Atatürk'ün yöntemi ve yönetimi üstüne (Prof. Niyazi Berkes'e yanıt):Atatürk'ün en büyük başarılarından biri, muhalefete karşın iş görmesiydi

Jf —i, ^

CUMHURİYET 16 ŞUBAT 1979 ' ' - '

Atatürk’ün

Yöntemi

v e

Yönetimi

Üstüne

(Prof. Niyazi

Berkes’e Yanıt)

_________________ Mete TUNÇAY.

Sayın Berkse, Cumhuriyet in 26 ocak - 2 şubat 1979 günkü sayılarında yayımlanan uzun bir yazı dizisinde, benim gecen yıl Toplum ve Bilim dergisinde (Sayı 4, Kış 1978) çıkan «Ata­ türk'e Nasıl Bakmak» başlıklı kısa bir yazımı eleştirdi, ilgisi­ ne teşekkür ederim.

önce, Berkes’in beni kafa ka­ rışıklığıyla, tarihsel olmayan soyut kavramlar kullanarak yanlış yorumlar yapmakla suç­

layışının «eda»sından hoşlan­ madığımı söylemek istiyorum. Eğer, bu alaycı-azarlayıcı ce- aa»yı kullanmaya, benden bir hayli yaşlı olduğu İçin kendisin­ de hak görüyorsa, ona şunu hatırlatmam gerekir ki, yaşlılık kendimizden gençlere (ya da — benim gibi— daha az «yaşlı» olanlara) karşı, bize bu tür ay­ rıcalıklar vermez, belki daha an layışlı ve hoşgörülü olma yo­ lunda birtakım yükümlülükler getirir. Yok, düşüncelerimi pek saçma bulduğu için böyle dav­ ranabileceğini sanıyorsa, o za­ man çok daha dikkatli olma­ lıydı.

Berkes'in eleştirilerini oku­ yanların büyük bir çoğunluğu, eleştirdiği yazıyı (benim yazı­ mı) okumamışlardır. Oysa, Berke3 benden alıntı verdiği sözleri doğru aktarmıyor; bana dilediği görüşleri maledip di- lediğlnce eleştiriyor. Bu durum, «eda»sının uygunsuzluğunu bir kat arttırmaktadır.

Toplum ve Bilim'deki yazım­ da neler söylediğimi yineleme­ yeceğim. (Merak eden okuyucu­ lar, derginin o sayısını bulup okurlar, umarım. Son sayıda bana bir yanıt verildi; gelecek sayıda da, benim karşı-yanıtım yayımlanır belki.) Burada ama­ cım, Berkes'in bana yönelttiği kimi eleştirilerin haksızlığını ve yanlışlığını göstermek. Fakat, kendisinin yazı biçiminin tadı­ na varabilenlerden olmadığımı itiraf etmek zorundayım. Söyle­ diklerini çoğu kez belirsiz bulu­ yorum. Bana pek bulanık ge­ len görüşlerini kavrayanlara gıpta ettiğimi saklayamayaca- ğım. Ancak bir noktayı kesin­ likle anladım kİ, Berkes'in ya­ kın tarihimiz üstüne «nesnel» bir değerlendirme yapmasını olanoksız kılan, — deyim yerin­ deyse— bir kamburu vardır: İnönü düşmanlığı. Oysa, tarihe bakarken aşklarımızı - nefretle­ rimizi işe karıştırmamaya çalış­ malıyız. Berkes ise. Ebedî Şef’in övgücüsü. Mili! Şefin yergicisi.

