• Sonuç bulunamadı

Anıtlarla sosyal bilgiler öğretimi (Ankara örneği)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Anıtlarla sosyal bilgiler öğretimi (Ankara örneği)"

Copied!
188
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)
(2)

ANITLARLA SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ (ANKARA ÖRNEĞİ)

Serbülent Buharalı

YÜKSEK LİSANS TEZİ

SOSYAL BİLİMLER VE TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

(3)

i

TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU

Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren ...(….) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.

YAZARIN

Adı : Serbülent Soyadı : Buharalı

Bölümü : Sosyal Bilimler ve Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı İmza :

Teslim tarihi :

TEZİN

Türkçe Adı : Anıtlarla Sosyal Bilgiler Öğretimi (Ankara Örneği)

(4)

ii

ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Yazar Adı Soyadı: ………..

(5)

iii

Jüri onay sayfası

Serbülent Buharalı tarafından hazırlanan “Anıtlarla Sosyal Bilgiler Öğretimi (Ankara Örneği)” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler ve Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Danışman: Doç. Dr. Cengiz DÖNMEZ

Sosyal Bilimler ve Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı,

Gazi Üniversitesi ……… Başkan: ……… Üye: ……… Üye: ……… Üye: ………

Tez Savunma Tarihi: …../…../……….

Bu tezin Sosyal Bilimler ve Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü

(6)

iv

(7)

v

TEŞEKKÜR

Tezimin her aşamasında yardımlarını esirgemeyen danışmanım Doç. Dr. Cengiz Dönmez hocama bütün emekleri için teşekkürü borç bilirim. Bana olan güveni ve desteği için Doç. Dr. Bahri Ata hocama teşekkür ederim. Katkılarından dostum Dr. Özcan Demir’e ve Dr. Namık Çençen’e teşekkür ederim. Kıymetli anneme, babama, kardeşlerime ve varlığıyla beni mutlu eden kızım Bade’ ye teşekkür ederim.

(8)

vi

ANITLARLA SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ (ANKARA ÖRNEĞİ)

Yüksek Lisans Tezi

Serbülent Buharalı

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLGİLER ve TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ

Kasım 2016

ÖZ

Bu çalışmada anıtlarla öğretimin akademik anlamda faydalı olup olmadığı araştırılmıştır. Deney ve kontrol grupları rastgele seçilerek bulgular saptanmıştır. Çalışmada öntest- sontest kontrol gruplu deneysel desen modeli uygulanmıştır. Çalışmada doküman analizi ve tarama yöntemi kullanılmıştır. Sosyal Bilgiler 5, 6, 7. sınıf kitap takımları ve 8. sınıf İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersi kitap takımlarında kullanılan anıt ve heykel görselleri taranmış ve tablo halinde sunulmuştur. Deney sınıfında anıtlarla konular işlenmiştir. Kontrol grubu ile öğretmen kılavuz kitabındaki öğretime dayalı konular işlenmiştir. Ön test ve son testler karşılaştırılarak sonuçlara ulaşılmıştır. Verilerin analizinde değişkenler arasındaki farkın anlamlı olup olmadığının tespitinde t-testi kullanılmıştır. Bununla birlikte Sosyal Bilgiler 5. 6. 7. ve 8. sınıf öğretmen kılavuz kitapları, ders kitapları ve çalışma kitapları taranmış, bu kitaplarda anıtlarla ilgili bulunan görsellerin ve metinlerin listeleri çıkarılmıştır. Son olarak Ankara kent merkezinde Sosyal Bilgiler dersinde kullanılabilecek anıtların hangi kazanımlarla ilişkili olduğu tespit edilmiş olup; bu anıtların envanteri çıkarılmıştır. Çalışma kapsamında yapılan taramalar sonucunda Sosyal Bilgiler dersinin öğretiminde kullanılan ders kitapları, çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitaplarındaki görsellerin ve metinlerin listesi çıkarılmıştır. Sosyal Bilgiler dersinde kullanılabilecek anıtların tespiti yapıldıktan sonra hangi kazanımlara uygun olarak kullanılabilecekleri saptanmıştır. Kazanımların listeleri tablo haline getirilerek sunulmuştur. Çalışma

(9)

vii

sonucunda Sosyal Bilgiler dersinin anıt ve heykel yardımıyla yapılmasının dersin öğreniminde anlamlı farklılığa sebep olmadığı görülmüştür.

Bilim Kodu : 11 009

Anahtar Kelimeler : Sosyal Bilgiler, Anıt, Öğretim Sayfa Adedi : 165

(10)

viii

TEACHING SOCIAL STUDIES WITH MONUMENTS (ANKARA

SAMPLE)

M. S Thesis

Serbülent Buharalı

GAZİ UNIVERSITY

DEPARTMENT OF PRIMARY EDUCATION: EDUCATIONAL

SCIENCES AND TURKISH EDUCATION

SOCIAL STUDIES EDUCATION

November 2016

ABSTRACT

In this study, research was conducted to find out whether or not a monument-based visual approach to Social Studies classes was academically beneficial. Experimental and control groups were determined through random selection, and document analysis as well as scanning techniques were used throughout the study; an experimental design model with control groups was implemented as well. The visuals of monuments, statues, and sculptures in the 5th, 6th, and 7th grade social studies book sets and 8th grade History of the Turkish Revolution and Kemalism course book sets were scanned and exhibited in chart form. In the experimental group, topics related to monuments were discussed, while the control group discussed topics based on subjects found in the teacher guidebook. The study findings were reached by comparing the results of both the pre-test and the post-test. While the data was being analyzed, a t-test was used to find out whether the difference between the variables was meaningful or not. In addition, the 5th, 6th, 7th, and 8th grade teacher guidebooks, course books, and workbooks were scanned, and a list of all the texts and visuals found in those books that related to monuments was generated. Lastly, another list was made enumerating all of the monuments in and around Ankara that could be used in Social Studies classes and the specific educational goals and learning outcomes that they would help students achieve. As a direct result of the scans done within the context of the study, another list was generated, this one containing the texts and visuals that are used for teaching Social Studies classes; these texts and visuals were found in course books, work

(11)

ix

books, and teacher guide books. After determining which monuments and statues could be used in Social Studies classes, they were matched up with an appropriate and complementary gain and/or learning outcome. A list of these gains and learning outcomes was prepared and exhibited in chart form. As a result of this study, it was seen that the use of visuals of monuments, statues, and sculptures did not make a meaningful difference in Social Studies classes in terms of student gains and academic performance.

Science Code :11.009

Key Words : Social Studies, Monument, Education

Page Count : 165

(12)

x

İÇİNDEKİLER

ÖZ...i İNGİLİZCE ÖZ (ABSTRACT)...ii İÇİNDEKİLER... iii TABLOLAR LİSTESİ...vi ŞEKİLLER LİSTESİ...x

SİMGELER ve KISALTMALAR LİSTESİ...xi

BÖLÜM I...1 GİRİŞ ...1 1.1.Problem Durumu... 2 1.2.Araştırmanın Amacı ... 4 1.3.Araştırmanın Önemi ... 6 1.4.Araştırmanın Sınırlılıkları ... 7 1.5.Varsayımlar ... 8 1.6.Tanımlar ... 8 II. BÖLÜM ... 9

2.1.Anıtlar ve Sosyal Bilgiler Öğretimi... 9

2.2.Anıtların İnsan Yaşamındaki Önemi ... 15

2.3.Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Anıtlar ... 18

2.3.1.Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Anıtlar ... 22

2.3.2.Sosyal Bilgiler Öğretim Programının Öğrenme Alanları İçinde Anıtlar ... 24

2.3.3.Sosyal Bilgiler Programında Anıtlarla İlgili Kazanımlar ... 26

(13)

xi

2.3.5.Sosyal Bilgiler Dersinde Anıtların Kullanımı ... 31

2.4. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 32

2.4.1.Yurtiçinde Yapılmış Araştırmalar ... 32

2.6.2.Yurtdışında Yapılmış Araştırmalar... 34

3. BÖLÜM .... ...37

YÖNTEM ... ...37

3.1.Araştırmanın Deseni ... 37

3.2.Çalışma Grubu ... 38

3.3.Veri Toplama Araçları... 40

3.4.Öğretim Materyali... 40

2.5.Akademik Başarı Testi... 40

2.6.Uygulama Süreci ... 43

2.6.1.Öntestin Uygulanması ... 44

2.6.2.Deneysel İşlemler Sürecince Yapılan Uygulamalar ... 44

2.6.3.Sontestin Uygulanması ... 45

2.7.Verilerin Analiz ... 45

4. BÖLÜM .... ...47

BULGULAR VE YORUM . ...47

4.1.Verilerin Analizinden Elde Edilen Bulgu ve Yorum ... 47

4.1.1.Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum ... 47

4.1.2. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum ... 48

4.1.3.Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum ... 48

4.1.4.Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum ... 49

4.1.5.Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum ... 50

4.1.6.Altıncı Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum ... 83

5. BÖLÜM...145

SONUÇ VE ÖNERİLER...145

(14)

xii

5.1.1.Nicel Bulgulara İlişkin Sonuçlar ... 145

5.1.2.Tarama Sonucu Ulaşılan Bulgulara İlişkin Sonuçlar ... 146

5.2.Öneriler ... 146

KAYNAKÇA ...148

EK 1. ÖN TEST-SON TEST ... 155

EK 2. Savaşa Rağmen Eğitim Kongresi Çalışma Yaprağı-1 ... 160

EK 3. Çalışma Yaprağı-2 Anadolu İnsanının Büyük Fedakârlığı ... 161

EK 4. Çalışma Yaprağı-3 Anadolu İnsanının Büyük Fedakârlığı ... 162

EK 5. Çalışma Yaprağı-3 Anadolu İnsanının Büyük Fedakârlığı ... 162

(15)

xiii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Mimari Anıt Eserler ... 10

