SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
MÜZİK ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN POPÜLER KÜLTÜR
VE POPÜLER MÜZİKLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ
Ömer ÖZDEN
DOKTORA TEZİ
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Nurtuğ BARIŞERİ
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
DOKTORA TEZİ KABUL FORMU
Ömer ÖZDEN tarafından hazırlanan “Üniversite Öğrencilerinin Popüler Kültür ve Popüler Müzikle İlgili Görüşleri” başlıklı bu çalışma 03/05/2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
Yrd. Doç Dr. Nurtuğ BARIŞERİ Başkan
Doç Dr. Nalan YİĞİT Üye
Yrd. Doç Dr. Şahin KESİCİ Üye
Yrd. Doç Dr. Nart Bedin ATALAY Üye
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR
“Üniversite öğrencilerinin popüler kültür ve popüler müzikle ilgili görüşleri” konusu, günümüzün değişen ve gelişen sosyal yapısı içerisinde önemli bir olgu olarak yerini alan popüler kültür, öğrenciler üzerindeki etki ve hegemonyasından dolayı araştırmaya değer bulundu. Her türlü yaşam tarzı ve sosyal sınıftan öğrencilerin hayatlarına bir şekilde giren ve onları etkileyen popüler kültür ve popüler müzikle ilgili görüşlerin ve yaklaşımların yönü, konuyla ilgili literatürde ilk kez, hem nitel hem de nicel araştırma yöntemleri ile yapılan çalışmayla belirlenmeye çalışıldı. Konuyla ilgili olarak daha önce yapılan çalışmaların azlığı da dikkate alınarak literatüre katkı sunma amacı hedeflendi.
Doktora çalışmalarımın başlangıcından bu tezin bitimine kadar devam eden süreçte desteklerinden dolayı danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Nurtuğ BARIŞERİ’ye, araştırma yöntemi konusundaki destekleri için Sayın Yrd. Doç. Dr. Şahin KESİCİ’ye, önerileri ve eleştirileri için Sayın Doç. Dr. Nalan YİĞİT’e ve Sayın Yrd. Doç. Dr. Nart Bedin ATALAY’a, lisansüstü eğitimim boyunca beni destekleyen ve yönlendiren öğretmenlerim Sayın Prof. Z. Seçkin GÖKBUDAK’a, Sayın Prof. Dr. Fırat KUTLUK’a ve Sayın Prof. Şehvar BEŞİROĞLU’na, öneri ve eleştirileriyle destekleyen dostum Sayın Dr. Seyit YÖRE’ye ve aileme teşekkür eder, bu çalışmanın daha sonra yapılabilecek çalışmalara örnek olması ve katkıda bulunmasını dilerim.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Ömer ÖZDEN Numarası : 064117012001
Ana Bilim / Bilim Dalı
Güzel Sanatlar Eğitimi / Müzik Öğretmenliği
Ö ğ re nc ini n
Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Nurtuğ BARIŞERİ
Tezin Adı Üniversite Öğrencilerinin Popüler Kültür ve Popüler Müzikle İlgili Görüşleri
ÖZET
Bu araştırma, üniversite öğrencilerinin popüler kültür ve popüler müzikle ilgili görüşlerinin Selçuk Üniversitesi bağlamında değerlendirilmesinden oluşur. Herkes için erişilebilir bir içeriğe sahip olan ve geçiciliği içinde barındıran popüler kültür, eğlence ile tüketimi hızlandırır ve toplumun değer yargılarını etkiler. Gençler, toplumda boş zamanları değerlendirme ve tüketim alışkanlıkları açısından popüler kültürden en fazla etkilenen kitledir. Bu çalışmanın amacı, Konya Selçuk Üniversitesi’nde farklı fakültelerde okuyan öğrencilerin popüler kültürden etkilenme düzeyleri ile popüler kültür ve popüler müzikle ilgili görüşlerini belirlemektir. Bu amaçla, Selçuk Üniversitesi’nde öğrenimlerine devam eden 170 üniversite öğrencisinden nicel ve nitel yöntemlerle veri toplanır. Elde edilen bulgulara göre, öğrenimlerine devam eden üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet durumları ile bu gençlerin popüler kültür değer yargılarını benimseme durumları arasında ilişki olup olmadığı incelenir. Öğrencilerin popüler kültüre ve popüler müziğe olan ilgilerinde, kız ve erkekler arasında cinsiyete göre belirgin bir değişiklik olmadığı görülür. Öğrenciler, bir yandan popüler kültür ve popüler müzik kavramlarını bir sosyalleşme aracı olarak görürken, diğer yandan popüler kültürün toplum değerleri üzerinde olumsuz etkileri olduğunu düşünürler.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Omer OZDEN Numarası: 064117012001
Ana Bilim / Bilim Dalı
Güzel Sanatlar Eğitimi / Müzik Öğretmenliği
Ö
ğr
enc
ini
n
Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Nurtuğ BARIŞERİ
Tezin İngilizce Adı The Opinions of University Students about Popular Culture and Popular Music
SUMMARY
This research contains the evaluation of university students’ opinions about popular culture and popular music in the context of Selçuk University. At this research, Popular culture, which has easily reachable content to many people and contains temporary form, accelerates consumption with entertainment and affects social values. Youth is the most effected group in the society by popular culture in free time activities and consumption habits. The purpose of this study is to determine opinions of students about popular culture and popular music and influence level of popular culture on students from different faculties of Konya Selçuk University. For this purpose, data is gathered by quantitative and qualitative methods from 170 university students continuing their education at Selçuk University. Based on data gathered, the relaitonship between the gender of university students who are continuing to their education and adoption of popular culture values by these students is analysed. According to their gender differences, it seems that there is no certain discrepancies at students’ interest on popular culture and popular music between girls and boys. On the one hand, students see the popular culture and popular music concepts as a means of socialization, on the other hand they think that on society values popular culture has negative affects.
İÇİNDEKİLER
Bilimsel Etik Sayfası...ii
Doktora Tezi Kabul Formu ...iii
Önsöz... iv Özet ... v Summary ... vi İçindekiler ...vii Kısaltmalar ve Simgeler ... ix Tablolar Listesi... x BÖLÜM 1-GİRİŞ ... 1 1.1. Problem... 5 1.2. Amaç... 5 1.3. Önem ... 6 1.4. Tanımlar ... 7 BÖLÜM 2-KÜLTÜR VE POPÜLER KÜLTÜR KAVRAMLARI ... 8 2.1. Kültür Kavramı... 8 2.2. Popüler Kültür Kavramı ... 10 2.2.1. Popüler Kültürün Değerleri ... 30
2.2.2. Popüler Kültürün Tarihi ve Yayılması... 32
2.2.3. Kitle Kültürü ve Popüler Kültür ... 35
2.2.4. Popüler Kültüre Etki Eden Faktörler ... 43
2.3. Popüler Kültür ve Gençlik... 48
2.4. Popüler Kültür ve Sosyalleşme Kavramı ... 55
2.5. Popüler Müzik ... 58
BÖLÜM 3-İLGİLİ YAYIN VE ARAŞTIRMALAR Error! Bookmark not defined. BÖLÜM 4-YÖNTEM ... 69
4.1. Araştırma Modeli... 69
4.2. Çalışma Grubu... 69
4.3. Verilerin Toplanması... 69
4.4. Verilerin Analizi ve Yorumlanması ... 70
BÖLÜM 5-BULGULAR... 71
5.1.1. En Etkili Kitle İletişim Araçları... 71
5.1.2. Popüler Kültür ve Popüler Müzik Kavramları... 72
5.1.3. Popüler Kültür ve Kültürel Değerler ... 73
5.1.4. Televizyonda İzlenen Programlar ve İçerikleri ... 74
5.1.5. TV'de Kişileri Olumsuz Etkileyen Programlar ve İçerikleri ... 76
5.1.6. Dizi Kahramanları ve Örnek Alınan Özellikleri... 76
5.1.7. Magazin Programlarında Görülmek İstenen Özellikler... 78
5.1.8. Popüler Müzik Sanatçıları ve Örnek Alınan Özellikleri... 78
5.1.9. Müzik Kliplerinin Olumlu ve Olumsuz Özellikleri ... 79
5.1.10. En Çok Dinlenilen Müzik Türleri ... 80
5.1.11. Okunulan Kitap Türleri... 81
5.1.12. Müzik ve Filmlerin Sosyal Çevreye Etkisi... 82
5.1.13. Dizi Müzikleri ve Kişilere Etkisi... 83
5.2. Üniversite Öğrencileriyle Yapılan Anketlere İlişkin Bulgular ... 84
BÖLÜM 6-SONUÇLAR, TARTIŞMA VE ÖNERİLER………. 125
6.1. Sonuçlar………. 125
6.2. Tartışma………..134
6.3. Öneriler... 138
KAYNAKÇA………...141
EKLER……… 151
EK 1. Üniversite Öğrencilerinin Popüler Kültür ve Popüler Müzikle İlgili Görüşleri Anketi………152
EK 2. Üniversite Öğrencilerinin Popüler Kültür ve Popüler Müzikle İlgili Görüşleri Konusunda Yapılan Araştırmada Kullanılan Öğrenci Görüşme Formu……… 158
KISALTMALAR VE SİMGELER
MEB: Milli Eğitim Bakanlığı
RTÜK: Radyo Televizyon Üst Kurulu THM: Türk Halk Müziği
TSM: Türk Sanat Müziği TV: Televizyon
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Örneklemi Oluşturan Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımı...………84
Tablo 2: Örneklemi Oluşturan Öğrencilerin Yaşamın Büyük Bölümünün Geçirildiği Yerleşim Birimine Göre Dağılımları………..84
Tablo 3: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “İnsanın Sosyal ve Kültürel Gelişimini En Çok Etkileyen Kitle İletişim Aracıyla” İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………85
Tablo 4: Üniversite Öğrencilerinin “İnsanın Sosyal ve Kültürel Gelişimini En Çok Etkileyen Kitle İletişim Aracıyla” İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………....86
Tablo 5: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Ülke ve Dünya Gündemini Belirlemede En Çok Hangi Kitle İletişim Aracı Etkilidir” Sorusuyla İlgili
Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...86
Tablo 6: Üniversite Öğrencilerinin “Ülke ve Dünya Gündemini Belirlemede En Çok Hangi Kitle İletişim Aracı Etkilidir” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve %
Değerleri……….87
Tablo 7: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Televizyon İzlemeye Ne Kadar Zaman Ayırıyorsunuz” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...88
Tablo 8: Üniversite Öğrencilerinin “Televizyon İzlemeye Ne Kadar Zaman
Ayırıyorsunuz” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………88
Tablo 9: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Radyo Dinlemeye Ne Kadar Zaman Ayırıyorsunuz” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...89
Tablo 10: Üniversite Öğrencilerinin “Radyo Dinlemeye Ne Kadar Zaman
Ayırıyorsunuz” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………91
Tablo 13: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Kendinize Model Olabilecek İnsanı Hangi Alandan Seçerdiniz” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve %
