BirleĢmiĢ Milletler Yolsuzlukla Mücadele SözleĢmesi

SözleĢme, BirleĢmiĢ Milletler tarafından31Ekim 2003 tarihinde kabul edilmesi üzerine, 14 Aralık 2005tarihindeyürürlüğe girmiĢtir260

. OECD SözleĢmesi'nin aksine sadece yabancı kamu görevlilerinin yolsuzluk eylemleri değil, her türlü yolsuzluğun ortadan kaldırmak için ulusal ve uluslararası alanda yolsuzlukla mücadele için taraf devletlere rehberlik etmeyi sağlamayı amaçlamaktadır261

.

SözleĢmede, bazı suçların yanı sıra, ulusal kamu görevlilerinin rüĢveti (m.15), yabancı kamu görevlilerinin ve uluslararası örgüt görevlilerinin rüĢveti (m. 16), özel sektörde rüĢvet (m.21), suçlarına yer verilmiĢtir. Ayrıca sözleĢmede el koyma, müsadere ve dondurma, tanık-bilirkiĢi-mağdur-ihbar edenin korunması, uluslararası iĢbirliği, yargı yetkisi, suçluların iadesi, ortak ve özel soruĢturmalar, karĢılıklı adli yardım gibi konularla ilgili düzenlemeler öngörülmüĢtür.

Ulusal kamu görevlilerinin rüĢveti suçu kamu görevlisi bakımından tanımlanmıĢtır. Kamu görevlisine, resmî görevlerinin ifası zımnında hareket etmesi veya hareket etmekten kaçınması için; kendisi ya da bir baĢka kiĢi yahut kuruluĢ lehine, doğrudan ya da dolaylı olarak, haksız bir menfaatin vaat edilmesi, teklif

260 _{SözleĢme,18.5.2006 tarih ve 5506 sayılı kanunla onaylanması uygun bulunmuĢ ve Bakanlar}

Kurulu‟nun 11.8.2006 tarih ve 2000/10885 sayılı kararı ile onaylanması üzerine, 2.10. 2006 tarih ve 26307 sayılı RG'de yayımlanmıĢtır.

261

A Keith Thompson, "Does anti-corruption legislation work?" , World Customs Journal, Vol.7, No.2, 2013, s.44. SözleĢmenin amacı, 1. maddede; "Yolsuzluğun önlenmesi ve yolsuzlukla mücadele amacıyla alınan önlemlerin daha etkin ve verimli kılınması, malvarlığının geri alınması dahil olmak üzere, yolsuzluğun önlenmesi ve yolsuzlukla mücadelede uluslararası iĢbirliği ve teknik yardımlaĢmanın teĢvik edilmesi, kolaylaĢtırılması ve desteklenmesi" olarak ifade edilmiĢtir.

76

edilmesi veya sağlanması ve bir kamu görevlisinin, aynı amaçla ve Ģekilde haksız menfaat talep veya kabul etmesi suç olarak düzenlenmiĢtir(m.15).

RüĢvet alma fiili bakımından suçun faili kamu görevlisidir. Kamu görevlisi, kıdemi göz önüne alınmaksızın, atanmıĢ veya seçilmiĢ, sürekli veya geçici, ücretli veya ücretsiz, bir taraf devletin yasama, yürütme, adlî veya idarî bir görevinde bulunan herhangi bir kiĢidir (m.2).

Suçun konusunu maddi ve manevi menfaatler oluĢturmaktadır262_{. RüĢvet}

veren bakımından suçun fiil unsurları, menfaat, “teklif etmek”, “vaat etmek” ve “vermek” Ģeklinde belirtilmiĢtir. Teklif etmek, kiĢinin kamu görevlisine rüĢvet vermeye hazır olduğunu belirtmesidir. Vaat etmek, kiĢinin kamu görevlisine rüĢvet vermeyi kabul etmesidir. Vermek ise haksız menfaatin kamu görevlisine devredilmesini ifade etmektedir. RüĢvet suçu menfaatin teklif edilmesi, vaat edilmesi veya verilmesi ile tamamlanmaktadır263_{. Menfaatin doğrudan doğruya kamu}

görevlisine verilmesi gerekmez; menfaat doğrudan veya dolayı olarak kamu görevlisine veya kamu görevlisinin akrabasına veya bir siyasi parti gibi bir baĢka kiĢiye de vaat, teklif edilebilir veya verilebilir264

.

