u toplant›ya ait 17 Kas›m 1937 tarihli belgeye göre flu kararlar al›nm›flt›r:
“1. Arazi, su, hava bak›m›ndan bar›n›lma- s› güç olan bölgeler halk›n›n daha iyi fleraiti haiz yerlere nakli teemmül edilmeli ve mali külfet tahmin edilerek tespit edilmelidir.
2. Pertek arazisi iyidir. Tedavi keyfiyeti nazar›
dikkate al›nmal›.
3. Büyük kesif köyler yap›lmal› ve kültürü temin edilmelidir.
4. Maden amelesi olarak kaç aile nakloluna- bilir?
5. Münferit da¤ köylerini toplay›p ovalara teksif edilmeli.
6. Girlayik’te pancar m›nt›kas› tesis ederek da¤l›lar› ovaya indirmek
Sakl› Tarih
Sinan Meydan
Atatürk’ün Hayalindeki Do¤u
Atatürk, 1937’de Tunceli’ye yapt›¤› geziden sonra Celal Bayar, fiükrü Kaya, Ali Çetinkaya, Kâz›m Orbay ve Abdullah Alpdo¤an ile Elaz›¤ ‹stasyonu’nda bir toplant› yapm›flt›r.
Atatürk’ün Tunceli’de Spor ve E¤lence
Merkezi Projesi
B
Celal Bayar
laz›md›r.”
Görüldü¤ü gibi Atatürk ve arka- dafllar› Tuncelilileri yerlerinden, yurt- lar›ndan sürmeyi, köyleri içindekilerle birlikte yakmay› planlamam›fllar; sa¤- l›ks›z, e¤itimsiz, yoksul ve afliret reis- lerinin bask›s› alt›nda yaflayan insan- lar› sa¤l›kl›, e¤itimli, zengin ve güven- li bir yaflama kavuflturmak için proje gelifltirmifllerdir. Arazisi kötü olan bölgelerdeki insanlar›n daha iyi flartla- ra sahip bölgelere gönderilmesi, da¤
köylerindeki insanlar›n ovalara indiril- mesi gibi önlemler bölge insan›n› daha iyi yaflam koflullar›na kavuflturmak amac› tafl›maktad›r.
unceli ve civar›ndaki baz› afliret- lerin Bat› illerine göç ettirilmesi ile ilgili kanunlar Atatürk’ün sa¤l›¤›nda ç›kar›lm›flt›r.
Örne¤in 19 Haziran 1927’de 1097 say›l› “Baz› fiah›slar›n fiark M›nt›kala- r›ndan Garp Vilayetlerine Nakline Dair Kanun” ç›kar›lm›flt›r. Bu kanuna göre Do¤u’da devrimlere karfl› ç›kan, güvenli¤i bozan 1500 kifli ile kaçak ve mahkûm durumundaki 80 isyanc›
aileleriyle birlikte Bat› illerine sevk edilmifltir. Kendileri- ne, terk edecekleri topraklara karfl›l›k yeni topraklar veril- mifltir. 14 Haziran 1934’te de 2510 say›- l› “‹skân Kanunu”
ç›kar›lm›flt›r. Bu ka- nunlar çerçevesinde Do¤u’da hem güvenli¤i bozan asi afliretlerden baz›lar› hem de afliretlerin bask›s›na maruz kalan yokluk ve yok- sulluk içindeki halk›n bir bölümü bat›- ya göç ettirilmifltir.
öç ve iskân planlar› ilk baflta sadece 2000 kifliyle s›n›rl›d›r.
Bu say› daha sonra 7000’e ç›k- m›flt›r. 1939’da bu say›n›n 12.000’e yaklaflt›¤› anlafl›lmaktad›r.
28 Temmuz 1938 tarihli bir belgeye göre Do¤u illerinden göç ettirilenler Bat›’da ‹zmit, Karabük, Zonguldak gibi sanayi ve maden sektörlerinin yo¤un oldu¤u yerlere ve iyi tar›m ya- p›lan Erzincan’a yerlefltirilmifltir. Yani hükümet, Do¤u halk›n› hem a¤alar›n zulmünden hem de yokluk ve yoksul- fiükrü Kaya (solda) ve Kaz›m Orbay
T
G
Yani hükümet, Do¤u halk›n› hem a¤alar›n
zulmünden hem
de yokluk ve
yoksulluktan
kurtarm›flt›r.
luktan kurtarm›flt›r. ‹nsanlar› ifl bulup geçimlerini rahatça sa¤layabilecekleri yerlere göç ettirip yerlefltirmifltir. Hü- kümet, bat›ya sevk etti¤i ailelere ev, toprak, pulluk ve hay-
van vermifltir. 1947 y›- l›nda, yani ‹smet ‹nönü’
nün “Milli fiefli¤i” dö- neminde CHP’nin zo- runlu ‹skân Kanunu’nu kald›rmas›yla 8228 kifli Tunceli’ye geri dön- müfltür. 3500 kifli ise Tunceli’ye dönmeyi tercih etmeyerek bat›da kalm›flt›r.
