Diz Osteoartriti Tedavisinde Kullanılan Farklı Viskosuplemantasyon Ajanlarının Etkinliği

Zeki Uslu, V. Ercan Dinçel, A. Turgay Çavuflo¤lu, M. Hakan Özsoy, Behçet Sepici

Diz Osteoartriti Tedavisinde Kullan›lan Farkl›

Viskosuplemantasyon Ajanlar›n›n Etkinli¤i

The Efficacy of Different Derivatives of Viscosupplementation

use in Patients with Knee Osteoarthritis

Orijinal Makale

/ Original Article

ÖZET

Amaç: Bu çal›flman›n amac› Kellgren-Lawrence radyolojik evrelemesine göre 4. evrede, cerrahi endikasyonu olan

diz osteoartritli hastalardan, cerrahi uygulamay› kabul etmeyenlerde, iki farkl› ajanla yap›lan viskosuplemantasyonun a¤r› ve fonksiyonellik üzerine olan etkisini incelemekti.

Yöntemler: American College of Rheumatology kriterlerine göre diz osteoartriti tan›s› alan 68 hasta çal›flmaya al›nd›.

Hastalar›n tümü Kellgren-Lawrence radyolojik evreleme kriterlerine göre 4. evrede cerrahi endikasyonu olan, ancak ameliyat› kabul etmeyen hastalard›. Hastalar benzer cinsiyet ve yafl özelli¤i tafl›yan 2 guruba ayr›ld›. Birinci gurupta-ki 34 hastan›n bir hafta ara ile her igurupta-ki dizine 3 kez 16 mg/2 ml Hylan-GF 20 uygulan›rken, igurupta-kinci guruptagurupta-ki 34 hastaya 15mg/2ml sodyum hyaluronat ile ayn› uygulama yap›ld›. Hastalar›n tedaviden önce ve tedaviden 24 hafta sonraki de¤erlendirmeleri Lysholm diz skalas›na göre yap›ld›.

Bulgular: 16 mg/2 ml Hylan-GF 20 enjeksiyonu uygulanan 1. guruptaki hastalar›n Lysholm diz skalas›na göre

orta-lama bafllang›ç de¤erleri 55,6’dan tedavinin 24. haftas›nda ortaorta-lama 79.9’a yükselirken 15 mg/2 ml sodyum hyaluronat uygulanan 2. gurupta ortalama 56,2’den 80,1’e yükseldi. Hastalar›n tümünün de¤erlendirmesinde ise %97 oran›nda iyi sonuç elde edildi.

Sonuç: Hyaluronik asit ve türevlerinin viskosuplemantasyon amac› ile kullan›m› diz osteoartritinin 2. ve 3.

evrelerinde semptomatik tedavi için tercih edilmektedir. Biz ise bu çal›flmada cerrahi endikasyonu olan, ancak ameliyat› kabul etmeyen 4. evredeki diz osteoartritli hastalarda bu uygulamay› yaparak a¤r› ve fonksiyonlar›nda belir-gin iyileflme saptad›k. Sonuçta 4. evrede ki diz osteoartritli hastalar›nda hyaluronik asitle viskosuplemantasyondan yararlanabilece¤ini düflünüyoruz.(FTR Bil Der 2010;13:21-4)

Anahtar kelimeler: Diz osteoartriti, viskosuplemantasyon, hyaluronik asit, lysholm diz skalas›, egzersiz

ABSTRACT

Objective: The aim of the present study was to compare the effects of two different viscosupplementation agents

for the functionality and pain of patients whom had a surgical indication were in the fourth grade of Kellgren-Lawrence radiological criteria’s and did not accept the surgery for knee osteoarthritis.

Methods: Sixty-eight patients having the clinical diagnosis of knee osteoarthritis according to ACR criteria’s

were included in the study. All patients were in the fourth grade of Kellgren-Lawrence radiological criteria’s, had an indication of surgery unless all were rejected the surgery. Patients were divided in to two groups by similar age and gender; 1. Group, Hylan-GF 20 (16 mg/2 ml) was injected once a week for 3 times, 2. Group 15 mg/2 ml Sodium-Hyaluronate was injected for the same time intervals to 34 patients. The clinical evaluations of patients were done according to the Lysholm knee scale on the first day of treatment and after 24 weeks.