Değerleri……….92
Tablo 14: Üniversite Öğrencilerinin “Kendinize Model Olabilecek İnsanı Hangi Alandan Seçerdiniz” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………92
Tablo 15: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “TV’de Yayınlanan Popüler Magazin Programlarını Ne Sıklıkta Seyrediyorsunuz ” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...93
Tablo 16: Üniversite Öğrencilerinin “TV’de Yayınlanan Popüler Magazin
Programlarını Ne Sıklıkta Seyrediyorsunuz ” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri……….94
Tablo 17: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “TV’de Moda Programlarını Ne Sıklıkta Seyrediyorsunuz” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri……..94
Tablo 18: Üniversite Öğrencilerinin “TV’de Moda Programlarını Ne Sıklıkta
Seyrediyorsunuz” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………....95
Tablo 19: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “TV’de Spor Programlarını Ne Sıklıkta Seyrediyorsunuz ” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri…….95
Tablo 20: Üniversite Öğrencilerinin “TV’de Spor Programlarını Ne Sıklıkta
İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri……….97
Tablo 23: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Spor Denilince Aklınıza İlk Gelen Spor Dalı Hangisidir? ” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve %
Değerleri………...98
Tablo 24: Üniversite Öğrencilerinin “Spor Denilince Aklınıza İlk Gelen Spor Dalı Hangisidir?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………...98
Tablo 25: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Gazetede En Çok Hangi Haberleri ve Sayfaları Takip Edersiniz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………99
Tablo 26: Üniversite Öğrencilerinin “Gazetede En Çok Hangi Haberleri ve Sayfaları Takip Edersiniz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri……….100
Tablo 27: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Bugüne Kadar Hayranı Olduğunuz Sanatçı, Takım ya da Sporcularla İlgili Bir Ürün Satın Aldınız mı?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...100
Tablo 28: Üniversite Öğrencilerinin “Bugüne Kadar Hayranı Olduğunuz Sanatçı, Takım ya da Sporcularla İlgili Bir Ürün Satın Aldınız mı?” Sorusuyla İlgili
Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………..101
Tablo 29: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Giyim Alışverişinizde Alacağınız Ürünün İlk Olarak Neyine Dikkat Edersiniz?” Sorusuyla İlgili
Görüşlerine Ait n ve % Değerleri……….101
Tablo 30: Üniversite Öğrencilerinin “Giyim Alışverişinizde Alacağınız Ürünün İlk Olarak Neyine Dikkat Edersiniz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve %
Tablo 31: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Giyim Eşyalarınızı Genellikle Nereden Satın Alıyorsunuz? ” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve %
Değerleri………...103
Tablo 32: Üniversite Öğrencilerinin “Giyim Eşyalarınızı Genellikle Nereden Satın Alıyorsunuz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………104
Tablo 33: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Modayı Hangi Sıklıkta Takip Ediyorsunuz? ” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………..105
Tablo 34: Üniversite Öğrencilerinin “Modayı Hangi Sıklıkta Takip Ediyorsunuz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………105
Tablo 35: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Gelecekten Beklentiniz En Çok Hangisidir?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………..106
Tablo 36: Üniversite Öğrencilerinin “Gelecekten Beklentiniz En Çok Hangisidir?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………106
Tablo 37: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Bugüne Kadar Okul Dışında Müzikle Uğraştınız mı?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri……...107
Tablo 38: Üniversite Öğrencilerinin “Bugüne Kadar Okul Dışında Müzikle
Uğraştınız mı?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………..107
Tablo 39: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Bir Enstrüman Çalıyor
Musunuz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………108
Tablo 40: Üniversite Öğrencilerinin “Bir Enstrüman Çalıyor Musunuz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri……….108
Tablo 41: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “En Çok Hangi Tür Müzik
Dinlersiniz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri……….109
Tablo 42: Üniversite Öğrencilerinin “En Çok Hangi Tür Müzik Dinlersiniz?”
Tablo 43: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Ne Sıklıkta Müzik Dinlersiniz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………110
Tablo 44: Üniversite Öğrencilerinin “Ne Sıklıkta Müzik Dinlersiniz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri……….110
Tablo 45: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Radyo ve TV Kanallarında Yayınlanan Popüler Müzik Programlarını Hangi Sıklıkla İzlersiniz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri……….111
Tablo 46: Üniversite Öğrencilerinin “Radyo ve TV Kanallarında Yayınlanan Popüler Müzik Programlarını Hangi Sıklıkla İzlersiniz?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………...112
Tablo 47: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Sizce Televizyon ve Müzik Kanallarında Yer Alan Müzik Programları Halkın İsteğine Göre mi Yapılmaktadır?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………112
Tablo 48: Üniversite Öğrencilerinin “Sizce Televizyon ve Müzik Kanallarında Yer Alan Müzik Programları Halkın İsteğine Göre mi Yapılmaktadır?” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………..113
Tablo 49: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Genellikle İnternet Üzerinden Müzik Dinler ve Müzik Ürünlerini İndiririm” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...114
Tablo 50: Üniversite Öğrencilerinin “Genellikle İnternet Üzerinden Müzik Dinler ve Müzik Ürünlerini İndiririm” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri…..114
Tablo 51: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Beğendiğim Popüler Müzik Sanatçısıyla İlgili Klipleri Takip Ederim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...115
Tablo 52: Üniversite Öğrencilerinin “Beğendiğim Popüler Müzik Sanatçısıyla İlgili Klipleri Takip Ederim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………..116
Tablo 53: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Kişisel Sohbetlerinizde Müzik Programları, Popüler Müzik Sanatçıları ve Müzik Klipleri Ne Kadar Yer Tutuyor” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………116
Tablo 54: Üniversite Öğrencilerinin “Kişisel Sohbetlerinizde Müzik Programları Popüler Müzik Sanatçıları ve Müzik Klipleri Ne Kadar Yer Tutuyor” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………..117
Tablo 55: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Hayran Olduğum ya da Beğendiğim Popüler Müzik Sanatçısının Yaşamını Televizyonda Televole gibi Magazin Programlarında İzlerim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve %
Değerleri………...118
Tablo 56: Üniversite Öğrencilerinin “Hayran Olduğum ya da Beğendiğim Popüler Müzik Sanatçısının Yaşamını Televizyonda Televole gibi Magazin Programlarında İzlerim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri……….118
Tablo 57: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “TV’de Yayınlanan Popstar gibi Popüler Müzik Yarışma Programlarını İzlerim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………..119
Tablo 58: Üniversite Öğrencilerinin “TV’de Yayınlanan Popstar gibi Popüler Müzik Yarışma Programlarını İzlerim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve %
Değerleri………..120
Tablo 59: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Beğendiğim ya da Dinlediğim Sanatçının Giyimini ve Kullandığı Eşyaları Takip Ederim” Sorusuyla İlgili
Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………120
Tablo 60: Üniversite Öğrencilerinin “Beğendiğim ya da Dinlediğim Sanatçının Giyimini ve Kullandığı Eşyaları Takip Ederim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………..121
Tablo 61: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Gazetelerde ve Dergilerde Yer Alan Müzikle İlgili Haber Sayfalarını Takip Ederim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...122
Tablo 62: Üniversite Öğrencilerinin “Beğendiğim ya da Dinlediğim Sanatçının Giyimini ve Kullandığı Eşyaları Takip Ederim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait f ve % Değerleri………...122
Tablo 63: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin “Dergi ya da Gazetelerde Hayranı Olduğum ve Beğendiğim Popüler Müzik Sanatçısıyla İlgili Haberleri ve Röportajları Takip Ederim” Sorusuyla İlgili Görüşlerine Ait n ve % Değerleri………...123
Tablo 64: Üniversite Öğrencilerinin “Dergi ya da Gazetelerde Hayranı Olduğum ve Beğendiğim Popüler Müzik Sanatçısıyla İlgili Haberleri ve Röportajları Takip
BÖLÜM 1 GİRİŞ
Popüler kültür çağımızın en geniş kapsamlı ve üzerinde en çok konuşulan alanlarından biridir. Her coğrafi bölgenin ve toplumun kendine özgü bir kültürü vardır. Daha çok kent yaşamına, endüstri toplumlarına özgü olan popüler kültür, kentte birbirinden bağımsız yaşayan farklı kültürler arasındaki sınırların silikleşmesiyle ortaya çıkar ve yayılır. Farklı kültürlerin bir araya gelmesi sonucu kentte oluşan heterojen yapının insanları birleştirmek yerine ayırması, onların bir araya gelerek kaynaşmalarını sağlayacak ortak bir kültürü zorunlu kılar. Bu noktadan itibaren tüm insanları kucaklayan bir unsur olarak ortaya çıkmış olan popüler kültür, insanlar arasında toplumsal sınıf, eğitim düzeyi, istek, gereksinim, estetik beğeni düzeyi, yaş ve cinsiyet sınırlarını da ortadan kaldırarak her kesime hitap eder.