Atatürk’ün Hazer Gölü Projesi
Atatürk, Tunceli ge- zisinde Hazer Gölü çev- resini incelemifl ve bu- ras›n›n halk›n spor ve e¤lence ihtiyaçlar›n›
karfl›layacak flekilde düzenlenmesini istemifl- tir. 4. Genel Müfettifllik bu do¤rultuda yap›lan ilk çal›flmalar›, 3 Aral›k 1937 tarihli bir yaz›yla Baflvekâlet’e bildirmifl- tir: “Hazer Gölü’nün Atatürk taraf›ndan tet-
kik buyurulan k›y› k›sm›n›n taraf› dev- letlerinden emir buyurulan haritas›n›
tayyare ile ald›rd›m. Foto¤raflar An- kara’da Harita Dairesi’nde gönderile- rek bunun ‹mar Kanunu hükümlerine göre 1/1.000: 1/3.000 mikyas›nda iki çeflit harita halinde bas›lmas›n› ve bu bas›m iflinin çabuklaflt›r›lmas›n› Harita
Genel Direktörlü¤ü’nden ricada bulundum. Bas›l›p gelince haritalar›n yüksek huzurlar›na takdim edilece¤ini arz ederim.”Atatürk’ün Tunceli
Atatürk’ün Hazer Gölü’nün e¤lence ve spor amaçl› olarak düzenlenmesini istemesi üzerine bir imar plan› haz›rla- mak için gerekli hava foto¤raflar›
çekilip yetkili makamlara sunulmufltur 4. Umum Müfettifllik, yap›lan bu çal›flmalar› Temmuz 1938 tarihli bir raporla Baflbakanl›¤a sunmufltur.
halk›n›n yararlanmas› için Hazer Gö- lü’nü bir spor ve e¤lence park›na dö- nüfltürmek istemesi bölgeye ve bölge insan›na verdi¤i de¤erin iflaretidir.
Atatürk’ün Hazer Gölü Projesi, o dö- nemde Tunceli’ye yap›lan karakol, yol, köprü, telefon gibi
yat›r›mlar›n sadece askeri amaçl› oldu¤u iddias›n› da çürütmektedir. Belgelerde geçti¤i flekliyle bu projenin amac›, “Bölgedeki münev- verlerin ve her s›n›f halk›n yazl›k ve spor e¤lence ihtiyaçlar›n› tatmin etmek üzere güzellefltirilmesi”dir.
Atatürk’ün Hazer Gö- lü’nün e¤lence ve spor amaçl› olarak düzenlenme- sini istemesi üzerine bir imar plan› haz›rlamak için gerekli hava foto¤raflar›
çekilip yetkili makamlara sunulmufltur.
4. Umum Müfettifllik, yap›lan bu çal›flmalar› Temmuz 1938 tarihli bir raporla Baflbakanl›¤a sunmufltur. Do-
¤u’nun her bak›mdan kalk›nmas›n›
amaçlayan Güneydo¤u Anadolu Pro- jesi de Atatürk’e ait bir projedir. Pro- jenin ilk ad›mlar› 1930’lar›n sonlar›n- da at›lm›flt›r.
tatürk, Diyarbak›r, Malatya, Elaz›¤ ve Tunceli gezisinde yan›ndaki Sabiha Gökçen’e, nas›l bir Do¤u hayal etti¤ini flöyle ifade etmifltir:
“‹nsan ömrü yap›lacak ifllerin aza- meti karfl›s›nda çok cüce kal›yor Gök- çen… Geçti¤imiz yerlerde fabrikalar›
görmek istiyorum, ekilmifl tarlalar, düzgün yollar, elektrikle donanm›fl köyler, küçük, fakat canl›, tertemiz, sa¤l›kl› insanlar›n yaflayabilece¤i evler, büyük yemyeflil ormanlar gör- mek istiyorum. Gürbüz çocuklar›n, iyi
Atatürk’ün Hazer Gölü Projesi, o dönemde
Tunceli’ye yap›lan karakol, yol,
köprü, telefon gibi yat›r›mlar›n
sadece askeri amaçl› oldu¤u iddias›n› da
çürütmektedir.