Berkes'e göre, benim «oku­

yanı yerinden zıplatacak tuhaf­ lıkta* bir iddiam varmış; Cum­ huriyet döneminin III. Selim, II. Mahmut ile ittihat ve Terakki'- nin devamı olduğunu ileri sürü­ yormuşum. Neden Mecit'i, A- ziz'i, Abdülhamit'i atlamışım di­ ye de benimle dalga geçmeye kalkıyor. Vahdettin'i de eklesey mişim. Oysa, adayan Berkes’in kendisi. Benim cümlem şu; «Cumhuriyetin toplumsal düzel- tlmlerlne [alafrangası; sosyal reformlarına] gelince, bunları III. Selim ve II. Mahmut zaman­ larında başlayıp günümüzde de süregelen bir zincirin orta hal­ kaları diye görmek gerekir.» Hem. benim öyle «kamburla­ rım olmadığını unutmasın: «O zavallı Abdülhamit’i atlamakta (anmakta ya da listeye katmak­ ta, demek ister) ne sakınca var­ dı?» diyor. Hic bir sak nca yoktu! Ben düzeltim çizgisinin başlangıcına işaret etmiştim, yalnızca. Elbette, Cumhuriyet ve İttihat ve Terakki dönemle­ rinden önce, II. Abdüiham.t devri, ordu ıslahatı ve maarif ıslahatı gibi bazı bakımlardan, b j zincirin çok önemli bir bö­ lümünü oluşturur. Ulu Hakancı- ların alkışlaması da. Meşruti- yet-Cumhuriyet devrimbazlorı- nın yuhalaması da, bu tarihsel gerçeği söylemekten beni alı­ koyamaz.

Türkiye Cumhuriyeti, elbette, OsmanlI imparatorluğu'nun için den çıkmıştır ve İttihat ve Te­

rakki döneminin doğrudan bir devamı gibidir. Atatürk ve ar­ kadaşlarının İttihat ve Terakki ideolojisinin kimi noktalarına karşı olması, bu bakımdan ne değiştirir ki? Eski bir hukuk terimiyle, «beyyine külfeti» (ya­ ni kanıtlama yükümlülüğü) Cumhuriyetin gökten zembille indiği teorisini savunanlara düşmektedir.

Berkes, Atatürk’ün kuvvetler birliği - kuvvetler ayrılığıyla il­ gili bir Meclis konuşmasına de­ ğinmem dolay isiyle, bana bir kere daha takılıyor: «Tuncay'a göre Fransız Devrimi’nl düşü­ nürler hazırlamış olacak.» Fa­ kat dikkat etseydi, benim «Fransız Devrimi’ni hazırladı­ ğı söylenen düşünürler» dedi­ ğimi görürdü. Bundan sonra da şunları söylüyor: «Korkarım bu olayda elindeki söylevler ko­ leksiyonu gibi bir ’edition’ kriti ğinden geçmeden Atatürk söy­ ledi diye onun her söylediğini arka arkaya koyan kitaplardan birinin kurbanı olsa gerek. Yan­ lış mı biliyorum bilmem ama, Mustafa Kemal 'tevhid-i kuva1 yanlısı değil, 'tefrik-i kuva’ yan­ lısı idi..» Sonra, bana bir sa­ taşma daha: Mustafa Kemal'in «Koşullara bakmadan 'fikirlerin yürürlük ya da olanaksızlık yan larını secemeden kitaplardan öğrenilmiş doktrinlerle soyut ukalâlıklar eden siyasal bilim­ ciler! aşağı görmek gibi bir ku­ suru vardı.»

t

t

* rnY

B E Ş

■ ATATÜRK’ÜN SINIFSAL BAĞLAŞ­

MALARININ

TOPRAK

REFOR­

MU YAPMASINA ELVERMEDİĞİNİ

BİLİYORUZ. AMA O’NUN BÜYÜK

ADAM OLDUĞUNDAN DA KUŞKU­

MUZ YOK. BÜYÜK ADAM, BAŞKA­

LARINA OLANAKSIZ

GÖRÜNENİ

BAŞARABİLEN İNSAN DEMEK DE­

ĞİL MİDİR? ATATÜRK’TEN BUNU

BEKLEMEK HAKSIZLIK

MIDIR?

. . . .