Popüler kültürün insanlara ulaştırılmasında çok etkin bir şekilde kullanılan kitle iletişim araçlarının sunduğu modern yaşam tarzı, 20. Yüzyılda toplumsal yaşamın vazgeçilmezi haline gelir. En ücra yerlere dahi erişerek popüler olan her şeyi günlük yaşantımıza taşıyan bu araçlar, geleneksel kültürden farklı olan ama bünyesinde geleneksel olandan da izler taşıyan ortak bir kültür ve yaşam tarzı şemsiyesi altına girmeye insanları zorlar. İşte bu noktada kitle iletişim araçlarıyla insanlara sunulan popüler kültür, farklı kesimlerden insanların altına sığındığı bir şemsiye görevi üstlenir. İnsanları bir araya getirme, kaynaştırma ve sosyalleştirme işlevi popüler kültürün bilinen en yararlı yönüdür. Ancak günümüzde kitle iletişim araçlarıyla sunulan popüler kültür ürünlerinin olumlu işlevlerinin yanı sıra tamamen yıkıcı ve sarsıcı yönde bir işlev üstlendiği de bilinen bir gerçektir.
Kitle iletişim araçlarının göz kamaştıran bir hızla gelişmesi, tüm dünyada yaşanan olaylar hakkında eşanlı haber almamıza olanak tanır. Bilgi ve olaylara olabildiğince hızlı ve kolay ulaşım, toplumların sosyal düşünce ve yaşam biçimlerini de hızla değiştirir. Bu değişim ve gelişim, bireyin yaşamı boyunca sosyalleşme süreci içinde en aktif ve en verimli dönemi olan gençlik döneminde daha kalıcı olur. İnsan, kitle iletişim araçlarının ürettiği, yaydığı popüler kültür ve ürünlerine, bu ürünlerle empoze edilen düşünce ve davranış modellerine, kimlik arama ve özdeşim yapma sürecini içinde barındıran gençlik döneminde daha çok ihtiyaç duyar ve bağımlı hale
gelir (Baytaş ve Demir, 1999: 78). Medyanın bu ürünler aracılığı ile gençleri istediği gibi yönlendirmesi, sunduğu popüler kültür değerleri ve rol modellerini kendi kimlikleriyle özdeşleştirmeleri konusunda gençleri özendirmesi ve neyi, nerede, nasıl tüketmeleri gerektiğini sürekli vurgulaması da konunun önemini ortaya koyan bir unsurdur.
İçinde bulunduğumuz ve dünyaya hakim olan emperyalist-kapitalist sistemin en önemli çarkları anapara, emek, üretim, tüketim ve kardır. Sistemin kendisini koruyabilmesi, sürdürebilmesi ve tüketim çarkının son derece hızlı ve yoğun işleyebilmesi bu sistemin en önemli temel amaçlarındandır. Dolayısıyla içinde bulunduğumuz kapitalist sistemde, üretim güçlerini ellerinde bulunduran egemen güçler, medya ve popüler kültür ürünleri yoluyla, başta sosyalleşme sürecini yaşayan ve toplumun en çok tüketen kesimini oluşturan gençler olmak üzere, ayırt etmeksizin her kesime seslenebilmeyi, kodlanmış mesajlarını tüm topluma ulaştırmayı hedefler. Bu mesajların tamamını, toplumsal yapıyı değiştirmek, tüketimi artırmak ve daha çok para kazanmak için oluşturur ve kitle iletişim araçları ile yayar. Tüketimin artması, insan toplumlarının düşünce ve değer yargılarının, yaşam tarzlarının değişmesine bağlı olduğundan, hiç çekinmeden bu yönde de mesajlar verir. Kültüraşırı ve çok geniş çevrelere, farklı ülkelere seslenebilen bu araçların, oluşturdukları ürünleri toplumun geleceği olarak görülen gençlere sunmaları, onların yaşantılarını, düşüncelerini ve sosyalleşmelerini olumlu ya da olumsuz yönde etkilemeleri araştırmanın diğer bir önemli noktasını oluşturur. Çünkü; özellikle son zamanlarda psikologlar ve sosyologlar, gençlerin medyada sunulan popüler kültür değerleri, TV dizileri, haberler, eğlence ve yarışma programları, hayran oldukları starların televole programlarında yer alan renkli yaşam tarzları, müzik videoları, müzik albümleri ve şarkı sözlerinden son derece olumsuz etkilendikleri, sosyalleşme sürecinin olumsuz yönde sekteye uğradığı konusunda hemfikirdir. Psikolog Nuran Baytaş ve Sosyolog Ahmet Demir (1999: 87), ortak çalışmalarında bu konuya değinirler ve ilköğretimden başlamak üzere, üniversite gençliğini de içine alacak şekilde çocuk ve gençlerin popüler kültürden son derece olumsuz etkilendiklerini ve kimlik arayışı içinde oldukları bir dönemde popüler kültür içinden yanlış modeller seçerek sosyalleşme açısından başarısız olduklarını vurgularlar. Günümüz yaşamında medyanın kendi çıkarları doğrultusunda, kendine özgü yollar kullanarak, kendine
özgü bir kültür oluşturarak özellikle genç bireyleri ve toplumları etkisi altına alması, bu olumsuzluğun kaynağı olarak görülür. Böylece medya, pek çok mesaj ve iletiyle etrafı kuşatılmış, kendi istekleri doğrultusunda tüketim yapmasını istediği bir toplum meydana getirir. Araştırma bu noktada da önem arz eder. Söz konusu kitle iletişim araçlarını ve medyayı yönlendiren ve taşeron olarak kullanan egemen güçler, aynı değerlere, aynı alışkanlıklara sahip, aynı müziği dinleyen, aynı şeyleri düşünen ve tüketen bir insan modeli yaratmayı hedefler. Bu doğrultuda medya, popüler kültürün iletilmesinde gençlerin ve kitlelerin tercihlerini etkilemeye çalışır. Söz konusu güçler bu hedeflerine ulaşabilmek için başta televizyon olmak üzere kitle iletişim araçlarının hepsinden yararlanır. Jim Montesque (1994: 68), konuyla ilgili olarak; kapitalizmin en önemli hedefinin, toplumda tüketimi artırarak en yüksek artı değere ulaşmak olduğunu ve bunun için de özellikle en çok tüketen kesim olan gençleri hedeflediğini, ürünlerin empoze edilmesinde ise en çok televizyonun kullanıldığını vurgular.
Sonuç olarak toplumun temelini oluşturan kültürel ve sosyo-ekonomik yapılarda meydana gelen değişimler popüler kültürün oluşumunu ve gelişimini de doğrudan etkiler. Popüler kültür gençleri sürekli bir etkiye maruz bırakır.