Results: The beginning mean clinical score of patients according to Lysholm knee score in group 1 was increased

from 55.6 to 79.9 on the 24 week of treatment with Hylan-GF-20 in which group 2 scores were also increased from 56.2 to 80.1 with Sodium-Hyaluronate. When all patients were evaluated, good results were obtained for the %97 of them.

Conclusion: The viscosupplementation therapy with hyaluronic acid and its cross-linked derivatives is efficient and

trustable in symptomatic therapy of knee osteoarthritis during 2 to 3 degrees. In this study, the treatment done to the patients whom were rejected surgery, showed us the wellness of patients and conclude that the need for total knee replacement can be delayed by viscosupplementation. (J PMR Sci 2010;13:21-4)

Keywords: Knee osteoarthritis, viscosupplementation, hyaluronic acid, lysholm knee scale, exercise

Yaz›flma Adresi Corresponding Author

Dr. V. Ercan Dinçel

Sa¤l›k Bakanl›¤› Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, 1. Ortopedi ve Travmatoloji Klini¤i,

Ankara, Türkiye Tel.: +90 312 266 70 51 Faks: +90 312 266 70 51 E-posta: veyed@yahoo.com Gelifl Tarihi/Received: 06.07.2009 Kabul Tarihi/Accepted: 01.11.2009

Journal of Physical Medicine and Rehabilitation Sciences, Published by Galenos Publishing. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Bilimleri Dergisi, Galenos Yay›nevi taraf›ndan bas›lm›flt›r.

FTR Bil Der 2010;13:21-4 J PMR Sci 2010;13:21-4 Dinçel ve ark.

Viskosuplementasyon ve Osteoartrit

Girifl

‹lerleyici, dejeneratif bir eklem hastal›¤› olan diz osteoartri-ti tedavisinde hyaluronik asit (HA) viskosuplemantasyon ama-c›yla, genellikle hastal›¤›n erken evrelerinde tercih edilir. Bura-da amaç baflta a¤r› olmak üzere semptomatik teBura-davi sa¤la-mak, di¤er konservatif tedavi yöntemlerinin etkinli¤ini artt›r-mak ve cerrahi tedavi evresine geçifli geciktirmektir.

Viskosuplemantasyon amac› ile kullan›lan HA türevleri do-ku hidrasyonu, proteoglikan organizasyonu, embriyonik geli-flim, ekstrasellüler matriksin ana bileflenini oluflturma, hücre farkl›laflmas›, hücre hareketlili¤i gibi genel etkilerinin yan› s›ra sinovyal s›v›n›n lubrikasyon özelli¤inin desteklenerek viskosite art›fl› sa¤lanmas›, endojen HA sentezinin uyar›lmas›, k›k›rdak matriks yap› eleman› olma ve sinovyal s›v› PGE-2 ve cAMP se-viyelerini azaltma gibi görevleri vard›r (1).

Hyaluronik asit, k›k›rdak doku içerisindeki makromoleküler yap›lar›n stabilizasyonunu sa¤larken, ayn› zamanda hidrasyon yetene¤inin art›fl› ile k›k›rdak elastikiyetinin ve yük tafl›ma ye-tene¤inin artmas›na neden olur. Osteoartrit patogenezinde HA molekülünün depolimerize olmas› sonucunda mekanik daya-n›kl›l›kta azalma ve HA molekül a¤›rl›¤›nda ve konsantrasyo-nunda azalma ile viskoelastik karakterinde kay›p olmas› gibi, makromoleküler yap›s› ile ilgili etkileri vard›r. Ayr›ca hücresel fonksiyonlardaki etkilerinde bozulma sonucu IL-1α, PG E2 ve TIMP-1 (Tissue Inhibitor of Metaloprotease-1) gibi maddelerin sentezi ile ilgili metabolik yollardaki de¤iflikler sonucu k›k›rdak y›k›m›nda art›fl görülür (2,3).

Bu çal›flman›n amac› Kellgren-Lawrence radyolojik evrele-mesine göre 4. evrede, cerrahi endikasyonu olan diz osteoar-tritli hastalardan, cerrahi uygulamay› kabul etmeyenlerde, iki farkl› ajanla yap›lan viskosuplemantasyonun a¤r› ve fonksiyo-nellik üzerine olan etkisini incelemekti.