4

- - - V

HARB-İ UMUMİ SONUNDA ÜLKE-

'

NİN, SARAYIN VE BABIALİ’NİN

DENETİMİNDEN ÇIKTIĞI İÇİN «SA-

HİPSİZ»

KALMASININ ANLAMI,

EGEMENLİĞİN VE SİYASAL ER­

KİN

PARÇALANARAK

YEREL

GÜÇLERİN ELİNE GEÇMİŞ OLMA­

SIDIR.

ATATÜRK,

BUYUK

BİR

GERÇEKÇİLİKLE MEMLEKETİN BU

SAHİPLERİNİN KİMLER OLDUĞU­

NU GÖRMÜŞTÜR.

Atatürk’ün en büyük başarılarından

birit muhalefete karşın

Berkes'in dilinin sivriliğine diyeceğim yok, ama bunu des­ tekleyecek dikkat, bilgi ve sağ­ lam akıl yürütme yetilerinden yoksun oluşu, üzücü. Burada ileri sürdüğü üc noktaya birer birer karşılık vereyim. Bir kere, benim Mustafa Kemal Paşa'nın sözlerini aktardığım kaynağın rastgele ve yalan-yanlış bir der leme olmadığı acıktır. Ben ya­

zımda, Türk inkılâp Tarihi Ens- titüsü'rıun yayınlorından Ata türk'ün Söylev ve Demeçleri­ nin 1 'inci cildinin (Ankara: Türk Tarih Kurumu B., 2. bas.. 1961) 216'ncı sayfasına gönderme ya­ pıyorum. Bu, bir eleştirili ba­ sım değildir, eksikleri de var­ dır; ama içindeki metinlere ol­ dukça güvenilebilir. Kaldı ki, ben okuyuculara kolaylık olsun diye bu kaynağı gösterdim

Yoksa kendim, Mustafa Kemal Paşa'nın 1 aralık 1921 tarihli söylevinin hangi bağlam için­ de verildiğini, konuşmasının hangi fikirlere karşı yapıldığını karşıtlarının neler dediklerim anlayabilmek için, bu sözleri TBMM Zabıt Ceridesi'nden o- kudum. Dolayısıyle, Berkes'in benim kaynak seçme konusun­ da yeterince titiz davranmadı­ ğım yolundaki ilk kuruntusu bütünüyle geçersiz. İkincisi, Mustafa Kemal Paşa kuvvetler ayrılığı yanlısıydı, deyişi hava­ da kalıyor. Atatürk ne zamon kuvvetler birliğini, ne zaman kuvvetler ayrılığını savundu, di­

lerse uzun uzadıya tartışırız; fakat benim söz konusu etti­ ğim söylevinde, karşıtları kuv­ vetler ayrılığını ve kuvvetler dengesini savunurlarken, o bu fikri 1876 Kanun-u Esasisini yansıtan geri bir düşünce sa­ yarak. kuvvetler birliğini tut­ maktadır. Yani, durumun «tevil» götürecek bir yanı yok. Üçüncü olarak, Atatürk'ün korkusun

ian, onun karşısında ^ağızlarını açamayan fikir ukalâlarına Ber­ kes ne denli sövse yeridir. Doğ­ ru bildiklerini, hor ne pahasına olursa olsun söylemeliydiler; buna belki, Atatürk de mem­ nun olurdu. Fakat, kendi pa­ yıma, bu suçlamanın dışında kaldığımı belirtmeliyim: Ber-kes’ın doğru tahmin ettiği gibi. Atatürk yaşarken ben kundak­ taydım.

Yazımda, Atatürk İçin, «Mil­ letvekilleri onu değil, o millet­ vekillerini bir bir seçmiştir» de miştirr. Berkes, «Bunu bilmiyor icluk da şimdi Tuncay gibi uz- jman bir bilim adamından öğ­ reniyoruz» diye, benimle bir ke­ re daha dalga geçmeye yel­ tendikten sonra, baklayı ağzın­ dan çıkarıyor: «Bugün milletin seçtiği milletvekillerinin, Ata­ türk'ün seçtiği milletvekilleri­ nin daha üstünde olduklarını o milletvekillerinin kendileri savunabilirler mı?»

