OKULLARDA YAPILAN TARİHİ ANMA VE KUTLAMA PROGRAMLARININ ÖĞRENCİLERDE TARİH BİLİNCİNİN
GELİŞMESİNE ETKİSİ
HASAN AKDEMİR
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
OKULLARDA YAPILAN TARİHİ ANMA VE KUTLAMA PROGRAMLARININ ÖĞRENCİLERDE TARİH BİLİNCİNİN
GELİŞMESİNE ETKİSİ
HASAN AKDEMİR
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren ...(….) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN Adı : Hasan Soyadı : AKDEMİR Bölümü : Tarih Öğretmenliği İmza : Teslim tarihi : TEZİN
Türkçe Adı: Okullarda Yapılan Tarihi Anma ve Kutlama Programlarının Öğrencilerde Tarih Bilincinin Gelişmesine Etkisi
İngilizce Adı: The effect of commemoration and celebratıon programs at schools to the development of the conscıousness of hıstory for students
ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: ……….. İmza: ………..
iii
Jüri Onay Sayfası
Hasan Akdemir tarafından hazırlanan “OKULLARDA YAPILAN TARİHİ ANMA VE
KUTLAMA PROGRAMLARININ ÖĞRENCİLERDE TARİH BİLİNCİNİN GELİŞMESİNE ETKİSİ’’ adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy
çokluğu ile Gazi Üniversitesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans/ Doktora Tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: ………. Başkan: ………. Üye: ………. Üye: ……….
Tez Savunma Tarihi: …../…../……….
Bu tezin Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans/ Doktora tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
iv
v
TEŞEKKÜR
Bu araştırma, liselerde yapılan tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilerde tarih bilincinin gelişmesine etkisini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Bu araştırmada liselerde okuyan 9, 10 ve 11. Sınıf öğrencilerinin tarihi anma ve kutlama programlarına ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi yapılmıştır.
Bu çalışmanın gerçekleşmesinde katkıları bulunan, benden destek ve teşviklerini esirgemeyen değerli hocam tez danışmanım Prof. Dr. Refik Turan’a teşekkürü bir borç bilirim.
Gerek lise öğrencilerinin görüşlerini almaya yönelik olarak hazırladığım anketin geliştirilmesinde gerek tezin yazım aşamasında bana değerli zamanlarını ayırıp benimle görüşlerini paylaşan ve yardımlarını esirgemeyen kıymetli hocam Doç. Dr. Bahri Ata’ya şükranlarımı bildirmek isterim. Ayrıca araştırmaya katılıp, anket için zaman ayıran ve titizlikle görüşlerini ifade eden lise öğrencilerine çok teşekkür ederim.
Gerek ders dönemi gerek tez döneminde bana karşı sabırlı ve anlayışlı olan ve benden manevi desteğini esirgemeyen eşime minnettarım.
Son olarak, ön araştırma niteliğinde olan bu çalışma, tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilerde tarih bilincini gelişmesine katkısını ortaya koyup tarih öğretmenlerine bu programların nasıl yapılması gerektiği konusunda faydalı olabilirse mutlu olacağım.
vi
OKULLARDA YAPILAN TARİHİ ANMA VE KUTLAMA
PROGRAMLARININ ÖĞRENCİLERDE TARİH BİLİNCİNİ
GELİŞMESİNE ETKİSİ
(Yüksek Lisans Tezi)
Hasan AKDEMİR GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Haziran 2014
ÖZ
Bu araştırmanın amacı, liselerde yapılan tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilerde tarih bilincinin gelişmesine etkisi olup olmadığını incelemektir. Bu araştırmada ‘‘Okullarda yapılan tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilerde tarih bilincinin gelişmesine etkisi var mıdır? ’’ sorusuna cevap aranmaktadır.
Araştırma modeli olarak betimsel araştırma yapılmaktadır. Araştırmanın evrenini Ankara il merkezi ve ilçelerinde Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı liselerde okuyan öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise random (rastgele) örnekleme yöntemi ile seçilen Ankara il merkezi ve ilçelerinde liselerde okuyan 9-10 ve 11.sınıf öğrencilerinden 258 öğrenci oluşturmaktadır.
Verilerin toplanmasında 35 soruluk bir anket formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilecek olan verilerin analizinde farklı yöntemler uygulanmıştır. Öğrenciler tarafından cevaplanan anket ölçeğindeki soruların cevap analizinde t-testi, anova testi, frekans, aritmetik ortalama, standart sapma ve yüzde istatistik teknikleri kullanılmıştır. Araştırma sonucu ulaşılan verileri şu şekilde özetleyebiliriz.
1-Araştırmaya katılan öğrenciler, yöntem olarak anma ve kutlama programlarında daha çok gezi düzenlenmesi ile tiyatro ve skeç gösterilerinin kendilerinde daha kalıcı iz bıraktıklarını ifade etmişlerdir.
2- Araştırmaya katılan öğrenciler daha çok Şehitler Günü (18 Mart) ve Çanakkale Zaferi ile İstiklal Marşı’nın Kabulü ve Mehmet Akif Ersoy’u Anma Günü ile Atatürk Haftası programlarının tarih derslerine olan ilgiyi artırdığını ifade etmişlerdir.
3- Araştırmaya katılan öğrenciler, en çok Şehitler Günü (18 Mart) ve Çanakkale Zaferi ile İstiklal Marşı’nın Kabulü ve Mehmet Akif Ersoy’u Anma Günü ile Atatürk Haftası programlarının daha planlı yapılması gerektiğini söylemişlerdir.
vii
4- Araştırmaya katılan öğrenciler en çok Şehitler Günü (18 Mart) ve Çanakkale Zaferi ile Atatürk Haftası programlarında aktif görev almak istediklerini söylemişlerdir.
5-Anketin ikinci bölümünde Şehitler Günü ve Çanakkale Zaferi’yle ilgili öğrencilerin anketteki bilgilere 1 ile 5 arasında sahip olma ya da katılma derecesine göre verdikleri puanlara baktığımızda 25 sorudan büyük bir bölümüne 5 puan verenlerin oranı %50 ve üstü olduğu görülmektedir. Bu durum Şehitler Günü ve Çanakkale Zaferi programının öğrenciler üzerinde etkili olduğunu ve öğrencilerin belli bir tarih bilincine sahip olduğunu göstermektedir.
6- Araştırma sonuçlarına göre kızlarla erkekler arasında ölçek puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır.
7- İkili karşılaştırma testi sonuçlarına göre Anadolu Lisesi öğrencileri ile Anadolu Öğretmen Lisesi öğrencileri arasında ölçek puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmaktadır.
8- Araştırma sonuçlarına göre farklı sınıfta öğrenim gören öğrenciler arasında ölçek puanı açısından istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamaktadır.
Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : Tarih bilinci, belirli gün ve haftalar, tarihi anma ve kutlama programları, tarih şuuru
Sayfa Adedi : 79 sayfa
viii
THE EFFECT OF COMMEMORATION AND CELEBRATION
PROGRAMS AT SCHOOLS TO THE DEVELOPMENT OF THE
CONSCIOUSNESS OF HISTORY FOR STUDENTS.
(Master’s Thesis)
Hasan AKDEMİR GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES June 2014
ABSTRACT
The purpose of this research is to examine whether there is the effect of commemoration and celebration programmes at schools to the development of the consciousness of history for students or not. In this study, an answer is being searched to this question. Descriptive research is carried out as a research model. The research environment is composed of high school students who study at the city centre and outskirts of Ankara. The sampling of the research has been done randomly on the 258 high school students who are the 9th, 10th and 11th graders.
A 35-item questionnaire has been used to collect the data. Different methods have been applied to analyze the data which is obtained at the end of the research. In the analysis of the answers to the questions in the questionnaire scale, t-test, anova test, frequency, arithmetic average, standard deviation and percentage statistical techniques have been used.
Research results of the accessed data can be summarized as follows.
1- Students who participated in the survey stated that during the commemoration and celebration programs; trip organizations, theatre and sketch shows as a method have had a permanent effect on themselves more commonly.
2- Students who participated in the survey stated that; to join the Martyr’s Day (18th March), Çanakkale Victory and the acceptance of Turkish National Anthem, commemoration of Mehmet Akif Ersoy and Atatürk Week has aroused the interest of their consciousness of history more commonly.
