• Sonuç bulunamadı

Türk ceza kanununda rüşvet suçu

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Türk ceza kanununda rüşvet suçu"

Copied!
600
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T.C.

Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Kamu Hukuku Anabilim Dalı

Doktora Tezi

TÜRK CEZA KANUNUNDA RÜġVET SUÇU

Nabi ÖZALP

12904023

DanıĢman

Prof. Dr. Handan YOKUġ SEVÜK

(2)

T.C.

Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Kamu Hukuku Anabilim Dalı

Doktora Tezi

TÜRK CEZA KANUNUNDA RÜġVET SUÇU

Nabi ÖZALP

12904023

DanıĢman

Prof. Dr. Handan YOKUġ SEVÜK

(3)

TAAHHÜTNAME

SOSYAL BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Dicle Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğine göre hazırlamıĢ olduğum “Türk Ceza Kanunu'nunda RüĢvet Suçu” adlı tezin tamamen kendi çalıĢmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi ve tez yazım kılavuzuna uygun olarak hazırladığımı taahhüt eder, tezimin kâğıt ve elektronik kopyalarının Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arĢivlerinde aĢağıda belirttiğim koĢullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım. Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin yapılmasını arz ederim.

08/06/2018 Nabi ÖZALP

(4)

KABUL VE ONAY

Nabi ÖZALP tarafından hazırlanan “Türk Ceza Kanununda RüĢvetSuçu” adındaki tez, 08.06.2018 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda jürimiz tarafından Kamu Hukuku Anabilim Dalı‟nda, DOKTORA TEZĠ olarak oybirliği ile kabul edilmiĢtir.

Prof. Dr. Handan YokuĢ SEVÜK (BaĢkan)

Prof. Dr. Serap KESKĠN KĠZĠROĞLU

Prof. Dr. Hamide ZAFER

Doç Dr. Ezeli AZARKAN

(5)

I

ÖNSÖZ

Bu çalıĢmada, Türk Ceza Kanunu'nun 252, 253 ve 254. maddelerinde düzenlenen rüĢvet suçu incelenmiĢtir. Özellikle azgeliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerde yaygın olan rüĢvet, sosyal bir sorun halini almıĢtır. Ne yazık ki ülkemizde de son derece yaygındır. Nitekim Uluslararası ġeffaflık Örgütü tarafından yayınlanan yolsuzluk algılama endeksinin son beĢ yılının sonuçlarına göre, Türkiye'nin yolsuzluk algısı endeksi ve sıralamadaki yeri hızla düĢmektedir. Türkiye, 2017 yılının sonuçlarına göre, bir önceki yıla göre 1 puanlık düĢüĢle 40 puan alarak 180 ülke arasında 81. sırada yer almaktadır.

RüĢvet, hukuka uygun veya hukuka aykırı bir iĢ veya iĢlem karĢılığında kamu görevlisine menfaat temin edilmesidir. RüĢvet ile haksız bir menfaat elde edilmekte veya diğer kiĢilerin hakları ihlal edilmektedir. RüĢvet kamu idaresinin adil, eĢit ve tarafsız bir Ģekilde iĢlemesine engel olmak suretiyle kamusal faaliyetlerin kamu yararına değil, özel Ģahısların yararına icra edilerek kamu idaresinin zarara uğramasına neden olmakta, kamusal faaliyetler adil olarak iĢlemediği için haklıyı haksız, haksızı da haklı konuma getirmektedir. Ayrıca rüĢvet makam ve mevki sahibi olanlar ile maddi gücü olanların kamu hizmetlerinden yararlanmalarına neden olmaktadır. Yine rüĢvet, kamu hizmetleri karĢılığında yapılan bir ödeme olması nedeniyle rüĢvet veren birey, verginin yanı sıra kamu hizmetleri için ikinci bir ödeme yaptığından dolayı, ödediği rüĢvet kadar maddi zarara uğramaktadır. Bu nedenle rüĢvetin yaygınlaĢması, kamu otoritesinin zayıflamasına, bireylerin kamu idaresine olan güvenin örselenmesine, kamu idaresinin faaliyetlerinin meĢru olarak görülmemesine neden olmaktadır. RüĢvetin bireysel ve toplumsal olarak bu denli zarara neden olması, 6352 sayılı kanunla rüĢvet suçundan yapılan değiĢiklikten sonra kapsamlı bir çalıĢmanın olmaması ve rüĢvet suçunun sıklıkla görevi kötüye kullanma

(6)

II

suçu ve irtikâp suçu ile karıĢtırılması, tez konusu olarak seçimimde belirleyici olmuĢtur.

Tezin amacı, rüĢvet suçunun mahiyetini ortaya koymak, Türk Ceza Kanunundaki rüĢvet suçuna iliĢkin düzenlemelerin Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleĢme hükümlerine uygunluğunu değerlendirmektir.

ÇalıĢma kapsamında, geçmiĢten bugüne rüĢvet suçuna iliĢkin düzenlemelere yer verildikten sonra rüĢvet suçu, doktrindeki görüĢlerden ve baĢta Yargıtay olmak üzere diğer ülkelerin yargı organlarının kararlarından yararlanılarak incelenmiĢtir.

Tez konusunun seçiminde, tezin hazırlanmasında emeği geçen ve yardımını esirgemeyen tez danıĢmanım Sayın Hocam Prof. Dr. Handan YOKUġ SEVÜK'e ve tez komitesinde yer alan Doç. Dr. Ezeli AZARKAN ile Dr. Öğretim Üyesi NeĢe BARAN ÇELĠK‟e teĢekkürlerimi sunarım.

Nabi ÖZALP Diyarbakır 2018

(7)

III

ÖZET

RüĢvet, Türk Ceza Kanunu'nun Ġkinci Kitabının "Millete ve Devlete KarĢı Suçlar" baĢlıklı Dördüncü Kısmının "Kamu Ġdaresinin Güvenirliğine ve ĠĢleyiĢine KarĢı Suçlar" baĢlıklı Bölümünde 252, 253 ve 254. maddelerinde düzenlenmiĢtir. RüĢvet suçu, kamu görevlisinin görevinin ifasıyla ilgili bir iĢi yapması veya yapmaması amacıyla, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, kendisine veya göstereceği bir baĢka kiĢiye menfaat temin etmesidir. Aynı Ģekilde kamu görevlisine veya kamu görevlisinin göstereceği bir baĢka kiĢiye menfaat temin edilmesi rüĢvet suçunu oluĢturmaktadır. RüĢvet suçu, rüĢvet alan ve rüĢvet veren olmak üzere iki kiĢinin varlığına ihtiyaç gösteren karĢılaĢma tipinde çok failli bir suçtur.Bu nedenle rüĢvet alan ve rüĢvet veren birbirinin suç ortağı olmayıp, aynı suçun müstakil faili konumundadırlar.RüĢvet suçunun oluĢması için,kamu görevlisi tarafından yapılacak iĢ karĢılığında menfaat temin edilmesi;yapılacak iĢin kamu görevlisinin görev ve yetkisinde bulunması; rüĢvet alan kamu görevlisi ile rüĢvet veren kiĢinin, temin edilen menfaatin yapılacak iĢ karĢılığında olduğunun bilinç ve iradesine sahip olması ve menfaat temini tarafların özgür iradelerine dayanması gerekir. Faillerden birisinin iradesinin cebir, hile veya tehdit ile ifsat edilmesi durumunda rüĢvet değil; somut olayın koĢullarına göre, yağma, irtikâp veya dolandırıcılık suçu oluĢur.

Anahtar Kelimeler

RüĢvet, özel sektörde rüĢvet, ticari rüĢvet, uluslararası nitelikli rüĢvet, kamu görevlisi, menfaat.

(8)

IV

ABSTRACT

Bribery is regulated in Articles 252, 253 and 254 under the Part titled “Offences Against the Reliability and Functioning of Public Administration” in the Fourth Section titled “Offences Against Nation and State” of Chapter 2 of the Turkish Penal Code. The offence of bribery is committed when a public official, directly or through other persons, secures an advantage for himself or another person designated by him, in order for him to perform or not to perform a task with regard to his duty. Similarly, provision of an advantage to a public official or another person designated by him also constitutes the offence of bribery. The offence of bribery is a reciprocal offence involving multiple offenders requiring the presence of two persons, namely a person who receives the bribe and another person who gives the bribe. Therefore, the person who receives a bribe and the person who gives it are not accomplices to the offence but are in the position of independent offenders of the same offence. In order for the offence of bribery to arise, an advantage must be secured in consideration of a work to be carried out by a public official; the said work must be within the power and duty of the public official; both the public official receiving the bribe and the person who gives the bribe must have the knowledge and understanding that the advantage so secured is in consideration for the work to be done, and the advantage must be secured based on the free will of the parties. In the event that the free will of either of the offenders is tampered with by force, deception or threat, then such offence will not be bribery but plunder, extortion or fraud, depending on the circumstances of the relevant case.

Keywords

Bribery, bribery in private sector, commercial bribery, bribery in international affairs, public official, advantage.