Millî Şef’in iktidarının son­ larında «fazla ilerici» olduğu için üniversiteden ayağı

kaydı-rıtan, geçimini sağlamak ve a- kademik uğraşını sürdürmek için yurtdışına göçmek zorun­ da bırakılan Niyazi Berkes, şim­ di bu satırları yazıyor, işte. A- caba o zamanlar da böyle miy­ di, sonradan mı oldu, diye dü­ şünmekten kendim! alamıyo­ rum. Sayın yazarın demokrasi (halk yönetimi) ile aristokrasiyi ya da meritokrasiyi (en iyilerin ya da en yeterlilerin yönetimi­ ni) karıştırdığı besbelli. Ata­ türk’ün seçtiği milletvekilleri­ nin bugünkü halk temsilcilerin­ den daha üstün düzeyde olma­ sı neyi değiştirir. Kaldı ki. be­ nim yazımda o günkü ve bu­ günkü parlamenterlerin karşı­ laştırmasını yapmak gibi bir a- mac kesinlikle yoktur. Hem. tek-parti döneminin milletve­ killeri hangi bakımdan şimdiki­ lerden üstündü? Daha okuyup yazmış, daha bilgili kişiler ol­ dukları için mi? Öyle olmuş ol­ salar bile — ki değillerdi— . buy rukla oy veren, çoğu cıkarcı kişilerin, siyasal yaşamda her­ hangi bir önem ve değer taşı­ dıklarını sanmıyorum.

Berkes’in bana gülerken bili­ sizliğini itiraf ettiği bir nokta da, benim «Atatürk bir siyaset adamıydı; ama siyaseti kendi başına ve kendi içinde bir de­ ğer sayan, çağdaş anlamıyla coğulcu demokrasiden yana bir siyasetçi değildi. Birtakım amaçları gerçekleştirme uğru­ na. siyaseti bir kenara

Itlliveri-lebilecek bir araç sayma eği­ limindeydi» dememle ilgili, bu­ na karşılık, Berkes, «Bu konu­ daki cahilliğimi kayıtsız şartsız açıklamaktan çekinmeyeceğim» diyor, «Siyasayı araç olarak görmeyen devlet adamı ya da düşünür? Bilmiyorum boyie bir yaratığın bulunduğunu.» Bil­ memek ayıp değıı. öğrenme­ mek ayıp, Sayın Berkes - he­ le bilenleri eleştirmeye kalka­ cak biri icın. Çağdaş coğulcu (Batılı ya da burjuva-libera!) demokrasi anlayışının altında, siyasetin bir araç değil, kendi başına ve kendi içinde bir de­ ğer olduğu inancı yatar. Siya­ set kuramı. Machiavelli'nın si­ yaseti araç sayan anlayışından ibaret değildir. (Ben tam bu konunun hocası olduğum hal­ de, Nizamülmülk’ün Siyasetna- me'sinin niye söz konusu edil­ diğini anlayamadım. Ama. bel­ ki benden daha ferasetli oku­ yucular anlamışlardır.) Atatürk gibi Batıcılardan olmadığım ve burjuva-liberal anlayışı sonuna doğin paylaşmadığını halde, si­ yaseti salt araç sayan görüşe yakınlık duymadığımı, ilkin on- ıki yıl önce yayımlanan, Türki­ ye'de Sol Akımlar: 1908 - 1925 adlı kitabımın (3. bas.: Bilgi Yo- yınevi, 1978) Giriş’inde, Ber- nard Crick'in İn Delense ot Po- litlcs (Siyasetin Savunusu Üs­ tüne) yapıtına gönderme yapa­ rak belirtmiştim.