Tablo 2. Hatıra Anıt Eserler ... 11

Tablo 3. Tescil Edilen Kültür Varlığı Sayısı ... 14

Tablo 4. Sosyal Bilgiler Dersi Becerileri ... 24

Tablo 5. Sosyal Bilgiler Dersi Öğrenme Alanları ... 25

Tablo 6. T.C. İnkılap Tarihi Ve Atatürkçülük Dersi Üniteleri ... 26

Tablo 7. Anıtlarla İlgili Beşinci Sınıf Kazanımları ... 26

Tablo 8. Anıtlarla İlgili Altıncı Sınıf Kazanımları ... 27

Tablo 10. Anıtlarla İlgili Sekizinci Sınıf Kazanımları ... 28

Tablo 11. Anıtlarla İlgili Olabilecek Beşinci Sınıf Kavramları ... 29

Tablo 12. Anıtlarla İlgili Olabilecek Altıncı ve Yedinci Sınıf Kavramları ... 30

Tablo 13. Araştırmada Deney Ve Kontrol Grupları ... 39

Tablo 14. Araştırmanın Deneysel Deseni ... 39

Tablo 15. Akademik Başarı Testi Pilot Çalışması ... 42

Tablo 16. Akademik Başarı Testinde Bulunan Soru Sayısı ve Kazanımlar ... 43

Tablo 17. 8-C Kontrol Sınıfı İle Yapılan Uygulamalar ... 44

Tablo 18. Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 47

Tablo 19. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 48

Tablo 20. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 49

Tablo 21. Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ... 49

(16)

xiv

Tablo 23. Sosyal Bilgiler 5. Sınıf Ders Kitabında Bulunan Anıtlar ... 52

Tablo 24. Sosyal Bilgiler 5. Sınıf Çalışma Kitabında Bulunan Anıtlar ... 59

Tablo 25. Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Öğretmen Kılavuz Kitabında Bulunan Anıtlar ... 60

Tablo 26. Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Ders Kitabında Bulunan Anıtlar ... 63

Tablo 27. Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Çalışma Kitabında Bulunan Anıtlar ... 68

Tablo 28. Sosyal Bilgiler 7. Sınıf Öğretmen Kılavuz Kitabında Bulunan Anıtlar ... 68

Tablo 29. Sosyal Bilgiler 7. Sınıf Ders Kitabında Bulunan Anıtlar ... 72

Tablo 30. Sosyal Bilgiler 7. Sınıf Çalışma Kitabında Bulunan Anıtlar ... 77

Tablo 31. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 8. Sınıf Öğretmen Kılavuz Kitabında Bulunan Anıtlar ... 77

Tablo 32. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 8. Sınıf Ders Kitabında Bulunan Anıtlar ... 79

Tablo 33. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 8. Sınıf Çalışma Kitabında Bulunan Anıtlar... 82

Tablo 34. Sınıflara Göre Kazanım Sayıları ... 83

Tablo 35. 23 Nisan Anıtı Kazanımları ... 84

Tablo 36. 27 Aralık Anıtı Kazanımları ... 86

Tablo 37. Abidinpaşa Köşkü Kazanımları ... 87

Tablo 38. Ağaç Anıt Kazanımları ... 89

Tablo 39. Ak Köprü ile İlgili Kazanımlar ... 89

Tablo 40. Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde Bulunan Anıtlar ... 90

Tablo 41. Anadolu Medeniyetleri Müzesi ile İlgili Kazanımlar ... 91

Tablo 42. Anayasa Mahkemesi Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 92

Tablo 43. Anıtkabir ile İlgili Kazanımlar ... 93

Tablo 44. Anıtkabir Arslan Heykelleri ile İlgili Kazanımlar ... 94

Tablo 45. Anıtkabir-Cumhuriyet Rölyefi ile İlgili Kazanımlar ... 96

Tablo 46. Anıtkabir Erkek Grubu Heykelleri ile İlgili Kazanımlar ... 97

Tablo 47. Anıtkabir-Hukuk ve Kadın Hakları Rölyefi ile İlgili Kazanımlar ... 98

Tablo 48. Anıtkabir-İç ve Dış Siyasi Olaylar Rölyefi Kazanım Tablosu ... 99

Tablo 49. Anıtkabir Kadın Grubu Heykelleri ile İlgili Kazanımlar ... 100

Tablo 50. Anıtkabir-Kurtuluş Savaşı Rölyefi İle İlgili Kazanımlar ... 102

Tablo 51. Anıtkabir-Kuvayı Milliye Rölyefi ile İlgili Kazanımlar ... 103

Tablo 52. Anıtkabir-Mondros-Vatanın İşgali Rölyefi ile İlgili Kazanımlar ... 104

Tablo 53. Anıtkabir-Siyasal Devrimler Rölyefi ile İlgili Kazanımlar ... 105

(17)

xv

Tablo 55. Ankara Kalesi ile İlgili Kazanımlar ... 107

Tablo 56. Antik Roma Tiyatrosu kazanım tablosu ... 108

Tablo 57. August Tapınağı ile İlgili Kazanımlar ... 110

Tablo 58. Atatürk Evi ile İlgili Kazanımlar ... 111

Tablo 59. Atatürk Evi kazanım tablosu ... 112

Tablo 60. Atatürk Anıtı (Zafer Abidesi, Yeni Gün Anıtı) ile İlgili Kazanımlar ... 113

Tablo 61. Atlı Atatürk Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 114

Tablo 62. Atatürk ve Gençlik Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 115

Tablo 63. Atatürk Anıtı, (ODTÜ) ile İlgili Kazanımlar ... 116

Tablo 64. Atatürk Anıtı, (Hacettepe Mh.) ile İlgili Kazanımlar ... 117

Tablo 65. Atatürk Anıtı, (Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi) ile İlgili Kazanımlar ... 118

Tablo 66. Atatürk Anıtı, (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi) ile İlgili Kazanımlar .... 119

Tablo 67. Atatürk ve Gençlik Anıtı, (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi) ile İlgili Kazanımlar ... 120

Tablo 68. Cumhurbaşkanlığı Köşkü, Atatürk Heykeli ile İlgili Kazanımlar ... 121

Tablo 69. Atatürk anıtı, Milli Egemenlik Parkı ile İlgili Kazanımlar ... 122

Tablo 70. Atatürk anıtı, (Zafer Meydanı) İle İlgili Kazanımlar ... 123

Tablo 71. Atatürk ve Hukuk Anıtı, kazanım tablosu ... 124

Tablo 72. Atatürk ve Özgürlük Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 125

Tablo 73. Atatürk Heykeli (Anadolu Ajansı) ile İlgili Kazanımlar ... 126

Tablo 74. Başöğretmen Atatürk Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 127

Tablo 75. Barış Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 129

Tablo 76. Bayezid Heykeli ile İlgili Kazanımlar ... 129

Tablo 77. Cebeci Şehitliği ile İlgili Kazanımlar ... 130

Tablo 78. Cumhurbaşkanlığı köşkü ile İlgili Kazanımlar ... 130

Tablo 79. Devlet Mezarlığı ve Heykel Grupları ile İlgili Kazanımlar ... 131

Tablo 80. Etnografya Müzesi binası ile İlgili Kazanımlar ... 132

Tablo 81. Halkevi Binası ile İlgili Kazanımlar ... 132

Tablo 82. Güneş Kursu ile İlgili Kazanımlar ... 133

Tablo 83. Güven Parkı Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 135

Tablo 84. Hanlar ile İlgili Kazanımlar ... 135

Tablo 85. İkinci TBMM Binası (Cumhuriyet Müzesi) ile İlgili Kazanımlar ... 136

(18)

xvi

Tablo 87. Kurtuluş Savaşı Müzesi, Birinci TBMM Binası ile İlgili Kazanımlar ... 138

Tablo 88. Mehmet Akif Ersoy Müze Evi, Heykeli ve İstiklal Marşı Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 139

Tablo 89. Mimar Sinan Heykeli ile İlgili Kazanımlar ... 140

Tablo 90. Miras Heykeli ile İlgili Kazanımlar ... 141

Tablo 91. Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü ile İlgili Kazanımlar ... 142

Tablo 92. Seymenler Anıtı ile İlgili Kazanımlar ... 142

Tablo 93. TBMM binası ile İlgili Kazanımlar ... 143

(19)

xvii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Anıtların ortak özellikleri ... 15

Şekil 2. Araştırmada kullanılan bağımlı ve bağımsız değişkenlerin akış şeması...38