(9)

V

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa No. ÖNSÖZ ... I ÖZET ... III ABSTRACT ... IV ĠÇĠNDEKĠLER ... V KISALTMALAR ... X GĠRĠġ ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM GENEL BĠLGĠLER, RÜġVET SUÇUNUN TARĠHĠ GELĠġĠMĠ, ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE RÜġVET SUÇU, RÜġVET SUÇUNUN UYGULAMA ALANINI GENĠġLETME ÇABALARI, RÜġVET SUÇU MODELLERĠ VE BAZI ÜLKELERDE RÜġVET SUÇU 1.1.GENEL BĠLGĠLER ... 7

1.1.1.RüĢvet Kavramı ... 7

1.1.2.Kamu Ġdaresi Kavramı ... 16

1.2.RÜġVET SUÇUNUN TARĠHĠ GELĠġĠMĠ ... 20

1.2.1. Hint Hukukunda RüĢvet ... 20

1.2.2. Mezopotamya Hukuklarında RüĢvet ... 21

1.2.3. Roma Hukukunda ... 23 1.2.3.1. Genel Olarak ... 23 1.2.3.2. Cumhuriyet Dönemi ... 24 1.2.3.3.Ġmparatorluk ... 27 1.2.4.Kilise Hukukunda ... 28 1.2.5. Ġslam Hukukunda ... 29 1.2.6.Osmanlı Hukukunda... 35

(10)

VI

1.2.6.2. Tanzimat Dönemi ... 37

1.2.7. Türkiye Cumhuriyeti Dönemi ... 41

1.2.7.1. 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu ... 41

1.2.7.2. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu ... 51

1.3. ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE RÜġVET SUÇU ... 60

1.3.1. Genel Olarak ... 60

1.3.2. Uluslararası Ticaret Odası Ġrtikâp Ve RüĢvetle Mücadeleye ĠliĢkin ... DavranıĢ Kuralları………. ... 63

1.3.3.OECD Uluslararası Ticari ĠĢlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine ... Verilen RüĢvetin Önlenmesi SözleĢmesi……….. ... 64

1.3.4. Avrupa Konseyi Yolsuzluğa KarĢı Ceza Hukuku SözleĢmesi ... 67

1.3.5. Avrupa Konseyi Yolsuzluğa KarĢı Özel Hukuk SözleĢmesi ... 73

1.3.6. SınıraĢan Örgütlü Suçlara KarĢı BirleĢmiĢ Milletler SözleĢmesi ... 74

1.3.7. BirleĢmiĢ Milletler Yolsuzlukla Mücadele SözleĢmesi ... 75

1.3.8. Avrupa Birliği Ceza Hukukunda ... 79

1.3.9.Amerikan Ülkeleri Arasında Yolsuzlukla Mücadele SözleĢmesi ... 81

1.3.10. Afrika Birliği Yolsuzluğu Önleme Ve Yolsuzlukla Mücadele SözleĢmesi ... 82

1.4.RÜġVET SUÇUNUN UYGULAMA ALANINI GENĠġLETME ÇABALARI………. ... 83

1.4.1. Genel Olarak ... 83

1.4.2. Özel Sektörde RüĢvetin Cezalandırılmasının Gerekliliği Ve ... Cezalandırılması Rejimi……… ... 86

1.4.3. Değerlendirme ... 94

1.5.RÜġVET SUÇU MODELLERĠ ... 98

1.5.1. Ġdare/ĠĢveren ve Ajan Modeli... 98

1.5.2. Piyasa/Pazar Modeli ... 99

1.5.3. Haksız Ödeme, Etkileme Ve DavranıĢ Modeli ... 99

1.5.3.1 Haksız Ödeme Modeli... 99

1.5.3.2. Haksız Etkileme Modeli ... 100

1.5.3.3. Haksız DavranıĢ Modeli ... 100

1.5.4. Değerlendirme ... 101

(11)

VII

1.6.1. Almanya ... 102

1.6.2. Ġtalya ... 115

1.6.3. Amerika BirleĢik Devletleri ... 125

1.6.3.1. Federal Düzeyde RüĢvet Suçu ... 126

1.6.3.2. Eyaletler Düzeyinde RüĢvet Suçu ... 134

1.6.4. BirleĢik Krallık ... 139

1.6.5. Fransa ... 147

1.6.6. Ġsviçre ... 151

1.6.7. Çin ... 156

ĠKĠNCĠ BÖLÜM SUÇUN YAPISI VE NĠTELĠĞĠ, SUÇ ĠLE KORUNAN HUKUKĠ DEĞER, SUÇUN UNSURLARI, SUÇUN NĠTELĠKLĠ HALĠ VE KUSURLULUK 2.1. GENEL OLARAK ... 159

2.2. SUÇUN YAPISI VE NĠTELĠĞĠ ... 164

2.2.1. Suçun Yapısı ... 164

2.2.2 Suçun Niteliği ... 170

2.3. SUÇ ĠLE KORUNAN HUKUKĠ DEĞER ... 173

2.4. SUÇUN UNSURLARI ... 181 2.4.1.Maddi Unsur ... 181 2.4.1.1. Suçun Konusu ... 181 2.4.1.2. Fail ... 210 2.4.1.3. Mağdur ... 252 2.4.1.4. Fiil ... 257 2.4.2. Manevi Unsur ... 320

2.4.2.1. Görevin Ġfasıyla Ġlgili Bir ĠĢin Yapılması Veya Yapılmaması Amacı…... . 327

2.4.2.2.Görevin Ġfasıyla Ġlgili Bir ĠĢin Yapılması Veya Yapılmaması Amacıyla Menfaatin Sağlandığının Tespiti………. ... 359

2.4.3. Hukuka Aykırılık ... 362

2.5. SUÇUN NĠTELĠKLĠ HALĠ ... 364

2.6. KUSURLULUK ... 372

2.6.1 Hukuka Aykırı ve Fakat Bağlayıcı Emrin Yerine Getirilmesi ... 373

(12)

VIII

2.6.4. Haksızlık Yanılgısı ... 375

2.6.5. Haksız Tahrik ... 376

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM RÜġVET SUÇUNUN ÖZEL GÖRÜNÜġ ġEKĠLLERĠ, ETKĠN PĠġMANLIK, YAPTIRIM, MUHAKEMEYE ĠLĠġKĠN ÖZELLĠKLER VE DĠĞER SUÇLARDAN AYRIMI 3.1. RÜġVET SUÇUNUN ÖZEL GÖRÜNÜġ ġEKĠLLERĠ ... 377

3.1.1. TeĢebbüs ... 377 3.1.2. ĠĢtirak ... 392 3.1.3.Ġçtima... 400 3.1.3.1.Gerçek Ġçtima ... 400 3.1.3.2. Zincirleme Suç ... 405 3.1.3.3.Fikri Ġçtima ... 408 3.2. ETKĠN PĠġMANLIK ... 413 3.2.1.Genel Olarak ... 413

3.2.2. RüĢvet Alan Bakımından ... 421

3.2.3. RüĢvet Veren Bakımından ... 424

3.2.4. RüĢvet Suçuna ĠĢtirak Edenler Bakımından ... 426

3.2.5.Yabancı Kamu Görevlileri Bakımından... 427

3.3. YAPTIRIM ... 429

3.3.1. Hapis Cezası ... 429

3.3.2. Müsadere ... 436

3.3.3. Tüzel KiĢilerin Sorumluluğu ... 443

3.3.3.1. Tüzel KiĢiler Hakkında Uygulanan Güvenlik Tedbirleri ... 443

3.3.3.2. Ġdari Para Cezası ... 457

3.4. DĠĞER SUÇLARDAN AYRIMI ... 464

3.4.1. Ġrtikâp Suçundan Ayrımı ... 464

3.4.2. Dolandırıcılık Suçundan Ayrımı ... 480

3.4.3. Nüfuz Ticareti Suçundan Ayrımı ... 483

3.4.4. ġike Suçundan Ayrımı ... 486

3.4.5. Görevi Kötüye Kullanma Suçundan Ayrımı ... 488

(13)

IX

3.4.7. Güveni Kötüye Kullanma Suçundan Ayrımı ... 491

3.4.8.Haksız Rekabet Suçlarından Ayrımı ... 493

3.5. MUHAKEMEYE ĠLĠġKĠN ÖZELLĠKLER ... 495

3.5.1.Muhakeme ġartı ... 495

3.5.1.1.RüĢvet Alan Bakımından ... 495

3.5.1.2.RüĢvet Veren Bakımından ... 507

3.5.2. Koruma Tedbirleri ... 509

3.5.3. Yer Bakımından Uygulama Kuralları ... 522

3.5.4. Görevli ve Yetkili Mahkeme ... 530

3.5.5. Dava ZamanaĢımı... 533

3.5.6.Davaya Katılma ... 534

SONUÇ ... 537

(14)

X

KISALTMALAR

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika BirleĢik Devletleri AİHM Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi

AÜHFD Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AYM Anayasa Mahkemesi

bkz. Bakınız

c. Cilt

CD. Ceza Dairesi

CMK Ceza Muhakemesi Kanunu CGK Ceza Genel Kurulu

Çev. Çeviren

ÇKK Çocuk Koruma Kanunu

D. Daire

f. Fıkra

DMK Devlet Memurları Kanunu

GRECO Yolsuzluğa KarĢı Devletler Grubu(Group of States Against Corruption)

FCPA Yabancı Ülkelerde Yolsuzluk Uygulamaları Kanunu İHFM Ġstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası

KİT Kamu iktisadi teĢebbüsü

m. Madde

OECD Ekonomik ĠĢbirliği ve GeliĢme TeĢkilatı (Organisation for Economic Co-operation and Development)

RG. Resmi Gazete

s. Sayfa

S. Sayı

TBBD Türkiye Barolar Birliği Dergisi TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TCK Türk Ceza Kanunu TMK Türk Medeni Kanunu TTK Türk Ticaret Kanunu vb. Ve benzeri vd. Ve devamı Vol Volume Yar. Yargıtay Y. Yıl

(15)

1

GĠRĠġ

RüĢvet, zaman ve mekân tanımayan, her toplumda, toplumun her kesiminde, her devirde iĢlenen ve güncelliğini hiç yitirmeyen, ilk devlet yapılanmalarından bu yana görülmekte olan en eski suç tiplerinden bir tanesidir. RüĢvet suçu önceleri sadece bazı kamu görevlilerini kapsarken zamanla tüm kamu görevlileri suçun kapsamına alınmıĢtır. Sonraki aĢamada suçun kapsamına özel sektördeki bazı süjeler de dâhil edilmiĢtir. Böylece rüĢvet suçu, kamu sektörünün yanı sıra özel sektörü de kapsayacak Ģekilde geniĢlemiĢtir. Günümüzde bütün hukuk sistemlerinde rüĢvet suç olarak düzenlenmiĢtir.

Kamu görevlilerinin, görevlerinin ifasıyla ile ilgili bir iĢ karĢılığında menfaat temin etmeleri, kamu hizmetlerinin gerek eĢitlik gerek liyakatlilik açısından adil olarak yürütüldüğüne, kamu görevlilerinin rüĢvet kabul etmez ve satın alınamaz oldukları hususunda toplumda hâkim olan güvenin, inancın sarsılmasına neden olduğundan kamu idaresine; bireylerin kamu hizmetlerinden ücretsiz, eĢit ve adil bir Ģekilde yararlanmalarına engel olduğundan toplumu oluĢturan bireylere zarar vermektedir. Ayrıca rüĢvet ödemeyen iĢletmeler, bürokratik engellemelere ve haksız rekabete maruz kalarak zarar görmelerine neden olmaktadır. Bu nedenle rüĢvet hem ulusal hem de uluslararası düzeyde yasaklanmakta; rüĢvet alan, rüĢvet veren, rüĢvete aracılık yapan ve rüĢvet iliĢkisinden kendisine menfaat temin edenler cezalandırılmaktadır.