Bu çalışma, üniversite öğrencilerinin popüler kültür, popüler müzik ve popüler müzik sanatçılarına yönelik eğilimlerini ve düşüncelerini, popüler kültür ürünlerini takip ederken en çok hangi kitle iletişim araçlarını tercih ettiklerini ortaya koymayı amaçlar. Özellikle üniversite öğrencileri üzerinde bu davranışlar ve değerler saptanmaya çalışılır. Bir başka deyişle bu çalışmanın problem cümlesi şu şekilde oluşturulur:
“Günümüzde kitle iletişim araçları yoluyla üniversite öğrencilerinin yönlendirilme sürecinde, popüler kültür, popüler müzik, popüler müzik sanatçılarının işlevleri ve üniversite öğrencilerinin popüler kültür ve popüler müzikle ilgili görüşleri nelerdir?”
Bu çalışmada kitle iletişim araçları yoluyla popüler kültürün iletimi geniş bir konu dağılımı bünyesinde yer alacağından, teze getirilen sınırlamalar çalışmanın konu ve amacı doğrultusunda belirlenir. Tez, teorik bölümlerden ve üniversite öğrencilerinin popüler kültürle ilgili düşüncelerini almada kullanılan anket ve görüşme yöntemiyle elde edilecek verilerin değerlendirilmesinden oluşur.
Tezin birinci bölümünde, çalışmanın problemi, amacı, önemi ve tanımları açıklanır.
İkinci bölümde, çalışmanın en önemli kısmını oluşturduğu için kültür kavramının tanımı ve çeşitleri, popüler kültür kavramı ayrıntılı olarak incelenerek birbirinden farklı popüler kültür yaklaşımları ele alınır. Popüler kültür kavramının farklı tanımları, farklı felsefi okul ve kişilerin görüşleri doğrultusunda irdelenir. Popüler kültürün değerleri, popüler kültürün tarihi ve yayılması, kitle kültürü ve popüler kültür, popüler kültüre etki eden faktörler, popüler kültür ve gençlik, popüler kültür ve sosyalleşme ilişkisi incelenir. İkinci bölümün sonunda popüler kültürün bir unsuru olan popüler müzik kavramı ele alınır.
Üçüncü bölümde ise, bu konuyla ilgili daha önce yapılmış çalışmalar incelenerek ilgili yayın ve araştırmalar hakkında bilgiler verilir.
Dördüncü bölüm ‘yöntem’ bölümüdür. Bu bölümde çalışmanın araştırma modelinden bahsedilir. Çalışma grubu, veri toplama araçları verilerin analizi ve yorumlanmasına yer verilir. Anket ve görüşme yolu ile veri toplama, toplanan verilerin analizlerinin ve çözümlemelerinin nasıl yapıldığı açıklanır. Uygulanan anket ve görüşme yönteminin ayrıntılarından, anket ve görüşme sorularının nasıl düzenlendiğinden ve öneminden bahsedilir. Yapılan veri toplama çalışmasının hedefi, öğrencilerin popüler müzik dinleme, popüler müzik sanatçılarını takip etme ve onlardan etkilenme, televizyon izleme alışkanlıkları, popüler kültür ürünlerini tüketim alışkanlıkları, gelecekten beklentileri, modayı ve medyayı takip etme durumlarında popüler kültürün etkisini anlamaktır. Bu amaçla hazırlanan ankette, özellikle popüler kültürü ileten kitle iletişim araçları içerisinde en yaygın şekilde kullanılan ve geniş kesimlere seslenebilen televizyon ve televizyon programları ile ilgili anket sorularına geniş yer verilir.
Kitle iletişim araçları yoluyla popüler kültürün oluşumu, yayılması, popüler kültür, popüler müzik, popüler müzik sanatçılarının genç bireyleri ve dolayısıyla toplumları nasıl yönlendirip etkisine aldığı konuları, detaylı kaynak taraması, anket ve görüşme yöntemiyle bu dört bölümde ortaya koyulur.
Beşinci bölüm elde edilen verilerin sergilendiği, analiz ve yorumunun yapıldığı ‘Bulgular’ bölümüdür. Popüler kültürün aktarılması sürecinde kitle iletişim araçlarının rolü ve üniversite öğrencilerinin popüler kültür ve popüler müzikle ilgili
görüşleri, yapılan anket ve görüşmeyle elde edilen verilere ve literatüre dayanarak, ayrıntılı bir şekilde yorumlanarak irdelenir. Ayrıca popüler kültür ve kitle iletişim araçlarıyla ilgili olarak ede edilen verilerin nitelik ve nicelik yönünden çözümlemesi de yapılır.
Altıncı bölüm ‘sonuçlar, tartışma ve öneriler’ bölümüdür. Konuyla ve problemin çözümü ile ilgili olarak, bulgulardan elde edilen sonuçlara yer verilerek bu sonuçlar, ilgili literatürde daha önce yapılmış çalışmaların sonuçlarıyla karşılaştırılarak tartışılır. Bu bölümde, daha sonra aynı konuyla ilgili araştırma yapacak olan bilim insanlarına kolaylık sağlaması açısından bir takım öneriler de yer alır.
1.1. Problem
Çalışmanın temel problemi, günümüzde kitle iletişim araçları yoluyla üniversite öğrencilerinin yönlendirilme sürecinde, popüler kültür, popüler müzik, popüler müzik sanatçılarının işlevlerinin ve üniversite öğrencilerinin popüler kültür ve popüler müzikle ilgili görüşlerinin neler olduğunun saptanmasıdır. Çalışma, bu işlevleri ve öğrencilerin görüşlerini belirlemek için, popüler kültürün en önemli yayılma aracı olan kitle iletişim araçlarını, medya ve reklamları tüketim bağlamında temel alır. Üniversite öğrencilerinin popüler kültürden ve bu araçlardan etkilenme düzeylerinin ne oranda olduğunu cinsiyet değişkenini de göz önünde bulundurarak belirlemeye çalışır.
1.2. Amaç
Üniversite öğrencilerinin kitle iletişim araçları yoluyla yönlendirilme sürecinde, popüler kültür ve popüler müzik ile ilgili görüşlerinin neler olduğunu cinsiyet değişkenini de göz önünde bulundurarak açıklamak ve derinlemesine analiz etmek çalışmanın temel amacını oluşturur.
Bu temel amaç doğrultusunda şu sorulara yanıt aranır:
1.Öğrenciler popüler kültür ve popüler müzik kavramlarını nasıl anlamlandırırlar?
2.Popüler kültür ve popüler müzik, üniversite öğrencilerinin sosyal yaşamlarını, kültürlerini, değer yargılarını tercih ettikleri kitle iletişim araçları yoluyla nasıl etkiler?
3.Öğrenciler popüler kültür sanatçılarını örnek alır ve onlarla özdeşim yaparlar mı?
4.Popüler kültür, popüler müzik ve popüler müzik sanatçılarının aktarılması sürecinde öğrencilere göre hangi kitle iletişim araçları ne kadar etkilidir?
5. Öğrenciler kitle iletişim araçlarını en çok hangi amaçla kullanırlar? 6.Öğrencilerin popüler kültürü takip etmede ve popüler müzik dinlemede kullandıkları en önemli aygıtlar hangileridir?
7.Üniversite öğrencileri basılı medyayı takip ediyorlar mı? 8. Üniversite öğrencileri neler okuyor?
9.Öğrencilerin gelecekten beklentileri ve popüler kültürü takip etme durumları arasında bir ilişki var mıdır?
1.3. Önem
1. Araştırma, elde edilen bulguların öğrenciler ile ilgili olarak YÖK’e, MEB’e, Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü’ne, üniversite psikolojik danışma ve rehberlik servislerine, fakülte ve yüksekokul yöneticilerine, öğretim elemanlarına, diğer araştırmacılara önemli veri ve katkı sağlaması açısından önemlidir.
2. Türkiye’de öğrenciler ve popüler kültür üzerine yapılan çalışmaların az sayıda olması dikkat çekicidir. Çalışma konuyla ilgili olarak literatüre katkı sağlamayı hedeflemesi açısından önemlidir.
3. Araştırma, genç bireyler ile popüler kültür arasındaki ilişkiyi, popüler kültür ürünlerinin kitle iletişim araçları yoluyla üniversite öğrencilerine nasıl iletildiğini ve öğrencileri nasıl etkilediğini, popüler kültürde oluşturulan rol modellerinin öğrencilerin kimliklerini etkileme durumlarını açık bir şekilde ortaya koymayı amaçlaması açısından önemlidir.
4. Araştırma, medyanın sunduğu görsel ve işitsel popüler kültür öğeleri hakkında öğrencilerin düşünce ve görüşlerini anlamayı hedeflemesi açısından da önem arz eder.