Gereç ve Yöntem

Sa¤l›k Bakanl›¤› Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi 1. Ortopedi ve Travmatoloji Poliklini¤i’ne Kas›m 2001-Kas›m 2002 tarihleri aras›nda diz a¤r›s› flikayeti ile baflvuran hastalar-dan American College of Rheumatology (ACR) kriterlerine gö-re klinik osteoartrit tan›s› konan hastalar›n, ayakta yük vegö-regö-rek diz grafileri çekildi ve Kellgren-Lawrence radyolojik evreleme kriterlerine (4) göre evre 4 olan 68 hasta araflt›rma hakk›nda detayl› olarak bilgilendirildikten sonra onaylar› al›narak çal›flma-ya dahil edildi. Bu hastalar›n ilk baflvurular›nda tam kan say›m›, rutin biyokimya, CRP ve romatoid faktör de¤erlerine bak›ld›. A¤›r sistemik hastal›¤›, ilaç alerjisi veya hipersensitivite öyküsü olan, enfeksiyon bulgusu mevcut veya son 3 ay içerisinde diz içi enjeksiyon tedavisi uygulanan hastalar çal›flmaya dahil edil-medi. Hastalar›n diz enjeksiyonundan bir hafta önce analjezik ve NSA‹ ilaçlar› kesildi. Enjeksiyondan sonraki 6 ayl›k süre için-de ise ihtiyaç duyduklar›nda saiçin-dece analjezik (parasetamol) kullanmalar› istendi. Çal›flmaya dahil edilen tüm hastalar›n fizik muayenesi ve Lysholm diz skorlamas› ayn› uzman doktor tara-f›ndan yap›ld›. Hastalar›n yafl aral›¤› 42-73 ve 58’i kad›n (%91)

ve 6’s› erkekti (%9). Çal›flma populasyonunu oluflturan hasta grubu benzer yafl ve cinsiyet da¤›l›mlar›na göre basit randomi-zasyonla 2 guruba ayr›ld›. Birinci guruptaki hastalara; 1 hafta ara ile 3 kez Hylan-GF 20 (16 mg/2 ml) uygulan›rken, 2.ci gu-ruptaki hastalara; 15 mg/2 ml sodyum hyaluronat preparat› benzer aral›k ve s›kl›kta uyguland›. Diz içi enjeksiyonlar ayn› doktor taraf›ndan antero-lateral diz bölgesinden yap›ld›. Hasta-lar›n tümünde ilk muayene ile birlikte kuadriseps kas› güçldirme ve eklem hareket aç›kl›¤› egzersizlerine bafllan›rken, en-jeksiyon öncesi ve sonras› herhangi bir hareket k›s›tlamas›na gidilmedi. Hastalar›n klinik de¤erlendirilmeleri, ilk poliklini¤e baflvuru s›ras›nda, tedavinin 24. haftas›nda Lysholm diz skala-s›na (Tablo 1) (5,6) göre yap›ld›. Bu skala hastalar›n a¤r›lar› ya-n›nda, diz eklemlerine yönelik aksama, kilitlenme, instabilite, flifllik, basamak ç›kma çömelme ve kulland›klar› desteklere yö-nelik bir de¤erlendirmedir. Tedavi yönteminin sonuçlar› ve iki farkl› ajan›n etkinlik farkl›l›klar›n›n karfl›laflt›r›lmalar›, bafllang›ç ve 24. hafta skorlar› üzerinden de¤erlendirildi. Lysholm diz skoru de¤erlerinin 0-64 aras› olmas› durumunda klinik sonuç kötü, 65-83 orta, 84-90 iyi ve 91-100 aras›nda olmas› mükem-mel olarak de¤erlendirilmifltir.

‹statistiksel Analiz

Analizler SPSS 11.0 program› ile yap›ld›. Grup içi da¤›l›m (one sample Kolmogorov Smirnov test) normal olarak gözlen-di. Test parametreleri gruplar aras› karfl›laflt›r›lmas› Mann-Whit-ney U testi ve grup içi bafllang›ç ve son karfl›laflt›rmalar›nda Wilcoxon test kullan›ld›. P<0,05 de¤eri istatistiksel olarak an-laml› kabul edildi.