RüĢvet suçu, Türk Ceza Kanunu'nun "Millete ve Devlete KarĢı Suçlar" ve Son Hükümler baĢlıklı Dördüncü Kısmının "Kamu Ġdaresinin Güvenilirliğine ve ĠĢleyiĢine KarĢı Suçlar" baĢlıklı Birinci Bölümünün 252 ile 254. maddeleri arasında

(16)

2

düzenlenmiĢtir1. Kanunun 252. maddesinin 1 ve 2. fıkralarında rüĢvet suçunun tipik

Ģekli olan kamu görevlilerinin rüĢvet alması ve kamu görevlilerine rüĢvet verilmesi suç olarak düzenlenmiĢtir. 1. fıkrada, "Görevinin ifasıyla ilgili bir iĢi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir baĢka kiĢiye menfaat sağlayan..." ifadesi ile özel kiĢi bakımından; 2. fıkrada ise "Görevinin ifasıyla ilgili bir iĢi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, kendisine veya göstereceği bir baĢka kiĢiye menfaat sağlayan"... ifadesi ile kamu görevlisi bakımından rüĢvet suçuna yer verilmiĢtir. 3. fıkrada rüĢvet veren ve rüĢvet alanın rüĢvet konusunda anlaĢmaya varmaları halinde, rüĢvet suçunun tamamlanmıĢ gibi cezalandırılacakları belirtilmiĢtir. 4. fıkrada rüĢvet alanın menfaat talebi, rüĢvet verenin menfaat teklif veya vaadinin muhatap tarafından kabul edilmemesi halinde rüĢvet suçunun cezasının yarı oranında indirileceğini düzenleyen bağımsız bir teĢebbüs suçuna yer verilmiĢtir. 5. fıkrada rüĢvet suçunda aracılık yapanların, 6. fıkrada rüĢvet iliĢkisinden dolaylı olarak menfaat temin edenlerin müĢterek fail olarak cezalandırılacakları düzenlenmiĢtir. 7. fıkrada ise rüĢvet alanların yargı görevi yapan, hakem, bilirkiĢi, noter veya yeminli mali müĢavir sıfatlarını taĢıması daha fazla cezayı gerektiren suçun nitelikli hali olarak öngörülmüĢtür.

Türk Ceza Kanunu‟nun 252. maddesinin 8. fıkrasında, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluĢlarının yanı sıra sınırlı bazı özel hukuk tüzel kiĢileriadına hareket eden kiĢilerin menfaat temin etmesi ve bu kiĢilere menfaat temin edilmesi suçolarak düzenlenmiĢtir. Buna göre, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢları, kamu kurum veya kuruluĢlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarının iĢtirakiyle kurulmuĢ Ģirketler, kamu kurum veya kuruluĢlarının ya da kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluĢlarının bünyesinde faaliyet icra eden

1

RüĢvet suçu, Askeri Ceza Kanunu'nun Dokuzuncu Fasıl'da "RüĢvet" baĢlıklı 135. maddesinde de düzenlenmiĢtir. Askeri Ceza Kanunu'nda yer alan bazı askerî suç düzenlemelerinde, suça iliĢkin unsurlara maddede yer verilip sadece suçun müeyyidesi bakımından TCK‟ya atıf yapılmasına karĢın Askeri Ceza Kanunu'nun 135. maddesinde TCK‟da düzenlenen rüĢvet suçunun tüm unsurlarına ve cezasına atıf yapılmaktadır. Bu nedenle Türk Ceza Kanunu'nda rüĢvet suçuna iliĢkin açıklamalar, Askeri Ceza Kanunu'nun 135. maddesi bakımından da geçerlidir. Bununla birlikte suçun failinin (rüĢvet alan) asker kiĢiler olması ve askerî hizmete ait bir vazifenin ihlali kapsamında iĢlenmesi bakımından Türk Ceza Kanunu'nun 252. maddesinden düzenlenen rüĢvet suçundan ayrılmaktadır., Gökhan YaĢar Duman, "Askeri Ceza Hukukunda RüĢvet Suçu", S. 121,

(17)

3

vakıflar, kamu yararına çalıĢan dernekler, kooperatifler, halka açık anonim Ģirketler adına hareket eden kiĢilere, görevlerinin ifasıyla ilgili bir iĢin yapılması veya yapılmaması amacıyla doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, menfaat temin, teklif veya vaat edilmesi; bu kiĢiler tarafından talep veya kabul edilmesi; bunlara aracılık edilmesi, bu iliĢki dolayısıyla bir baĢkasına menfaat temin edilmesi rüĢvet suçunu oluĢturmaktadır.

Uluslararası nitelikli rüĢvet veya yabancı kamu görevlilerine iliĢkin rüĢvet,

Türkiye'nin taraf olduğu baĢta "Uluslararası Ticari ĠĢlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen RüĢvetin Önlenmesi SözleĢmesi" olmak üzere uluslararası sözleĢmelerden doğan yükümlülüğün karĢılanması amacıyla TCK‟nın 252.

maddesinin 9. fıkrasında düzenlenmiĢtir. Buna göre, yabancı bir devlette seçilmiĢ veya atanmıĢ olan kamu görevlileri ve uluslararası veya uluslarüstü kuruluĢların görevlilerine görevlerinin ifasıyla ilgili bir iĢin yapılması veya yapılmaması ya da uluslararası ticari iĢlemler nedeniyle bir iĢin veya haksız bir yararın elde edilmesi yahut muhafazası amacıyla doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, menfaat temin, teklif veya vaat edilmesi ya da bunlar tarafından talep veya kabul edilmesi rüĢvet suçunu oluĢturmaktadır.

Kamu görevini üstlenen kiĢilerin, görevleri dolayısıyla kamu hukukundan kaynaklanan, görevlerini menfaat temin etmeden, tarafsız, eĢit ve dürüst bir Ģekilde yerine getirme gibi, uymakla yükümlü oldukları birtakım ilkeler bulunmaktadır. Toplumu oluĢturan fertler, kamu görevlilerinden, üstlendikleri görevin ifası sırasında bu kamu faaliyetinin gerekli kıldığı yükümlülüklere uygun davranmaları beklenmektedir. Bu itibarla rüĢvet suçu ile korunan hukuki değer, toplumun kamu görevlilerine dolayısıyla da kamu idaresine karĢı duyması gerekli olan inanç ve itimattır. Bu nedenle bir taraftan kamu görevlilerinin dürüst ve iyi Ģöhret sahibi olmalarıyla devlete ait menfaatin koruması; diğer taraftan da kamu görevlilerinin yetkilerini kötüye kullanarak verecekleri zararlara engel olmak ve kamu idaresinin itibarının korunması amaçlanmaktadır. TCK‟nın 252. maddesinin 8.fıkrası kapsamında rüĢvet, bazı kuruluĢların toplumdaki güvenirliğinin yanı sıra serbest rekabeti korumaktadır. Uluslararası nitelikli rüĢvet ile uluslararası veya uluslarüstü

(18)

4

kuruluĢlarının karar alma süreçlerinin Ģeffaflığı ve tarafsızlığı, kamu idaresinin uluslararası alanda güvenirliğinin sağlanması ve uluslararası alanda serbest rekabetin korunması amaçlanmaktadır.

RüĢvet bir kamu görevlisinin görevinin ifasıyla ilgili bir iĢi yapması veya yapmaması için kiĢiyle vardığı anlaĢma sonucunda yarar sağlamasıdır. Suçun oluĢması için rüĢvet alan ile rüĢvet verenin anlaĢması, iki kiĢinin özgür iradesinin birleĢmesi gerekir. Taraflardan birisinin iradesinin ifsat edilmesi halinde rüĢvet suçu oluĢmaz; koĢulları bulunması halinde irtikâp suçu oluĢur. RüĢvet suçunu irtikâp suçundan ayıran en önemli husus, rüĢvette, kamu ile bireyin serbest iradeleriyle bir suç anlaĢması yapmak suretiyle kamu idaresine zarar vermeleri söz konusu olduğu halde, irtikâpta kamu görevlisinin üstün konumda olması ve fakat bireyin, icbar, ikna veya hata sonucu menfaati temin etmesi nedeniyle zarar gören, mağdur durumunda olmasıdır.

RüĢvet suçu görevi kötüye kullanma suçunun özel bir Ģekli olması nedeniyle rüĢvet suçunun varlığı halinde, ayrıca, görevi kötüye kullanma suçundan ceza verilmez. RüĢvet suçunda kamu görevlisi görevinin gereklerine aykırı davranması veya görevinin gereklerine uygun aykırı davranması karĢılığında menfaat temin etmektedir. Bu nedenle kamu görevlisi görevinin gereklerine aykırı davranmakla birlikte menfaat temin etmemesi veya bu hususta iĢ sahibi ile rüĢvet anlaĢma yapmaması halinde rüĢvet değil, görevi kötüye kullanma suçu (TCK m.257) oluĢur.

RüĢvet suçunu oluĢabilmesi için, kamu görevlisi tarafından yapılacak iĢ veya iĢlemin kamu görevlisinin görev ve yetkisinde olması gerekir. Kamu görevlisinin görevli ve yetkili olmamasına rağmen görevli ve yetkili olduğunu ve iĢi yapacağını ifade etmek suretiyle kiĢiyi aldatarak menfaat temin etmesi durumunda rüĢvet değil, dolandırıcılık suçu oluĢur(TCK m. 157).

RüĢvet suçunda kamu görevlisi görevin ifasıyla ile ilgili bir iĢi yapması veya yapmaması karĢılığından menfaat temin ettiğini bilerek ve isteyerek hareket etmesi gerekir. Kamu görevlisi ya rüĢvet anlaĢmasının tarafıdır ya da onun bilgisi dâhilinde adına bir baĢka kiĢi rüĢvet anlaĢması yapmaktadır. Kamu görevlisinin bilgisi ve

(19)

5

onayı dıĢında, kamu görevlisi üzerinde nüfuz sahibi olduğundan ve onu etkileyebileceğini ve haksız iĢini gördürebileceğinden bahisle, üçüncü bir kiĢinin iĢ sahibinden menfaat temin etmesi veya bu amaçla onunla anlaĢması halinde nüfuz ticareti suçu oluĢur (TCK m. 255). Menfaat temini veya anlaĢmanın, iĢi yapacak kamu görevlisinin bilgisi ve onayı dâhilinde yapılması durumunda ise rüĢvet suçu söz konusu olur.