3- Students who participated in the survey stated that mostly the Martyrs Day (18th March), Çanakkale Victory and the acceptance of Turkish National Anthem, commemoration of Mehmet Akif Ersoy and Atatürk Week should be held in a more planned manner.
ix
4- Students who participated in the survey stated that mostly they want to join the programs of Martyrs day and Çanakkale Victory actively.
5- In the second part of the questionnaire, when we look at the scores of the students while answering the questions about the Martyrs Day and Çanakkale Victory according to the degree of participation and possession in the 1-5 ratings, we see that the ratio of the students who chose 5 points in 20 questions is over %50 per cent. This situation shows that Martyrs Day and Çanakkale Victory programs are effective on students and indicates that students have a certain consciousness of history.
6-According to the research results, there isn’t a statistically considerable difference between girls and boys in terms of scale scores.
7-According to the results of the double comparison test, there is a statistically considerable difference between the students of Anatolian High Schools and Anatolian Teacher High Schools in terms of scale scores.
8-According to the research results, there isn’t a statistically considerable difference in terms of scale scores among the students who study in different classes.
Science Code :
Key Words : consciousness of history, certain days and weeks, commemoration and celebration programs of history
Page Number : 79 pages
x
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU ... i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii
JÜRİ ONAY SAYFASI ... iii
İTHAF SAYFASI ... iv
TEŞEKKÜR SAYFASI ... v
ÖZ ... vi
ABSTRACT ... viii
İÇİNDEKİLER ... x
TABLOLAR LİSTESİ... xii
ŞEKİLLER LİSTESİ ... xiv
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ... xv
BÖLÜM I ... 1 GİRİŞ ... 1 Problem Durumu ... 1 Araştırmanın Amacı ... 2 Araştırmanın Önemi ... 3 Sayıltılar ... 5 Sınırlılıklar... 6 Tanımlar ... 6 BÖLÜM II ... 9 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 9 Tarih Eğitimi ... 9
Tarih Eğitiminin Önemi ... 9
Belirli Gün ve Haftalar ... 10
Belirli Gün ve Haftaların Amaçları ... 11
Okullarda Kutlanan Belirli Gün ve Haftalar ... 13
Tarih Bilinci ... 14
Tarih Bilinci Açısından Tarihi Anma ve Kutlama Programları ... 16
xi İlgili Araştırmalar ... 19 BÖLÜM III ... 25 YÖNTEM... 25 Araştırmanın Modeli ... 25 Evren ve Örneklem ... 26
Veri Toplama Araçları ... 27
Verilerin Toplanması ... 30
Verilerin Analizi ... 31
BÖLÜM IV ... 33
BULGULAR VE YORUM ... 33
Gruplar Arası Karşılaştırma Testleri ... 42
BÖLÜM V... 47 SONUÇ VE TARTIŞMA ... 47 Sonuç ... 47 Öneriler ... 48 KAYNAKLAR ... 53 EKLER ... 57
xii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Belirli, Gün ve Haftalar Çizelgesi ... 13
Tablo 2. Tarihi Anma ve Kutlama Programları Çizelgesi ... 16
Tablo 3. KMO and Bartlett’s Testi ... 28
Tablo 4. Toplam Varyans Tablosu... 28
Tablo 5. Esnek Çalışma Ölçeğinin Güvenirlik Katsayıları ... 30
Tablo 6. Ölçek Puanının Betimsel İstatistikleri ... 30
Tablo 7. Araştırmaya Katılan Öğrencilere Ait Bilgiler ... 33
Tablo 8. Öğrencilerin ‘‘Okulunuzda kutlanan tarihi anma ve kutlama programlarından özellikle hangisi ya da hangilerinde aktif rol almak isterdiniz?’’ sorusuna ilişkin görüşlerinin dağılımı ... 35
Tablo 9. Öğrencilerin ‘‘Sizce okullarda yapılan tarihi anma ve kutlama programlarından hangisi ya da hangileri daha planlı ve programlı yapılmalıdır?’’ sorusuna ilişkin görüşlerinin dağılımı ... 36
Tablo 10. Öğrencilerin ‘‘Sizce tarihi anma ve kutlama programlarından hangisi ya da hangileri tarih dersine olan ilginizi artırmaktadır?’’ sorusuna ilişkin görüşlerinin dağılımı ... 37
Tablo 11. Öğrencilerin ‘‘Aşağıda tarihi anma ve kutlama programlarında yapılan etkinliklerden hangisi ya da hangileri sizde daha çok iz bırakmaktadır? ’’sorusuna ilişkin görüşlerinin dağılımı ... 38
Tablo 12. Öğrencilerin ‘‘Aşağıda Şehitler Günü ve Çanakkale Zaferi ile tarihi anma ve kutlama programlarıyla ilgili bazı bilgi ve ifadeler verilmektedir. Bu bilgi ve ifadelere sahip olma ya da katılma derecenize 1 ile 5 arasında not verirseniz, ne verirsiniz?’’ sorusuna ilişkin görüşlerinin dağılımı ... 39
Tablo 13. Cinsiyet Gruplarının Ölçek Puanı Açısından t Testi ile Karşılaştırılması ... 42
Tablo 14. Okul Gruplarının Ölçek Puanı Açısından ANOVA Testi ile Karşılaştırılması ... 43
Tablo 15. LSD Karşılaştırma Testi ... 43
Tablo 16. Sınıf Gruplarının Ölçek Puanı Açısından ANOVA Testi ile Karşılaştırılması ... 44
Tablo 17. Geçmiş Dönemde Yapılan Etkinliklerin Hatırlanma Dönemi Gruplarının Ölçek Puanı Açısından ANOVA Testi ile Karşılaştırılması ... 44
Tablo 18. Şimdiye Kadarki Öğrencilik Yıllarınızda Tarihi Anma Ve Kutlama Programlarında Aktif Görev Alma Gruplarının Ölçek Puanı Açısından ANOVA Testi ile Karşılaştırılması ... 45
xiii
Tablo 19. Cinsiyet Gruplarının Ölçek Puanı Açısından ANOVA Testi ile
xiv
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Tarih Bilincinin Oluşumu ... 15 Şekil 2. Tarih Bilincinin Belirleyicileri ... 16 Şekil 3. Faktörlerin öz değerlerine ait saçılma diyagramı ... 29
xv
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
TD Tebliğler Dergisi
MEB Milli Eğitim Bakanlığı
SPSS Stattistical For Social Sciences BGH Belirli gün ve haftalar
KMO Kaiser-Meyer-Olkin Testi vb. ve benzeri
BÖLÜM I
GİRİŞ
Milli ve manevi değerlerin gittikçe önem kazandığı günümüzde öğrencilere ve genç kuşaklara bu temel değerleri kazandırmak, öğrencilerde vatan ve millet sevgisini yerleştirmek ve onların milli kültürü kazanmalarını sağlamak için tarih dersinin çok önemli bir görevi vardır. Belirtilen hedefleri yakalamak, temel değerleri öğrencilere kazandırmak, onlarda milli şuuru aşılamak için tarih öğretiminin ders dışı etkinliklerle pekiştirilmesi, öğrencilerin bu derse karşı olan ilgilerini daha da artıracak ve hedef davranışların öğrencilere kazandırılması kolaylaşacaktır. Yapılmış olan bu araştırmada belirli gün ve haftalar içinde yer alan ‘‘Tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilerde tarih bilincinin gelişmesine etkisi var mıdır?’’ Sorusuna yanıt aranmaya çalışılacaktır. Tarihi anma ve kutlama programlarından hareketle bu programların öğrencilerin tarih bilinci ve tarih şuuru kazanmalarında etkisi var mıdır, yok mudur? Bu durum ilgili literatürün incelenmesi ve öğrencilere uygulanan anketin test edilip yorumlanmasıyla tespit edilmeye çalışılmıştır.
Problem Durumu
Milli kültürün genç kuşaklara aktarılması, tarihten gelen milli ve manevi değerlerin öğrencilere benimsetilmesinde eğitimin çok büyük katkısı vardır. Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün de belirttiği gibi “Büyük devletler kuran ecdadımız büyük ve şümullü medeniyetlere de sahip olmuştur. Bunu aramak, tetkik etmek, Türklüğe ve cihana bildirmek bizler için bir borçtur” (Depsen, 2008, s. 85). “Türk çocuğu ecdadını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktır” (Depsen, 2008, s. 82). Eğitim kurumlarımızda genç kuşaklara tarih bilincinin kazandırılması ve bu bilincin devam ettirilmesi öğrencilerde sağlam temellere dayalı tarihi bilgiler vermekle mümkündür. Bu bilinç, tarih derslerinin öğrencilere kazandırmak istediği kazanımlarla yeterli olmamaktadır. Bunun için öğrencilerin ortak tarihi değerleri benimsemesi için ders dışı etkinliklere de yer vermek gerekir. Öğrencilere tarih bilinci kazandırmak için okullarda
2
kutlanan tarihi anma ve kutlama programlarının bunda etkisinin olup olamadığından hareketle araştırma problemi bu çerçevede oluşturulmaya çalışılmıştır.