Şekil 3. 23 Nisan Anıtı ... 84

Şekil 4. 27 Aralık Anıtı ... 85

Şekil 5. Apidinpaşa Köşkü ... 87

Şekil 6. Ağaç Anıt ... 88

Şekil 7. Anayasa Mahkemesi Anıtı ... 91

Şekil 8. Anıtkabir ... 92

Şekil 9. Anıtkabir Aslan Heykelleri ... 94

Şekil 10. Cumhuriyet Rölyefi ... 95

Şekil 11. Anıtkabir Erkek Heykel Grubu ... 96

Şekil 12. Anıtkabir Hukuk ve Kadın Hakları Rölyefi ... 97

Şekil 13. Anıtkabir İç ve Dış Siyasi Olaylar Rölyefi ... 99

Şekil 14. Anıtkabir Kadın Grubu Heykelleri ... 100

Şekil 15. Anıtkabir Kurtuluş Savaşı Rölyefi... 101

Şekil 16. Anıtkabir Kuvayi Milliye Rölyefi ... 102

Şekil 17. Anıtkabir Mondros Vatanın İşgali Rölyefi ... 103

Şekil 18. Anıtkabir Siyasal Devrimler Rölyefi ... 104

Şekil 19. Anıtkabir Tarım, Ormancılık, Sanayi, Ticaret Rölyefi ... 106

(20)

xviii

Şekil 21. Antik Roma Tiyatrosu ... 108

Şekil 22. Augustus Mabedi ... 109

Şekil 23. Atatürk Evi... 110

Şekil 24. Atatürk Evi Müzesi ... 111

Şekil 25. Atatürk Anıtı ... 112

Şekil 26. Atlı Atatürk Anıtı ... 113

Şekil 27. Atatürk ve Gençlik Heykeli ... 115

Şekil 28. ODTÜ Atatürk Anıtı ... 116

Şekil 29. Hacettepe Atatürk Anıtı ... 117

Şekil 30. Ankara Üniversitesi Atatürk Anıtı ... 118

Şekil 31. Atatürk Anıtı ... 119

Şekil 33. Zafer Meydanı Atatürk Anıtı ... 122

Şekil 34. Atatürk ve Hukuk Anıtı ... 123

Şekil 35. Atatürk ve Özgürlük Anıtı ... 124

Şekil 36. Atatürk Heykeli ... 126

Şekil 37. Başöğretmen Atatürk Anıtı ... 127

Şekil 38. Barış Anıtı ... 128

Şekil 39. Güneş Kursu ... 133

Şekil 40. Güven Parkı Anıtı ... 134

Şekil 41. İsmet İnönü Heykeli ... 137

Şekil 42. Mehmet Akif Ersoy Müze Evi ... 139

(21)

xix

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ

TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi MEB Milli Eğitim Bakanlığı

TDK Türk Dil Kurumu

UNESCO Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü ICBS Uluslararası Mavi Kalkan Komitesi

ICOMOS Uluslararası Anıtlar ve Siteler Komitesi TTKB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

(22)
(23)
(24)

1

BÖLÜM I

GİRİŞ

Çeşitli milletlerin önemli bir tarihi olayı veya kişiliği anan veya devletin sınırları içinde yaşayan toplumun kültürünü temsil eden ve anlatan simgeleri olmuştur. Bu simgelerden en önemlileri anıtlardır. Simgeler zamanla anıtlaşmış da olabilirler. Türkiye coğrafyası bu anlamda bir açık hava müzesidir. Ülkemizde yaşamış Hititler, Frigler, İyonyalılar, Lidyalılar, Romalılar, Selçuklular ve Osmanlılar hem kendinden önce gelenlerin kültüründen belli oranlarda etkilenmiş hem de kendilerine özgü eserler bırakmışlardır. Bu eserlerden kimi anıtlaşmış kimi de simge haline gelmiş toplumun ortak hafızasındaki yerlerini almışlardır. İnsanların hafızalarında iz bırakan bu nesneleri tanımak rastlantıya bırakılmamalı eğitimin bir parçası haline getirilmelidir.

Kentlerin eski yapıları bir kültür ve uygarlık anıtı olarak karşımıza çıkarlar. Tarihi doku kent kültürünün ve toplumun en önemli mirasıdır. Yıkılan ve yok edilen her parça yüzünden geçmiş hızla unutulmakta, gelecek belirsiz bir hal almaya başlamaktadır (Kökden, 2009, s. 38).

Tarih boyunca birçok kentin simgesi haline gelmiş anıtsal yapıları olmuştur. Günümüzde Özgürlük Heykeli insanların aklına hemen New York kentini; Eyfel Kulesi, Paris kentini, Big Ben Saat Kulesi, Londra kentini getirir. Bu konudaki örnekler çoğaltılabilir. “Ülkemizin başkenti olan Ankara akıllara hangi anıtı getirir?” sorusuna cevaplardan biri Anıtkabir, ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) vb. anıtlar olma ihtimali fazladır, diyebiliriz. Bu anıtlar tarihimizin birer temsilcisi durumundadırlar. Bütün dünyada geçmişle ilgili bu abide temsilciler özenle korunmaktadır.

Anıtlar kültürel miras aktarımı ve tarih bilinci aşılama konusunda önemli rol oynayabilirler. Bu çalışma anıtların bu özelliği ön plana alınarak anıtların Sosyal Bilgiler

(25)

2

dersinde kullanılmasını sağlamak amacıyla yapılmıştır. Son yıllarda birçok anıta duyulan ilgilinin artması gelecek boyutunda umutları artırabilir. Kentlerimizde bulunan birçok anıtın sistemli bir biçimde rastlantıya bırakmadan Sosyal Bilgiler eğitimine kazandırılması önemli olabilir. Böylece hem tarihi eser ve kültürel mirasa duyulan ilginin artması sağlanabilir hem de gerçek anlamda anıtsal değerlerini koruyan ve bir sonraki kuşağa aktarabilen bir millet haline gelebiliriz. Anıtların ulusal hafızayı canlı tutan çimento içinde kullanılarak ulusal birliği kolaylaştırılması sağlanabilir. Anıtların görsel akılda kalıcılığı Sosyal Bilgiler dersinin yardımıyla bireylerin geçmişte yaşanılan önemli ve tarihi olayları, kişileri, ortak değerleri anlamaları ve unutmamaları sağlanabilir.

Bize bu konuda ders verenlerden biri de 4000 yıl önce yaşamış bir öğretmen olan Sümerli Ludingirra’dır. Sümerli öğretmen yaklaşık 4000 yıl önce anılarını tabletlere yazmış ve Sümer dilinin, sanatının, sosyal hayatının ve geleneklerinin unutulmaması için bunu yaptığını söylemiştir (Çığ, 2012, s. 12). Bütün ulusların ve devletlerin tarihte verdiği en büyük mücadele var olma mücadelesidir. Bu savaşta yayan kalanlar tarihin tozlu sayfalarında anılmaktadırlar. Bugün bizden önce yaşamış birçok uygarlığın yok olma sebeplerinin en başında ulusal benliklerini unutmuş olmaları gelmiştir. Çığ’ ın eserinde Öğretmen Ludingirra yazdığı tabletlerde Sümerce’nin unutulup gitmesinden ve Sümer ülkesinin insanlarının, kültürünün, edebiyatının bir gün unutulup gideceğinden yakınmaktadır. (Çığ, 2012, s. 10,12)

Bu bölümde, Sosyal Bilgiler dersinde anıtlardan yararlanmanın gerekliliğini ortaya koymak açısından araştırmanın problem durumu, amacı, önemi, varsayımları, sınırlılıkları ile tanımlara yer verilmiştir.

1.1.Problem Durumu

Bulunduğumuz coğrafyada özellikle tarih konularında mekânın geçmişi açısından; kentlerde bulunan anıtlar Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanılabilecek malzemeler olabilir. Bu çalışmanın yapılmasının en önemli sebeplerinden biri anıtların bir biçimde “Tarihin Görgü Kaynakları” (Burke, 2009) olmalarıdır. Bu bağlamda anıtların tarihi açıdan önemli bir kaynak olmaları, tarihi bir belge olmaları ve bu yüzden Sosyal Bilgiler dersinde kullanımlarının mümkün olabilmesidir. Anıtlarla ilgili önemli sayılabilecek noktalardan biri Noara’nın, eserinin sunuş bölümünde ülkesi Fransa’da ulusal hafızanın hızla kaybolup

(26)

3

gittiğini tespit etmiş olması ve bu tespitten sonra ülkesinde hafıza mekânlarının sayımı işine başlamış olmasıdır. Noara, eserinde hafıza mekânlarının hem tarih yazıcılığında hem de hafızanın canlı tutulmasındaki önemini anlatmıştır. Tarihin, anıtların yaşattığı hafıza sayesinde önemli anıları ve belgeleri süpürmediğini söylemiştir (Noara, 1994, s. 22, 23). Bu açıdan bakıldığında anıtlar kentlerimizde birer hafıza mekânı oluşturmaktadırlar. Bu özellikleriyle anıtların Sosyal Bilgiler eğitiminde kullanılması öğrencinin aklında tarihi olayları somut hale getirmede önemli araçlar olabilir. Anıtlar tarihi öğretme ve milli şuur kazandırma yolunda önemli birer ders araç gereci haline gelebilir.

Eski uygarlıkların yaşadığımız topraklar üzerinde bıraktıkları kalıntılar da anıtsal özellikler kazanmışlardır. Anadolu toprakları; tarihe tanıklık eden tarihi anıtlar, antikiteler ve eserlerle doludur. Yurdumuz topraklarında ata belgelerini tanımak, korumak yurdumuz insanının önemli ödevidir (Andıç, 1935, s. 10). Anıtların eğitimde kullanılması yanında korunması ve geleceğe miras olarak aktarılması da Sosyal Bilgiler eğitiminin kazanımları arasındadır.

Anıtlar tarihi belge olmalarının yanında herhangi bir olayın, kurumun, görüşün simgesi de olabilirler. Bu sebeple sadece tarih konuları değil Sosyal Bilgiler dersinin diğer alanlarında da kullanılması mümkün olabilir. Ankara’nın muhtelif yerlerinde yer alan anıtlar Sosyal Bilgiler ders kitaplarında bulunan birkaç çalışma ve eğitim amacıyla hazırlanan taslak baskı olan Sosyal Bilgiler dersi Öğretim Programı (2004) kitabı dışında eğitim alanında kullanılmamıştır.