RüĢvet alan bakımından suçun fiil unsurları, “talep etmek”, “almak” ve “kabul etmek” Ģeklinde belirtilmiĢtir. Talep etmek, kamu görevlisinin görevi ile ilgili icra veya ihmali bir eylemde bulunması karĢılığında, kiĢiden rüĢvet vermesini istemesidir. Kamu görevlisinin menfaat talep etmesi ile rüĢvet suçu tamamlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle suçun tamamlanması için karĢı tarafın talebi kabul etmesine, tarafların anlaĢmalarına gerek bulunmamaktadır. Talep etmek fiili bakımından suçun oluĢması için, karĢı tarafın talebin farkında olması veya talebi yerine getirmesi Ģart değildir. Buna karĢın alma veya kabul etme fiilleri bakımından, menfaatin rüĢvet alana fiilen devredilmesi gerekmektedir265

.

262_{Legıslatıve Guıde For The Ġmplementatıon of The Unıted Natıons Conventıon Agaınst Corruptıon,}

Unıted Natıons, Newyork 2006, s. 83.

263_{Legıslatıve Guıde For The Ġmplementatıon…,s.26.} 264_{Legıslatıve Guıde For The Ġmplementatıon…,s.83.} 265_{Corruptıon: A Glossary of Ġnternatıonal…,s.27.}

77

Uluslararası ticaretin yürütülmesinde iĢ ya da baĢka haksız menfaat elde etmek yahut sürdürmek amacıyla, yabancı bir kamu görevlisi veya bir uluslararası kamu kuruluĢu görevlisine, resmî görevlerinin ifası zımnında hareket etmesi veya hareket etmekten kaçınması için, kendisi ya da bir baĢka kiĢi yahut kuruluĢ lehine, doğrudan ya da dolaylı olarak, haksız bir menfaatin vaat edilmesi, teklif edilmesi veya sağlanması ve bu kiĢilerin aynı amaçla ve Ģekilde haksız bir menfaati talep veya kabul etmesi suç olarak düzenlenmiĢtir (m.16).

RüĢvet alma fiili bakımından suçun faili yabancı kamu görevlisi veya uluslararası kamu kuruluĢu görevlisidir. Yabancı kamu görevlisi, yabancı bir ülkenin yasama, yürütme, adlî veya idarî bir organında görev yapan, seçilmiĢ veya atanmıĢ herhangi bir kiĢidir. Uluslararası kamu kuruluĢu görevlisi ise, bir uluslararası memur veya böyle bir kuruluĢ tarafından o kuruluĢ adına hareket etmeye yetkili kılınmıĢ herhangi bir kiĢi olarak tanımlanmıĢtır. Yabancı ülke, herhangi bir ülke olabilir; sözleĢmeye taraf olan ülkelerden birisi olması gerekmez. Ġlgili devletin mevzuatı kapsamında yabancı kamu görevlisinin, kamu görevlisi olarak nitelendirilmesi bakımından yeterli olmayacağı mülahazasıyla özerk bir tanım öngörülmüĢ olup, taraf devletlerin ulusal mevzuatı, sözleĢmede yer alan yabancı kamu görevlisi tanımına uygun hale getirmelidir266.

RüĢvet teklif etmek, vaat etmek bakımından ulusal kamu görevlilerinin rüĢvet suçu ile yabancı kamu görevlilerinin rüĢvet suçu aynı temel unsurlara sahiptir. Aralarındaki fark, birisinde rüĢvet suçunun taraflarından birisi ulusal kamu görevlisi iken diğerinde yabancı kamu görevlisidir. Bir diğer fark ise OECD sözleĢmesinde olduğu gibi, yabancı kamu görevlilerine iliĢkin rüĢvet suçunun oluĢabilmesi için, uluslararası ticaretin yürütülmesinde iĢ veya diğer bir haksız menfaati elde etmek veya muhafaza etmek için menfaatin sağlanması gerekir. Avrupa Konseyi Yolsuzluğa KarĢı Ceza Hukuku SözleĢmesi‟nde düzenlenen yabancı kamu görevlilerine iliĢkin rüĢvet suçu, bu unsuru içermediğinden, daha geniĢ kapsamlıdır267

.