1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun birinci bölümünde Türk Milli Eğitiminin genel amacı:
‘‘…Türk Milletinin milli, ahlaki, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan… beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı bir şekilde gelişmiş… yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler yetiştirmek… Türk Milletinin bütün fertlerini, ilgi, istidat ve kabiliyetleri yönünde geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak….’’ olarak belirtilmektedir (Çevik, 2013, s. 1).
Daha önce yapılan araştırmalarda tarihi anma ve kutlama programlarının tarih bilincine etkisi hakkında yeterli bir araştırma yapılmamıştır. Benzer çalışmalar yapılmışsa da birebir örtüşen herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Yapılan araştırmalara baktığımızda bu konuyla ilgili doğrudan bir araştırma yapılmamıştır.
Araştırma problemi ‘‘Okullarda yapılan tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilerde tarih bilincinin gelişmesine etkisi nedir? ’’ şeklinde belirlenmiştir.
Araştırmanın Amacı
Bu çalışmanın temel amacı, ‘‘Okullarda yapılan tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilerde tarih bilincinin gelişmesine etkisi nedir? ‘’ sorusuna cevap aramaktır. Araştırmanın genel amacının gerçekleştirilmesi için şu sorulara cevap aranmıştır:
Liselerde yapılan tarihi anma ve kutlama programları nelerdir?
Öğrencilerin okullarda yapılan tarihi anma ve kutlama programlarıyla ilgili beklentileri nelerdir?
Öğrenciler bu programların faydalı olduklarını düşünüyorlar mı?
Öğrenciler tarihi anma ve kutlama programlarında aktif görev alıyorlar mı? Öğrenciler kaç defa bu programlarda görev almıştır?
Öğrenciler özellikle hangi tarihi anma ve kutlama programında görev almak istiyorlar?
Öğrenciler özellikle hangi tarihi anma ve kutlama programının daha planlı ve programlı olmasını istiyorlar?
3
Tarihi anma ve kutlama programları, öğrencilerin tarih dersine karşı ilgisini artırıyor mu?
Özellikle hangi tarihi anma ve kutlama programları öğrencilerde daha çok iz bırakmaktadır?
Tarihi anma ve kutlama programlarının öğrencilere milli ve manevi duyguları kazandırmadaki rolü nedir?
Tarihi anma ve kutlama programları nasıl kutlanırsa öğrenciler daha çok bilinçlenmektedir?
Çanakkale Savaşı ve Şehitler Günü etkinlikleri öğrencilerde tarih bilgisinin artmasında etkili olmuş mudur?
Araştırmanın Önemi
Öğrencilerde vatan ve millet sevgisini artırmak, atalarından miras kalan emanetin bilincinde olmalarını sağlamak, onların ezbercilikten ve not kaygısından sıyrılarak tarihe karşı ilgi ve alaka göstermelerini sağlamak için okullarda yapılan tarihi anma ve kutlama programlarının çok önemli bir yeri vardır. Öğrencilerde tarih bilincinin yerleşmesi ve gelişmesi onların çok küçük yaşlarından itibaren tarihi şahsiyetleri tanıması, geçmişten gelen birtakım değerlerin onlara benimsetilmesi, üzerinde yaşadıkları vatanın kurulmasında katkısı olanların anlatılması, hangi merhalelerden geçerek bugüne gelindiğinin gösterilmesi onların bilinçlenmesinde çok önemli bir faktör arz etmektedir. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün de belirttiği gibi;
(…) Türk çocuklarında kabiliyet her milletinkinden üstündür. Türk kabiliyet ve kudretinin tarihteki başarıları meydana çıktıkça bütün Türk çocukları kendileri için lazım gelen hamle kaynağını o tarihte bulabileceklerdir. Bu tarihten, Türk çocukları bağımsızlık fikrini kazanacaklar, o büyük başarıları düşünecekler, harikalar yaratan adamları öğrenecekler, kendilerinin aynı kandan olduklarını düşünecekler ve bu kabiliyetle kimseye boyun eğmeyeceklerdir (Depsen, 2008, s. 86).
Belirtilen bu hedeflere ulaşmak ancak tarihi bilmek ve sevmekle mümkündür. Bunun için tarihin ders dışı etkinliklerle de anlatılması ve sevdirilmesi mümkün olabilir. Tarih dersine karşı önyargıyı kırmak, öğrencilere tarih dersleriyle verilmek istenen hedef davranışların kazandırılmasına katkı sağlamak, millî bilincin oluşması ve gelişmesi için belirli gün ve haftalar içinde tarihi anma ve kutlama programlarının önemi büyüktür. Tarihi anma ve
4
kutlama programlarının öğrencilerde tarihe karşı ilgilerini artıracağı düşüncesinden hareketle önemli gün ve haftalar araştırma konusu seçilmiştir. Ülkemizde tarih eğitimiyle ilgili bu alanda yeteri kadar çalışma yapılmamıştır. Yapılacak olan bu araştırma neticesinde tarih bilincinin oluşmasında bir araç olarak tarihi anma ve kutlama programlarının daha ciddi düzeyde ele alınacağı, öğrencilerde tarih şuuru ve bilinciyle farkındalık düzeyinin artacağı düşünülmektedir.
Bugün birçok devlet yeni yetişen genç kuşaklara tarihini anlatırken bunu çok yönlü bir şekilde ele almaktadır. Görsel sanatlarını, tasarımlarını, müziklerini, sporlarını ve folklorlarını tarihle süslüyorlar. “Onları, malzeme ve temel olarak kullanıyorlar” (Ülken, 2008, s. 11). Böylece hayatın birçok yerinde tarihi kareleri gören genç kuşakların zihnine kodlanan bu ayrıntılar onlarda bir altyapı oluşturmakta ve temellerin sağlamlaşmasında bir araç olmaktadır.
Eski Yunan İran’a karşı istiklal savaşında iradesini gösterdi. Roma, Espir ve Cermen istilalarına karşı Kapitol’ü koruyarak kendi varlığını kazandı. Feodalizm, haçlı seferlerinden; Fransa, Yüzyıl savaşlarından; Hollanda İspanya’ya karşı (1609) zaferinden; Almanya, Habsburglara ve Fransa’ya karşı siyasi birliğini kazandıktan; İngiltere, Büyük İspanyol Armadasından; Amerika, İstiklal Savaşı’ndan sonra iradelerini dünyaya ispat eden kişilikler kazandılar (Ülken, 2008, s. 184).
Türk milleti de 1. Dünya Harbi ve Kurtuluş Savaşı’ndan sonra yeni bir kimlik kazandı. Bu kimlik onun var olma mücadelesini gösterdi. Görüldüğü gibi savaşlar insanın yeni bir kimlik kazanmasından önemli bir etkendir. Günümüzde aynı olgunluktan eserler veremesek de geçmişten bunun örneklerini aktarabiliriz. Bir milletin var olma mücadelesiyle tecrübelerini vermekle yeni yetişen genç kuşaklara bu bilinci verebiliriz. Örneğin bağımsızlığın en önemli sembollerinden olan Çanakkale Savaşı ile Kurtuluş Savaşı, yurt ve millet bilincinin oluşmasında çok önemli bir faktör olmuştur. Eğer bu savaşların Türk milleti açısından önemi öğrencilere uygun bir şekilde aktarılabilirse onlarda tarih şuuru canlanacak, kendi tarihine daha farklı bakış açısıyla bakacaktır. Bununla beraber öğrencilere bunun nasıl verileceğini bilmek, bu bilincinin kazanılması yolunda en büyük etkenlerden biridir. Günümüzde bu durum çok daha büyük önem arz etmektedir. Öğrencilere tarih derslerinde verilen bilgiler kadar bunun öğrencilere nasıl verileceği tarih bilincinin kazanılmasında çok önem arz etmektedir.