Bulgular

Lysholm diz skorlar›nda 2 hasta d›fl›nda tüm hastalarda diz içi enjeksiyonla düzelme görüldü. Tedavi sonucu en yüksek skor de¤eri 91 olarak tespit edildi. Hylan-GF 20 (16 mg/2 ml) enjeksiyonu uygulanan 1. guruptaki hastalarda ortalama bafl-lang›ç skoru 55,60±4,72’den, tedavinin 24. haftas›nda ortala-ma 79,93±4,85’e yükselirken, 15 mg/2 ml sodyum hyaluronat uygulanan 2. guruptaki hastalarda ortalama 56,21±4,49’dan 80,12±4,59’a yükseldi¤i tespit edildi (Tablo 2). Guruplar›n bafl-lang›ç ve 24. hafta sonraki de¤erleri aras›nda istatistiksel ola-rak anlaml› fark gözlenmezken (Mann-Whitney U testi, p>0,05), grup içi bafllang›ç ve son skorlar karfl›laflt›r›ld›¤›nda her iki grupta da fark gözlendi (Wilcoxon test, p<0,001). Lysholm diz skoru de¤erlerinin klinik sonuçlar›na göre de¤er-lendirildi¤inde olgular›n %97’sinde kötüden orta düzeye geçil-di¤i görüldü. Tedavi süresince hiçbir hastada lokal veya siste-mik yan etki saptanmad›.

Tart›flma

Viskosuplemantasyon kavram›, osteoartrit patogenezinde yer alan eklem içi hyaluronik asit konsantrasyonunda ve mo-lekül a¤›rl›¤›nda azalma nedeni ile oluflan viskoelastisite yeter-sizli¤inin d›flar›dan verilen hyaluronik asit veya türevleri ile ge-ri kazan›lmaya çal›fl›lmas›d›r (7). Viskosuplemantasyon tedavi-si ilk olarak 1970’lerin bafllar›nda Endre A. Balazs taraf›ndan

Dinçel ve ark. Viskosuplementasyon ve Osteoartrit FTR Bil Der 2010;13:21-4

J PMR Sci 2010;13:21-4

ortaya at›lm›flt›r (8). Hyaluronik asit ve türevlerinin viskosuple-mantasyon amac› ile kullan›m› diz osteoartritinin 2. ve 3. evre-lerinde semptomatik tedavi için tercih edilmektedir. Evre 4 diz osteoartriti olan hastalarda ise viskosuplemantasyon tedavisi-ne ait çal›flmalar s›n›rl› say›dad›r. Waddell ve Bricker’in 6 y›ll›k retrospektif bir çal›flmas›nda, 4. evrede total diz protezi gerek-sinimi olan 863 kiflilik hasta gurubunun dizlerine hylan G-F 20

uygulanm›fl ve bunlar›n 1187 dizinin (%75) 3,8 y›l sonunda ha-len daha cerrahiye ihtiyaç duymadan fonksiyonlar›n› devam ettirdiklerini görmüfller ve total diz protezi ameliyat›n›n visko-suplemantasyon ile geciktirilebilece¤ini bildirmifllerdir (9). Ulu-çay ve ark. ise evre 1 ile 4 aras›nda de¤iflen 77 kad›n hastada artroskopik debridmandan sonra uygulad›klar› viskosuple-mantasyon tedavisinden olumlu sonuçlar alm›fllard›r (10). Biz ise bu çal›flmada cerrahi endikasyonu olan, ancak ameliyat› kabul etmeyen 4. evredeki diz osteoartritli hastalar›m›zda bu uygulamay› iki farkl› farmakolojik özelli¤e sahip ilaçla yaparak a¤r› ve fonksiyonlar›nda her iki grupta da ayn› düzeyde belir-gin iyileflme saptad›k.

Hyaluronik asit veya türevleri ile tedavi edilen hastalarda uzun süreli bir düzelme görülmektedir. Ancak enjekte edilen maddenin sinovyal s›v›da kalma süresi saatler, doku içinde kal-ma süreleri ise günlerle ifade edilir. Bu uygulanan kal-maddenin sadece geçici bir s›v› protezi olmad›¤›n› göstermektedir. S›kl›k-la oluflan klinik yarar›n kal›c› ve uzun süreli oS›kl›k-labilmesi için vis-koelastik özelli¤in geçici flekilde yerine konmas›ndan baflka mekanizmalarda olmal›d›r. Hyaluronik asit enjeksiyonu enfla-masyonu azalt›r, endojen hyaluronik asit sentezini stimüle eder ve ilac›n eklemde kalma süresinin ötesinde terapötik et-kiyi uzat›r (11).