Tez; üç bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde, "genel bilgiler" baĢlığı altında "rüĢvet" kavramı ve rüĢvet suçunun kamu idaresine karĢı iĢlenen suçlar baĢlığı altında düzenlenmesi nedeniyle "kamu idaresi" kavramı incelenmiĢtir. Ayrıca rüĢvet suçunun tarihsel geliĢiminin yanı sıra "uluslararası düzenlemelerde rüĢvet suçu" baĢlığı altında, Türkiye'nin taraf olduğu Uluslararası Ticaret Odası Ġrtikâp ve RüĢvetle Mücadeleye iliĢkin DavranıĢ Kuralları ile uluslararası sözleĢmelere iliĢkin düzenlemeler ile bölgesel olması nedeniyle Türkiye‟nin taraf olmadığı Yolsuzluğa Amerikan Ülkeleri Arasında Yolsuzlukla Mücadele SözleĢmesi, Afrika Birliği

Yolsuzluğu Önleme Yolsuzlukla Mücadele SözleĢmesi ve Avrupa Birliği Ceza Hukukunda rüĢvet suçuna iliĢkin düzenlemelere yer verilmiĢtir. Özel sektörde rüĢvetin TCK'nın 252. maddesinin 8. fıkrasında bağımsız bir suç olarak değil, rüĢvet suçunun uzantısı olarak ve çok sınırlı bir Ģekilde düzenlenmesi; buna karĢın uluslararası sözleĢmelerde ve birçok ülkede bağımsız bir suç olarak düzenlenmesi nedeniyle "rüĢvet suçunun uygulama alanını geniĢletme çabaları" baĢlığı altında, genel olarak incelenmiĢ ve özel sektörde rüĢvet ile ilgili tartıĢmalara yer verilmiĢtir. Devamında, rüĢvet suçu modelleri ele alınmıĢtır. Bazı ülkelerde rüĢvet suçu baĢlığı altında, Amerika BirleĢik Devletleri, BirleĢik Krallık, Ġtalya ve Almanya'daki rüĢvet suçuna iliĢkin düzenlemeler ayrıntılı olarak; Fransa, Ġsviçre ve Çin‟deki düzenlemeler de genel olarak incelenmiĢtir. Ġkinci bölümde, genel olarak rüĢvet suçu ile ilgili açıklamalara yer verildikten sonra rüĢvet suçunun yapısı, niteliği, suçla korunan hukuki değer ve suçun unsurları incelenmiĢtir. Devamında cezayı arttıran suçun nitelikli hali ve kusurluluk irdelenmiĢtir.

Üçüncü bölümde ise rüĢvet suçunun özel görünüĢ Ģekilleri, etkin piĢmanlık hükmü, yaptırım, rüĢvet suçunun irtikâp, görevi kötüye kullanma, dolandırıcılık,

(20)

6

nüfuz ticareti, Ģike, güveni kötüye kullanma, haksız oy temini ve haksız rekabet suçlarından ayrımı ile muhakemeye iliĢkin özellikler konusu üzerinde durulmuĢtur.

(21)

7

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

GENEL BĠLGĠLER, RÜġVET SUÇUNUN

TARĠHĠGELĠġĠMĠ,ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE

RÜġVET SUÇU,RÜġVET SUÇUNUN UYGULAMA ALANINI

GENĠġLETME ÇABALARI, RÜġVET SUÇU MODELLERĠ VE

BAZI ÜLKELERDE RÜġVET SUÇU

1.1.GENEL BĠLGĠLER 1.1.1.RüĢvet Kavramı

RüĢvet kelimesi, Arapçada kuĢ yavrusunun kendisini beslemesi için boynunu annesine uzatması veya deve yavrusunun memeyi emmek için boynunu uzatmasını ifade eden"reĢa" fiilinden türeyen bir isimdir2. Aynı kökten türeyen "riĢa" kelimesi kuyudan su çekebilmek için kovaya bağlanan ip anlamına gelmektedir. RüĢvet istenilen menfaate ulaĢtıran bir araç olduğundan kovaya bağlanan ve kuyunun dibindeki suya ulaĢtıran ipe benzetilmektedir3. RüĢvet istemeye "istirĢa", rüĢvet

isteyene "müsterĢi", rüĢvet vermeye "reĢv", almaya "irtiĢa", alana "mürteĢî", verene "râĢî", aracılık yapana "râiĢ" denmektedir4

.

2

Safet Köse, "Ġslam Hukukuna Göre RüĢvet Suçu ve Cezası", Ġslam Hukuku AraĢtırmaları Dergisi, S.11, 2008, s.139; Musa Kazım Gülçür, “RüĢvet ve Yolsuzluk", Yeni Ümit Dergisi, http://www.yeniumit.com.tr/konular/detay/rusvet-ve-yolsuzluk-104, (10.09.2014).

3 Köse,“Ġslam Hukukuna Göre RüĢvet Suçu ve Cezası”,s.139, 140; Halil Sahillioğlu, "Ġbn-i Nüceym'in

RüĢvet Hakkındaki Risalesi", AÜHFD., c.22, S.1, 1966, s.692

4

Nevzat Gürelli, "Ġrtikâp ve RüĢvet Cürümleri", YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul 1954, s.19; Ferit Develioğlu, Osmanlıca Türkçe

Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitapevi, Ankara 2003, s.460, 462, 736, 737; Mehmet Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar NeĢriyat, 2. Baskı, Ġstanbul 2005, s.425, 475; Ali

(22)

8

RüĢvet sözlükte; "Yaptırılmak istenen bir iĢte yasa dıĢı kolaylık ve çabukluk sağlanması için bir kimseye mal veya para olarak sağlanan çıkar"5

, "Bir kiĢiye gördüğü iĢ karĢılığında verilen ücret, bir hakkın iptali ya da haksızlığın ikamesi için yetkililere verilen mal"6, "Resmi mercide usulsüz iĢ gördürmek için verilen para, hediye"7, "Bir memura haklı veya haksız bir iĢ gördürmek için verilen ücret veya hediye"8 olarak tanımlanmaktadır.

Hukuk literatüründe ise rüĢvet; sadece sağlanan menfaati ifade etmemekte; aynı zamanda hukuki bir kavram olarak iĢlenen suçun niteliğini de içine almaktadır9

. Doktrinde rüĢvet suçunun birçok tanımı bulunmakta olup, suç, genel olarak rüĢvet alan kamu görevlisi açısından tanımlanmaktadır10. Bununla birlikte yapılan

Yılmaz, Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, 4. Baskı, Ankara, 2010, s.533, 617, 618; üseyin Özcan, Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü, 4. Baskı, Ankara 1975, s.304, 463, 523.

5 Türk Dil Kuruumu Büüyük Türkçe Sözlük,http://www.tdk.gov.tr/, (01.01.2016) 6

Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s.485, 486.

7 Yılmaz Tekin, Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü, 1. Baskı, Tekağaç Eylül Yayınları, Ankara 2007,

s. 427.

8

ġemsettin Sami, Kamus-i Türki, Dersaadet, c.1, H. 1317, s.665.

9 Berrin Bozdoğan Akbulut, "RüĢvet Suçları", Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.8,

S.12, 2000, s.637.

10 Doktrinde rüĢvet suçu ile ilgili yapılan tanımlar Ģu Ģekildedir: "Özel veya kamusal, belirli bir

fonksiyonla yükümlü olan bir kiĢinin, kendisi veya baĢkası için, doğrudan doğruya veya dolayısıyla diğer bir kimseden fonksiyonuna bağlı veya fonksiyonunun kolaylaĢtırdığı bir tasarrufu icra etmek, geciktirmek veya ihmal etmek için herhangi bir suretle olursa olsun bir Ģey talep etmesi veya vaatte bulunulmasını istemesi", Sulhi Dönmezer, Özel Ceza Hukuku Dersleri, Ġstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Ġstanbul 1987, s.95; kamu görevlisinin görevini menfaat karĢılığı satması veya bir ferdin devlet fonksiyonunu menfaat karĢılığı satın almaya yönelik giriĢimde bulunması, Ayhan Önder, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Filiz Kitabevi, 4. Baskı, Ġstanbul 1994, s.153; kamu görevlisinin kendi görevine giren bir tasarruf veya iĢlem sebebiyle, bir kimseden verilmesi gerekmeyen bir karĢılık kabul etmesine yol açan bir anlaĢma, Sahir Erman/Çetin Özek, Ceza Hukuku Özel Bölüm: Kamu Ġdaresine KarĢı ĠĢlenen Suçlar, IĢık Matbaacılık, 1. Baskı, Ġstanbul 1992, s.88; "Yetkili birisine, baĢkası tarafından toplumun usul ve kurallarına aykırı bir tarzda menfaat vaat edilerek veya sağlanarak bir iĢin yaptırılması", Ahmet Mumcu, Osmanlı Devletinde RüĢvet, Ġnkılap Kitapevi, 3. Baskı, Ġstanbul, 2005, s.1; "Bir kamu görevlisinin bir görevi yapmanın veya yapmamanın karĢılığı olarak belli bir çıkar üzerinde, bir kimse ile anlaĢmaya varması", Zeki Hafızoğulları/Muharrem Özen, Türk Ceza Hukuku Özel

Hükümler KiĢilere KarĢı Suçlar, Us-A Yayınları, Ankara 2010, s.17; "Hukuki olan veya

olmayan bir iĢin yapılması ya da yapılmaması amacıyla bir kamu görevlisinin haksız bir menfaat temin etmesi" , Ġzzet Özgenç, Ekonomik Çıkar Amacıyla ĠĢlenen Suçlar, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2002, s.193; Ġzzet Özgenç/Cumhur ġahin, Uygulamalı Ceza Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 3. Baskı, Ankara 2001, s.444; "Vazifeye iliĢkin bir iĢlem yapmak veya yapmamak için herhangi bir menfaat teklifi veya kabulü" , A. Pullat Gözübüyük, "RüĢvet Cürümleri", Adalet Dergisi, Y.60, S. 4, 1969, s.184; "Bir kamu görevlisi ile herhangi bir kiĢi arasında gerçekleĢtirilen ve kamu görevlisinin yetkilerinin icrası ile ilgili bir iĢ için diğerlerinden haklı olmayan bir karĢılık kabul etmesi sonucu doğuran bir anlaĢma", Nevzat Toroslu, Ceza Hukuku Özel Kısım, SavaĢ Yayınevi, 7. Baskı, Ankara 2013, s.293, 294; "Kamu görevlisinin icbar veya ikna tarzında bir hareketi olmaksızın görevinin ifasıyla ilgili bir iĢi yapması veya yapmaması için, vardığı anlaĢma

(23)

9

tanımlarda, rüĢvet suçunun fiil unsuru, “menfaatin sağlanması”, “menfaatin sağlanmasına yönelik anlaĢma”,“menfaatin talep ve vaadinde bulunulması” Ģeklinde farklı olarak belirtilmiĢtir. Ayrıca söz konusu tanımlar, suçun konusunu oluĢturan menfaatin haksız olup olmaması bakımından da farklıdır. Bu tanımların ortak özelliklerinden hareketle rüĢvet suçu, kamu görevlisinin görevini hukuka uygun veya hukuka aykırı olarak yerine getirmesi ve yerine getirmekten kaçınması karĢılığında menfaat talep etmesi, temin etmesi, menfaat temini hususunda rüĢvet verenle anlaĢması ve kendisine menfaat teklif ve vaat edilmesi Ģeklinde ifade edilebilir.