Berkes’in sekiz gün boyunca

bana yönelttiği eleştirilerin he­ men hemen butun bir günlüğü (2. yazısı), benim Atatürk hak- kırıdakı «halka rağmen, biçim­ sel Batılı değerleri topluma be­ nimsetme çabalarının — bir ay­ dın azınlığı dışında— başarılı Olamadığı» sözümdeki İki söz­ cüğün, «biçimsel» ve (halka) «lağmen» sözcüklerinin irdelen­ mesine ayrılmış. ilkiyle ilgili olarak, bicım'in öz'den ayrıla­ mayacağını söylüyor. Kuramsal düzeyde haklı bir sav, bu. Ger­ çekten, biçlm'in nerede bittiği­ ni, öz'ürı nerede başladığını söylemek zordur. Onun örnek verdiği İngiliz demokrasisinde öyle birtakım biçimsel kurallar vardır kı, rejimin özü bunlara dayanır. Mantıkça, «biçim ve öz» bir kavram-ciftl oluşturur­ lar. Tıpkı, «içlem ve kaplam», «soyut ve somut» gibi. Bunla­ rın arasında, (uylaşıma, kabu­ le dayanan) bir tür karşıtlık vardır; her biri öbüründen bir parçayı içinde taşır; dolayısıy- ¡e, göreli (relative) ya da bir­ birlerine göredırier. Fakat gün­ lük dilde, bu terimleri pek ince eleyip sık dokumadan, sanki mutlak anlamları varmış gibi kullanırız. Nitekim, Berkes ae beni «soyut kavramlarla düşü­ nüyorum, diye suçluyor. Peki, hiç «somut kavram» diye bir şey olur mu? Düşünmenin tü­ mü soyut bir eylem değil mi?

Gelelim, benim bir kısaitma olarak, «biçimsel» sözcüğüyle neyi anlatmak istediğime. Ör­

neğin, şapka «ıksos» ettirmek, giyım-kuşam değiştirtmek, bi­ çimsel düzeitımler olmuştur. Bugün artık tutmuş olsalar da. bunlar vaktiyle öncelik tanın­ ması yanlış ve toplumsal mali­ yeti, kazandırdıklarına galibe değmeyecek kadar yüksek «dev rımlersdir. Toplumsal bir dü­ zende çeşitli öğeler arasında, hiç kuşkusuz, karşılıklı bir iliş­ ki vardır. Fakat kimi öğeler o- tekilere oranla daha bir belir­ leyicilik özelliği taşır; berikiler (biçimsel olanlar) ise, daha çok, bağımlı değişkenler duru­ mundadırlar. Devrim adına la­ yık bir harekette, «toprak ıe- formu» gibi temel ve belirleyici etkenlere öncelik vermek gere­ kirdi. Meşrutiyet ve Cumhuri­ yet dönemlerinde boyie düzei- timler gerçekleştirilemediği ıc.n dır ki, bizim burjuva devrımı- nıız eksik kalmıştır. Onun ye­ rine, biçimse! öğelerle uğraş­ mak, halkı yönetimden yaban­ cılaştırmak gibi istenmeyen — ya da istenmemesi gereken— sonuçlar doğurmasının yanısı- ra, çağdaşlaşma yönünde de (daha dolaysız yollar varken) dolambaçlı bir yöntem seçilme­ si demek olmuştur. Holka rağ­ men olmayan hiç bir devrim yoktur diyen Berkes'e, toprak reformuna gırişilebilseydi — ha/ dı, bu yönde baskı yapan ile­ rici bir burjuvazimiz bulunma­ dığını kabul edelim, ama— hü­ kümetin arkasında halk kitle­ lerinin desteği olmaz mıydı, so­ rusunu sormak isterim. Ato- türk'ün sınıfsal bağlaşmaları­ nın toprak reformu yapmasına elvermediğini biliyoruz. Ama, o- nun büyük adam olduğundan da kuşkumuz yok. Büyük adam, başkalarına olanaksız görüneni başarabilen insan demek de­ ğil midir? Atatürk'ten bunu da beklemek haksızlık mıdır?