5. Araştırma, konuyla ilgili literatürde ilk kez, hem nicel (anket), hem de nitel (görüşme) yöntemlerin birlikte kullanılarak veri toplanması ve analiz edilmesi açısından önemlidir.
1.4. Tanımlar
Üniversite Öğrencisi: Konya Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü’ne bağlı
fakülte ve yüksek okullarda 2009-2010 yılında öğrenim gören üniversite öğrencileridir.
Tüketim Alışkanlıkları: Üniversite dönemindeki öğrencilerin tüketim
tercihleridir.
Değerler: Bireyler ve toplumun duygu yüklü inançlarıdır.
Değer Yargıları ve Tutumlar: İnsanların etik ya da uygun davranışlar
hakkında neyin doğru, neyin yanlış olduğu, neyin istenilir olduğu konusunda taşıdıkları fikirlerdir.
Televizyon İzleme: Üniversite öğrencilerinin televizyonu günde kaç saat
seyrettikleri, hangi programları neden tercih ettiklerini belirleme ölçeğidir.
Meslek Seçimi: Üniversite öğrencilerinin kendilerine uygun mesleği
belirlemede önemli olan noktalardır.
Gelecekten Beklenti: Üniversite öğrencilerinin gelecekte kendilerini nasıl
görmek istediklerini belirtir.
Popüler Kültür Sanatçısı: Popüler kültürün sınırları içerisinde bulunan sanat
dallarından herhangi biriyle profesyonel olarak uğraşan ve geçimini bu yolla sağlayan kişidir.
BÖLÜM 2
KÜLTÜR VE POPÜLER KÜLTÜR KAVRAMLARI 2.1. Kültür Kavramı
Bugüne kadar pek çok bilim disiplinin ‘kültür’ kavramını kendi ilgi ve çalışma
alanına göre tanımladığı görülür. Antropoloji ve sosyoloji disiplini açısından ‘kültür’ü kısaca tanımlamak gerekirse: ‘kültür insanların yaşam tarzıdır’ denilebilir.
Toplumu oluşturan birey kültürü ya kendisi bireysel olarak üretilir ya da başka bir toplum ya da coğrafi bölgeden görerek, kopyalayarak ‘kültürleşme’ yolu ile alıntılar. Herhangi bir kültür pratiğini yaratan ya da alan bireylerin içinde yaşadıkları toplum, bu kültür pratiğini onaylar, benimserse, kültür ancak o zaman toplum genelinde meşrulaşır, paylaşılır ve yaygınlaşır.
Kültürün bir toplum için en önemli özelliği, uzlaştırıcı ve birleştirici toplumsal değerler ve idealler çerçevesinde toplumu geleceğe taşıyacak araçları sağlamasıdır. Bu doğrultuda kültür insan eliyle oluşturulur ve toplumda paylaşılır. Kültür, bir toplumda insanları birbiriyle kaynaştırır ve o toplumun kimlik belirlemesine de yardımcı olur. Bununla birlikte kültür toplumdan topluma değişkenlik özelliği gösterir.
Kültür devamlılığı olan bir olgudur ve bu devamlılığı sağlayacak birçok araç vardır. Özellikle günümüzde, bu araçların sayısının sürekli arttığı görülür. Bu noktada, bu araçlardan biri olan ve günümüzde tartışmaların odak noktasını oluşturan ‘medya’ konusu da çalışmanın bu bölümünde ve bu doğrultuda değerlendirilir.
Kültür kavramına verilen anlam, çalışmayı yapanın alanıyla ve perspektifiyle de yakından ilişkilidir. Bu çalışmada, konumuz gereği, geniş kapsamlı bir kavram olan kültürün Müzikbilimin disiplinler arası yakın ilişkide bulunduğu Sosyoloji ve Antropoloji disiplinlerine bağlı tanımlarına yer verilir. Farklı disiplinlerin bugüne kadar yaptıkları ve kültür kavramının tanımlanmasının zorluklarına da dikkat çeken tanımlardan bazıları şunlardır:
Kültür, birçok yan anlamı içinde barındıran geniş kapsamlı bir kavramdır. Kavramın neyi ifade ettiğini tam olarak anlamak zordur. Genelde iki temel kullanım biçimi ile ilişkilendirilir. Birincisi kavramın estetik çalışmalarda sanatla bağlantılı
biçimde kullanımı ile ilişkilidir. İkincisi de Sosyoloji ve Antropoloji gibi sosyal bilimlerde kullanılma biçimidir (Lundby ve Ronning, 1997: 13-14).
Kültür; üretme, yetiştirme, ekip-biçme anlamında Latince asıllı bir kavramdır. Kültür genel bir ifadeyle bir halkın tarzı ve yaşam biçimidir (Baykara, 2001: 9). Latince’deki anlamıyla, başlangıçta kültür kavramı, bitki, ağaç, meyve gibi ürünleri yetiştirmek için tarlaların ve toprağın ıslah edilmesi, besicilik gibi hayvan yetiştirimini anlatmak için kullanılmış, daha sonra zihin geliştirme anlamını almış, özellikle 17. yüzyılın sonlarında, bir toplumun bütün yaşam biçimi şeklinde kullanılmıştır. 18. yüzyılda Antropolojideki gelişmelerle birlikte kültür, geniş çoğulcu bir kavram olarak bütüncül ve ayrı bir yaşam biçimi ifade etme özelliği kazanmıştır (Williams, 1993: 9).
Kültür kavramının açık ve anlaşılabilir bir şekilde tanımlanmasındaki zorluk, kültür sosyolojisinin bir sorunu olarak görülür. Çünkü kültür, toplumsal hayatta bir somutlaşmayı değil, bir soyutlamayı ifade eder (Oskay, 1971: 12).
Oskay (1971: 24), kültürün dinamik bir olgu olduğunu belirtir. Ona göre, kültür ‘davranışsal bir olgu’dur ve dinamik olması bundan kaynaklanır. Çünkü yakın dönemlere kadar sosyal bilimciler kültürü dil, ırk, kişilik gibi olgularla aynı saymışlardır. Oysa; ırk, biyolojik bir olgudur ve dil de kültürün içinde yer almakla birlikte, kültürden ayrı varlık kazanabilir. Farklı coğrafi bölgelerde yaşayan insanların dillerinin aynı olması ama kültürlerinin farklı olması, dilin kültürün öğelerinden sadece biri olduğunu ve kültür bağımlısı bir unsur olmadığını ispatlar.
Kültüre farklı açıdan bakan bazı tanımlarda, kültürün somut hiçbir yönü bulunmadığından ve sadece soyut bir kavram olduğundan bahsedilirken, bazı tanımlarda ise, kültürün hem somut (maddi) hem de soyut (manevi) yönleri olduğundan bahsedilir. Bu tanımlardan bazıları da şunlardır:
Kültür, insanın insan tarafından düzenlenmiş ve yaratılmış olan çevresini ifade eder. Manevi ve maddi olmak üzere iki yönlüdür. Manevi kültür, bir milleti millet yapan ve onun öz şahsiyetini belirleyen ahlaki öğelerden (örfler, adetler, kollektif davranışlar ve tutumlardan) meydana gelen kültür bütünüdür. Buna karşılık bazı sosyologların medeniyet ismini verdikleri maddi kültür, yapılarımız, yollarımız, tekniklerimiz ve ulaştırma araçlarımız gibi gözle görülür, maddi öğelerden ibarettir ve kendi eserimiz olan çevre şartlarımızdır (Bilgiseven, 1995: 15).
Kısacası, kültür kavramı, genel bir anlamlandırma sisteminin üzerinde durulduğu için yalnızca entelektüel üretim biçimlerinin ve geleneksel sanatların ifadesi olmaktan çıkarak, yeterince genişlemiş ve karmaşık bir alanı kurgulayan bütün bir imgesel pratikleri olan edebiyat, sanat ve felsefeyi de içerecek şekilde, gazetecilikten dile, müziğe, modaya, reklam sektörüne, ekonomiye ve politikaya kadar uzanan, yalnızca entelektüel ürünlerin en yücelerini değil, gündelik hayatın en somut ayrıntılarını da kapsayan bir olgudur (Williams, 1993: 9-10).
Yukarıdaki tanımların çokluğundan da anlaşılabileceği gibi, pek çok bilim disiplini kültür kavramını kendi ilgi ve çalışma alanına göre tanımlar. Yani, kültür kavramına verilen anlam çalışmayı yapanın alanı ve perspektifiyle de yakından ilişkilidir. Bu nedenle ilgili literatür incelendiğinde bugüne kadar ‘kültür’ün 300’den çok tanımının yapıldığı görülür. Ancak pek çok toplumbilim insanı, üzerinde uzlaşma, fikir birliği ve anlaşma sağlanamayan bir kelimenin bilimsel ya da ‘kavramsal’ bir faydasının olamayacağını düşünür. Bu nedenle de, ‘kültür’ün tanımlanması girişiminin boşuna olduğu ve bundan vazgeçmek gerektiği iddiasındadır. Ancak ‘kültür’ ile ilgili birkaç tanım vermenin ve üzerinde yorum yapmanın da hiçbir sakıncası yoktur. Tüm yaklaşımları kucaklayacak bir tanımla “kültür” insanın ortaya koyduğu, içinde insanın varolduğu tüm gerçeklik demektir. Kültür, doğanın insanlaştırılma biçimi, bu insanlaştırmaya özgü süreç ve verimdir (Uygur, 1984: 17). Kültür kavramının pek çok tanımı olduğu gibi çeşitleri de vardır: Bunlar evrensel kültür, ulusal kültür, kitle kültürü ve popüler kültür olarak sınıflanır ki, bu çalışmanın asıl konusunu da popüler kültür oluşturur.