Türk Ceza Kanunu'nda da rüĢvet kavramı hem suç konusu menfaati hem de suçun niteliğini belirten iki farklı Ģekilde kullanılmıĢtır. TCK'nın 252.maddesinin 10. fıkrasının son bendinde, "...rüĢvet veren, teklif veya vaat eden; rüĢvet alan, talep eden, teklif veya vaadini kabul eden..." Ģeklindeki ifadeler ile rüĢvet kavramı menfaat anlamında kullanılmıĢtır. TCK'nın 252. maddesinin 1. fıkrasında, "Görevinin ifasıyla ilgili bir iĢi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir baĢka kiĢiye menfaat sağlayan kiĢi" denerek rüĢvet veren bakımından; 2. fıkrada ise, "Görevinin ifasıyla ilgili bir iĢi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, kendisine veya göstereceği bir baĢka kiĢiye menfaat sağlayan kamu görevlisi" Ģeklinde ifade edilmek suretiyle kamu

sonucunda doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, menfaat sağlaması", M. Emin Artuk, "RüĢvet

Suçu", Kamusal ve Ticari YaĢamda Hukuk ve Etik Açısından Yolsuzlukla Mücadele, (83-97),

Seçkin Yayınevi, Ankara 2014., s.83; M. Emin Artuk/Ahmet Gökcen/Ahmet Caner Yenidüya,

Ceza Hukuku Özel Hükümler, Adalet Yayınevi, 13. Baskı, Ankara 2013, s.1020; Cumhur

ġahin, Ekonomik Suç ve Ceza Sempozyumu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yayını, 2005, s.63; bir kamu görevlisi ile herhangi bir kiĢi arasında gerçekleĢtirilen ve kamu görevlisinin yetkilerinin icrası ile ilgili bir iĢ için diğerlerinden haklı olmayan bir karĢılık kabul etmesi sonucunu doğuran anlaĢma, Türkan Sancar, Çok Failli Suçlar, Ankara 1998, s.204; kamu idaresindeki herhangi bir kiĢinin resmi eylemini etkilemeye teĢvik etmek ve bilinen doğruluk ve dürüstlük kurallarına aykırı davranması için haksız bir ödülü alması ve haksız ödülün ona teklif edilmesi, Russell on Crime'den aktaran, Abdul Gofur, "A Panoptıc Study of Corruptıon", s.1, http://www.opticon1826.com/article/view/148, (10.10.2014); görevini dürüst olamayacak bir Ģekilde yerine getirmek amacıyla bir kiĢiye yapılan bir ödeme türü, Sarah Clark, "New Solutions to the Age- Old Problem of Private Sector Bribery", Minnesota Law Review, Vol.97, 2013, s.2288; adil bir muameleden daha fazlasını sağlamak amacıyla resmi bir eylemi etkilemek için alınan veya verilen haksız bir menfaat, James Lındgren, "The Theory, Hıstory, And Practıce of The Brıbery-Extortıon Dıstınctıon", Unıvesıty of Pennsylvanıa Law Revıew, Vol.141, 1993, s.1699; sıfatı, konumu veya görev yükümlülüklerine aykırı olan belli bir eylem karĢılığında bir kiĢiye para veya değerli bir Ģeyin ödenmesi, Thomas L. Carson, "Bribery, Extortion, and "The Foreign Corrupt Practices Act", Philisophy and Public Affairs", Vol.14, No.1, 1985, s.71; "Kamu görevlisine yapılması veya yapılmaması görevi icabı olan bir iĢi, yapması veya yapmaması için menfaat sağlanması", Zeki Hafızoğulları/Muharrem Özen, Türk Ceza Hukuku Özel

(24)

10

görevlisi bakımından rüĢvet suçunun tanımına yer verilerek suçun niteliğini belirten Ģekilde kullanılmıĢtır.

Yargıtay ise bir içtihadında, “…kamu görevlisinin, görev alanına giren bir iĢin yapılması veya yapılmaması karĢılığında, fertle arasında, haksız yararın sağlanması hususunda rızalarının tam olarak uyuĢmasıyla rüĢvet anlaĢması gerçekleĢmiĢ olur. Teklif veya önerinin fert veya kamu görevlisinden gelmesinin önemi bulunmamakla birlikte, rüĢvet veren ve alanın aynı amacın gerçekleĢtirilmesine yönelik olarak, kamu görevlisi tarafından ferde veya fert tarafından kamu görevlisine doğrudan veya örtülü bir istek veya önerinin yapılması ve bunun da karĢı tarafça kabul edilmesi gerekir. Böyle bir anlaĢmanın varlığının kabulü için, anlaĢmaya dair rızalar özgür irade ürünü olmalı, baĢka deyiĢle, cebir, tehdit, hile ve sair sebeplerle fesada uğratılmamıĢ bulunmalıdır…” Ģeklinde karar vererek rüĢvet suçunu tanımlamıĢ ve suçun unsurlarını belirtmiĢtir11

.

RüĢvet genel olarak bir kiĢinin eylem veyakararınıetkilemekamacıyla bir menfaatin sağlanmasıdır. RüĢvetin temel özelliği, göreve iliĢkin bir suiistimali içermesidir. Görevin suiistimali, failin görevini hukuka uygun veya aykırı olarak yapması Ģeklinde olabilir12

. RüĢvet suçu, kamu görevlisinin karĢı tarafı oluĢturan herhangi bir kiĢinin iradesini ifsat etmeksizin, karĢılıklı özgür irade ile yapılan bir anlaĢma kapsamında, görev, yetki ve yükümlülüğü dâhilinde bulunan bir eylem veya iĢlemi hukuka uygun veya hukuka aykırı olarak yapması karĢılığında kendisi veya bir baĢkası için karĢı taraftan bir menfaat elde etmesi veya vaadini sağlamasıdır.

RüĢvet ve yolsuzluk kavramları, sıklıkla birlikte ve bazen de birbirinin yerine kullanılmaktadır. Bu nedenle rüĢvet ve yolsuzluk kavramları arasındaki farkın ortaya konulması gerekmektedir. Yolsuzluk kavramı, sözlükte, “bir görevi, bir yetkiyi

11 Yar. CGK., 9.7.2013, 2012/5-1339, 2013/347. 765 sayılı TCK‟nın yürürlükte olduğu dönemde,

Yargıtay kararlarında ise rüĢvet suçu, "Memurun görevine giren, yetkili olduğu konuda karĢı tarafla aralarında serbest iradelerinin ürünü olan, karĢılıklı rızaya dayalı bir anlaĢma (rüĢvet sözleĢmesi) sonucunda çıkar elde etmesidir." Ģeklinde tanımlamıĢtır., Yar. 5. CD., 2.4. 1985, 924/1330; Yar. 1. CD., 6.3.1986, 1985/4576, 1986/1037; Yar. CGK., 25.4.1983, 5-113/197., Sinerji Mevzuat ve Ġçtihat Programı.

(25)

11

kötüye kullanma, suiistimal, kuraldıĢı” olarak ifade edilmektedir13

. Yolsuzluk, genel olarak,"kamu görevinin kiĢisel çıkar için kötüye kullanılması" Ģeklinde tanımlanmaktadır14

. Yolsuzluk, maddi bir menfaat için veya maddi olmayan özel amaçlara yönelik olarak kamusal yetkinin hukuka aykırı kullanımını içeren eylemleri kapsamaktadır. Bu anlamda yolsuzluk, kamu görevinin kötüye kullanılmasını içeren rüĢvet, zimmet, irtikâp, görevi kötüye kullanma ve nüfuz ticareti suçunu kapsayan geniĢ bir anlama sahiptir. Dolayısıylayolsuzlukbir suç tipini değil, baĢta rüĢvet olmak üzere, kamu gücü ve görevinin hukuka aykırı bir Ģekilde kiĢisel çıkarlar için kullanılmasını kapsayan suçlar kategorisini ifade etmektedir. Bu bakımdan yolsuzluk rüĢveti de kapsayan bir üst kavramdır.

RüĢvet suçu, rüĢvet alanın eylemine, amacına ve iĢin niteliği dikkate alınarak geniĢ ve dar olarak adlandırılmaktadır. GeniĢ anlamda rüĢvet, kamu görevlilerinin yanı sıra özel sektörde çalıĢanların rüĢvet almasını da kapsamaktadır. Dar anlamda rüĢvet ise sadece kamu görevlilerinin rüĢvet suçunu ifade etmektedir. Günümüzde rüĢvet suçu geniĢ anlamda kullanılmaktadır. Zira gerek uluslararası sözleĢmelerde ve gerekse diğer ülkelerde rüĢvet suçu, kamu sektörünün yanı sıra özel sektörü de kapsamaktadır. Türk Ceza Kanunu ise sadece 252. maddenin 8. fıkrası kapsamındarüĢveti geniĢ anlamda kullanmıĢtır.