Atatürk'ün en kuvvetli yanı, Kurtuluş Savaşımızın başında, şeyhler, ağalar, beyler, İttihat ve Terakki ileri gelenleri ve or­ du subayları gibi, «ülkenin sa- hiplerı»ni tanılayıp onların des­ teğini sağlamış olmasıdır gibi bir şey söylediğim için, Berkes beni başlıca iki bakımdan eleş­ tiriyor; bir kere o sıra ülke «sa­ hipsiz» kalmıştı diyor. İkincisi Mustafa Kemal Paşa nın İttihat ve Terakki ileri gelenlerine da­ yandığının tüm(den) asılsız ol­ duğunu ileri suıuyor. Korkarım, her iki noktayı da yanlış anla­ mış. Harb-I Umumi sonunda, ülkenin Sarayın ve BabIâli'nin denetiminden çıktığı için «sa­ hipsiz» kalmasının anlamı, ege­ menliğin ve siyasal erkin par­ çalanarak yerel güçlerin eline geçmiş olmasıdır. Mustafa Ke- mai Paşa büyük bir gerçekçi­ likle, memleketin bu sahipleri­ nin kimier olduğunu görmüş ve onların desteğim sağlamayı ba­ şarmıştır. «ittihat ve Terakki ileri gelenleriyle kastım da, çoğu Avrupa'ya kaçmış olan Merkez-i Umumi'nin önderler takımı değil, yine yerel düzey­ deki ittihatçı ileri gelenleridir. Anadolu'nun çeşitli yerlerinde kurulan, sonra do TBMM'ne dönüşen Müdataa-ı Hukuk Ce­ miyetlerinin yönetici kadroiarı, hemen tümüyle bu İttihatçı ile­ ri gelenlerinden oluşmuştur.

Berkes'in bono kızdığı konu­ lardan biri de. Atatürk'ün kar­ şıtlarıyla ilişkisi sorunu. Ona göre. Atatürk'e karşı çıkanlar. Atatürk’ün antı-monarşızmıni önce «solculuk, giderek kızıllık, daha giderek ulusçuluk düş­ manlığı» diye göstermişlerdir. Tuncay'ın Atatürk'ü taham­ mül edememekle sucıori.ğı mu­ halefet bu işte» diyor. Bu nok­ tada bazı ayrımlar yapmam ge­ rekil. Önce şunu açıklayayım ki, Atatürk’ün tek tek muhalif­ lerinin savunuculuğunu üstlen­ meye niyetim yok Sivas Kon­ gresinde İsmail Hâml Doniş- mont ona karsı Amerikan man­ dacılığını savunmuşsa, Ata­ türk ulusa! egemenlik ilkesinde Lenin’cl tezi benimserken (?) birtakım kişiler (örneğin, Cum­ huriyetin kurucusu Yunus Na- di) VVilsoncu doktrini benimse­ mişlerse, bunlardan bana ne? Yalnız, Mustafa Kemal Pcşa'- nın muhalifleri. Berkes'in dedi­ ği gibi, «Muhafaza-i Mukadde­ sat» yobazlarıyla Batı uyducu- larından ibaret değildi. Ata­ türk'ün zaman zaman —hatla (Arkası 11. Sayfada)

Atatürk’ün Yöntemi

«(Baştarafı 5. Sayfada) onlarla bağlaşarak— söi rnuha- ' iöfeîr cfe bcftTitd'Şıni

urTutmflVtr-lım. Sonra, benim ilgilendiğim, muhalifler değil, . muhalefettir. Demokratik bir siyasal yaşam İçin, muhalefetin varlığının — ni­ teliği ne olursa olsun— zorun­ luluk taşıdığına inanıyorum. Bunu söylerken de, yabancı si­ yaset bilimi kitaplarının so­ yut tanımlarına dayanmıyorum; Mustafa Kemal Paşa'nın kendi­ sinin 1919'dan 1925'e değin yaptıklarına, yani yaşanmış bir dönemin somut gerçekliğine bakıyorum. Bu dönemde, Ata­ türk'ün büyük işler başardığını gözlemliyor ve muhalefetin var­ lığı karşısında iş görmesini, en büyük başarılarından biri sayı­ yorum. 1925'ten sonra siyasal özgürlükten vazgeçmesini ise, o tarihten itibaren bize kazan­ dırdıklarını gölgeleyen bir ha­ reket diye düşünüyorum. Ata­ türk’e karşı çıkanların Ata­ türk'ün yanında sığ kaldıkları, onun yerinde olsalardı yaptıkla­ rını yapamayacakları, Işüyük bir olasılıkla doğrudur. Fakat, Berkes'in «bunlor mı demokra­ tik muhalefet» diye dudak bü­ kerken anlayamadığı nokta, ancak onlar varolduğu sürece, Atatürk’ün yönetiminin kişi­ sel bir diktatörlük olmadığıdır.