Öğrencilerin derste aldıkları tarihi bilgilerle bilinçlenmesini beklemek, her zaman olumlu sonuçlar vermeyebilir. Tarihimizde önemli yer tutan şahsiyetlerin ve zaferlerin tanıtılması
5
ve bunun disiplinler arası bir yaklaşımla ele alınması bu sürecin kazanılmasında önem arz etmektedir. Okullarda yapılan tarihi anma ve kutlama programlarında öğrencilere resimler yaptırılması, şiirler okutulması, tarihi marş ve türküler söyletilmesi, sinevizyon izletilmesi, drama ve skeçler yaptırılması, konuyla ilgili uzman ve konuşmacı davet edilmesi derslerde her zaman yapılması mümkün olmayan bir durumdur. Ayrıca öğrencilerin sınavlara hazırlanmaları, tarih dersini sevmemeleri gibi durumlar ve öğretmenlerin müfredatı yetiştirme kaygıları bu etkinliklerin derslerde yapılmasını zorlaştırmaktadır. Yapılan bu etkinliklerle öğrencileri işin içine katmak, onlara bu programlarda görev vermek, tarih derslerinde verilemeyen birçok değerin onlara kazandırılması açısından önem arz etmektedir.
Yeni yetişen genç kuşaklara bu sağlam bilincin verilmesi ortak değerler etrafında onların bütünleşmesine de katkı sağlayacaktır. Bu da aslında anarşi ve terörün önüne geçmede önemli bir etken olabilir. Çünkü aynı tarihi köklerden beslenen bu öğrenciler duygu ve düşüncede kendilerini ortak bir zeminde hissedeceklerdir.
Öte taraftan öğrencilerin bugünün dünyasını anlayabilmeleri bilinçaltında onların tarih bilinciyle dolu olmalarına bağlıdır. ‘‘Geçmişi yorumlamak ve geleceği biçimlendirmek tarih bilincine sahip olmakla mümkündür’’ (Sezginsoy, 2011, s. 28). ‘‘Tarih şuuru, kendi varlığımızın köklerini tanımak ve bugünkü hayatımızın potansiyelini aydınlatmak olduğuna göre bu işte, memleketin tarihi kadar şimdiki halini de bütün incelikleriyle bilmeliyiz’’ (Ülken, 2008, s. 211). Hadiseleri değerlendirirken onların dayandığı tarihi köklerden de beslenmeleri gerektiğinin bilincinde olmaları gerekmektedir. Çünkü üzerinde yaşadığımız vatanla tarih bilinci arasında doğru bir bağlantı vardır. Onun devam ve temadisi, üzerinde yaşayanların onun günümüze uzanan mazisinden haberdar olmalarına ve ona göre hareket etmelerine bağlıdır. Onlara geçmişi anlatan destanlar, türküler ve şiirlerle tarihimizi anlatmalı ve bu vesileyle de okullardaki tarihi anma ve kutlama programları çok iyi değerlendirilmelidir.
Sayıltılar
1-Araştırmaya katılan öğrencilerin, geliştirilen anketteki sorulara verdikleri cevaplarda dürüst ve samimi oldukları,
6
2-Anket yolu ile toplanmış olan verilerin, öğrencilerin araştırma konusu hakkındaki görüş ve bilgilerini ortaya koyacak nitelikte olduğu,
3-Tarih öğretiminde tarihi anma ve kutlama programlarının değerlendirilmesinde öğrencilerin görüşlerinin önemli olduğu,
4-Araştırma için bilgi ve yorumlarına başvurulan uzman görüşlerinin geçerli olduğu, 5-Araştırma için seçilen örneklemin evreni temsil ettiği, varsayılmaktadır.
Sınırlılıklar
Bu araştırma sadece ortaöğretim öğrencileri üzerinde yapılmak üzere sınırlandırılmıştır. Araştırma, Ankara il merkezi ve ilçelerindeki devlet okullarında okuyan 9, 10 ve 11. sınıflarla sınırlı tutulmuştur. 12. sınıf öğrencileri anketin yapıldığı hafta YGS sınavı yaklaştığı için ankete katılamamışlardır. Türkiye’de Anadolu liseleri, Anadolu öğretmen liseleri ve meslek liseleri haricinde, fen liseleri, sosyal bilimler liseleri ve özel liseler de bulunmaktadır. Bu araştırma ortalama bir sonuç almak için, Anadolu liseleri, Anadolu öğretmen liseleri ve meslek liseleri ile sınırlandırılmıştır. Elde edilmiş olan bilgiler veri toplama aracı olarak hazırlanan anket formuyla sınırlı tutulmuştur. Araştırma belirli gün ve haftalardan ‘‘Şehitler Günü ve Çanakkale Zaferi’’ programıyla sınırlı tutulmuştur.
Tanımlar
Belirli Gün ve Haftalar: ‘‘Öğrencilerin ilgi ve gereksinimlerini karşılamasına, öğretim
etkinliklerini güncelleştirmesine, çocukların eleştirel düşünmesine ve duyarlılık geliştirmesine katkıda bulunan kapsamlı şekilde kutlanan gün ve haftalardır’’ (Gültekin, 2007, s. 73)
Ders Dışı Etkinlikler: ‘‘Okulda, dersler dışında, eğitimin amaçlarına uygun olarak,
öğrencilerin ilgi ve gereksinimleri doğrultusunda, kişiliklerini geliştirmek için, okul yönetiminin bilgisi ve öğretmenin rehberliği altında yapılan planlı, programlı, düzenli çalımalardır’’ (Çevik, 2013. s. 5).
7
Kültür: ‘‘Milletin içinde bulunduğu, medeniyet şartlarına göre yarattığı bütün dil, ilim
sanat, felsefe, örf ve adetleri ve bunların mahsulleri toplamıdır’’(Ülken, 2008, s. 9-10).
Kültür Birliği: ‘‘Milli hayatın çeşitli anlayışları arasında birçok cereyanları birleştiren en
temelli noktadır’’(Ülken, 2008, s. 9).
LSD: İkili karşılaştırma testine verilen isimdir.
Milli Bayramlar: ‘‘Milli bakımdan önemli olan ve kutlanan gün veya günlerdir (Türk Dil
Kurumu, [TDK] ). Bir topluluğun kendi değerlerine sahip çıkmak ve bu değerleri gelecek nesillere aktarabilmek ve yaşatmak için geleneksel olarak kutladıkları günler olarak da tanımlanabilir’’ (Çevik, 2013, s. 5).
Milli Kültür: ‘‘Milletin yaratıcı kuvvetlerini geliştirebilmek için yapılan hazırlıkların
bütünüdür’’ (Ülken, 2008, s. 10).
Sosyal Kulüpler: Okullarda ders programlarının dışında öğrencilerde güven, sorumluluk
duygusu geliştirmeye ve onların bilgi, beceri ve yetenekleri artırmaya yönelik bilimsel, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif faaliyetlerin tümüdür.
Tarih Öğretimi: “Türkiye'de İlköğretim ve ortaöğretim düzeyinde Sosyal Bilgiler,
Osmanlı Tarihi, Atatürkçülük ve T.C. İnkılâp Tarihi dersleri adı altında Tarih disiplinin içeriğini, yapısını ve becerilerini yaklaşık 10-16 yaş arasındaki erişkinlere kazandırmaya yönelik pedagojik yaklaşım ağırlıklı çalışan bir bilim dalı” (Ata, 2002, s. 21).
Tarihsel Canlandırma: “Geçmişin fiziksel ve psikolojik deneyimler yoluyla tekrar
9
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Bu bölümde tarihin tanımı, tarih eğitimi, tarih eğitiminin önemi, ders dışı etkinlikler, belirli gün ve haftalar, tarih bilinci, tarih bilinci açısından belirli gün ve haftalar ile ilgili kuramsal açıklamalara yer verilmiştir.
Tarih Eğitimi
Tarih Eğitimiyle ilgili birçok araştırmacı değişik şekilde tarih eğitimini ifade etmişlerdir. John Dewey tarih öğretiminin amacının çocuğa, sosyal hayatın değerini sezdirmek, insanları birlikte harekete geçiren kuvvetleri buldurmak ve insanların bu genel faaliyet içindeki rollerini göstermek olduğunu belirtmiştir (Belenli, 2010, s. 54).