Diğer taraftan, doktrinde, rüĢvet suçu, faillerin eylemlerine göre aktif ve pasif rüĢvet olarak nitelendirilmektedir. RüĢvet verme, teklif etme ve vaat etme eylemine aktif rüĢvet; rüĢvet alma, talep etme, vaadini sağlamaeylemi ise pasif rüĢvetolarak adlandırılmaktadır15.Mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda rüĢvet suçu, rüĢvet

alma suçu ve rüĢvet verme suçu olmak üzere iki ayrı suç olarak düzenlenmiĢtir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ise bu ayrımı terk ederek, rüĢvet suçunu çok failli tek bir suç olarak düzenlemiĢtir.

13 Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr., (12.12.2017).

14 Helping Countries Combat Corruption The Role of the World Bank, September 1997, s.8,

http://www1.worldbank.org/publicsector/anticorrupt/corruptn/corrptn.pdf, (12.12.2015). Uluslararası ġeffaflık Örgütü‟ne göre, yolsuzluk, ister siyasetçi isterse memur olsun kamuda görev yapan görevlilerin kamu görevini kötüye kullanarak kendilerini ve yakınlarını haksız bir Ģekilde zenginleĢtiren davranıĢlarını kapsamaktadır., OECD, Corruptıon: A Glossary of Ġnternatıonal

Standards ın Crımınal Law, USA 2008, s. 23. 15 Soyaslan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.692.

(26)

12

RüĢvet suçunun aktif ve pasif rüĢvet Ģeklinde sınıflandırılması isabetli değildir. Zira rüĢvet suçunda her iki taraf da aktif olup, taraflardan herhangi birisinin pasif olması sözkonusu değildir. RüĢvet alan ve rüĢvet veren karĢılıklı olarak anlaĢmakta olup,çoğu zaman rüĢvet talebi rüĢvet alan taraftan gelmektedir.Dolayısıyla rüĢvet alan kamu görevlisi de aktif durumdadır. Bu nedenle aktif ve pasif rüĢvet yerine rüĢvet verme ve rüĢvet alma kavramları kullanılmalıdır.

RüĢvet suçu gördürülmek istenen iĢin niteliği bakımından basit rüĢvet ve nitelikli rüĢvet olmak üzere ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Basit rüĢvet, kamu görevlisinin kanunlara uygun olarak görevini yerine getirmesi veya kamu görevlisinin yapması gereken iĢi yapması ya da yapmaması gereken iĢi yapmaması için menfaat temin etmesi ve bu amaçla kendisine menfaat temin edilmesi halinde; nitelikli rüĢvet ise kanuna aykırı olarak görevini yerine getirmesi, diğer bir ifadeyle, yapması gereken iĢi yapmaması veya yapmaması gereken iĢi yapması karĢılığında menfaat temin etmesi ve bu amaçla kendisine menfaat temin edilmesi halinde söz konusu olur. Nitelikli rüĢvetin basit rüĢvetten farkı, suç teĢkil eden ve üzerinde anlaĢma yapılan konudadır. Nitelikli rüĢvette kamu görevlisi tarafından, görevin gereklerine aykırı bir iĢi yapmak veya görevine giren bir iĢi ihmal etmek veya geciktirmek, takdir yetkisinin kullanımı da dâhil olmak üzere hizmetin talimatlarına veya hukuksal normlarına aykırı olarak yapılan hukuka aykırı bir iĢ söz konusudur16

. Doktrinde basit ve nitelikli rüĢvet ayrımı; basit rüĢvet-ağır rüĢvet17, adi rüĢvet-ağır

rüĢvet18, hafif rüĢvet-ağır rüĢvet19, tam olmayan rüĢvet- tam rüĢvet20, edilgen rüĢvet-

etken rüĢvet21, adi rüĢvet (rüĢvet benzeri)-asıl rüĢvet (ağır rüĢvet)22

olarak da adlandırılmaktadır. Mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda basit rüĢvet suçu (basit rüĢvet alma ve basit rüĢvet verme) ve nitelikli rüĢvet (nitelikli rüĢvet alma ve nitelikli

16 Luigi Delpino, Diritto Penale, Parte Speciale, XV. Edizione, Napoli, 2006, s.104; Roberto

Guerrini/ Darıo Guıdı, "Bribery in Ġtaly: an outlook on present laws and perspectives on reform",

Modern Bribery Law: Comparative Perspectives, (97,128), Cambridge University Press, Great

Britain, 2013, s.102.

17Faruk Erem, Türk Ceza Kanunu ġerhi Özel Hükümler, Seçkin Yayınevi, c.2, Ankara 1993, s.212;

Toroslu, Ceza Hukuku Özel Kısım, s.294.

18Dönmezer, Özel Ceza Hukuku Dersleri, s.102, 103; Mumcu, Osmanlı Devletinde RüĢvet, s.12. 19Ġlhan Tekelli/Gencay ġaylan, "RüĢvet Kuramı", Amme Ġdaresi Dergisi, c.7, S.3 Ankara, 1974, s.95. 20Soyaslan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.695.

21Sami Selçuk, Dolandırıcılık Cürümlerinin Kimi Suçlardan Ayrımı ve Çeklerle Ġlgili Suçlar,

Ankara 1986, s.51.

(27)

13

rüĢvet verme) ayrı suçlar olarak düzenlenmiĢtir23. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ise

basit ve nitelikli rüĢvetayrımını terk ederek her iki suçu da aynı madde kapsamında düzenlemiĢtir. Bu nedenle basit ve nitelikli rüĢvet ayrımının bir önemi kalmamıĢtır. Bununla birlikte, failin görevine uygun (basit rüĢvet) veya görevine aykırı (nitelikli rüĢvet) davrandığının tespiti temel cezanın tayininde dikkate alınmalıdır (TCK m. 61/1-a).

RüĢvet suçu, menfaatin temini zamanına göre önceden verilen rüĢvet, sonradan verilen rüĢvetolmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Önceki rüĢvet suçunda, menfaat kamu görevlisine iĢin yapılmasından önce; sonraki rüĢvette ise menfaat iĢin yapılmasından sonra verilmektedir24

. Dolayısıyla haksız menfaat kamu görevlisinin gerçekleĢtirilmiĢ bir davranıĢına iliĢkin ise sonradan verilen rüĢvet, gelecekteki bir davranıĢına iliĢkin ise önceden verilen rüĢvet söz konusudur. Diğer bir ifadeyle, kamu görevlisinin eylem veya iĢleminden önce rüĢvet anlaĢması yapılmıĢ ise önceki rüĢvet, rüĢvet anlaĢması yapılmamıĢ ve kamu görevlisinin eylem veya iĢleminden sonra menfaat temin edilmiĢ ise sonraki rüĢvet suçu söz konusu olacaktır. Önceki rüĢvet ile sonraki rüĢvet arasında ispatlamadaki zorluk, her iki fiilin suç olarak düzenlenmesinin gerekçesini oluĢturmaktadır25

.Böylece menfaatin temininin iĢin yapılmasını müteakiben gerçekleĢtiğinin ispatlandığı durumda veya kamu

23765 sayılı TCK’nın 212. maddesinde basit ve nitelikli rüĢvet alma suçu düzenlenmiĢtir:

"Kanun ve nizam hükümlerine göre yapmak zorunda olduğu Ģeyi yapmak veya yapmamak zorunda olduğu Ģeyi yapmamak için rüĢvet alan veya bir vaat veya taahhüt kabul eden kimseye dört yıldan on yıla kadar ağır hapis cezası verilir.

Cürmün, yapılması gereken iĢin yapılmaması veya yapılmaması gereken iĢin yapılması için iĢlenmesi halinde faile beĢ yıldan oniki yıla kadar ağır hapis cezası verilir.

Yukarıdaki fıkralarda belirtilen hallerde, memurun mensup olduğu dairenin ilgili bulunduğu sözleĢme veya taahhütlere giriĢilmiĢ veya memuriyet, maaĢ, niĢan veya sair rütbe, derece veya kademeler verilmiĢ veya kanun ve nizama aykırılık veya hakkı ihlal eden bir hal meydana gelmiĢ ise faile altı yıldan onbeĢ yıla kadar ağır hapis cezası verilir.

Yukarıdaki fıkralarda belirtilen hallerde faile ayrıca, aldığı para ile sağladığı her türlü menfaat veya vaat veya taahhüt olunan her türlü menfaatlerin miktar veya değerinin beĢ misli ağır para cezası verilir.".

765 sayılı TCK’nın 213. maddesinde basit ve nitelikli rüĢvet verme suçu düzenlenmiĢtir:

"211 inci maddede gösterilen kimselere yapmaya mecbur oldukları Ģeyi yapmamaları veya yapmamaya mecbur oldukları Ģeyi yapmaları için rüĢvet vaat veya teklif eden veya veren kimseye kanun ve nizama aykırılığın derecesine ve istenilen Ģeyin kısmen veya tamamen yapılmıĢ olup olmamasına göre dört yıldan oniki yıla kadar ağır hapis cezası verilir.

Haklı bir hususun temini için rüĢvet veren veya baĢka yararlar temin eden kimseye, verdiği para veya temin ettiği menfaatin on katı ağır para cezası verilir.".

24Delpino, Diritto Penale, Parte Speciale, s.98; Maria Benedetta Dupuis, La Corruzzione, CEDAM,

Seconda Edizione, Padova, 2002, s.22; Soyaslan, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.692.

(28)

14

görevlisinin eylem veya iĢleminden önceki aĢamada rüĢvet anlaĢmasının yapıldığı konusunda Ģüphe bulunması durumunda sonraki rüĢvet suçu söz konusu olacaktır26

.Önceki rüĢvette korunan hukuki değere verilen zarar, sonraki rüĢvete göre daha ağırdır. Zira sonraki rüĢvette vaat edilen veya sağlanan menfaatin yükümlülüklerin ihlali karĢılığında olduğu ilk görünüĢte belli değildir. Burada yükümlülüklerin ihlali menfaat elde etme amacına bağlı olması zorunlu olmayıp, herhangi bir gerekçeyle bu yükümlülüklerin ihlali söz konusudur27

.