Hyaluronik asit tedavisinin osteoartit olgular›ndaki klinik et-kinli¤i birçok araflt›rmada gösterilmifltir (12-14). Hareket veya kendili¤inden oluflan a¤r›da azalma, eklem hareket aç›kl›¤›nda art›fl ve fonksiyonel skorlamalarda düzelme genel klinik yan›t olarak görülmektedir. Aydeniz ve ark. yapt›klar› çal›flmada kal-ça ve diz osteoartriti tan›s› beraber konmufl hastalarda, eklem-lerinin eflzamanl› tedavisinin; geleneksel uygulamalara göre daha etkili oldu¤unu belirtmifllerdir (15). Çal›flmaya ald›klar› diz osteoartritli 25 hastan›n sadece 6’s› evre 3-4’tür. Bu hastalar›-n›nda tedaviden yarar gördü¤ünü bildirmifllerdir.

Etkinli¤in ortaya ç›kma süresi ve a¤r› flikayetlerin de azal-man›n ortaya ç›kma süresi ile ilgili farkl› görüfller mevcuttur. Tedavinin etkinli¤inin 21-28 gün aras›nda bafllay›p 6. aya kadar devam etti¤i literatür de gösterilmifltir (16). Ayr›ca Stitik ve ark. da (17) 2.ve 3. evrede olan 60 hastada yapt›klar› çal›flmada hastalar›n tedavisine ev egzersiz program› uygulamas›n›n hya-luronat enjeksiyonu ile kombine edilmesinin gereklili¤ini vur-gulanm›flt›r. Bizim çal›flmam›zda hastalar›n son de¤erlendirme-si alt›nc› ayda yap›lm›flt›r. Bu süre içinde hastalara ev egzerde¤erlendirme-siz- egzersiz-leri de önerilmifltir ve hastalar›n klinik sonuçlar›n›n kötüden or-ta düzeye geçti¤i gözlenmifltir.

Hyaluronik asit uygulama say›s› konusunda 5’den fazla ya-p›lan enjeksiyonun sonuçlar› etkilemedi¤i, 3-5 enjeksiyonun amaçlanan tedavi edici etki için yeterli olaca¤› gösterilmifltir. Çal›flmam›zda 3 kez 1 hafta ara ile uygulama ve 6. ay takip so-nuçlar›n› de¤erlendirilmesi literatür ile uyumlu sonuç vermifltir. Bu çal›flman›n k›s›tl›l›¤› viskosuplemantasyonla birlikte önerilen ev egzersizlerinin hastalar taraf›ndan ne kadar uyguland›¤›n›n yani hasta uyumunun de¤erlendirilememesi ve 6. aydaki de-¤erlendirmelerden sonra hastalar›n takip edilememesidir.

Sonuçta 4. evredeki diz osteoartritli hastalar›n hyaluronik asit ve türevleri ile viskosuplemantasyondan yararlanabilece¤i-ni ve cerrahi uygulaman›n geciktirilebilece¤iyararlanabilece¤i-ni düflünüyoruz.

23

Bulgular Puan

Aksama

Yok 5

Hafif veya aral›kl› 3 fiiddetli veya sürekli 0

Destek

Yok 5

Baston veya koltuk de¤ne¤i 2

A¤›rl›k veremiyor 0

Kilitlenme

Yok 15

Tak›lma hissi/kilitlenme yok 10

Nadir kilitlenme 6

S›k kilitlenme 2

Muayenede kilitlenme 0

‹nstabilite

Yok 25

Nadir (zorlanma ile) 20 S›k (zorlanma ile) 15 Nadir (günlük aktivite) 10 S›k (günlük aktivite) 5 Her ad›mda 0 A¤r› Yok 25

Zorlama ile hafif 20

Belirgin 10 Sürekli 0 fiifllik Yok 10 Zorlama ile 6 Günlük aktivite ile 3 Sürekli 0 Basamak Ç›kma Sorun yok 10 Hafif sorunlu 6 Tek tek 3 Ç›kam›yor 0 Çömelme Sorun yok 5 Hafif sorunlu 4 Dizini bükemiyor 2 Mümkün de¤il 0 Toplam Skor

FTR Bil Der 2010;13:21-4 J PMR Sci 2010;13:21-4 Dinçel ve ark.

Viskosuplementasyon ve Osteoartrit

Kaynaklar

1. Yasui T, Adatsuka M, Tobetto K, Hayaishi M, Ando T. The effect of the hyaluronan on interleukin 1-α included prostoglandin E2 production in human osteoarthritic synovial cells. Agent Actions 1992;37:155-6.