2.2. Popüler Kültür Kavramı
Popüler kelimesi, bir bölgede yaşayan insanların topluluğu yahut genel olarak halk manasına gelen Latince ‘Populus’ kökünden diğer batı dillerine az çok imla, telaffuz ve anlam kaymalarına uğrayarak geçmiştir. Popüler bu kelimenin sıfatıdır. Dilimize Fransızca’dan girmiştir. Şemseddin Sami, ‘Kamus-ı Fransevi’sinde popüler karşılığı olarak ‘halka veya avam-ı nasa mensup’ karşılığını vermiştir. Genel anlamıyla popüler olmak halk tarafından tanınmak, beğenilmek yerine kullanılmaktadır. Popüler sanatçı, popüler siyasetçi, popüler şarkıcı gibi (Okay, 2004: 24).
Popüler terimindeki bu belirsizlikten dolayı popüler televizyon programı, popüler bestseller gibi kavramlar, yönetici güçler için hiçbir yerde bu kadar yararlı değildir. Bu fikrin ardında ilgili alt-fikirler, alt-mitler, alt-şaşırtmacalar bulunur. Örneğin, halkın yüzde 30’u belirli bir televizyon programını seyrediyor dersek, bu halkın yüzde otuzunun onaylamasının popüler olduğu anlamına mı gelmektedir? Ya da halkın yüzde altmışı haftada 40 saat çalışıyorsa bu 40 saatlik çalışmanın popüler olduğu anlamıma gelir mi? (Alemdar ve Erdoğan, 1994: 100).
Popüler kelimesi, geniş bir kitleye hitap eden hemen her olgu için kullanılabilir. Popüler sözcüğünün bizde iki kullanımı mevcuttur. Daha çok tercih edilen birinci kullanıma göre; yaygın olarak beğenilen, tüketilendir. İkinci kullanımı ise kökeni 18. yüzyıla kadar dayandırılan ve halkın beğendiği ve yaptığı her şeyi kapsayan bir sözcük olarak kullanımıdır (Özbek, 1994: 84). Popülerin en klasik anlamı halka ait olandır. Fakat günümüzde bu kavram ‘bir çok kişi tarafından sevilen veya seçilen’ anlamında kullanılmaktadır (Erdoğan, 2004: 9).
Özellikle popüler kelimesi, geniş bir kitleye hitap eden hemen her olgu için kullanılabilir. Bu manada popüler kültür, kitle kültürü, folk kültürü gibi alanları da içine alır. Bugün için ifade edersek, gazete, dergi, kitap, sinema, tiyatro, televizyon, televizyon dizisi, festival, konser, imza günü, duvar afişleri veya tanınmış kişilerin görsel olarak topluma yansıttıkları veya tanıttıkları; kısaca herhangi bir kitle iletişim, herhangi bir ürünün, herhangi bir kişinin, herhangi bir eserin, sosyolojik anlamda fenomen dediğimiz herhangi bir olgunun geniş bir kitleye yayılması işleminin adı popüler hale getirmedir. Bunu hak eden söz konusu fenomenin sıfatı da popülerdir. Popüler kişi, popüler dizi, popüler şarkı gibi kullanımlar buna örnektir. Birilerinin bir fenomeni bir amaç doğrultusunda, geniş bir kitlenin tanımasını/bilmesini, duymasını sağlama işleminin adı da popülerleştirmedir. Yani popüler olmak için ya da popülerden bahsetmek için kesinlikle şunu söylemeliyiz ki, bir kitle iletişim aracına ihtiyaç vardır. Herhangi bir kitle iletişim aracı olmadan popülerden bahsetmek mümkün değildir (Sağlık, 2004: 43).
Popüler olarak nitelenen ilişkilerde, popüler kültür, pazarı belirleyici konumundan alınıp kenara oturtulurken; üretim, moda ve reklam pazarının sunduklarını kullanan tüketici konumundaki insanlar ise, bu bağımlı konumlarından alınıp belirleyici konuma yerleştirilir. Böylece, kapitalist demokrasinin örgütlü pazar
sistemi ve bu sistemin devleti meşruluk kazanır; medya ve diğer sermayenin faaliyetleri yaptıklarını popüler isteme dayattıklarını iddia ederek, kendilerini evrenselleştirirler (Erdoğan, 2002: 68-69).
Popüler kültür terimi İspanyolca’da ve Portekizce’de halkın kültürü anlamına gelir. Bu anlamda popüler kültür, yaygın olan, ana akım, egemen olan ya da ticari olarak başarılı olan anlamına gelmez. Ama Latin dillerinde ve kültürlerinde popüler terimi, kültürün, sıradan halkın yaratıcılığından kaynaklandığı yönündeki görüşten daha fazlasını anlatır. Buna göre popüler kültür, kaynağını halktan alandır. Ona verilen değildir (Lull, 2001: 103).
‘Popüler kültür’ teriminin anlamı ve onunla ilgili güçlük, Oxford English Dictionary’de belirtildiği gibi, sıradan bir insan için tasarlanan ve ona uydurulan veya insanların genelince kabul edilen ya da onlar arasında yayılan ve insandan insana geçen biçimindeki iki anlam içerebilmesidir. Bu tanımlardan insanların genelince kabul edilen ya da onlar arasında yayılan ve insandan insana geçen şeklindeki tanım, herkesi kapsamaktadır. Sıradan bir insan için ve ona uydurulan şeklindeki tanım ise sıradan insan dışındaki herkesi dışarıda bırakır. Böylece popüler kültür, bazı zamanlar vasata başvurarak, toplumun parçalanmışlığını onaylayarak ve bu sayede sınıf çizgilerini kesen bir olguymuş gibi ortaya konulur. Bazıları için bu basit bir uyuşturucudur. Diğerleri için ise o, farklı sosyal ve eğitimsel geçmişi olanları bağlayan yıkıcı ve özgürleştirici bir güçtür (Bigsby, 1999: 88).
Popüler kültür, yöneten sınıfların, kültürel değerleri ve gelenekleri, egemen ideolojileri doğrultusunda yeni formüller biçiminde yansıtarak yarattıkları, bağımlı bireylere sundukları kültürdür. “Popüler kültür, gündelik yaşam kültürüdür. Dar anlamıyla, emeğin gündelik olarak yeniden üretilmesinin bir girdisi olarak eğlenceyi içerir. Geniş anlamıyla, belirli bir yaşam tarzının ideolojik olarak yeniden üretilmesinin ön koşullarını sağlar” (Oktay, 1987: 20). Bu tanımdan da çıkarılabileceği gibi, popüler kültür, egemen ideoloji tarafından özümlenebilir öğeler taşıyor, hatta ona uyumlanıyor olduğu durumlarda bile sömürülen ve bağımlı konumdaki halkın gerçek ve somut olgularından da izler taşır. Ancak bütün olarak popüler kültür, genel bir ifadeyle “halkın öz yapısını” içermez.
Kimi düşünürler popüler kavramından yola çıkarak popüler kültürü ‘halk’ kavramıyla ilişkilendirirler. Onlara göre popüler kültür, halk ya da halkın
dışında/üstünde yer alanlar tarafından halk için üretilen her şeydir. Ancak burada halk kavramı üzerinde bir anlaşmazlık söz konusudur. Bazılarına göre halk, nüfusun çoğunluğudur. Buna göre popüler kültür de nüfusun çoğunluğu tarafından paylaşılan bir kültürel olgu olarak tanımlanır. Diğerleri ise halkı, toplumun çalışan kesimi yani işçi sınıfı olarak sınırlandırırlar. Burada popüler kültür, işçi sınıfının kültürü olarak ele alınır. Ama popüler kültüre bu yöndeki yaklaşımda da önemli anlaşmazlıklar söz konusudur. İşçi sınıfını toplumun temeli olarak görenler ve onu topluma asıl yön veren sınıf olarak ele alanlar, popüler kültüre de olumlu bir anlam yüklemektedirler. Ancak işçi sınıfını toplumun parasız, pulsuz, eğitimsiz, cahil, düzeysiz kesimi olarak görenler için popüler kültür de aynı oranda düzeysiz, işe yaramaz ve bayağı olarak nitelendirilmektedir. Fakat üzerinde bir uzlaşma sağlanamamasına karşın vurgulanması gereken temel nokta, popüler kültürün özde, toplumda geniş bir paylaşım alanına sahip olduğudur (Güngör, 1996: 9-10).