Sosyal Bilgiler öğretimi ile ilgili kaynaklar tarandığında Dönmez ve Yazıcı’nın anıt konusuna değindiği görülmüştür. Dönmez ve Yazıcı (2008) çalışmalarında müzelerin geçmişle günümüz arasında bağ kurabilme, kültürünü tanıma, tarihi ve kültürel mirası koruma ve hoşgörülü olabilme gibi becerilerin kazanılmasını sağlayan ortamlar olduğunu belirtmişlerdir. Bu mekânların ders kazanımlarına uygun planlanarak kullanılmasını öğütlerken; Devlet Mezarlığı ve Müzesi, Atatürk Evleri, Anıt Heykelleri, Anıtkabir’in mutlaka gezilmesini önermişlerdir. Anıt heykellerin eğitimde kullanılmasından bahsetmişler; fakat bu konuyu ayrı bir başlıkta incelememişlerdir (Dönmez ve Yazıcı, 2008, s. 86-87).

Anıtlardan bahseden bir başka çalışma da Taşkın (2013) Sosyal Bilgilerin veri kaynakları olarak, doğal ve tarihsel veri kaynakları başlığı altında anıtlara yer vermiş olduğu çalışmadır (Gençtürk ve Karatekin, 2013, s. 116).

(27)

4

Sosyal Bilgiler öğretiminde karşılaşılan en büyük zorluklardan biri anlatılan konuları öğrenciye somut bir şekilde sunmak olabilir. Alkan ve Kurt’tan aktaran Akbaba, 2012, derse uygun araç gereçlerle öğrencinin zihninde soyut konuların hatırlanmasının kolaylaşması sağlanabileceğini belirtmiştir. Tarih konularından bahsedilirken geçmişte meydana gelen olayları öğrencinin zihninde canlandırmak görsel malzemelerle sağlanabilir. Anıtsal özellik kazanmış Selçuklu ve Osmanlı eserlerinin eğitimde hafıza mekânları olarak kullanılması Sosyal Bilgiler dersinde bazı konuların anlaşılmasında ve somutlaşmasında yardımcı olması mümkün olabilir.

Sosyal Bilgiler dersinde kültürel miras ve milletin ortak hafızasının aktarımı, anıtlar yardımıyla yapılırsa öğrencinin konuyu öğrenirken neden-sonuç ilişkisi kurmasına da yardım edebilir.

Özetlemek gerekirse anıtların birer milli ve kültürel miras olmaları, tarihi belge niteliği taşımaları, toplumsal hafızayı korumak için önemli araçlar olmaları, sanatsal anlamda değerli olmaları, evrensel olmaları gibi özellikleri dolayısıyla sosyal bilgiler öğretiminde kullanılabilecek araç gereçler olmaları olumlu sonuçlar verebilir. Özellikle kültürel mirasın aktarımı konusunda birer kanıt olmaları sosyal bilgiler öğretimi açısından oldukça önemli olabilir.

Bunlarla birlikte anıtları bekleyen tehlikeler de Sosyal Bilgiler dersinde alınacak önlemler sayesinde azaltılabilir. Bu tehlikelerin en başında defineciler gelmektedir. Özdoğan çalışmasında her köyde bir defineci olması olasılığına dayalı hesabına göre 60 000 kişi ellerinde detektör sürekli tarihi eser arama ve taraması yapmaktadırlar (Özdoğan, 2001, s. 53). Ayrıca günümüzde yaşanan savaşlarda eski medeniyetlerin bıraktığı eserlere yapılan saldırılar evrensel kültürel mirası yok etmektedir.

Bu durumlar göz önünde bulundurulduğunda Sosyal Bilgiler dersi ata yadigârı anıtların korunması konusunda yarının yetişkinleri olacak öğrencilere bu konularda bilinç kazandırabilir.

1.2.Araştırmanın Amacı

Araştırmanın amacı anıtların kullanımının Sosyal Bilgiler dersinde öğrencilerin akademik başarısına etkisi olup olmadığının bulunmasıdır. İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde anıtların ders aracı olarak kullanıldığı deney grubu ile normal öğretim yönteminin

(28)

5

uygulandığı kontrol grubunun akademik başarılarının etkilenmesinde anlamlı bir fark olup olmadığını ortaya çıkarmaktır. Araştırmamızın amaçlarından biri, sosyal bilgiler dersi kazanımlarına uygun Ankara’da bulunan anıtların envanterini çıkararak kazanımlarla ilişkisini kurmaktır. Bu şekilde öğretmenlerin anıt ve heykellere kolayca ulaşması, öğretmenlere pratik faydalar sağlaması ve çalışmalarını daha ileri götürmelerine ışık tutacağı düşünülmektedir.

Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) hazırladığı sosyal bilgiler temel eğitim ikinci kademe 5.-6.-7. sınıf “ders kitapları, çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitapları” (kitap takımları); 8. sınıf İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük kitap takımları taranarak heykel, anıt, abide kelime ve görsellerinin bulunması da araştırmanın bir başka amacıdır.

Ayrıca Ankara kent merkezinde bulunan; Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü tarafından tescil edilmiş anıtların Sosyal Bilgiler 5, 6, 7. sınıflar; 8. sınıf T.C İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük derslerinde hangi kazanımlarda kullanılabileceğinin kontrolü yapılmıştır.

Araştırmanın problem cümlesi;

“Sosyal Bilgiler öğretiminde anıtlardan yararlanmanın öğrencilerin akademik başarısına etkisi nedir?” şeklinde belirlenmiştir.

Alt Problemler ise;

1. Deney ve Kontrol Grubunun ön test başarı puanları arasında anlamlı bir farklılık var

mıdır?

2. Deney grubunun ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 3. Kontrol grubunun ön test ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 4. Deney ve kontrol grubunun son test puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 5. Sosyal Bilgiler dersi 5, 6, 7. sınıf ders kitapları, çalışma kitapları, öğretmen kılavuz

kitapları (Kitap takımı) ve 8. sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersi kitap takımında anıtlarla ilgili ünitelere ve konulara göre hangi görseller ve metinler kullanılmıştır?

6.Ankara ili merkez ilçelerinde bulunan Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kültür

(29)

6

olan anıtlardan hangileri Sosyal Bilgiler dersi 5, 6, ve 7. sınıf; İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinde kullanılabilir?

Sorularına cevaplar aranacaktır.

1.3.Araştırmanın Önemi

Anıtlar önemli olayların, büyük hatıraların, milletin ortak hafızasının sembolleridir. Anıtlar genelde övünülen tarihin de birer yansımasıdır. Hiçbir millet kendini tarih sahnesinde küçük düşürecek bir anıta en azından kendi ülke sınırları içinde izin vermez.

Bu duruma örnek olarak Ayastefanos Kilise Anıtı verilebilir. 1898 yılında Rus devleti ve Balkan devletlerinin katılımıyla açılışı yapılan Ayastefanos Kilise Anıtı’nın; 1977-1978 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında bir Rus Zafer Abidesi olarak yükselmesi ancak Birinci Dünya Savaşı’nın ilk yılına kadar sürmüştür. 1914 yılında bu sefer Osmanlı Devleti’nin töreniyle patlayıcı ile ortadan kaldırılmıştır. Bununla birlikte Osmanlı Devleti, Rusya’nın üstünlüğünü hissettirecek ifadeler kullanmamak adına, ayakta kaldığı süre boyunca yapıyı “Abide” olarak tanımlamaktan kaçınmıştır (Denktaş, 2011, s. 1 ). Bu örnek anıtın tarihi önemine dair bizi aydınlatabilir.

Anıtların ülkemizde fazla değerli olmadığı gözlenebilir. Erder, eserinde bu konuyla ilgili ülkemizde anıtları korumaya çalışan, anıtların geleceğe kalması için uğraşanların küçük bir azınlık olduğunu söylemektedir. Erder eserinin sonuç bölümünde anıtların zarar görme sebeplerini doğal nedenler, eskime, olumsuz onarım koşulları ve eklemeler olarak belirttikten sonra insanların yıkıcı etkisini eklemiştir (Erder, 2007, s. 206). İnsanların anıtlara olan yıkıcı etkisinin azaltılmasının birinci yolu eğitim olabilir. Öğrencilere kazandırılacak tarihi çevre bilinci ile anıtların insanların yıkıcı etkisine maruz kalması azaltılabilir.

Sosyal Bilgiler eğitiminde tarih, kültür, yaşanan yerler vb. konularda anıtlar tarihsel kanıt araçları sayılabilirler. Tarihi nesneler çocukların dikkatini çekecek araçlardır (Özbaş, 2012, s. 752).

Öğrenciler dersle ilgili bir nesneyi gördüklerinde, dokunduklarında konuyla ilgili öğrenme pekişir. Öğrenci pasif alıcı durumundan aktif bir alıcı durumuna geçerler. Bu sayede öğrenciler konuyla ilgili soru üretebilir, bağlantı kurabilirler (Kottler&Gallavan, 2013, s. 149).

(30)

7

Öğrencilerin anıtlara olan ilgilisi olumlu bir şekilde Sosyal Bilgiler eğitiminde kullanılabilir. Anıtlar toplumsal kaynaklardandır ve Sosyal Bilgiler dersinde kullanılmalıdır. Öğrenimi pekiştirmek için toplumsal kaynaklara geziler düzenlenebilir. Gezi düzenlemenin mümkün olmadığı durumlarda sınıflarda sanal gezi yapılabilir (Kottler&Gallavan, 2013, s. 152).

Yapılan literatür taramasına göre ülkemizde anıtların, sosyal bilgiler öğretimi ile ilişkilendirildiği bir akademik çalışma yapılmamıştır. İlgili araştırmalar bölümünde belirtilen mezar taşlarının ve kültürel mirasın kullanımıyla ilgili bir de müzelerle ilgili çalışmalar yapılmıştır.