Tarih eğitiminin Önemi
Tarih eğitiminin toplumsal değerlerimizi, milli kültürümüzü ve geçmişin bilgisini genç kuşaklara aktarmak açısından önemi büyüktür. Ayrıca öğrencilerin bugünü anlayabilmeleri geçmişle irtibat kurabilmeleri tarih eğitiminden geçmektedir. Bunun içinde sistemli bir yapı içinde öğrencilere tarih bilgisinin verilmesi gerekmektedir. ‘‘Bugünün anlaşılması için de toplumu, toplumsal olayları, uluslararası ilişkileri, çatışmaları ve mücadeleleri tarihsel gelişim seyrinde beraber bilmek gereklidir’’ (Demircioğlu, 2010, s. 67).
‘‘Tarihin nihai hedefi geçmişi bilmek değil, şimdiyi anlamaktır’’ (Collingwood, 2005, s. 226). Dolayısıyla öğrencilerin ve yeni yetişen genç kuşakların günümüz dünyasında olup biten olayları değerlendirebilmeleri, onların gerçek nedenlerini ortaya koyabilmeleri ancak tarih eğitimiyle mümkündür.
10
Ayrıca öğrencilere ve yeni yetişen genç kuşaklara milli bir kimlik kazandırmak, bu kimlik doğrultusunda temel değerlere sahip çıkmasını sağlamak tarih eğitimini önemli kılmaktadır. ‘‘Bu çerçevede, geçmişten günümüze tarih öğretimine yüklenen en önemli görevlerden birisi, mevcut ideolojik yapının benimsetilmesi ve kimlik gelişimini sağlamaktır’’ (Demircioğlu, 2010, s. 67).
Belirli Gün ve Haftalar
Okullarda gerçekleştirilen belirli gün ve haftalar ile bayram kutlamaları sosyal etkinlikler kapsamında değerlendirilmektedir. Şubat 2005/2569 tarih ve sayılı tebliğler dergisinde çıkan Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) İlköğretim ve Orta Öğretim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği’nin 5. Maddesinde sosyal etkinliklerin amacı şu şekilde sıralanmıştır.
Madde 5 — Sosyal etkinliklerin amacı, Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkelerine uygun olarak; öğrencilerin Atatürk İlke ve İnkılâplarına, Anayasanın başlangıcında ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı yurttaşlar olarak yetişmelerine, yeteneklerini geliştirerek gerekli donanımı kazanmalarına katkıda bulunmaktır.
Bu amaçla öğrencilere;
a) İnsan haklarına ve demokrasi ilkelerine saygı duyabilme,
b) Kendini tanıyabilme, bireysel hedeflerini belirleyebilme, yeteneklerini geliştirebilme, bunları kendisinin ve toplumun yararına kullanabilme,
c) Çevreyi koruma bilinciyle hareket edebilme, d) Kendine ve çevresindekilere güven duyabilme,
e) Planlı çalışma alışkanlığı edinebilme, serbest zamanlarını etkin ve verimli değerlendirebilme,
f) Girişimci olabilme ve bunu başarı ile sürdürebilme, yeni durum ve ortamlara uyabilme, g) Savurganlığı önleme ve tutumlu olabilme,
h) Bireysel farklılıklara saygılı olabilme; farklı görüş, düşünce, inanç, anlayış ve kültürel değerleri hoşgörü ile karşılayabilme,
11
j) Bireysel olarak veya başkalarıyla iş birliği içinde çevresindeki toplumsal sorunlarla ilgilenebilme ve bunların çözümüne katkı sağlayacak nitelikte projeler geliştirebilme ve uygulayabilme,
k) Grupça yapılan görevleri tamamlamak için istekle çalışabilme ve gruba karşı sorumluluk duyabilme gibi tutum, davranış ve becerilerin kazandırılmasına çalışılır (MEB, 2005).
‘‘Belirli gün ve haftalar; öğrencilere, sembolleştirilen belirli bir günün anlam ve önemini vurgulamak, o günün anlam ve önemine ilişkin değerleri kazandırmak amacıyla kutlanan veya anılan gün ve haftalar olarak tanımlanabilir’’ (Çevik, 2013, s. 17).
‘‘Okullarda kutlanacak veya anılacak gün ve haftalar öğrencinin dikkatini o konu üzerine yoğunlaştırmak, önemini kavratmak, düzeyine uygun yaşantılarla konu hakkında kapsamlı bilgi edinmesini ve olumlu tutum kazanmasını sağlamak amacıyla programda yer almaktadır’’ (Mohan, 2008, s. 24). ‘‘Öğrencilerin belirli gün ve hafta etkinliklerinde yer almaları eğitim faaliyetlerine etkin katılımını sağlar’’ (Ekmekçi’den aktaran Çevik, 2013, s. 18). Görüldüğü gibi öğrencilerin bu tür faaliyet ve etkinliklere katılmaları onların hem okula karşı olumlu tutum geliştirmelerine hem de sosyalleşme açısından da gelişmelerine katkı sağlamaktadır. Öğrencilerin okul derslerinde işlenen konuları daha iyi benimsemeleri, ders konularıyla ilgili belirli gün ve haftalarda görev almaları onlara dersleri daha çekici hale getirmektedir. MEB tarafından öğrencilerin çevresindeki olayların, durumların yeri geldikçe öğretim programlarındaki ilgili kazanımlarla bir arada verilmesi gerektiği üzerinde durulmakta ve öğretmenlere tavsiye edilmektedir. Örneğin Mahallî Kurtuluş Günleri, yöreden yöreye, şehirden şehre göre değişmektedir. Öğrencilerin bulunduğu yörenin kurtuluş günlerini kutlaması ve bu programların coşkuyla okulda kutlanması, öğrencinin o yörenin tarihine karşı ilgi duymasına ve orayla ilgili farkındalık kazanmasına katkı sağlayacaktır.
Belirli Gün ve Haftaların Amaçları
1. Farklı görüş, düşünce, inanç ve kültürel değerleri hoşgörü ile karşılama ve bireysel farklılıklara saygılı olabilme,
12
3. Sosyal dayanışma ve yardımlaşma konularında bilinçlenebilme, 4. Toplumsal sağlık sorunlarını tanıma ve yardım edebilme, 5. Atatürk ve diğer Türk büyüklerini tanıyabilme,
6. Yurt ve ulus sevgisinin geliştirebilme,
7. Çevreyi, ormanları ve hayvanları sevebilme ve koruyabilme,
8. Bilim ve teknolojideki değişim ve gelişmelerin insan ve toplum hayatındaki yeri ve önemini kavrayabilme,
9. Tutumlu olma ve yerli malı kullanma bilinci ve alışkanlığı kazanabilme,
10. Kadın ve çocukların uluslararasındaki sözleşmelerden doğan hak ve sorumluluklarını anlayabilme,
11. Milletlerarası işbirliğinin önemini kavrayabilme, 12. Öğretmenlerin eğitim öğretimdeki yerini anlayabilme,
13. Atatürk'ü tanımayı ve anlamayı, onun yurt ve ulus sevgisini kavramayı, ilke ve inkılaplarını benimsemeyi sağlayabilme,
14. Savaş ve afet gibi olağanüstü hal ve durumlarda yardımlaşma ve işbirliği içinde hareket edebilme,
15. Zararlı maddelerden korunarak kişisel ve toplumsal sağlığımızı korumayabilme, 16. Girişimci olabilme, yeni durum ve ortamlara uyum sağlayabilme,
17. Kitap sevgisi ve kitap okuma alışkanlığı kazanabilme,
18. Trafik kurallarına uyma ve ilkyardım bilgi ve becerisinin önemini kavrayabilme, 19. Kültürel varlıklarımızı tanıyabilme ve koruyabilme,
20. Vergi vermenin ulusal ekonomimizdeki yeri ve önemi kavrayabilme, 21. Turizmin ülke ekonomisindeki yeri ve önemini kavrayabilme, 22. Demiryollarının ulaşımdaki önemini anlayabilme,
23. Mesleki dayanışma ve yardımlaşma bilinci kazanabilme, 24. Okulun eğitimindeki yerini kavrayabilme,
25. Türk topluluklarını tanıyabilme,
26. Eleştirel düşünebilme, sorgulayabilme ve hoşgörülü olabilme,
27. Birer tüketici olarak sahip olduğu hak ve sorumluluk bilincini kazanabilme olarak özetleyebiliriz (Çevik, 2013, s. 22-23).