Popüler kültürü, genel bir ifadeyle, geniş bir nüfus tarafından paylaşılabilen inançlar, pratikler ve bunların içerdikleri normların örgütlenmesi olarak tanımlayabiliriz. Kaynağını yerel geleneklerden alan bu inançlar, pratikler ve nesneler, bir yandan ‘folk’ ve ‘popüler’ olanı kapsarken diğer yandan da siyasal ve ticari merkezden doğan inançları, pratikleri ve nesneleri paylaşan kitleyi kapsamaktadır (Schudson, 1999: 169). Popüler kültürü oluşturucu öğeleri ne durağan ne de apaçık olan ve içerisine gömülü oldukları toplumsal süreçlerden ve yapılardan yalıtılamayacak haz verici bir biçimler, anlamlar ve pratikler öbeği olarak tanımlamak da mümkündür (Rowe, 1996: 20-21).
Buna karşılık popüler kültür kavramı yukarıda da ifade edildiği gibi; ‘halk’, ‘nüfusun büyük çoğunluğu’, ‘halk/çoğunluk için’, ‘halk/çoğunluk tarafından’ terimlerini içine almaktadır. Dolayısıyla kavramın ilk bakışta verdiği anlam, popüler kültür belli bir grubun ürünü değildir, belli bir grubun sahipliğini içermez: Popülerdir, yani herkesin olmasa bile hemen herkesindir. Kavram, kitle kültürü, folk, işçi sınıfı kültürü ve alt grupların kültürü ile çakışır. Kavram aynı zamanda din, edebiyat, danslar, bilim kurgu, korku filmleri, folk türküleri-şarkıları, kırsal-köylü gazelleri ve güfteleri gibi geniş alanı kapsar (Alemdar ve Erdoğan, 2005: 33).
Popüler kültürün halkın kültürü mü, yoksa yüksek kültür mü olduğu, ya da tamamen bu ikisinin dışında ve ayrı bir yerde mi olduğu konusunda farklı görüşler bulunur.
Mutlu da Popüler Kültür yaklaşımıyla ilgili şunları söyler: “Popüler kültür, kökleri yerel geleneklerde bulunan halk inançlarını, pratiklerini ve nesnelerini, keza siyasal ve ticari merkezlerde üretilen kitlesel inançları, pratikleri ve nesneleri içerir; popüler kültürün içeriğinde popülerleştirilmiş seçkin kültürel biçimlerin yanı sıra, müze geleneği düzeyine yükseltilmiş popüler biçimler de bulunmaktadır.” Bu tespit popüler kültürü halk ve yüksek kültür karşıtlığıyla tanımlayan kimi popüler kültür eleştirilerinin gözden kaçırdığı bir etkileşimi, üstelik popüler kültürün özgül dinamiğiyle şekillenen bir etkileşimi ortaya koyduğu için önemlidir. Bu görüş örneğin Louvre Müzesi’nde yer alan her kesimden, beğeniden ve kimlikten yığınlarca insanın ‘Mona Lisa’yı görmek, (bu eserin en sıradan kırtasiyede bile kartpostalı olmasına rağmen) resminin çekilmesi için sergi salonunun doldurulması veya futbol müsabakalarında tezahürat korosunun Beethoven’in senfonilerinden bir alıntı oluşturmasında olduğu gibi popüler kültürün yüksek ve seçkin sanata ait sayılan kimi eserleri de içerdiğini öne sürmektedir (Mutlu, 1999: 27).
Fiske’ye göre ise, ‘popüler olan’ açık, akışkan ve kaygan bir kültürdür ve zayıf olanın simgesel taktikleriyle gerçekleşir. Bu iddia popüler kültür ürünlerinin ‘çok anlamlı’ olduğu iddiasıyla birleşir. Popüler kültür ürünleri tek bir tercih edilen anlamla kurulmazlar ve izleyicilerin okuma edimi bu tercih edilen anlam çevresinde gerçekleşmez. Tersine bu ürünler çok anlamlıdırlar ve izleyiciler kendi gündelik yaşam pratikleri içinde bu anlamları müzakereli veya muhalif biçimde yeniden kurarlar. İzleyicilerin popüler kültür ürünlerini kullanımları dolayısıyla sıradan, edilgin ya da kısıtlı değil, üretici bir iştir (Aktaran: Mutlu, 1999: 118). Bu doğrultuda Fiske’ye göre, popüler kültürü üreten halktır. Kültür endüstrisi popüler kültürü üretir. Ancak elinden gelen tek şey, çeşitli halk oluşumlarının kendi popüler kültürlerini oluşturma sürecinde kullanabilecekleri ya da reddedebilecekleri bir metinler ya da kültürel kaynaklar dağarcığı üretmektir. Böylece popüler kültür her şeyden önce halkın mevcut toplumsal durumuyla ilintili olmak zorundadır (Fiske, 1999: 36-37).
Ancak burada, popüler kültürün ‘en çok tercih edilen’ bağlamında ele alınmasıyla, karşımıza yaygın ve yanlış olan popüler kültür tanımı çıkmaktadır. Buna
göre, popüler kültür modern toplumda devam eden ‘halkın’ (yerelin) kültürüdür. Nasıl ki fabrikada çalışan işçinin ‘bizim fabrika’ dediği yer onun değil, fakat onun varoluş biçiminin belirlendiği yer ise, aynı işçinin popüler kültür ürünlerini satın alıp kullandığı ve ‘benim’ dediği için popüler kültür o sınıfa ait olmaz. Halk olarak adlandırılan serbest kölenin yaşam tarzı onun belirlediği, onun biçimlendirdiği ve onun değiştirdiği bir yaşam tarzı değildir; o yaşam tarzı onunla vardır, onunla oluşturulandır, ama onun özgür iradesinin ifadesi değildir. Dolayısıyla popüler kültür halkın kültürü değildir. Popüler kültür geniş iş bölümü etrafında kurulan kapitalist mal üretimi, pazarlaması, dağıtımı ve tüketimi biçimlerine dayanan bir kültürdür. Bu biçim olmayınca, örneğin teknolojik çoğaltma seri üretim, TV veya basın olmayınca, bu araçlara dayanan böyle bir kültür biçimi de olmaz (Erdoğan, 1999: 9). Böylece, 1970’lerin sonlarından itibaren popüler kültür artık ‘halkın, halka ait olan, halktan’ anlamını tamamen yitirmiştir. Popüler kültür kavramının halk veya folk ile olan bağı artık geçerli değildir. Yani popüler kültür bir zamanlar ait olduğu yerinden edilerek, pazarda üretilen ve satılan diğer mallar gibi, ticari bakımdan üretilen ve pazarlanan kültür yerine taşınmıştır (Erdoğan, 2002: 73-74).
Ne var ki bu yaklaşımlara karşın, popüler kültürü, halk kültürü ve yüksek kültürden ayrı bir alana yerleştirme eğilimi de vardır. Frith, söylemler arasındaki keskin ayrılığın geçerli olmadığını, bunların aslında ayrı kültür dünyalarını ve sınıf tutumlarını tanımlamadığını, tersine bunların tümünün de bütün kültürel pratikleri kesecek şekilde işbaşında olduğunu ve gerçekte birbirlerini ürettiklerini belirtir. Mevcut deliller ‘otantik’ yani kendiliğinden halk geleneklerinin çoğunlukla metropolitan veya seçkin kökenleri olduğunu, popüler kültürün ise sıklıkla sıradan insanların gündelik yaşamlarına ‘otantik’ şekilde dahil olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durumda “popüler kültür ile yüksek kültür arasında bir ayrım yapmak veya otantik, halkın ürettiği halk kültürünü otantik olmayan, düzeysiz, ticari temelli” bir yaygın popüler kültürden ayırmak ancak toplumsal eşitsizlikleri ve hiyerarşileri sürekli olarak yeniden üreten ideolojik eğilimlerle meşru görülebilir (Aktaran: Mutlu, 1999: 27-28).