Anıtların Sosyal Bilgiler dersinde kullanılmasıyla ilgili yapılan bu araştırma sonuçları Sosyal Bilgiler öğretmenlerine öğretimde verimi artırabilecek, öğrencilerin dikkatini ve dersin cazibesini yükseltebilecek araç olarak anıtların ne şekilde kullanabileceğine ve ne kadar etki oluşturabileceğine dair bilimsel veriler sunacaktır. Sosyal Bilgiler temel eğitim ikinci kademe 5, 6, 7. sınıf ve 8. sınıf İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük derslerinde kullanılabilecek Ankara’da bulunan anıtların bir envanteri de ortaya çıkmış olacaktır. Bu envanter Sosyal Bilgiler öğretmenlerine kolaylık sağlayabilir.

Sosyal Bilgiler dersi Türk öğrencisine anıtları sevdirebilir, yetişkin bireyler olduklarında anıtları korumalarını sağlayabilir, kişilerin beğenmedikleri anıt varsa tahammül etme becerisini kazandırabilir.

1.4.Araştırmanın Sınırlılıkları

Öğrencilerin akademik başarılarını belirlemek için kullanılan heykel ve anıtlar Ankara ili kent merkezi ile sınırlı tutulmuştur.

Bu araştırma;

1. 2014–2015 eğitim-öğretim yılında,

2. Ankara ilinde Milli Eğitim Bakanlığı’ na bağlı bir okulda,

3. Sosyal bilgiler öğretimi kapsamındaki Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük dersi “Ya İstiklâl Ya Ölüm” ünitesi içerisinde yer alan “Savaşa Rağmen Eğitim Kongresi”, “Anadolu İnsanının Büyük Fedakârlığı”, “Dirilişin

(31)

8

Destanı: Sakarya”, “Hayat Veren Zafer” konuları anıt veya anıt fotoğrafları kullanarak işlenmiştir.

4. Anıtkabir’de bulunan Sakarya Meydan Muharebesi kabartması ve Başkomutan

Meydan Muharebesi kabartmaları fotoğrafları ve Anıtkabir Sanal Müzesi, Bakanlıklar ’da bulunan Başöğretmen Atatürk Anıtı fotoğrafları,

5. Veri toplama aracı olarak başarı testlerindeki sorularla,

6. Sosyal Bilgiler 5, 6, 7. sınıf kitap takımları; 8. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap

Tarihi ve Atatürkçülük kitap takımlarında kullanılan görseller ve metinlerle;

7. Anıt tanımının genişliği dolayısıyla anıt kavramı kent meydanlarında bulunan

heykeller ve önemli tarihsel anıt binalarla sınırlıdır.

1.5.Varsayımlar

1. Seçilen örneklem grubu evreni temsil etmektedir.

2. Bilgi toplama aracı olarak hazırlanan ön test ve son test, verileri elde etmek için

yeterlidir.

3. Kontrol altına alınamayan değişkenlerin deney ve kontrol gruplarını eşit şekilde

etkilediği varsayılmaktadır.

4. Araştırmaya katılan öğrencilerin başarı testini cevaplarken objektif ve içten oldukları

varsayılmaktadır.

1.6.Tanımlar

Anıt: Önemli bir olayın veya büyük bir kişinin gelece kuşaklarca tarih boyunca anılması

için yapılan, göze çarpacak büyüklükte, sembol niteliğinde yapı, abide (TDK, 2016).

Kitap Takımı: 5, 6 ve 7. sınıflarda Sosyal Bilgiler, 8. sınıfta İnkılap Tarihi ve

Atatürkçülük dersinde kullanılan ders kitabı, çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitaplarına kitap takımı denir.

(32)

9

II. BÖLÜM

ANIT KAVRAMI VE SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ

2.1.Anıt Kavramı

Çalışmanın bu bölümünde anıtın ne olduğuna cevap verilmiştir. Bu bölümde karşılaşılan önemli sorun anıtın sınırlarının çizilmesidir. Neler anıt olarak düşünülmektedir ve sayılmaktadır? Bu sorulara literatür taranarak cevap verilmeye çalışılmıştır.

Türk Dil Kurumu (TDK), tarafından yayımlanan Kentbilim Terimleri sözlüğünde önemli tarihsel olayların geçtiği, sanatsal önemi olan, kişilerin veya olayların anısını yaşatmak amacıyla, herkesin görebileceği bir yere yapılan yapıt veya yontu olarak tanımlanmıştır (TDK, 1985).

Anıt sözcüğü Türkçe’de anmak fiiline bağlanır; abide ise ebed kökünden gelerek sonsuzluğu simgeler. İngilizce, Fransızca’da monument, monumento; Latince’de “monate” kelimeleri hatırlamak anlamına gelir (Tekiner, 2010). Sanat sözlüğünde ise şöyle bir tanım yapılmıştır: “Tarihsel özelliği olan büyük ve önemli bir olayı, ulusça sevilen, sayılan, tarihe geçmiş bir kimseyi gelecek kuşaklara tarih boyunca anımsatmak için yapılan ya da dikilen, göze çarpacak büyüklükte, simge niteliğinde bir yapı.” (Püsküllüoğlu, 2003, s. 89). Birçok heykel aynı zamanda anıttır. Rodin’e göre heykel, uzayda girinti çıkıntı yaratma sanatıdır (Akt: Yılmaz, 7). Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük’te heykelin tanımı ise şu şekilde yapılmıştır: “Taş, tunç, bakır, kil, alçı vb. maddelerden yontularak, kalıba dökülerek veya yoğrulup pişirilerek biçimlendirilen eser, yontu, statü” (TDK, 2016).

Şenyapılı, (2003) eserinde heykel yerine “yonut” kelimesini kullanır ve tavsiye eder. Bu tanımlarla birlikte “Kabartma da heykel başlığı içinde incelenir.” (Yılmaz, 2006, s.8). Neleri anıt olarak sayabiliriz, sorusuna cevap o zamanki adıyla Kültür Bakanlığı’nın 1935 yılında yayımladığı “Tarihi Eserleri Araştırma ve Koruma Kılavuzu’nda Kandemir

(33)

10

tarafından verilmiştir. Yazar eserinde anıtları iki bölümde inceler. Birincisi mimari eserler; ikincisi hatıralardır (Kandemir, 1935, s. 43).

Kandemir’ in (1935, s. 43) hazırladığı tasniflere göre anıtlar Tablo 1 ve Tablo 2’de gösterilmiştir. Tablo 1’de mimari anıt eserler bulunmaktadır.

Tablo 1

Mimari Anıt Eserler

1-Agoralar 2-Anfiteatırlar 3- At meydanları

4- Bazilikalar 5- Camiler 6- Evler

7- Hastaneler 8- Harabeler 9- Hanlar

10-Hamamlar 11- İmaretler 12- Kaleler, surlar

13- Kiliseler 14- Kışlalar 15- Köprüler

16- Kümbetler 17- Manastırlar 18- Medreseler

19- Mescidler 20- Saat Kuleleri 21- Saraylar

22- Sebiller 23- Stadyumlar 24- Suyolları

25- Şatolar 26- Tiyatrolar 27-Türbeler

Tablo 1 incelendiğinde mimari eserler içinde bulunan anıtların çoğu Ankara kent merkezinde bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı envanterinde yapılan aramada Tablo 1’de bulunan agora, at meydanı, bazilika, imaret, tarihi kilise, manastır, medrese, saray, sebil, stadyum, şato anıtlarından Ankara kent merkezinde bulunmadığı anlaşılmıştır. Fakat Ankara ilçesi Bala’da Kültür ve Turizm Bakanlığı envanterine kayıtlı bir medrese ve sebil anıtları bulunmaktadır. Yine de Ankara anıt bakımından hatırı sayılır bir zenginliğe sahiptir. Ankara’da Kültür ve Turizm Bakanlığı envanterine kayıtlı anıt sayısı 2 603’tür. Kandemir’in (1935) verdiği tasnife göre hazırlanan Tablo 2’ de ise hatıra anıt eserler bulunmaktadır

Tablo 2

Hatıra Anıt Eserler

1- Dikili taşlar 2- Takı zaferler 3- Mezarlar

4- Heykeller, kabartmalar 5- Madalyalar 6- Mühür ve silindirler

(34)

11

Tablo 2’de bahsedilen anıt eserler Ankara’nın çeşitli müzelerinde bulunmaktadır. Tablo 2’ de bulunan eserlerden Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından, Ankara ilinde anıt olarak tescillenen dikili taş, mezarlar, heykeller ve kabartmalar, mühür ve silindirler, kitabeler ve paralar bulunmaktadır.

Tablo 1 ve Tablo 2’ den anlaşılacağı üzere tarihi anlamda kanıt sayılabilecek her şey anıt olarak sayılabilmektedir.

Anıtlar hakkında başka bir önemli konu da anıtların sadece anıt ve heykel şeklinde dokunabildiğimiz veya gördüğümüz şeyler olmalarının yanında; Noara’ nın (1994) eserinde hafıza mekânları olarak adlandırdığı anıtları sadece coğrafi anlamda düşünmemiştir. Önemli kişiler, bayramlar, törenler de kendisi tarafından hafıza mekânlarının içinde yani birer anıt olarak sayılmıştır (Noara, 1994, s. 22). Buna göre milli bayramlarımız, dini bayramlarımız hatta birer kültürel miras olan mevsimlik bayramlarımız, anma günlerimiz de birer anıt niteliğindedirler.