13
Okullarda Kutlanan Belirli Gün ve Haftalar
MEB İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği’nin 32. maddesinde belirli gün ve haftaların çevrenin özelliği, okulun fizikî durumu ve imkânları göz önünde tutularak okul yönetimince belirlenen bu etkinliklerin hangilerinin sınıf içi, sınıflar arası veya okul düzeyinde gerçekleştirileceği ve bu etkinliklerde hangi kulüp ve öğrencilerin görevlendirileceği öğretmenler kurulunca kararlaştırılır. Belirli gün ve haftalarla ilgili etkinliklere, öğrencilerin aktif katılımları sağlanır. Daha kapsamlı yapılması istenen etkinliklerin planlanması, eğitim bölgeleri koordinatör müdürü ile il/ilçe millî eğitim müdürlüklerince yapılır.
32. maddede ek-2 olarak verilen belirli gün ve haftalar çizelgesinde belirtilen günler ve haftalar Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1. Belirli Gün ve Haftalar Çizelgesi
Belirli Gün ve Haftalar
1 İlköğretim Haftası (Eylül ayının 3. haftası) 2 Demiryolları Haftası (Eylül ayının son haftası) 3 Gaziler Günü (19 Eylül)
4 Hayvanları Koruma Günü (4 Ekim) 5 Ahilik Kültürü Haftası (8-12 Ekim) 6 Birleşmiş Milletler Günü (24 Ekim) 7 Kızılay Haftası (29 Ekim-4 Kasım)
8 Organ Bağışı ve Nakli Haftası (3-9 Kasım) 9 Lösemili Çocuklar Haftası (2-8 Kasım) 10 Atatürk Haftası (10-16 Kasım)
11 Afet Eğitimi Hazırlık Günü (12 Kasım) 12 Dünya Felsefe Günü (20 Kasım)
13 Dünya Çocuk Hakları Günü (20 Kasım) 14 Öğretmenler Günü (24 Kasım)
15 Dünya AIDS Günü (1 Aralık)
16 Mevlana Haftası (2-9 Aralık) (Ek : 17.04.2010/27555 RG)
17 İnsan Hakları ve Demokrasi Haftası (10 Aralık gününü içine alan hafta) 18 Tutum, Yatırım ve Türk Malları Haftası (12-18 Aralık)
19 Enerji Tasarrufu Haftası (Ocak ayının 2. haftası) 20 Sivil Savunma Günü (28 Şubat)
21 Yeşilay Haftası (1Mart gününü içine alan hafta) 22 Girişimcilik Haftası (Mart ayının ilk haftası) 23 Dünya Kadınlar Günü (8 Mart)
14
Açıklama: Yürürlükten kaldırılmıştır. (17.04.2010/27555 RG)
Kaynak: Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, Eylül 2005-2569.
Tarih Bilinci
Bir bireyin tarih bilinci dediğimizde, öncelikle o bireyin ister sosyalleşmesinin ister kendi yaşam deneyinin etkisiyle, tarihin farkında olması anlaşılmalıdır (Tekeli, 1998, s. 23). ‘‘Bu ele alışa göre bilincin farkında olacağı tarih, geçmişin yorumlarının, güncele ilişkin algılamaların ve geleceğe ait beklentilerin karmaşık bir ilintilendirilmesidir’’ (Tekeli, 1998, s. 23). Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere geçmişe ait bilgilerin anlamlandırılarak bugünün anlaşılması ve geleceğe yön verebilmesi tarih bilincinin temelini oluşturmaktadır. Bu farkında oluş ancak tarih bilgisiyle mümkündür. Bugünün anlaşılması ve geleceğe ait beklentilerin gerçekleşmesi kuru bilgiden ibaret değildir. Bu ancak geçmişe ait bilginin bilinmesiyle mümkündür. Bu farkındalık ancak bu şekilde oluşur.
24 Bilim ve Teknoloji Haftası (8-14 Mart)
25 İstiklal Marşı’nın Kabulü ve Mehmet Akif Ersoy’u Anma Günü (12 Mart) 26 Tüketiciyi Koruma Haftası(15-21 Mart)
27 Şehitler Günü (18 Mart) 28 Yaşlılar Haftası (18-24 Mart)
29 Türk Dünyası ve Toplulukları Haftası (21 Mart Nevruz gününü içine alan hafta) 30 Orman Haftası (21-26 Mart)
31 Dünya Tiyatrolar Günü (27 Mart)
32 Kütüphaneler Haftası (Mart ayının son pazartesi gününü içine alan hafta) 33 Turizm Haftası (15-22 Nisan)
34 Dünya Kitap Günü ve Kütüphaneler Haftası (23 Nisan gününü içine alan hafta) 35 Yunus Emre Haftası (Mayıs ayının ilk haftası) (Ek : 17.04.2010/27555 RG)
36 Bilişim Haftası (Mayıs ayının ilk haftası)
37 Trafik ve İlkyardım Haftası (Mayıs ayının ilk haftası) 38 Vakıflar Haftası (Mayıs ayının 2. haftası)
39 Anneler Günü (Mayıs ayının 2 inci Pazarı) 40 Vergi Haftası (şubat ayının son haftası) 41 Engelliler Haftası (10-16 Mayıs) 42 Müzeler Haftası (18-24 Mayıs) 43 Etik Günü (25 Mayıs)
44 Çevre Koruma Haftası (Haziran ayının 2. haftası) 45 Babalar Günü (Haziran ayının 3 üncü pazarı)
46 Mahallî Kurtuluş Günleri ve Atatürk Günleri ile Tarihî Günler (Gerçekleştiği tarihlerde)
15
‘‘Herman Müller-Karpe’ye göre tarih bilinci, insan toplumunun kendi tarihinin ve tarihselliğinin bilincinde olmasıdır. Yani tarih bilinci, insanın kendi varlık ve kimliğinin oluşumunu yakın çevresinde ve daha uzakta bulunana diğer birey ve toplumlarla ilintilendirerek ortaya koyması ve bunu yalnızca geçmiş düzleminde değil bugünü ve geleceği de hesaba katan bir bilinçle ele almasıdır’’ (Dinç, 2010, s. 72).
Tekeli tarih bilincini bir sosyalizasyon süreci olarak görür. “En genel ifadesiyle bireyin tarih bilinci de süper egoyla ilişkili biçimde bireyin sosyalizasyon süreci içinde oluşmaktadır” (Tekeli, 1998, s. 24). Bu karşılıklı ilişki tarih bilincini oluşturmaktadır (Şekil 1).
Şekil 1. Tarih Bilincinin Oluşumu (Tekeli, 1998, s. 25).
Bu sosyalleşme sürecinde bireysel farklılıklar, bireyin konumu ve özellikleri, toplum içindeki sorumlulukların farklılaşması bireyden bireye tarih bilincinin farklılaşmasında etkili olmaktadır. Bireyin sosyalleşme sürecinde tarih bilincinin kazanılmasında okul içi ve okul dışı faaliyetlerin de önemi büyüktür. Okul içinde yapılan etkinlikler, ders dışı yapılan faaliyetler öğrencinin sosyalleşmesinde ve tarih bilincini kazanmasında önemli rol oynamaktadır. Bu durum Şekil 2’de gösterilmiştir.
Sosyalizasyon Süreci
16
Şekil 2. Tarih Bilincinin Belirleyicileri (Tekeli, 1998, s. 26).
Tarih Bilinci Açısından Tarihi Anma ve Kutlama Programları
Okullarda yapılan belirli gün ve hafta etkinliklerinin bazıları tarih ve sosyal bilgiler kazanımlarıyla ilgili olduğu için bu programlar genellikle ilköğretim ve ortaöğretim okullarında tarih ve sosyal bilgiler öğretmenleri tarafından yapılmaktadır. Aslında tarihi anma ve kutlama programları diye mevzuatta böyle bir tanım yoktur. Tarihi anma ve kutlama programlarından kastedilen tarih ve sosyal bilgiler ders kazanımlarıyla ilgili olan gün ve haftalardır. Millî bayramlarla belirli gün ve haftalardan bazıları tarih derslerinde içerik olarak anlatılmaktadır. Bundan dolayı tarih dersiyle ilgili olan gün ve haftalar araştırmacı tarafından tarihi anma ve kutlama programları şeklinde ifade edilmiştir. Okullarda yapılan tarih dersiyle ilgili olduğu düşünülen ve tarih öğretmenleri rehberliğinde yapılan anma ve kutlama programları Tablo 2’de gösterilmiştir.