Önceki rüĢvet suçunda olduğu gibi sonraki rüĢvet suçunda da kamu görevlisinin görevini tarafsız bir Ģekilde yerine getirmesi ilkesi ihlal edilmektedir. Ancak sonraki rüĢvet suçunda, kamu görevlisi görevine uygun bir eylemi yerine

getirdikten sonra menfaati temin ettiğinden dolayı tarafsızlık ilkesi önceki rüĢvete göre daha az zarar görmektedir. Zira haksız menfaat herhangi bir önleyici dıĢ müdahale olmaksızın önceden gerçekleĢtirilen bir eylem için sonradan verilmektedir. Sonraki rüĢvet ile korunan hukuki değer, tarafsızlık ve dürüstlüğün korunmasının yanı sıra hukuka uygun bir faaliyet için veya haksız bir giriĢim karĢılığında menfaat temin edilmesi sonucunda suç oluĢturan geliĢmelerin ortaya çıkmasının önlenmesidir28

. Alman Ceza Kanunu, Ġtalyan Ceza Kanunu ve 2010 tarihli BirleĢik Krallık RüĢvet Kanunu (Bribery Act 2010) her iki rüĢvet türünü de cezalandırmaktadır. Türk Ceza Kanunu ise sadece önceki rüĢveti cezalandırmaktadır. Zira suçun oluĢması için rüĢvet anlaĢmasına konu teĢkil eden görevin ifasıyla ilgili olan iĢin geleceğe yönelik olması gerekir29

.

RüĢvet suçu, fail(ler)in amacı ve iĢin niteliğine göre, hızlandırma rüĢveti (transaction bribes), saptırma rüĢveti (variance bribes) ve sızma rüĢveti (outright

26 Dupuis, La Corruzione, s.23. 27

Dupuis, La Corruzione, s.22, 23.

28 Guerrini/Guıdı,“Bribery in Ġtaly…”,s.104.

29 Toroslu, Ceza Hukuku Özel Kısım, s.301. “…belirli bir iĢin yapılması karĢılığında çıkar

sağlanacağı konusunda arasında iĢin yapılmasından önce veya yapılması sırasında gerçekleĢtirilmiĢ bir anlaĢma bulunmaması nedeniyle rüĢvet suçunun unsurlarının oluĢmadığı…”, Yar. 5. CD., 10.5.2016., 2014/4015, 2016/4865. Kore Yüksek Mahkemesi bir kararında görev kavramının, kamu görevlisinin geçmiĢte sorumlu olduğu ve gelecekte sorumlu olacağı görevleri ifade ettiği yönünde karar vermiĢtir., Jong Bum Kim, "Korean Implementatıon of The OECD Brıbery Conventıon:Implıcatıons For Global Efforts to Fıght Corruptıon, Pacıfıc Basın Law

(29)

15

purchase) olmak üzere üçe ayrılmaktadır30. Hızlandırma rüĢvetinde kamu görevlisine

görevini yapmasını hızlandırmak veya görevini yapmasını sağlamak amacıyla menfaat temin edilmektedir. Burada bir iĢte iltimasın temini değil, sadece bir edimin ifasının önceden temin edilmesi, hızlandırılması söz konusudur. Zaman, önemli ekonomik bir değer olarak kabul edildiğinden, hızlandırma rüĢveti ekonomik iĢlemleri ve ekonomik olaylar sürecindeki gereksizlikleri azaltmak suretiyle onun değerini arttırmak için kullanılan bir araç olarak görülmektedir. Bu nedenle ahlaka aykırı yolsuz bir iĢlemden daha çok kolaylaĢtırma ödemeleri olarak değerlendirilmektedir31

. Ancak bu tür rüĢvette yapılan ödemelerin rüĢvetin zamanla yayılması ile ödeme yapmayan kiĢilerin talep ettikleri hizmetin yavaĢlamasına ve toplumun devlete olan güveninin sarsılmasına neden olmaktadır. Saptırma rüĢveti, görevinin gereklerine aykırı hareket ederek bir normun uygulanmasının ertelenmesi veya uygulanmaması amacıyla menfaat temin edilmesidir32.Sızma rüĢveti ise bir organizasyon içerisinde yer alan bir kiĢiye belirli bir iĢin gördürülmesi amacı ile değil, bu kiĢinin bir ajan gibi kullanılması amacına yönelik olarak menfaat temin edilmesidir. Bu rüĢvet türü genellikle devletlerin yabancı kamu görevlilerine menfaat temin etmek suretiyle onları casuslukta kullandığı bir tekniktir33. Ayrıca doktrinde

rüĢvet suçu, hızlandırma rüĢveti (transaction bribes -grease-speed money) ve saptırma rüĢveti (purchase-variance bribes) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bu görüĢ sızma ve saptırma rüĢvetini aynı kategoride değerlendirmektedir34

.

Türk Ceza Kanunu'nda, saptırma ve sızma rüĢveti görevin ifasıyla ilgili bir iĢin yapılmaması (nitelikli rüĢvet), hızlandırma rüĢveti ise görevin ifasıyla ilgili bir iĢin yapılması (basit rüĢvet) kapsamında rüĢvet suçunu oluĢturmaktadır.

RüĢvet suçu akdi rüĢvet ve fiili rüĢvet olarak da sınıflandırılmaktadır. Buna göre, rüĢvet suçu akdin yapılmasıyla (rüĢvet anlaĢması) oluĢmakta ise akdi rüĢvet,

30Ali ġahin Kılıç, "Uluslararası Boyutuyla RüĢvet Suçu", Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013, s.13; Michael Reısman, Folded Lies: Bribery, Crusades and

Reforms, New York 1979, s.69.

31Reısman, Folded Lies: Bribery, Crusades and Reforms, s.70. 32Reısman, Folded Lies: Bribery, Crusades and Reforms, s.75. 33Reısman, Folded Lies: Bribery, Crusades and Reforms, s.89,90. 34

Frank J. Cavico/Bahaudin G. Mujtaba, "Baksheesh or Bribe: Payments to Government Officials and the Foreign Corrupt Practices Act", Journal of Business Studies Quarterly, Vol. 2, 2010, s.84.

(30)

16

menfaatin alınıp verilmesi ile oluĢmakta ise fiili rüĢvetten söz edilir. Akdi rüĢvette suçun oluĢması için anlaĢma yeterli olduğundan, almak ve vermek aĢamaları söz konusu değildir. Zira anlaĢma olmadan almak ve vermek söz konusudur. Örneğin bir araç sürücüsünün ruhsat evrakları içerisine para koyarak trafik polisine verdiğinde, iki taraf bir anlaĢma yapmadan doğrudan almakta ve vermektedir. Bu nedenle rüĢvet suçu akdi ve fiili rüĢvet olarak iki Ģekilde gerçekleĢebilir35

.

Türk Ceza Kanunu'nda, rüĢvet suçu menfaatin sağlanması ile tamamlanmaktadır. Kanun koyucu, izlediği suç siyaseti gereği, rüĢvet anlaĢmasının yapılması halinde, cezalandırma bakımından, suçun tamamlanmıĢ sayılacağını düzenlemiĢtir. RüĢvet anlaĢması menfaat temininin ön aĢamasını oluĢturmakta, diğer bir ifadeyle, menfaat temini rüĢvet anlaĢmasını zorunlu kılmaktadır. RüĢvet anlaĢması olmadan menfaatin alınıp verilmesi mümkün değildir. RüĢvet alan ve rüĢvet veren, bu anlaĢmayı yaptığı için rüĢvet almakta veya rüĢvet vermektedir. RüĢvet anlaĢması olmadan menfaatin alınıp verilmesi, baĢka suçu oluĢtursa da, rüĢvet suçunu oluĢturmamaktadır. Yukarıda verilen örnekte, araç sürücüsünün ruhsat evrakları içerisine para koyarak trafik polisine verdiğinde, menfaat temini ile rüĢvet anlaĢması aynı anda gerçekleĢmektedir. Bu durumda da rüĢvet anlaĢması bulunduğundan, suçun akdi ve fiili rüĢvet Ģeklinde ikiye ayrılması isabetli değildir.

1.1.2.Kamu Ġdaresi Kavramı

Toplu halde yaĢayan insanların, hayatlarını devam ettirmek için oluĢturdukları en mükemmel sistemli oluĢumun devlet olduğu Ģüphesizdir. Toplum hayatının gerektirdiği çeĢitli ihtiyaçlara cevap vermek üzere kurulan, devlet denilen manevi oluĢum diğer toplulukların iktidarını sınırlayarak gerçek iktidarın faaliyet gösterdiği ana sahayı oluĢturmaktadır36.Devlet, sosyal güveni ve düzeni garanti altına

almaya, bireysel faaliyetleri tamamlamaya ve toplumun korunması, refahı ve

35 Mansur Uçar, "Yeni Türk Ceza Kanununda RüĢvet Suçu", Mali Kılavuz Dergisi, Y.8, S.32, 2006,

s. 266, 267.

(31)

17

geliĢmesi için gerekli olan varlıkları ve hizmetleri sağlamaya matuf somut bir faaliyette bulunduğunda kamu idaresi olarak ortaya çıkmaktadır37

.

Kamu kelimesi dilimize eski Farsçadan geçmiĢ olup, kelimenin ilk Ģekli "kamag" dır. Daha sonra "kamug" ve en son "kamu" Ģeklini almıĢtır38

. Sözlükte, "Bir

ülkedeki halkın bütünü, halk, amme, halk hizmeti gören devlet organlarının tümü" anlamındadır. Ġdare ise, "Kamuya iliĢkin hizmetlerin bütünü" anlamına gelmektedir39.Genel anlamda idare, "Belli bir amacın gerçekleĢtirilmesi için kurulan örgüt veya bu amaca ulaĢmak için yürütülen planlı insan faaliyeti" demektir40

. Bu manada idare, hem örgütün yanı sıra bu örgütün faaliyetlerini de ifade etmektedir41.

Ġdare kavramı hem kamu hukukunda hem de özel hukukta kullanılmaktadır. Kamu hukukunda (kamu idaresi) devlet idaresi, belediye idaresi gibi kullanılırken; özel hukukta (özel idare) vakıf idaresi, dernek idaresi Ģeklinde kullanılmaktadır. Kamu idaresini özel idarelerden ayıran ölçütler; kamu idaresinin amacının kamu yararı olması ve bu amacı gerçekleĢtirmek için kamu gücüne sahip olması, kamu gücüne sahip olması nedeniyle özel kiĢiler karĢısında üstün konumda olması ve kamu idarelerinin kuruluĢ ve çalıĢmalarının kanunlarla düzenlenmesidir42

.