Anıtlar birer milli mirastırlar. Milli miras ülkenin yetiştirdiği sanatçıların, ustaların, bilim insanlarının vb. bıraktığı şaheserlerdir. Bu eserlerin birikimi ve kuşaktan kuşağa aktarılması ile milli miras oluşur (Akurgal, 1998, s. 39).

16 Kasım 1972 tarihinde UNESCO tarafından kabul edilen ve ülkemiz tarafından 1982’de imzalanan Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme’ ye göre nelerin kültürel miras sayılacağı anlatılmış ve anıtın tanımı şöyle yapılmıştır: “Tarih, sanat veya bilim açısından istisnaî evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler, mağaralar ve eleman birleşimleri. UNESCO’ nun tanımında görüldüğü üzere anıtlar kültürel miras içinde sayılırlar (UNESCO, 2016).

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Ankara Valiliği, Ankara Kalkınma Ajansı, İstanbul Kalkınma Ajansı, Türkiye Bilimler Akademisi ve Arkitera Mimarlık Merkezi’nin ortak çalışmalarıyla oluşturulan internet sitesi incelendiğinde ülkemizde tespit edilip tescillenen anıtların sunulduğu görülmüştür. Buna göre Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüklerince tescil edilerek anıt tanımına girenler şunlardır: Cami, anfi, ağaç, çeşme, türbe, zaviye, mezarlık, köprü, bina, heykel, anıt, tarihi eser, kale, höyük, mabed, nekropol, mescid, bedesten, hamam, tümülüs, kalıntı, eski yerleşme, han, müze, sütun, kitabe, kazı alanı, örenyeri, sur kalıntıları, kervansaray, kümbet. Envanter.gov.tr

(35)

12

adresinden Ankara’da Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tescil edilmiş 2603 anıt eser bulunduğu bilgisine ulaşılmıştır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2015).

Ülkemizde anıtları koruma, tanıtma, tespit etmek için kabul edilen 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ikinci bölümü olan Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları kısmında kültür varlıkların sınırları çizilmiştir. Buna göre 19. yüzyıl sonuna kadar yapılan taşınmazlar, sit alanlarında bulunan taşınmazlar, milli mücadele ve cumhuriyetin kuruluşunda önemli rol oynamış binalar, Atatürk evleri sayıldıktan sonra aşağıdakiler verilmiştir (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2016)

Kaya mezarlıkları, yazılı, resimli ve kabartma kayalar, resimli mağaralar, höyükler, tümülüsler, ören yerleri, akropol ve nekropoller, kale, hisar, burç, sur, tarihi kışla, tabya ve istihkamlar ile bunlarda bulunan sabit silahlar; harabeler, kervansaraylar, han, hamam ve medreseler; kümbet, türbe ve kitabeler, köprüler, su kemerleri, su yolları, sarnıç ve kuyular; tarihi yol kalıntıları, mesafe taşları, eski sınırları belirten delikli taşlar, dikili taşlar, sunaklar, tersaneler, rıhtımlar; tarihi saraylar, köşkler, evler, yalılar ve konaklar, camiler, mescitler, musallalar, namazgahlar; çeşme ve sebiller; imarethane, darphane, şifahane, muvakkithane, şimkeşhane, tekke ve zaviyeler; mezarlıklar, hazineler, arastalar, bedestenler, kapalı çarşılar, sandukalar, siteller, sinagoklar, bazilikalar, kiliseler, manastırlarlar; külliyeler, eski anıt ve duvar kalıntıları; freskler, kabartmalar, mozaikler, peri bacaları ve benzeri taşınmazlar, taşınmaz kültür varlığı örneklerindendir.

Birer anıt olan miraslar hakkında UNESCO’nun (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu), UNESCO Türkiye Milli Komisyonunun hazırladığı UNESCO Türkiye Milli Komisyonu 4. Türksoy Üye Devletleri UNESCO Milli Komisyonları Toplantısı 2. Kültürel ve Doğal Miras Semineri internet broşüründe dünya mirası “geçmişimizden bize kalan, günümüzde onunla birlikte var olduğumuz, gelecek nesillere bırakacağımız mirasımızdır.” şeklinde tanımlanmaktadır (UNESCO, tarihsiz).

Bu mirasların korunması için ülkemizin imzaladığı kültürel mirasın korunması için yapılan sözleşmeler bulunmaktadır. Dünyadaki birçok savaşta ve çatışmada kültürel varlıklara zarar verildiği birçok kuruluşça raporlanmıştır. Silahlı Bir Çatışma Halinde Kültür Mallarının Korunmasına Dair Sözleşmesi ’nde kültür mallarının tarifi kısmında mimari eserler, tarihi anıtlar ve sanat anıtlarının nasıl korunması ve emniyet altına alınması durumları üzerinde durulmuştur. Ülkemiz tarafından imzalanan bu belge anıtların ve etraflarının askeri amaçlarla kullanılmasına savaş durumunda bile izin vermez (Aydın ve

(36)

13

Güner, 2013, s.5). Bununla birlikte bahsedilen sözleşmeyle paralel ICBS (Uluslararası Mavi Kalkan Komitesi) sivil toplum örgütü olarak kurulmuştur. Türkiye sözleşmelerde taraf olmasına rağmen henüz ülkemizde kurulmamıştır. Günümüzde yaşanan savaşlarda antik kentlerin, müzelerin yağmalanması veya yok edilmesi Sosyal Bilgiler dersi üzerine düşen sorumluluğun arttırdığı söylenebilir.

Anıtlarımızı bekleyen bir başka tehlike de çalınmaları, kaçırılmalarıdır. “Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal, İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi ve Yasaklanması İçin Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşme’nde”kültür varlıklarının sınırları diğer uluslararası sözleşmelerdeki tariflerden daha geniştir. Tarihi ve sanat değeri olan anıtlar kültür varlıkları içinde sayılmış bunların mülkiyetlerinin devlete ait olduğu belirlenmiş, ülkemizde sözleşmeyi imzalayarak ve 1980 yılında Resmi Gazete’de yayımlayarak kabul etmiştir. (Resmi Gazete, 1981)

Görüldüğü üzere dünyada anıt niteliğindeki tarihi eser ve kültürel mirasın korunmasına yönelik birçok sözleşme bulunmaktadır. Kültürel mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılması günümüzde önemli hale gelmiştir. Küreselleşmeyle birlikte uluslar, kendi ulusal kültürlerinin zenginliğini ve insanlığın ortak mirasına katkılarını daha fazla vurgulamaya başlamıştır (Ata, 2009, s.34). Anıt çok geniş bir alanı kapsayan tanımlara sahiptir. Anıtın en önemli özelliği simge olarak kullanılmasıdır. Anıtlar zamanla simge haline gelirler (Tekiner, 2010. s: 18). Bir olayın, anının, kişinin veya bir ülkünün sembolü olması hafızaları taze tutmak için yapılmış olmaları bu amaca uygun olarak kullanılmalarını gerektirir.

Ülkemiz birçok uygarlığa ev sahipliği yapmasının verdiği avantaj sayesinde birçok anıt ve heykel barındırır. Umar (1995, s. 8) tarihi anıtlarla ilgili çalışmasında Türkiye’deki tarihsel anıtların yerleri haritasında Ankara’da 111 anıt görülmektedir. Bu haritaya göre yurdumuzun her yanı tarihsel anıtlarla doludur. Ülkemizde, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün 2013 yılı sonu itibariyle tescil ettiği kültür varlığı sayısı 96 000’dir. Kültür varlıklarının türü ve sayısı tablo 3’te görülmektedir.

(37)

14 Tablo 3

Tescil Edilen Kültür Varlığı Sayısı

TÜRÜ SAYISI

Sivil Mimarlık Örneği 63 385

Dinsel Yapılar 8 923

Kültürel Yapılar 10 222

İdari Yapılar 2 577

Askeri Yapılar 3 554

Endüstriyel ve Ticari Yapıları 3 554

Mezarlıklar 3 486

Şehitlikler 248

Anıt ve Abideler 326

Kalıntılar 2 161

Korumaya Alınan Sokaklar 61

Toplam 96 000

Tablo 3, incelendiğinde ülkemizde 96 000 adet kültür varlığının Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından tescil edildiğini görülmektedir. Tabloda bulunan eserlerden özellikle mezarlıklar, şehitlikler, anıt ve abideler, kalıntılar ve korumaya alınan sokaklar Sosyal Bilgiler dersi kazanımlarında kullanılabilecek nitelikte olabilirler.

Sonuç olarak anıt hakkında çeşitli kaynaklardan incelen tanımlardan ve bu kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında aşağıdaki şekilde bulunan ortak özelliklere ulaşılmıştır.

(38)

15

Anıtlarla ilgili yapılan literatür taramasından sonra aşağıdaki şekil oluşturulmuştur.

Şekil 1. Anıtların ortak özellikleri

Şekil 1’de anıtların ortak özelliklerini görmektesiniz. Anıtların başka özellikleri de bulunabilir. Bu özelliklere eğitim araç gereci olmaları da eklenebilir. Anıtlar sembol niteliği taşıma özelliği, önemli bir olayı, büyük ve tarihi bir kişiyi temsil eden tarihi, sanatsal, evrensel özellikleriyle Sosyal Bilgiler dersi eğitiminin bir parçası olarak kullanılabilirler.

2.2.Anıtların İnsan Yaşamındaki Önemi

Anıtlar çevreyle ilişki içinde ata yadigârlarıdır. Özyalçıner (1998, s. 5) çalışmasının önsöz niteliği olan Anıtların Öyküsü Üstüne bölümünde: Her gün yanlarından geçtiğimiz, fotoğraflarını gördüğümüz anıtların birer öyküsü olduğunu belirtmiştir. Bu anıtların kimler tarafından yapıldığı, ne amaçla yapıldığının önemli olduğunu söylemiştir. “Anıtların geçmişle günümüz arasındaki bağların somut köprüleri” olduğunun altını çizmiştir.