Tablo 2. Tarihi Anma ve Kutlama Programları
Tarihi Anma ve Kutlama Programları 1 Ahilik Kültürü Haftası (8-12 Ekim)
2 Atatürk Haftası (10-16 Kasım)
3 İstiklal Marşı’nın Kabulü ve Mehmet Akif Ersoy’u Anma Günü (12 Mart) 4 Şehitler Günü (18 Mart)
Sosyalizasyon Süreci Kişiye ve Konumuna
Bağlı Farklılıklar Değerler İdeolojik Yönelimler Sorumluluklar Vaziyet Alışlar Bilgi Tarih Bilinci
17
5 Türk Dünyası ve Toplulukları Haftası (21 Mart Nevruz gününü içine alan hafta) 6 Mahallî Kurtuluş Günleri ve Atatürk Günleri ile Tarihî Günler (Gerçekleştiği
tarihlerde)
7 19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı 8 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı
9 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı
Tarih Bilinci Açısından Anma ve Kutlama Programlarının Önemi
Belirli gün ve haftaların öğrencilerin sosyalleşme sürecinde önemli bir yeri vardır. Tekeli’nin de ifade ettiği gibi sosyalleşme süreciyle tarih bilinci arasında önemli bir ilişki vardır (Şekil 1). Okullarda yapılan tarihi programlara katılan ve bu programlarda görev alan öğrenciler bir taraftan sosyalleşirken bir taraftan da tarih bilinci kazanabilirler.
Derslerde işlenen konuların, yerel çevrede olan olayların tarihi programlarda ele alınması ve bunların coşkulu ve öğrencinin düzeyine hitap edecek şekilde sunulması ilgili kazanımların öğrenci tarafından daha kolay öğrenilmesine katkı sağlar. Sosyalleşmenin tarih bilinciyle ilişkisi olduğu düşünülürse bu programların öğrencilere tarih bilincinin kazanılmasında katkısı büyük olacaktır.
Tarih derslerine karşı bazı öğrencilerin önyargılı olması, dersi sevmemeleri, dersi sıkıcı bulmaları, öğretmen yetersizliği gibi sebepler düşünüldüğünde bu programların derslerde verilemeyen birçok şeyin öğrenciye ulaştırılmasında etkisi büyüktür. Ayrıca programların cazip bir şekilde sunulması, öğrencinin derse karşı olan ön yargılarının da kırılmasına katkı sağlayacaktır.
Öğrencilerin geçmişi bilmeleri bugünü anlayıp yorumlayabilmeleri ve geleceğe yönelik önlemler almaları tarihi bilmekle mümkündür. Tüm eğitim hayatı boyunca okulda sürekli karşılaştığı bu anma ve kutlama programları iyi değerlendirilebilirse tarih bilincinin alt yapısı hazırlanmış olacaktır. Örneğin Çanakkale Şehitlerini anma programında Çanakkale Savaşı’yla ilgili bir şiir okuyan ya da Çanakkale şehitlerini canlandıran bir skeç ya da tiyatroda görev alan ya da Çanakkale’de yazılmış bir mektubu anma programında okuyan bir öğrenci ya da Şehitler Günü nedeniyle canlı müzeye götürülen bir öğrenci Çanakkale Savaşı’yla ilgili bir farkındalık kazanacak bu savaşın Türk tarihi açısından önemini kavrayarak, milli şuur ve tarih bilinci açısından mesafe kat edecektir. Bu savaşın normal
18
savaşlardan çok farklı bir savaş olduğunu bir milletin kaderini belirleyen bir savunma savaşı olduğunu belki de bir varlık mücadelesi verdiğimizi anlayacaktır.
Ata, “ Çanakkale savaşlarını nasıl öğreteceğiz? ” adlı çalışmasında bunun sadece ders kitaplarıyla değil görsel malzemeler, temsili resimler, fotoğraflar, şiirler, savaş zamanlarında yazılan mektuplar, belgeseller, filmler, tarihi yerlere yapılan geziler ve yaşayan tarih müzeleriyle Çanakkale Zaferi’nin anlatılması gerektiğini yani görsel ve işitsel malzemelerle bunun desteklenmesi gerektiğini ifade etmiştir (Ata, 2001). Demek ki mesele sadece öğrencilere bilginin aktarılması değil, bunun öğrencilere nasıl sunulacağıdır. Tarihi anma ve kutlama programlarının sunumu, öğrencilerin seviyesine uygunluğu burada püf noktadır. “Öğrenci pasif bir alıcı değil aktif bir katkıda bulunan kişi olarak görülmeli” (Stradlıng, 2003, s. 105). Gerek Şehitler Günü etkinlikleri gerekse diğer anma ve kutlama programlarının şiirler, türküler, resim sergileri ile skeç ve tiyatroların coşkulu bir şekilde sunulması anma ve kutlama programlarının öğrencilerde kalıcı bir iz bırakmasını sağlayacaktır.
İstiklal mücadelemizin en önemli sembollerinden biri olan vatan şairi Mehmet Akif Ersoy’un anma programında sinevizyon gösterisiyle hayatının anlatılması ya da skeç ya da tiyatro gösterileriyle hayatının canlandırılması, şairin eserleriyle ilgili yarışmalar düzenlenmesi, okul panolarının aktif kullanılarak burada vatan şairiyle ilgili resim sergisinin yapılması ya da bu program vesilesiyle İstiklal Marşı’nın ezberletilmesi ve öğrencilere okutulması öğrencilerin yaşayarak öğrenmesine imkan tanındığı için kalıcılık artmış olacak ve bu konuda tarihsel bilinci artmış olacaktır. En önemlisi de Akif’i İstiklal Marşı’nı yazmaya iten sebeplerin arka planını daha net görmüş olacaklardır.
Cumhuriyetimizin Kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ölüm yıl dönümü olan 10 Kasım’da sadece okulda belli başlı yazıları düz okumak yerine öğrencilerin Anıtkabir’e veya Atatürk’le ilgili resim sergisine götürülmesi, okulda Atatürk’ün hayatını anlatan film ve belgeseller izletilmesi tarih bilinci açısından önem arz edecektir.
Mahallî Kurtuluş Günleri, hakkıyla kutlanabilse, o yörenin, o beldenin kurtulmasında emeği geçenler bilinebilse, bu insanların fedakârlıkları hakkıyla anlatılabilse yeni yetişen genç kuşaklar tarihe karşı, atalarından aldığı mirasa karşı daha vefalı olacak, tarihine karşı bilinçlenecektir. Yerel tarihle ilgili araştırmalarda bulunan Veysel Tolun Çanakkale ilinde yaptığı araştırmayla ilgili izlenimlerini şöyle ifade etmektedir:
19
‘‘Her kentin meydan ya da sokak adları arasında şahıs adları taşıyanlar vardır. Bunlar ya ülkenin tarihine mal olmuş insanlar, ya kente yararı dokunmuş devlet adamları ya da kentte yaşayan ve kenti için bir şeyler yapan insanların adlarıdır. Onları onurlandırmak için adları sonsuza dek yaşasın diye bir sokağa verilmiştir. Çanakkale’de de gözlerimizi sokak levhalarına çevirdiğimizde aralarında pek çok şahıs adı olduğunu gördük. Ancak ‘‘Bunlar kimdir?’’ diye sorduğumuzda doğru yanıt verenlerin sayısı ne yazık ki çok fazla değildi, çünkü geçen zaman içerisinde onlar artık sadece birer sokak adı olmuştu’’(Tolun, 2001, s.45 ).
Yeni yetişen genç kuşakların da aile tarihine, bulunduğu yörenin tarihine karşı yabancılaşmaması adına okullarda Mahalli Kurtuluş Günleri iyi değerlendirilmeli, öğrencilerin bulunduğu yöreye karşı farkındalık kazanması sağlanmalıdır. ‘‘Tarih ve yerel tarih, aynı zamanda geleceği anlamlandırmakta ciddi bir silah olarak da karşımıza çıkmaktadır” (Erten, 2001, s.121).
Tüm bu anlatılanlara baktığımızda tarih derslerinde yapamadığımız birçok etkinliğin tarihi anma ve kutlama programlarında yapılması, öğrencilerin bilinçlenmesinde ve tarih bilgisini özümsemesinde etkili olacaktır.
İlgili Araştırmalar
Daha önce yapılan araştırmalarda tarihi anma ve kutlama programlarının tarih bilincine etkisi hakkında yeterli bir araştırma yapılmamıştır. Benzer çalışmalar yapılmışsa da birebir örtüşen herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bazı araştırmacılar tarafından belirli gün ve haftalarla ilgili araştırma yapılmış fakat bunların doğrudan tarih bilinciyle ilgisi araştırılmamıştır.