Kamu idaresi kavramı organik(yapısal, uzvi) ve fonksiyonel (görevsel, iĢlevsel, maddi) olmak üzere iki farklı anlamda kullanılmaktadır. Organik anlamda kamu idaresi ile devletin belli tür organları ifade edilmektedir43

.Bu anlamda kamu idaresi yasama ve yargı organları dıĢında, baĢında hükümeti oluĢturan münferit bakanların yer aldığı ve devlet tüzel kiĢiliğini temsil eden merkezi idare ile belli yörelerin yerel ihtiyaçlarını karĢılamak üzere kurulan mahalli idareleri ve belli idari hizmetleri yürütmek üzere teĢkil edilen öteki kamu tüzel kiĢilerini kapsamaktadır44

. Kısaca organik anlamda kamu idaresi, yasama ve yargı dıĢındaki tüm devlet

37Toroslu, Ceza Hukuku Özel Kısım, s.273.

38 Namık Açıkgöz, " Bir Kelimenin Anlam ZıtlaĢması Macerası",

http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=3677, (05.05.2014).

39 Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük,http://www.tdk.gov.tr/(06.06.2014).

40Kemal Gözler/Gürsel Kaplan, Ġdare Hukukuna GiriĢ, Ekin Yayınevi, 18. Baskı, Bursa 2013, s.7. 41Gözler/Kaplan, Ġdare Hukukuna GiriĢ, s.7.

42Gözler/Kaplan, Ġdare Hukukuna GiriĢ, s.8.

43Metin Günday, Ġdare Hukuku, Ġmaj Yayınevi, 7. Baskı Ankara, 2003, s.3. 44Günday, Ġdare Hukuku, s.10.

(32)

18

kuruluĢlarını ifade etmektedir45.Kamu idaresi kavramı devletin belli tür faaliyetlerini

ifade etmek için kullanıldığında ise fonksiyonel anlamda idareden söz edilir46

. Diğer bir ifadeyle fonksiyonel anlamda kamu idaresi devletin kendine özgü amaçlarına ulaĢmak için yerine getirdiği faaliyetlerin tamamıdır47. Ġdare fonksiyonu, idari eylem

ve iĢlemler ile kamu gücü kullanılarak yerine getirilen bir devlet fonksiyonudur48

.Bu fonksiyon, devletin yasama ve yargı fonksiyonları ile yürütme organının salt siyasi nitelikteki faaliyeti dıĢında kalan ve toplumun günlük gereksinimlerini karĢılamak ve gündelik yaĢamın sürdürülmesini sağlamak amacıyla yürüttüğü tüm kamusal iĢ ve faaliyetlerden oluĢmaktadır49.

Kamu idaresi ile ilgili idare hukuku bakımından yapılan bu açıklamalardan sonra ceza hukuku bakımından kamu idaresi kavramına bakıldığında; idare hukukunda olduğundan daha farklı ve çok daha geniĢ bir anlama sahip olup, devletin yasama, yürütme ve yargı fonksiyonları ile diğer tüm kamu kurum ve kuruluĢlarının yürüttüğü faaliyetleri kapsayacak Ģekilde geniĢ anlaĢılmaktadır50. Diğer bir ifadeyle

kamu idaresi kavramı toplumun kamusal hayatını kapsayan bütün fonksiyonları içermektedir51

. Yürütme organının siyasi faaliyetlerini de kapsamaktadır52. Zira bu tür faaliyetleri ceza hukukunun kapsamı dıĢına çıkarmak için geçerli bir neden bulunmamaktadır53

.

Bu nedenle Türk Ceza Kanunu'nun "Kamu Ġdaresinin Güvenirliğine ve ĠĢleyiĢine KarĢı Suçlar" baĢlıklı birinci bölümünde yer alan suçlar ile sadece teknik

45ġeref Gözübüyük/Turgut Tan, Ġdare Hukuku, c.1, Turhan Kitapevi, 2. Baskı, Ankara 2001, s.4. 46Günday, Ġdare Hukuku, s.3.

47 Bahtiyar Akyılmaz/Murat Sezginer/Cemil Kaya, Türk Ġdare Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara

2011,s. 30.

48Günday, Ġdare Hukuku, s.16-17.

49 Günday, Ġdare Hukuku, s.14; Gözübüyük/Tan, Ġdare Hukuku, s.4-5; Gözler/Kaplan, Ġdare Hukukuna GiriĢ, s.14.

50 Duygun Yarsavut, "Devlet Ġdaresi Aleyhine ĠĢlenen Cürümlerin Genel Prensipleri", Ġstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, c.30, S.3-4, 1964, s.669; Erman/Özek, Ceza Hukuku Özel Bölüm…,s.1; Soyaslan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.674, 675; Toroslu, Ceza Hukuku Özel Kısım, s.273;Timur DemirbaĢ, "Türk Ceza Kanununda Memuriyet Görevinin Ġhmal ve

Kötüye Kullanma Cürümleri", Kudret Ayiter Armağanı, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk

Fakültesi Dergisi, c. III, Y. 1987, S.1-4,s.250; GüneĢ Okuyucu-Ergün, Türk Ceza Hukukunda Zimmet Suçu, Çakmak Yayınevi, 1. Baskı, Ankara 2008, s. 6.

51Erman/Özek, Ceza Hukuku Özel Bölüm…, s.1.

52Toroslu, Ceza Hukuku Özel Kısım, s.273; Okuyucu-Ergün, Türk Ceza Hukukunda Zimmet Suçu, s.6.

(33)

19

ve dar anlamda devletin faaliyeti korunmamıĢ; devlet, yasama, yargı ve yürütme faaliyetleriyle, bir bütün olarak, hizmet yapan kurum olarak korunmuĢ, devletin faaliyetine zarar veren, zaafa uğratan fiiller idareye karĢı iĢlenen suç sayılmıĢtır54

. Kamu idaresine karĢı fiiller, 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda, "Devlet Ġdaresi Aleyhinde ĠĢlenen Cürümler" baĢlığı altında düzenlenmiĢti. "Devlet idaresi" kavramı, devletin yasama, yürütme ve yargı fonksiyonlarının dıĢında kalan, fakat toplumun kamusal hayatına etki eden bazı faaliyetleri kapsamaması, özellikle de özel hukuk kurallarına tabi olan bazı kuruluĢların, siyasi ve ekonomik sebeplerle kamu hukuku alanına alınması ve "kamu iktisadi teĢekkülleri" gibi bazı kuruluĢların vücut bulması ve korunmasının gerekmesi, toplumun geliĢmesi ile kamusal hayatın da değiĢikliklere uğramasından dolayı devletin idari fonksiyonlarına girmeyen birtakım faaliyetlerin de düzenlenerek cezai korumadan yararlanması gerekmesi bakımından, dar bir anlama sahip olduğundan doktrinde eleĢtirilmekteydi55

. Bu nedenle doktrinde "Devlet Ġdaresi" yerine "Kamu Ġdaresi/Amme Ġdaresi" kavramı tercih edilmekteydi56.Doktrindeki bu eleĢtiriler dikkate alınarak 765 sayılı TCK'daki, "Devlet Ġdaresi Aleyhine ĠĢlenen Cürümler" baĢlığı 5237 sayılı TCK'da, "Kamu Ġdaresinin Güvenirliğine ve ĠĢleyiĢine KarĢı Suçlar" Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir. Böylece "Devlet Ġdaresi" yerine "Kamu Ġdaresi" kavramı kullanarak daha geniĢ bir çerçeve çizilmiĢ ve kavram karıĢıklığına son verilmiĢtir.

Kamu hizmetinin hukuka ve kamu yararına uygun olarak yerine getirilmesi devletin temel görevidir. Devlet söz konusu görevini kamu idaresi ile sağlamaktadır. Bu bakımdan kamu idaresinin güvenirliğinin sağlanmasında, iĢleyiĢinin korunmasında, devletin, kamu idaresinin ve kamu hizmetinden yararlanan herkesin yararı bulunmaktadır57

.

Kamu idaresine karĢı iĢlenen suçlar ile korunan hukuki değer, kamu idaresinin düzenli bir Ģekilde iĢlemesidir. Bu kapsamda kamu idaresinin taĢıması

54Soyaslan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.672.

55Erman/Özek, Ceza Hukuku Özel Bölüm…, s.1; Erdener Yurtcan, Yargıtay Kararları IĢığında RüĢvet-Zimmet-Ġrtikap-Görevi Kötüye Kullanma ve Öteki Kamu Yönetimine KarĢı Suçlar,

Adalet Yayınevi, 2. Baskı, Ankara 2015, s.1, 2.

56Erman/Özek, Ceza Hukuku Özel Bölüm…,s.1; Gürelli, "Ġrtikap ve RüĢvet Cürümleri", s.4. 57 Hafızoğulları/Özen, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Millete ve Devlete KarĢı Suçlar, s.3.

Referanslar

Benzer Belgeler

We could find only 19 reports with 24 cases of pan- creatic metastasis following primary intracranial HPC in English literature review (Table 1).[2,7,8,13–28] In only 3 cases

Selon la premiere, le -narrateur non presente dans · ıa fiction domine histoire et personnages, c'est un narrateur omniscient; la seconde est un point de vue d'un

357 Sanığın ırza geçmek eylemini sonuçlandırmak olanağı varken sürdürmeyerek kendiliğinden vazgeçmesi nedeniyle TCK'nın 61 inci maddesinin son fıkrası nazara

attached as of slightly above the base and have a more fragile-look as of Troy Layer II (as in Sk-1 and Sk-2). Furthermore, the case of making a rather high curve, which the

Çalışma kapsamına alınan tezlerin daha çok yüksek lisans programında yürütüldüğü, tanımlayıcı düzeyde olduğu, tezlerde ölçeklerin sıklıkla kullanıldığı ve

2007 yılında 4519 kişi ile yapılan Yaşa Bağlı Göz Hastalıkları Çalışması’nda (Age Related Eye Diseases Study/AREDS) besinlerle yüksek

2) Aradığımız sayının bulunduğu kutuda 10 sayısı yoktur. Bu sayı bulunduğu kutunun son üç sayısından birisidir. Bu sayı bulunduğu kutunun son üç sayısından

Erken gebelikte bakılan maternal serum progesteron düzeyinin abort ile sonuçlanan gebeliklerde düşük bulunması, abortus imminens öyküsü olan gebelerde preterm