler kadîmi hizmetinde pir-ü pertevdir

(59)

(60)

Ey Hüdâ'nın sevgili mahbûbu ey fahr-i cihân18

Ey Hüdâ'nın sevgili mahbûbu ey fahr-i cihân Hep seninçün halk-u icâd oldu bu kevn-ü mekân Cürm ü isyân ile oldu hâlimiz gâyet yaman Ümmetine kıl şefâat yâ Muhammed el-aman

(61)

(62)

Ey nebîler serveri âhir zaman peygamberi19

Ey nebîler serveri âhir zaman peygamberi Ey şefâat ma’deni Mahbûb-i Rabb-i lâ mekân

(63)

2. tef’ilenin üç hecesinin ikinci 13 zamanlık dilime dağılımı

3. tef’ilenin üç hecesinin birinci 13 zamanlık dilime dağılımı

Bu eserin güfte dağılımı, “fâilâtün/ fâilâtün/ fâilâtün/ fâilün” kalıbının kullanıldığı diğer tevşihlere göre farklıklar göstermektedir. İstisnai bir durumdur. Bestekârın melodi ve güfte uyumu kaygısından dolayı böyle bir tercih yaptığı düşünülmektedir.

(64)

Ey olup mi'râcı bürhân-ı uluvv-i şân sana20

Ey olup mî'râc-ı bürhân-ı uluvv-i şân sana Yere inmiş gökten istikbâl için Furkân sana

Bâkı-i muciz ne hâcet dîn-i Hak isbâtına Âlem içre mûciz-i bâkî yeter Kur'ân sana Mâhı nevdir yoksa sen kıldıkda seyr-i âsüman

Kaldırıp parmak getirmiş âsüman îman sana

Yâ Nebî lütfun Fuzûlî'den kem etme ol zaman Kim olur teslîm-i miftâh-ı der-i gufrân sana

(65)

(66)

Pâdişâh-ı işvesin iklîm-i hüsn-ü ân senin21

Pâdişâh-ı işvesin iklîm-i hüsn-ü ân senin

Her ne kim emr eyler isen cümleye fermân senin

Zerreden çok dilberâ dil-hastegân-ı vuslatın Âfitâb-ı âlem-ârâsın bugün devrân senin

(67)

(68)

Şâh-ı iklîm-i risâlet hem muazzam pâdişâh22

Şâh-ı iklîm-i risâlet hem muazzam pâdişâh Nâzenîni Rabb-i izzet bende-i hâs-ı İlâh Hâkipâyi olmayan bulmaz cenâb-ı Hakk'a râh Anın için halk olupdur nûh felek şems-ile-mâh

(69)

(70)

Tende cânım canda cânânım Muhammed Mustafâ23

Tende cânım canda cânânım Muhammed Mustafâ Milk-i dil tahtında sultânım Muhammed Mustafâ Yâ Resûlallah garîbindir senin Abdüssamed Kıl şefâat ey kerem kânım Muhammed Mustafâ

(71)

(72)

Yâ Resûlallah cemâlin gün gibi verdi ziyâ24

Yâ Resûlallah cemâlin gün gibi verdi ziyâ Rûşen oldu cümle âlem parladı par par semâ Hak seni halk eylemiş ser-tâ-kadem vallâhi nûr Nur-i zâtın dilde gözler yâ habîb-i Kibriyâ

(73)

(74)

HİSAR TEVŞÎH

Ey risâlet bostanında hırâman servi kaddi25

Ey risâlet bostanında hırâman servi kaddi Vey nübüvvet ravzasında yâsemen bû lâle had Rûşenî bîçâre zulmette kalırdı yâ Nebî

(75)

Dört tef’ileden oluşan bir mısra toplamda iki usûle dağıtılmıştır. Güftenin ikinci mısrasının ilk tef’ilesi birinci 13 zamanlık dilime, ikinci tef’ilesi ise ikinci 13 zamanlık dilime dağıtılmış ve bir adet evsat usûlü tamamlanmıştır. Üçüncü ve dördüncü tef’ilelerde de aynı dağılım görülmektedir. Ancak birinci mısrada görülen farklı dağılım, eserin notaya alınırken yapılmış bir hatadan dolayı ya da bestekârın güfte ve melodi uyumu gerekçesiyle bu şekilde bir dağılım tercih ettiği düşünülmektedir. dört tef’ileden oluşan arûz kalıbı

(76)

HİSARBÛSELİK TEVŞÎH

Ey risâlet burcunun hursîd ü mâh-ı enveri26

Ey risâlet burcunun hurşîd ü mâh-ı enveri V'ey nübüvvet mazharı âhir zaman Peygamberi Hak senin şânında Levlâk okudu yâ Mustafâ Yâni sensin yâ Muhammed kâinâtın serveri

(77)

(78)

HÜSEYNÎ TEVŞÎH

Bir ismi Mustafâ bir ismi Ahmed27

Bir ismi Mustafa bir ismi Ahmed Allahümme salli âlâ Muhammed Rûz-i Mahşer bize sen eyle meded Allahümme salli âlâ Muhammed

(79)

6'lık durağın ve 5'lik durağın 2 hecesinin bir adet evsat uûlüne dağılımı

5'lik durağın üç hecesinin ve 6'lik durağın 4 hecesinin bir adet evsat uûlüne dağılımı

6'lık durağın iki hecesinin ve 5'lik durağın bir adet evsat uûlüne dağılımı

11’li hece ölçüsü ile yazılmış iki mısra toplamda üç usûle dağıtılmıştır. Birinci mısranın üç adet 13 zamanlık dilime, ikinci mısranın yine üç adet 13 zamanlık dilime dağıtıldığı görülmektedir.