2. Maheu E, Ayral X, Dougados M, A hyaluronan preparation (500-730 kDa) in the treatment of osteoarthritis: a rewiew of the clinical trials with Hyalgan. Int J Clin Pract 2002;56:804-13. 3. Cortigo R, Govoni E, De Galateo A, Brun P, Abtangelo G.

Hyalu-ronate reverses inhibition of proteoglycan synthesis by oxygen free radicals in cultured chick embriyonic cartilage. Eur J Cell Biol 1989;49:18-9.

4. Kellgren J H, Lawrence J S. Radiological assesment of osteoart-hritis. Ann Rheum Dis 1957;16:494-501.

5. Tegner Y, Lysholm J. Rating systems in the evaluation of knee li-gament injuries. Clin Orthop 1985;198:43-9.

6. Smith HJ, Richardson JB, Tennant A. Modification and validation of the Lysholm Knee Scale to assess articular cartilage damage. Osteoarthritis Cartilage 2009;17:53-8.

7. Ghosh P. The role of hyaluronic acid (hyaluronan) in health and di-sease: Interactions with cells, cartilage and components of the synovial fluid. Clin Exp Rheum 1994;12:7582-4.

8. Balazs E A. The pyhical properties of synovial fluid and the speci-al role of hyspeci-aluronic acid injection disorders of the knee. First Edi-tion. Helfet A J, JB Lippincott, Philadelphia 1974; 63-75. 9. Waddell DD, Bricker D. Total knee replacement delayed with

hylan G-F 20 use in patients with grade 1V. Osteoarthritis. J Manag Care Pharm 2007;13:113-21.

10. Ulucay C,Alt›ntafl F, Ugutmen E, Beksac B. The use of arthrosco-pic debridement and viscosuplementation in knee osteoarthritis. Acta Orthop Traumatol Turc 2007:41:337-42.

11. Wobig M, Pieter B. Open label multicenter trial of the safety and efficacy of viscosupplementation with Hyalan G-F 20 in primary osteoarthritis of the knee. Clin Rheumatol 1999;5:24-31. 12. Ünsal S, Ça¤lar-Ya¤c› H, Kaya K, fiahin-Onat fi, Özel S. Diz

oste-oartritinde intra-artiküler sodyum hyaluronat ile fizik tedavi uygula-malar›n›n etkinliklerinin karfl›laflt›r›lmas›: Prospektif randomize ça-l›flma. Romatoloji ve T›bbi Rehabilitasyon Dergisi 2008;1:16-22. 13. Petrella RJ, DiSilvestro MD, Hildebrand C. Effects of hyaluronate

sodium on pain and physical functioning in osteoarthritis of the knee. A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Arch Intern Med 2002;162:292-8.

14. Atefl A. K›n›kl› G, Turgay M, Duman M, Diz osteoartritli hastalarda sodyum hyaluronat ile viskosuplemantasyon tedavisinin etkinli¤i. Türk Geriyatri Dergisi 2004;7:21-4.

15. Aydeniz A, Gürsoy S, Ya¤›z E, Keven S, Büyükbebeci O. Kalça ve diz osteoartritinin efl zamanl› tedavisinde intraartiküler sodyum hi-yalüronat›n etkinli¤i. Türkiye Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Dergisi 2008;54:143-7.

16. Brandt K D, Joel A B. Efficacy and safety of intraaticular sodium hyaluronate in knee osteoarthritis. Clin Orthop 2001;385:130-43. 17. Stitik TP, Blacksin MF, Stiskal DM, Kim JH, Foye PM, Schoenherr

L, Choi E, Chen B, Saunders HJ, Nadler SF. Efficacy and safety of hyaluronan treatment in combination therapy with home exer-cise for knee osteoarthritis pain. Arch Phys Med Rehabil 2007;88:135-41.

24

Grup I Hyalan-GF 20 Grup II Sodyum Hyaluronat

Yafl Aral›¤› 42-73

n= 34 (K/E, 31/3) n= 34 (K/E, 31/3) Lysholm II Skoru Klinik Sonuçlar Bafllang›ç 24. Hafta Bafllang›ç 24. Hafta

0-64 Kötü 55.6 ± 4.72 56.21 ± 4.49 - - p>0.05 65-83 Orta 79.93 ± 4.85 80.12 ± 4.59 - - p>0.05

84-90 ‹yi - - - -

-90-100 Mükemmel - - - -