Atatürk, Diyarbak›r, Malatya, Elaz›¤ ve Tunceli gezisinde yan›ndaki Sabiha Gökçen’e, nas›l bir Do¤u hayal etti¤ini anlatm›flt›r,
A
giyimli çocuklar›n yüzleri sararma- mal›, dalaklar› flifl olmayan çocuklar›n okudu¤u okullar görmek istiyorum.
‹stanbul’da ne medeniyet varsa, Anka- ra’ya da ne medeniyet getirmeye çal›- fl›yorsak, ‹zmir’i nas›l mamur k›l›yor- sak, yurdumuzun her taraf›n› ayn›
medeniyete kavufltural›m istiyorum.
Ve bunu çok ama çok yapmak istiyo- rum. Dedim ya, insan ömrü çok büyük iflleri baflarabilecek kadar uzun de¤il.
Mamur olmal›, Türkiye’nin her bir taraf› müreffeh olmal›… Devletin ya- pamad›¤›n›, millet; milletin yapamad›-
¤›n› devlet yapmal›. Her fleyi yaln›z devletten ya da her fleyi yaln›z millet- ten beklemek do¤ru olmaz. Devlet ve millet ülke sorunlar›n› gö¤üslemede daima el ele olmal›d›r.
Ben yapabildi¤im kadar›n› yapa- y›m, sonra ne olursa olsun, benim kitab›mda yok. Gelece¤i, gelece¤in Türkiyesi’ni düflünmek görevim. Bir ifl ald›k üzerimize, bir savafl›n üstesin- den geldik, flimdi ekonomik alanda savafl veriyoruz, daha da verece¤iz…
Bu heyecan› yaflatmak, bu heyecan›n ürünlerini görmek laz›m.”
o¤u ve Güneydo¤u Anadolu’da fabrikalar, ekili tarlalar, düzgün yollar, elektrikli köyler, terte- miz, canl› ve sa¤l›kl› insanlar›n yaflayaca¤› evler, gürbüz çocuklar ve büyük yemyeflil ormanlar görmek iste- yen Atatürk’ün en büyük amaçlar›n- dan biri do¤usuyla bat›s›yla bütün Türkiye’nin kalk›nmas›d›r.
“Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türkiye halk›na Türk milleti denir,”
diyen Atatürk, Misak-› Milli s›n›rlar›
içinde yaflayan tüm Türkiye halk›n›
her bak›mdan kalk›nd›rmak için hiçbir ayr›m yapmadan vatan›n her bölgesine çok önemli yat›r›mlar yapm›flt›r.
tatürk’ün genç Cumhuriyeti’nin Türkiye’nin di¤er bölgeleri gibi Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgelerini kalk›nd›rmak için yapt›¤› yat›r›mlar, as›rlard›r bölge hal- k›n› sömüren feodal unsurlar›n; a¤a- lar›n, fleyhlerin ve fl›hlar›n tepkisini çekmifltir. Genç Cumhuriyet’in bu yat›r›mlar› devam ederse bölge halk›
üzerindeki nüfuzlar›n› tamamen kay- bedeceklerini düflünen bu feodal un- surlar, Türkiye’yi bölüp parçalamak isteyen ayr›l›kç› unsurlarla anlaflarak genç Cumhuriyet’e baflkald›rm›fllard›r.
Genç Cumhuriyet’in “ça¤dafllaflmaya”
yönelik devrimlerini “dinsizlik” olarak adland›r›p bu yönde propaganda yapan feodal unsurlar, bölgede yap›lan yol- lar›, köprüleri, santralleri tahrip ederek karakollara sald›rm›fllard›r. ‹flte, 1937- 1938 Dersim ‹syan› böyle bir ortamda patlak vermifltir.•
sinanmeydan@butundunya.com.tr Not: Atatürk’ün Do¤u politikas›, Do¤uya yapt›¤› yat›r›mlar ve Dersim ‹syan› konu- sundaki bilinmeyenleri son kitab›m El- Cevap’ta bulabilirsiniz. (Sinan Meydan, El-Cevap, ‹nk›lap Kitabevi, 2013.)