(80)

Ey Resûl-i Kibriyâ ser-tâc-ı âlem şâh-ı dîn28

Ey Resûl-i Kibriyâ ser-tâc-ı âlem şâh-ı din Ey Şefâat menbaı mahbûb-i Rabbü'l âlemîn Şöhret-i nûrunda durmuştur türâb-ı nâtüvân Sâil-i rahmın senin kılma onu zâr-ı hazîn

(81)

(82)

Ravzana çün yüz süren bulur emân29

Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün

Ravzana çün yüz süren bulur emân El-amân ey fahr-i âlem el-emân Rûz-i mahşerde bize eyle meded

(83)

ikinci mısra 1. tef’ilenin birinci 13 zamanlık dilime dağılımı

ikinci mısra 2. tef’ilenin birinci 13 zamanlık dilime dağılımı

(84)

Güftenin iki mısrası toplamda üç adet evsat usûlüne dağıtılmıştır. Birinci mısranın üç adet 13 zamanlık dilime, ikinci mısranın ise yine üç adet 13 zamanlık dilime dağılımı görülmektedir.

(85)

HÜSEYNÎ-AŞÎRÂN TEVŞÎH Mustafâ Şâh-ı cihân-ı âl-i şândır Mustafâ30

Mustafâ şâh-ı cihân-ı âl-i şândır Mustafâ Mustafâ hem bâis-i kevn-ü mekândır Mustafâ Rehber-i râh-i şerîat kenz-i esrâr-ı ezel

(86)

(87)

HÜZZAM TEVŞÎH

Cemâlin nûruna nisbet güneş bir nûr-i bî-ferdir31

Cemâlin nûruna nisbet güneş bir nûr-i bi-ferdir Güneş sensin ki zerrâtın nebîlerle velîlerdir

Yeter uşşâka müjde "men reâni" kim buyurmuştun Seni görmeklik ile Hakk'ı görmeklik berâberdir

(88)

(89)

Ey nübüvvet tahtının şâhı Habîb-i Kibriyâ32

Ey nübüvvet tahtının şâhı Habîb-i Kibriyâ Ey risâlet burcunun mâhı Habîb-i Kibriyâ Cürmü çok ammâ Zekâî şübhesiz mağfûr olur Dilerse Hakk'dan o gümrâhı Habîb-i Kibriyâ

(90)

(91)

Hazret-i Hakkın habîbi sevgili bir dânesi33

Hazret-i Hakkın habîbi sevgili bir dânesi Olduğu çün oldu âlem hüsnünün dîvânesi

Zât-i pâkindir sebep bu âlemin îcâdına Olmasa teşrîfin olmazdı cihân kâşânesi

(92)

(93)

HÜZZÂM TEVŞÎH

Hudâ nâmıyla başla Mevlid-i Fahr-i cihândır bu34

Hüdâ nâmıyla başla Mevlid-i Fahr-i cihândır bu Tulû-i Hazret-i Peygamber-i âhir zamandır bu Dil-ü uşşâka tâze feyz ile rûh-i revândır bu Tulû-i Hazret-i Peygamber-i âhir zamandır bu

(94)

(95)

Menba-i ilm-i Hüdâsın yâ Muhammed Mustafâ35

Menbaî ilm-i Hüdâsın yâ Muhammed Mustafâ Dembedem vahy âşinâsın yâ Muhammed Mustafâ Her kelâmın mucize her kârın ihsandır bize Cân-i bi Hakk'dan atâsın yâ Muhammed Mustafâ

Tâcı İskender sana tahtı Süleyman neylesin Sen şehî milki bekâsın yâ Muhammed Mustafâ

(96)

(97)

Zât-ı mir'at-i Hüdâsın yâ Muhammed Mustafâ36

Fâilâtün/ Fâilâtün/ Fâilâtün/ Fâilün

Zât-ı mir'ât-i Hüdâsın yâ Muhammed Mustafâ Âleme behçet nümâsın yâ Muhammed Mustafâ Yek işâretle kamer şâk oldu secde eyledi Sâhib-i Arş-ı Hüdâsın yâ Muhammed Mustafâ

(98)

(99)

MÂHUR TEVŞÎH

Şâh-ı iklîm-i risâletdir Muhammed Mustafâ37

Şâh-ı iklîm-i risâletdir Muhammed Mustafâ Cânişîn-i milk-i vahdetdir Muhammed Mustafâ Dîdi şânında anın levlâke Rabbü'l âlemîn Matla-i nûr-i şefâattir Muhammed Mustafâ

(100)

(101)

MÜSTEAR TEVŞÎH

Derdimendim mücrimin dermâna geldim yâ Resûl38

Derdimendim mücrimin dermâna geldim yâ Resûl Sâilim muhtâcınım ihsâna geldim yâ Resûl

Kâbe-i vaslın yolunda sa'y idüp düştüm garîb Gayrı nem var cânımı kurbâna geldim yâ Resûl

(102)

(103)

MÜSTEAR TEVŞÎH

Yâ Habîballah kaçan kalkar cemâlinden nikâb39

Yâ Habîballah kaçan kalkar cemâlinden nikâb Mahv olur nûr-i ziya salmaz cihâna âfitab

Âlem ü âdem müzeyyen sırrı zâtınla senin Zikr-i evsâf-ı cemîlin ile memlû dört kitab

(104)

(105)

NEVÂ TEVŞÎH

Merhabâ ey zât-i pâkin pertevi nûr-i Hüdâ40

Fâilâtün/ Fâilâtün/ Fâilâtün/ Fâilün

Merhabâ ey zât-i pâkin pertevi nûr-i Hüdâ Tâk-i ebrûn âsumânım kaddini kılmış dü-tâ Ey şefîal müznibîn ben âsîye kıl bir nazar Bu Sezâî rû-siyeh eyler cenâbından recâ