İnsanlığın geçmişte verdiği birçok eser günümüze onlardan bir mesaj taşımıştır. Bunlardan biri de heykellerdir. İlk heykellerin yapılmasının sebebi mağara resimleri gibi büyü amaçlıydı. Uzun dönem boyunca heykeller tanrıları, tanrıların temsilcilerini, siyasi ve dini yöneticileri betimlemek amacıyla kullanılmıştır (Şenyapılı, 2003, s. 22). Bu durum heykellerin anıtsal özellik kazandığını gösteren bir delil olabilir.

Büyük ve tarihi kişiler

Büyük ve tarihi kişiler

Önemli bir olay

Anma amaçlı Evrensel değeri olması Göze çarpması Hatırlama amaçlı olması Sanatsal önemi olması Tarihi, bilimsel vb. özellikler

(39)

16

Taş (2011) çalışmasında heykelin görsel, anlamsal, fiziksel ve toplumsal açıdan çevreyle ilişkisi olduğunu belirtmiştir. Ülkemizde birçok öğrencinin heykelle tanışması okul bahçesinde bulunan Atatürk büstüyle başlar. Arslan (2003) araştırmasında ilköğretim beşinci sınıf öğrencileri heykel nedir sorusuna çoğu öğrencinin “...örneğin Atatürk heykeli ve Atatürk heykeli gördüm...” şeklinde cevap vermeleri dikkat çekici olabilir.

Kentte binalar, parklar, buralarda bulunan anıtlar insanlara mesajlar verebilir. “… kent meydanına her girdiğinde, bir diyaloğun ortasında bulur insan kendini… yıllar sonra döndüğünde aynı diyaloğun sürdüğünü görürsün.” (Calvino, 1972/1990, s. 88) Anıtlar ve heykeller özellikle herkesin görebileceği yerlerden biri olan kent meydanlarına yapılır. Meydanlar kamusal mekânlardır (Çağlar, Uludağ, Aksu, 2005). Meydanların bu özelliği insanların yaşadıkları olayların, tarihin izleriyle dolu olmasını sağlar. Böylece insanlar geçmişleriyle bağ kurma imkânı bulabilirler. Böylece insanlarda yaşadıkları yere aidiyet duygusu oluşur.

Ülkemizin çoğu yerinde meydanlarda en azından bir Atatürk heykeli bulunmasından dolayı insanlar bir yeri tarif ederken heykeli nirengi noktası olarak kullanabilirler. Anıtlar her ilçe ve il meydanında, okul bahçelerinde herkesin görebileceği bir yerde bulunurlar. Sosyal Bilgiler dersindeki önemli konulardan biri mekânsal biliş ve bunun öğretimidir. “Mekansal biliş çevreyi algılama, bilme ve anlamlandırma süreçlerini içerir.” (Öcal, 2011, s. 377) Yine Öcal’ın çalışmasında aktardığı Shemyakin’in hipotezine göre birey bir yerin nirengi noktalarını ve yol bilgisini aklında oluşturduktan sonra soyut mekân bilgisine ulaşır. Buna göre meydanlardaki anıt ve heykeller de nirengi noktalarından olabilirler. Bu nirengi noktalarını zaten bilen bireylere bir de anıt ve heykelin mirası aktarılması yararlı olabilir. (Öcal, 2011, s. 378)

Anıtlar kentlerimizin süsleri olmaları yanında belirli düşüncelerin simgeleri olarak da kullanılabilirler. Anıtlar hükümetler tarafından belirli bir ideolojinin benimsetilmesi ve sağlamlaştırılması adına kullanılan simgelerdir. Heykel ve anıtlar simge olarak kullanıldıklarından ve görünür bir yerde olduklarından insanların düşüncelerini etkileyebilirler (Tekiner, 2010. s. 17). Anıtların bir simge olarak kullanılmasına bir örnek Ayastefanos Antlaşması imza edildikten sonra Ruslar İstanbul, Yeşilköy’e bir zafer anıtı dikmişlerdir. Bu anıt Birinci Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında patlayıcılar yardımıyla yerle bir edilmiştir. (Kutlu, 2008, s. 21) Rusların antlaşma sonucu elde ettikleri zaferin simgesi olan bu anıt Türkler tarafından kabul görmemiştir.

(40)

17

Cumhuriyetin ve inkılapların başlamasıyla birlikte ülkemizin her yanında anıtlar yükselmeye başlamıştır (Gezer, 1985). Ülkemizde anıt kültürünün yerleşmesi özellikle cumhuriyetin kurulması ile birlikte Atatürk heykelleriyle başlamıştır (Tekiner, 2010. s: 31). Atatürk heykelleri, Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun tarafından korunur. Kanunda heykellerle ilgili şu ifadeler yer alır: “Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abideleri veyahut Atatürk’ün kabrini tahrip eden, kıran, bozan veya kirleten kimseye bir yıldan beş yıla kadar ağır hapis cezası verilir.” (Resmi Gazete, 1951, s. 1842)

Günümüzde milli bayram kutlamaları il ve ilçelerde Atatürk anıtlarının bulunduğu yerlere çelenk bırakılmasıyla yapılmaktadır. Ulusal ve Resmi Bayramlarda Yapılacak Törenler Yönetmeliği’nin üçüncü bölüm Resmi Törenlerde Uygulanacak Genel Esaslar bölümünde başkentte valiliğin sorumluluğunda Atatürk anıtlarına ve Anıtkabir’e çelenk koyulması, başkent dışında Atatürk anıt ve büstüne çelenk koyulması şartı bulunmaktadır (Resmi Gazete, 1981. s. 60). Bu sayede Atatürk anıt ve heykelleri milli bayramların kutlandığı merkezler haline gelmektedir.

Ülkemizde sadece Atatürk heykelleri için değil bütün anıtlar için koruma tedbirleri alınmıştır. Anıtlar kültürel miras değerli taşıdıklarından ve hepsinin tarihi birer değeri olduğundan korunmaları gerekmektedir. Anıtların korunması ile ilgili anayasa maddesi ilk olarak 1961 Anayasasında şu şekilde bulunmaktadır: “Devlet, tarih ve kültür değeri olan eser ve anıtların korunmasını sağlar.” (Resmi Gazete, 1961)

1982 Anayasasında 63. maddesinde ise “Devlet tarih, kültür ve ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır, bu varlık ve değerlerden özel mülkiyet konusu olanlara getirilecek sınırlamalar ve bu nedenle hak sahibine yapılacak yardımlar ve tanınacak muafiyetler kanunla düzenlenir” hükmü konmuştur.

Devletin kanun çıkarma anlamında konuya verdiği önem görmezden gelinemez. Kanunların çıkmasını sağlayan uluslararası sözleşmelerin altında da ülkemizin imzası bulunmaktadır.

Özdemir araştırmasında (2005) Türkiye’nin anıtlar ve eski eserler konusunda uluslararası belgeler imzalayarak ilerlemeler kaydettiğini; fakat bunların yeterli olmadığını sonuç kısmında açıklar. Gelecek için öneriler kısmında kültürel mirasın korunması konusunda halk katılımının sağlanmasının tartışılması gerektiğini söyler.

(41)

18

Daha önce verilen örneklerden hareketle halk katılımının sağlanması da ancak eğitimle mümkün olabilir. Bu konuda duyarlılık da okul sıralarında özellikle Sosyal Bilgiler dersinde kazandırılabilir. Sosyal Bilgiler dersinin müfredatı bu konulara daha müsaittir.

2.3.Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Anıtlar

Anıtlar kültürel mirası aktarmada önemli araçlar olabilirler bundan dolayı Sosyal Bilgiler dersinde önemlidirler. Sosyal Bilgiler dersi daha önce de değinildiği gibi kültürel mirasın aktarımında önemli bir rol oynamaktadır. Anıtlar, kültürel mirasın aktarımında birer ders araç gereci olarak kullanılabilirler. 2005 baskılı MEB tarafından hazırlanan 6-7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu (Taslak Basım) kitabında Zaman ve Kronolojiyi Algılama becerisi bölümünde Stow ve Haydn (2000) kronoloji becerisinin öğrencilere kazandırılması ile ilgili tavsiyelerden biri görsel kanıtlardır. Kalıntıların çocukların dönemler arasındaki ilişkisel bağları anlamaları için önemli malzemeler olduğunu savunur (MEB, 2005.s. 73). Sosyal Bilgiler dersinde yaşanılan yerde bulunan kalıntılar kullanılarak eski zamanlardan günümüze bir sınıflandırma yapılması sağlanabilir.

Anıtların yani kültürel varlıkların eğitimde kullanılması ile ilgili bahsi geçen eserlerden bazı örnekler aşağıda verilmiştir:

Çoğu uluslararası belgede anıtların korunması üzerine sözleşme maddeleri bulunmaktadır. 1931 yılında imzalanan Atina Tüzüğüne göre eğitimde anıtlara saygının rolünden bahsedilmiştir. Anıtların korunması, halkın onlara bağlılığı ve saygısı ile mümkün olabileceği üzerinde durulmuştur. Devletlerin anıtları koruma konusunda eğitime önem vermeleri üzerinde durulmuştur (Erder, 1975 aktaran Yeşilbursa 2010). Bu belgede Anıtların korunması konusunda eğitim verilmesi konusu dile getirilmiştir. Bu durum anıtların eğitimde kullanılması ile ilgili önemli bir gelişmedir.