“Muteber olanla değil, rağbette olanla sınırları çizilen popüler kültür, gündelik hayata ilişkindir ve gündelik hayat bilgisine, diğer kültürlerden çok daha fazla bel bağlar. Gündelik hayatla kurulan bir retoriktir. Farklı kültürlerin, farklı söylemler ve
farklı retorikler/farklı ikna ediş biçimleriyle tasvir edilecekleri düşünüldüğünde, diğer kültürler ile popüler kültür arasında problematik bir ilişkinin varlığı apaçık görülür” (Sözen, 2001:57)
Popüler kültür bir ‘çabuk kullanım ve hızlı tüketim’ kültürüdür. Bu tür kullanım ve tüketim popülerin üretiminin ilk safhasından son kullanım ve atma safhasına kadar her aşamasında vardır. Bu şekilde popüler kültür mekanik ve elektronik çoğalmayla niceliksel fazlalık ve niteliksel yoksulluğun kültürüdür. Popüler kültürde, sürekli kalıcılıkla değil, sürekli değişimle sermayenin ve sermaye sisteminin sürdürülebilirliği gerçekleştirilir. Popülerlik sürekli bir değişime uğrar. Dün popüler olan bugün popüler değildir. Çünkü halk dünkü halk değildir ( Erdoğan, 2004: 9-11). Müzik alanında, popülerlik her hafta değişen ‘top 40’ içinde olma ve bunları dinlemedir. Giyimde popüler olan şey mevsimlerle değişen modayla gelen güdümlü kültürel yaşamdır. Yeme ve içmede Pepsi ve Coca Cola; Marlboro ve Winston, Pizza Hut ve Pizza King; McDonalds ve Burger King arasındaki özgür seçim için tüketici kazanma mücadelesi ve bunun bireysel özgürlük, zevk ve tercih olarak sunulmasıdır (Erdoğan, 2004: 34-35).
Popüler kültürün yukarıda yer alan tanımlamalarına dikkat edilirse, onu oluşturan iki terim göze çarpar ki, bu noktada; ‘popüler’ ve ‘kültür’e ayrı ayrı nasıl anlam verildiği önem kazanır. Ancak ‘popüler’in tanımı daha belirleyici olur. Çünkü; çalışma açısından onun tanım tarz,ı kültür tanımını da beraberinde getirir.
Kültür ve popüler kültürün ne tek, ne de herkesin kabul edebileceği evrensel bir tanımlaması vardır. Çeşitli ideolojik çerçevelerin getirdiği tanımlamalara rastlanır. Aynı veya benzer ideolojik çerçeveler içinde bile üzerinde anlaşılmış ortak bir tanımlamaya rastlamak güçtür (Alemdar ve Erdoğan, 1994: 167). Bu tanım sorununun nedeni esas olarak yaklaşım farklılıklarıdır. Ayrıca konunun sınırlandırılma zorunluluğu, popüler kültür gibi mekanı ve zamanı boylamasına ve enlemesine kesen, geçmişle bugünün ve yarına dair tahayyüllerin etkileştiği bir devasa araştırma alanının da bir çok boyutunu göz ardı eden tanımlarına yol açmıştır (Mutlu, 1999: 26).
Gerek popüler sıfatının, gerekse kültür kavramının ne anlama geldiği konusunda tam bir fikir birliğine ulaşmak mümkün olmadığından kültür kavramında
olduğu gibi popüler kültür kavramı da bu başlık altında değişik kişi ve okulların perspektif ve araştırmalarına başvurularak tartışılır.
Kitle teriminin gönderme yaptığı kolektif özne halktır. Halk terimi ise sosyal bilim çalışmalarında vazgeçilmeyen bir kavramdır. Popülerin dilbilimsel temelinin, geç ortaçağ dönemindeki “halkın” anlamından, bugünkü egemen “birçok kişi tarafından sevilen veya seçilen” anlamına gelmesi sivil toplumun evrimine karşılık gösterilir. Burjuva demokrasilerinin yükselmesiyle, bu demokrasilerin seçim özgürlüğüne/bağımsızlığa dayanan meşruluk iddiasıyla ve bunun siyasal alanda ifadesi olan seçim süreciyle birlikte, popüler terimine yeni ifade biçimlerinin yüklendiği görülür (Alemdar-Erdoğan, 1994: 99).
Böylece, popüler ve popülerlik kavramlarına, yönetim politikalarının, etkinlik ve uygulamalarını meşrulaştırıcı kabul damgası yapıldı. Popülerin bu egemen kullanılışı farklı alanlara taşındı ve yeni anlamlar yüklenerek egemen sistem için yaygın bir dayanak ve bilinç yönetimi rolleri üstlendirildi: İletişim medyasında, popüler, egemen medya ürünlerinin (programların ve pratiklerin, müzik ve film endüstrilerinin siyasal ve kültürel pazara sunduklarının) halk tarafından sevilip tutulduğu anlamına gelir. Böylece, popüler TV programı, popüler film yıldızı, popüler sporcu, popüler popçu, popüler politikacı, popüler müzik, popüler restoran, pop kültürü ve popüler olma gibi adlandırmalarla tercih edilen meşruluklar oluşturuldu (Erdoğan, 2002: 68).
Popüler başlangıçta Latince ‘popülaris’ten türeyerek ‘halka ait’ anlamına gelen hukuki ve siyasal bir terimdi. Örneğin 16. yüzyılda popüler hükümet terimi, halk tarafından kurulan ve yürütülen bir siyasal sistem anlamına geliyordu. Ama aynı zamanda, aşağı (low) ya da değersiz (base) anlamı vardı. Sonradan hakim olan “yaygınca tercih edilen ya da çok beğenilen”i ifade eden modern anlamların içeriğinde, beğenilmek için hesaplı bir çaba göstermeyi de barındırıyor. Popüler kültürün halk tarafından ve kendileri için atfedilen anlamı ise, tüm bunlardan farklıdır ve 18. yüzyılda Herder’e kadar uzanır. Popüler kültür kavramının babası sayılan Herder’e göre popüler kültür, eğitilmişlerin kültürü (learned culture) kavramına karşıt olarak kullanılır. Ona göre, Rönesans sonrası dünyada ‘organik topluma’ yakışan nitelikler yalnızca halka ait kültürde bulunur (Aktaran: Özbek,
1994: 83). Çok kullanılan bir terim olarak popülerin kökeni incelendiğinde, kendi içindeki anlam farklılıklarının çokluğu dikkat çekicidir.
Popülerde vurgu genel olarak ‘halk’a, yani insan topluluklarına yapılır. Dolayısıyla halkın kültürünün başkaları tarafından halk için üretilmesine ve halkın kendileri için endüstriyel koşullarda üretilen ürünlerle ilişkisine, yani yeniden üretim aşaması olan anlamlandırma sürecindeki edilgen ya da etken konumuna bakılır. Kitle kültürü kuramlarında, kültürel ürünlerin üretilmesi, dağıtılması ve tüketilmesi sürecini ve bu süreçteki teknoloji ve emeğin örgütlenmesini ifade eden kültür endüstrisi, atomlaşmış bireyleri güdüp yönetir. Kitle kültürü kavramını kullananlar ve bunun kuramını yüksek kültür ürünü olan sanatı dışarıda bırakarak oluşturanlar, endüstri toplumlarında tek bir kültür olduğunu, bunun da türdeş bir kitle toplumu için üretildiğini savunurlar. Kitlelerin bu edilgen konumunu yadsıyanlar, onların aslında bu üretim sürecine etken birer aktör olarak katılmakta olduğunu, ayrıca ‘kitle’ denilen insanlar topluluğunun türdeş kabul edilemeyeceğini söyleyerek, toplumsal farklılıkların ve çeşitliliğin altını çizerler. Bu yaklaşımlara göre, öncelikle kitle kültürünün önceki olumsuz çağrışımlardan kurtarılması, bunun için de ‘kitle kültürü’ kavramından vazgeçilmesi gerekir. Böylece olumsuz anlamları yüzünden kitle kültürü kavramına tercih edilen popüler kültür kavramı, edilgen tüketiciler olarak değerlendirilmeyen insanların tükettikleri kültürel ürünleri, bu insanların dahil oldukları sınıf, etnik grup, topluluk ya da yöresel niteliği ile ilişkilendirilebilir ve onlar arasındaki aidiyeti pekiştirebilen özelliklerden söz edilmesini olanaklı kılar.
Kitle kültürü kuramlarında kitle kültürü tüketicisinin kültürel davranışının tamamen edilgen olduğu yaklaşımını, popüler kavramına yüklenen olumlu anlamlarla savuşturan ve kitleleri “kültürel aptallar” olarak görmeyen, dolayısıyla kitle kültürünün düzleştirici etkisine katılmayan en kapsamlı çalışmalar, son 30-40 yılda Birmingham Kültür Kuramı, ya da “İngiliz Kültürel Çalışmaları” adı ile bilinen ekolden geldi. Popüler kültür ve kitle kültürü kavramlarını dönemsel niteliği dışında bir içerikle açıklayan Williams, popüler kültürü ‘halk tarafından yaratılan’ kültür, kitle kültürünü ise ‘belli bir toplumsal grup tarafından halk için geliştirilen’ bir kültür olarak değerlendirdi (Aktaran: Özbek, 1994: 95). Popülerin ‘halka ait’ anlamına dayanan bu yaklaşım, halk ile popüler arasında, dolayısıyla da ‘halk kültürü’ ile ‘popüler kültür’ arasında fark gözetmediğini düşündürür. Aslında ‘halk’ın modern