Berkes’in yakın tarihimizde en çok içerlediği kişi olan İnö­ nü’yle ortak bir saplantısı var; din. Laiklik (Çağdaşlaşma) üs­ tüne koskoca bir kitap da yaz­ dığı halde, Berkes Atatürk’ün ve İnönü'nün yaklaşımına o denli bağlı ki. «din»in toplum*- sal anlamını ve işlevini bir tür­ lü kavrayamıyor. «İslâmî Dev­ let» elbette saçma bir kavram­ dır; çünkü İslâmiyet «devlet»! zaten içerir. Bu konudaki gö­ rüşlerimi merak ederse, kendi­ sine, geçen aralık ayında İs­ tanbul'da düzenlenen Lâikliğin 50. Yıldönümü Sempozyumun­ da okuduğum «Lâiklik ve Halk­ çılık» başlıklı bildirime bir bak­ masını salık veririm.

Toplum ve Bilim'deki yazım­ da, 1920'de «millet», «milliyet», «millî hâkimiyet» vb. denilirken, bu sözcüğün Arapça aslının an­ lamına uygun olarak, «Türk Kavmiyeti» (hatta Türk Ümme- • ti) değil. «İslâm Milliyeti» anla­ mına da geldiğine değinmiş­ tim. Atatürk ve arkadaşları, başlangıçta, «milletsin bu çift- anlamlılığından yararlanmamış­ lar mıdır? O zaman, Berkes nasıl kolayca «ulus» ve «ulusal egemenlik», «ulusal bağımsız­ lık» diyebiliyor?

Bana yöneltilen eleştirilerin hepsini karşılayabilmem, be­ nim de en azından Berkes’inki kadar uzun bir yazı dizisi ha- zırlomamı gerektirirdi. Fakat, elde edilebilecek sonucun, (şimdilik) böyle bir çaba har­ camama değmeyeceği, yukarı­ da verdiğim örneklerden anla­ şılacaktır, İnancındayım. Ber­ kes, eleştirilerinin bir yerinde, benim tutumumun altında bir

«hmçljlık» .yatuğı izler- 'ı..nir- .

veriidtgmh ile*, »u.ıitekteoıî.

Aç«W*yoywrt tvcrfŞt İ

herhangi bir hıncım yok; tam tersine, ona saygı, sevgi ve hayranlık duyuyorum. Bugün Atatürk’çü geçinenlere, gide­ rek maddi ve manevi anlam­ da Atatürkçülükle geçinenle­ re karşı duyduğum — hınç de­ ğilse bile— öfke de, bu say­ gı, Sevgi ve hayranlığımdan kaynaklanıyor. Berkes'in ilk yazısında beni istemeye ça­ ğırdığı gibi, Atatürk'ün unu­ tulmasına hem gönlüm razı değil, hem kafam. Ancak, onu doğru görmeye ve anlamaya çalışmalıyız. Şunu da. olanca İçtenliğimle söyleyeyim ki, benim kuşağım için, bir dö­ nemde, çok saygıdeğer bir İsim olan Sayın Berkes'le böy le çatışmak istemezdim. Ne yapayım ki, tartışmamızın dü­ zeyini ve biçemlni onun yaz­ dıkları belirledi.

Kişisel A rşivlerde İstanbul Belleği T a h a T o r o s Arşivi