Ülkemizde ise 1948 yılında Hamit Zübeyir Koşay kültürel mirasın korunması için bir rapor hazırlamıştır. Öğrencilerin kültürel mirası sevmeleri için okul müfredatlarının gerekli şekilde düzenlenmesi gerektiği üzerinde durmuş, eğitim-öğretim faaliyetlerinin her birinde sanat ve kültür derslerinin okutulmasının gerekli olduğunu belirtmiştir (Özcan, 2010, s. 32). Kültürel mirasın öğrencilere sevdirilmesi ve öğrencilerin kültürel mirası korumaları için atılan bu adımlar anıtların Sosyal Bilgiler dersinde kullanılması ile ilgili ülkemizdeki önemli gelişmedir.

(42)

19

1969 yılında MEB Talim ve Terbiye Dairesi Araştırma ve Değerlendirme Bürosu tarafından yayımlanan müzeler ziyaret edilirken tarih, fen ve sanat vb. konuların öğretiminde dikkat edilmesi gerekenlerle ilgili Rebetez’in çalışması önemli bir kaynaktır. Rebetez bütün her yerini gezmek için müzeye gidilmeyeceğini, dersin konusuyla ilgili eserleri, heykelleri görmek için müzeye gidilmesi gerektiğini eserinde vurgulamıştır. (Rebetez, 1969, s. 41)

Üzerinde düşünülmesi gereken bir başka konu da ülkemizde sanat tarihi eğitiminin zaman zaman eleştirilmiş olması ve bu konudaki yetersizliklerden bahsedilmesidir. Akurgal (1998), ülkemizde en az bilinen konunun Türk sanatı ve Türklerin eski eserleri olduğunu ifade etmiş, Mimar Sinan’ın dışında bir Türk mimarını bilen veya tarihi anıtlarla eski harabeleri gezen kimselerin parmakla gösterilecek kadar az olduğunu belirtmiştir. Bunları da sanat tarihi eğitimine önem verilmeyişine bağlamıştır (Akurgal, 1998, s. 126). Sosyal Bilgiler dersi birçok sosyal bilim disiplinini içermesi açısından eski eserlerin kullanılması ve sanat zevkini kazandırması açısından yararlı hale getirilebilir. Sosyal Bilgiler dersi anıtlara önem verilmesiyle bu konudaki açığı kapatmak üzere tasarlanabilir.

Anıtlar sadece sanat tarihi ve zevki açısından değil milletin kimliğini simgeleyen nesneler olarak da değerlendirilmiştir. Ahunbay (2007, s. 126), tarihi çevrede yaşayan insanların yaşadıkları çevreyi koruyarak geleceğe aktarabilecek istek ve bilinç düzeyine sahip olmalarının önemli bir konu olduğunu belirtmektedir. Anıtların bir milletin kimliği ve kimlik inşası için önemi noktasında Ergin’in eserinde Orhun Abideleri için söylediği şu sözler anıtların eğitimde ne kadar önemli olduğunu belirtmek açısından çok mühim olabilir: “…mübarek taşları kana kana okumak, her kelimesi üzerinde derin derin düşünmek… her Türk için milli bir ibadettir.” (Ergin, 2009)

Derslerde kullanabileceğimiz tarihi kalıntıların, varlıkların sınıflandırması hangi amaçla kullanacağımız açısından önemli olabilir. Togan (1985) eserinde tarihi kalıntıları ikiye ayırmaktadır. Birincisi herhangi bir amaç izlenmeden bırakılan kalıntılar ve ikincisi tarihi eser bırakmak amacıyla miras bırakılanlardır (Togan, 1985, s. 62). Bu konuda, Ata (2002), miras anlamında bırakılan eserde niyetin önemli olduğunu vurgular. Ata, kalıntıyı yapan veya yaptıran kişi gelecek kuşaklar tarafından anılmak düşüncesiyle hareket ediyorsa ikinci kısımda yani tarihi eser bırakmak amacıyla hareket edildiği düşüncesini savunur.

Togan’a (1985) göre heykel ve anıt mezarlar tarihi eser bırakmak amacıyla yapılmış ikinci tip kalıntılara girmektedir.

(43)

20

Togan kitabında tarih kaynakların üç bölüme ayırmıştır. Üçüncü bölüm “Resimli Haberler ve Haritalardır.” (Togan, 1985, s. 60). Resimli Haberler ile yazarın maksadı ressamların ve heykeltıraşların yaşadıkları zamandaki önemli şahıslar için yaptıkları eserleri tarihe kaynaklık eden kanıtlardan olduğunu vurgulamaktır. Togan resimli kaynakların tarih yazımında ve pedagojik anlamda önemlerinden de bahsetmiştir (Togan, 1985, s. 60).

Anıtların ulusal kimlik oluşumunda önemli bir yere sahip olduğunu anlamamızı sağlayan çalışmalardan biri de Aslan ve Çulha’ (2008) yaptıkları araştırmada ilköğretim okullarında “kültürel miras” eğitiminin “ulusal kimlik” geliştirilmesinde nasıl kullanıldığı konusu üzerinde durdukları çalışma olmuştur. 4. ve 6. sınıf öğrencileri; “Okulda size neden tarih öğretiliyor?” sorusuna verilen cevapların hiçbirinde öğrenciler kimlik ve kültürel miras kavramlarından bahsetmemişlerdir. Kimlik ve kültürel miras kavramları öğrencilerin zihninde Anadolu’nun her yerinden fışkıran ata yadigârları kalıntılar yardımıyla oluşturulabilir. Sosyal Bilgiler dersi kazanımları atalarımızdan kalan anıtlarla kalıcı hale getirilebilir. Ulusal kimliğin oluşumunda anıtların ve heykellerin önemli bir yeri vardır. Bunu Gezer’in şu sözlerinden anlıyoruz: “Kurulan yeni düzenin halka benimsetilmesi, ulusal bilincin uyandırılıp birliğin güçlendirilmesi için anıtlar dikiliyordu, kentlerin meydanlarına”(Gezer, 1984, s. 19). Bu cümle, anıtların inşaları etkilemesine ve yaşam biçimini değiştirmesine bir örnek olarak verilebilir.

Cumhuriyet döneminde ulusal kimliğin inşası için yapılan çalışmalardan biri de anıt dikilmesiydi. Birçok yere dikilen cumhuriyetin temsilcisi Atatürk heykelleri rejimi perçinleyen anıtlar olarak düşünülebilir.

Kuban (1973) gerçek anıt yapıldığı zaman değil, kendinden sonra yaşayandır, der. Ortak bir geçmişin geleceğe miras olarak bırakılması, hatırlama yoluyla toplumsal belleğin diri tutulması imge ve simgelerle mümkün olabilir (Tekin, 2010, s.10). Sosyal Bilgiler dersi geçmişten ataların bıraktığı mirasları kullanarak toplumsal belleğin diri tutulmasını sağlamalıdır. Kültürel miras eğitiminin ulusal kimlik geliştirilmesinde anıt ve heykeller pedagojik anlamda kullanılırsa öğrenciler için kimlik ve kültürel miras kavramları daha hatırlanır kelimeler haline gelebilirler.

Aslan ve Ardemagni’den aktaran Yeşilbursa (2006) anıtların korunması gelecek kuşaklara kültür aktarımı açısından önemli olduğunu belirterek; bunu sağlamak adına birçok kanun, yönetmelik vb. devlet tarafından çıkarılmakla birlikte uluslararası sözleşmelerle kültür varlıklarının korunması teminat altına alındığı bilgisini vermiştir. Çünkü kültürel varlıklar

Şekil

Tablo  3,  incelendiğinde  ülkemizde  96  000  adet  kültür  varlığının  Kültür  Varlıkları  ve  Müzeler  Genel  Müdürlüğü  tarafından  tescil  edildiğini  görülmektedir
Şekil 1. Anıtların ortak özellikleri
Şekil 2. Araştırmada kullanılan bağımlı ve bağımsız değişkenlerin akış şeması.  Yeşilbursa  (2011) çalışmasından uyarlanmıştır
Tablo  15’te  ön  test  ve  son  test  pilot  çalışmasının  ilk  halinin  güvenirlik  analizi  görülmektedir
+7

Referanslar

Benzer Belgeler

Ankara’nın eski hamamlarını ele alan bölümden sonra ilk büyük caddeler, kent makroformuna ve günlük yaşamına olan etkileri; gerçekleştirilme öyküleri önemli

Antik yazarlardan ve günümüz araştırmacılarının yaptığı çalışmalardan edilen bilgilere göre bölgedeki buluntuların benzerlikler göstermesi de göz önüne alındığında

US National Institutes of Health, Center for Research on Genomics and Global Health, National Human Genome Research Institute, 12 South Drive, Bethesda, Maryland 20892,

Kökeni Aristo’ya dayanan Kindî’nin yapmış olduğu bu ilimler sınıfla- masından sonra günümüze kadar gelen klasik İslam düşüncesi içerisinde ilimlerin

research question of the study was to evaluate to what extent perceived competitive advantage was determined by hospital characteristics (level 1; the individual-level

The purpose of the study was to explore the contextual process of ethical dilemma issues,factors, effects and treatment and provide suggested solutions for physicians and nurses.. It

layabilen, genel anlamda evlilik doyum düzeyi en yüksek olan gruptur. Spainer GB: The measurement of marital quality. Jour- nal of Sex&Marital Therapy, Vol. Kitamura T, Aoki M:

“amaçlı-derin deneyimli kültür turisti” tipolojisinin yüksek olduğu görülürken emeklilerde bu tipolojinin en düşük seviyede yer aldığı, buna karşın