266_{Legıslatıve Guıde For The Ġmplementatıon…,s.85,105.} 267_{Corruptıon: A Glossary of Ġnternatıonal…,s.28.}

78

Avrupa Konseyi ve BirleĢmiĢ Milletler sözleĢmeleri kapsamında yabancı kamu görevlilerinin rüĢvet talep etmesi ve rüĢvet alması fiilleri bakımından, yabancı kamu görevlileri ile ulusal kamu görevlilerine iliĢkin rüĢvet suçu büyük ölçüde benzerlik göstermektedir. Ancak BirleĢmiĢ Milletler sözleĢmesi kapsamında, taraf devletler böyle bir suçu kabul etmeleri zorunlu olmakla birlikte menfaatin sağlanması uluslararası ticaretin yürütülmesi ile sınırlı olarak düzenlenmemiĢtir268

. Özel sektörde rüĢvet suçu sözleĢmenin 21. maddesinde, "a)Bir özel sektör kuruluĢunda herhangi bir sıfatla çalıĢan veya kuruluĢu yöneten bir kiĢiye, görevini ihlal edecek biçimde hareket etmesi veya hareket etmekten kaçınması amacıyla, kendisi ya da bir baĢka kiĢi lehine, doğrudan ya da dolaylı olarak, haksız bir menfaatin vaat edilmesi, teklif edilmesi veya sağlanması; b) Bir özel sektör kuruluĢunda herhangi bir sıfatla çalıĢan veya kuruluĢu yöneten bir kiĢinin, görevini ihlal edecek biçimde hareket etmesi veya hareket etmekten kaçınması amacıyla, kendisi ya da bir baĢka kiĢi lehine doğrudan ya da dolaylı olarak, haksız bir menfaat talep veya kabul etmesi" Ģeklinde tanımlanmıĢ olup, her taraf devletin, ekonomik, malî ve ticarî faaliyetler sırasında iĢlenen bu eylemleri suç olarak düzenlemesi gerektiği ifade edilmiĢtir.

SözleĢme kapsamındaki tüm suçlar, kasten iĢlenebilen suçlardır. RüĢvet veren, (yabancı) kamu görevlisine görevine uygun veya görevine aykırı hareket etmesi amacıyla menfaat teklif etmesi, vaat etmesi veya vermesi gerekmektedir. Keza rüĢvet alanın da bu amaçla menfaati talep ve kabul etmesi gerekir. Suçun oluĢması bakımından amaçlanan iĢin gerçekleĢmesi gerekmemektedir. Menfaatin kamu görevlisinin eylemini etkileme amacıyla verilmesi yeterlidir; kamu görevlisinin eylemini etkilemiĢ olması Ģart değildir269

.

Kamu sektöründe rüĢvet suçunda olduğu gibi özel sektörde rüĢvet suçunun konusunu maddi veya manevi menfaatler oluĢturmaktadır. RüĢvet veren bakımından suçun oluĢması için, menfaatin özel sektörde yönetici olan veya çalıĢan bir kiĢiye teklif edilmesi, vaat edilmesi veya verilmesi gerekir. RüĢvet alan bakımından suçun

268_{Corruptıon: A Glossary of Ġnternatıonal…,s.28.}

79

oluĢması için, özel sektörde yönetici olan veya çalıĢan herhangi bir kiĢinin menfaati talep etmesi veya kabul etmesi gerekir. Menfaat doğrudan doğruya veya aracılar vasıtasıyla dolaylı olarak da teklif, vaat veya talep edilebilir270_{. Özel sektörde rüĢvet}

suçu, kamu sektöründe rüĢvet suçu ve yabancı kamu görevlilerine iliĢkin rüĢvet suçunun aksine, sadece nitelikli rüĢveti cezalandırmaktadır.

SözleĢmede tüzel kiĢilerin sorumluluğuna yer verilerek, bunun "Ġç hukuk ilkelerine uygun olarak, taraf devletlerce kabul edilmesi gerektiği" ifade edilmiĢtir. Ayrıca iĢtirak, teĢebbüs, zamanaĢımı, soruĢturma, kovuĢturma ve yaptırımlara iliĢkin hükümlere yer verilerek, "Taraf devletlerin iç hukukuna uygun biçimde ve sözleĢmeye uygun olarak yasal düzenlemeleri yaparak gerekli önlemleri alması" gerektiği vurgulanmıĢtır (m.26).