‘‘Sosyal bilgiler ve Türkçe öğretmenlerinin ilköğretim 6. ve 7. sınıfta belirli gün ve haftalara ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi’’ (Şiringel, 2013) adlı yüksek lisans tez çalışmasında, sosyal bilgiler ve Türkçe öğretmenlerinin belirli gün ve haftalara yönelik görüşleri değerlendirilmiştir. Araştırmanın çalışma evrenini 2005-2006 yıllarında Adana’nın Seyhan ve Yüreğir ilçelerindeki ilköğretim okullarında Türkçe ve Sosyal Bilgiler dersine giren öğretmenler oluşturmaktadır. Belirli Gün ve Haftalarla ilgili olarak hazırlanan anket formu veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Hazırlanan anketin önce pilot uygulaması yapılmış, pilot uygulama sonunda gerekli düzeltmeler yapılarak, örneklemde yer alan öğretmenlere uygulanmıştır. Random (tesadüfi) örnekleme yöntemiyle seçilen 61 devlet okulu ve 10 özel okulda görev yapan toplam 218 sosyal bilgiler ve Türkçe öğretmeni araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Uygulanan anket
20
57 sorudan oluşmaktadır. Araştırmadan elde edilen bulgulara dayalı olarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:
1. Öğretmenler, genel olarak belirli gün ve haftaların öğrencilerin dersi yaşayarak öğrenmesine ve onların sosyal yönden gelişmesine katkıda bulunduğunu belirtmişlerdir. 2. Öğretmenler, okullarda fiziki şartların uygun olmaması, teknolojik araç ve gereçlerin ve bazı materyallerin bulunmamasının belirli gün ve haftaların kaliteli bir şekilde yapılmasını zorlaştırdığını ifade etmiştir.
3. Öğretmenler, derslerde belirli gün ve haftalardan nasıl yararlanabilecekleri hakkında herhangi bir eğitim almadıklarını ifade etmişlerdir.
4. Belirli gün ve haftalarda öğretmenlerin okul yönetimi tarafından desteklenmesi ve velilerin programlara ilgi göstermeleri, belirli gün ve haftaların verimi artıracağı ankete katılan öğretmenler tarafından belirtilmiştir.
5. Öğretmenler, Türkçe ve Sosyal Bilgiler derslerinde belirli gün ve haftalardan yeterince yararlanamadıklarını belirtmişlerdir.
6. Araştırmada belirli gün ve haftalardan bazılarının amaca hizmet ettiği bazılarının ise amaca hizmet etmediği belirtilmiştir.
7. Öğretmenler, milli bayramlarımızdan 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Atatürk'ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı gibi gün ve haftaların, milli ve manevi değerlerimizin anlaşılmasında katkısı olduğunu belirtmişlerdir.
8. Öğretmenler, Cumhuriyet Bayramı, Zafer Bayramı ve bulunulan şehrin Kurtuluş Günü doğrultusunda yapılan etkinliklerin öğrencilerde vatan ve millet sevgisini artırdığını belirtmişlerdir.
9. Öğretmenler, Türk Büyüklerini Anma Günü ve Kahramanlık Günleri gibi günlerin, öğrencilere geçmişimiz hakkında bilgi verdiğini ve tarihi değerlerin kazandırılmasında etkisi olduğunu ifade etmişlerdir.
“Sınıf öğretmenlerinin, ilköğretim okullarında kutlanan/anılan belirli gün ve haftalara ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi: Ankara ili örneği” (Çevik, 2013) adlı araştırmanın amacı sınıf öğretmenlerinin ilköğretim okullarında kutlanan / anılan belirli gün ve haftalara ilişkin görüşlerini değerlendirmektir. Araştırmada tarama modeli kullanılmıştır. Verilerin elde edilmesinde anket formu kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini I. kademe derslerine giren 389 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Anket Ankara’da merkez ilçelerdeki
21
27 ilköğretim okulunda I. kademe sınıf öğretmenlerine uygulanmıştır. Anketin güvenirliği araştırma öncesi 100 sınıf öğretmenine uygulanarak test edilmiştir. Araştırmada elde edilen verilerden yola çıkarak şu sonuçlara ulaşılmıştır: Sınıf öğretmenlerinin belirli gün ve haftaların amaçlarını gerçekleştirme düzeyinin önemlilik derecesine göre kıyaslandığında düşük olduğu görülmektedir. Amaçlarını gerçekleştirme düzeylerinin düşük olmasının sebepleri ise; okul idaresinin bu Belirli Gün ve Haftalara (BGH) gerekli desteği vermesinin yanında öğretmenlerin ilgi ve yeteneklerini tanımamaları ve BGH’nin dağıtımında buna dikkat edilmemesi başta gelmektedir. Ayrıca bazı okulların maddi ve fiziki imkânlarının bu etkinlikler için yeterli olmaması, öğretmenler arası ve okullar arası işbirliğinin yeteri kadar olmaması, velilerin anma ve kutlama programlarına yeteri kadar ilgi göstermemesi, sivil toplum kuruluşlarının yeterli desteği vermemesi, öğretmenlerin kendilerini yeterli derecede yetiştirmemesi, plan ve uygulamalarda yeterli özenin gösterilmemesi veya öğretmenlerin belirli gün ve haftaların gerekliliğine yönelik inancının olmaması ve angarya olarak görmesi araştırmada ulaşılan sonuçlar arasındadır. Ayrıca araştırmada belirli gün ve haftaların amacına ulaşması, veli ve öğrencilerin dikkatini çeken programlar yapılmasına, öğretmenlerin BGH’yle ilgili kendilerini yetiştirmesine, coşkulu ve eğlenceli programlar yapılmasına, öğrencilere bu programlarda aktif görev verilmesine sivil toplum ve kamu kuruluşlarının okullarda yapılan anma ve kutlama programlarına destek vermelerine, anma ve kutlama programlarının sayısının azaltılmasına bağlanmıştır.
‘‘Tarihsel Canlandırmanın tanımı, Sınıflandırılma Çabası, Tarih Eğitimi ile olan İlişkisi’’(Akça Berk, 2012) adlı makale araştırmasında tarihsel canlandırmanın tarih eğitiminde yeterince kullanılmadığı, belirli gün ve haftalarda daha çok belediyeler, çeşitli sivil toplum kuruluşları tarafından tarihsel canlandırmalara yer verildiği üzerinde durulmuştur. Araştırmada öğrencilerin belirli gün ve haftalarda tarihsel canlandırma etkinliklerine katılmadığı daha çok seyirci konumunda oldukları belirlenmiştir. Dünyada ve Türkiye’de konuyla ilgili araştırma yapılmış, araştırma neticesinde tarihsel canlandırmaya yönelik bir sınıflandırma yapılmadığı, sadece belirli gün ve haftalarla sınırlı tutulduğu ve öğrencilerin bu etkinliklerde pek yer almadığı tespit edilmiştir. Araştırmada öğrencilere belirli gün ve haftalarda tarih derslerinde tarihsel canlandırma etkinliklerinin yaptırılmasının öğrencilerin tarih derslerine karşı ilgiyi artıracağı, öğrencilerin geçmişte yaşanan olaylara daha olumlu yaklaşacağı üzerinde durulmuştur.
22
“Tarih Eğitimi ve Milli Bayramlar: Milli Bayramlarda Okullarda Yapılan Kutlamaların Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri Açısından Değerlendirilmesi” (Açıkel, 2010) adlı yüksek lisans tez araştırmasında milli bayramların öğretmen ve öğrenci görüşleri açısından değerlendirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu araştırma tarih eğitimi açısından ele alınmıştır. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak anket uygulanmıştır. Hazırlanan anketler örneklem olarak seçilen öğretmen ve öğrencilere uygulanmıştır. Anket yedi bölümden oluşmaktadır. Toplanan verilerin analiz ve yorumlanmasında frekans ve yüzde hesaplamalarından faydalanılmıştır. Araştırma sonucunda öğretmen ve öğrencilerin milli bayramlarda yapılan etkinlikleri yeterli bulmadıkları, yapılan etkinliklerin formatının değiştirilmesi ve geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir.
‘‘Kimlik Sunumu Olarak Tarih Eğitimi’’ (Aslan ve Akçalı, 2007) adlı araştırmada tarih bilinci ve kimlik kavramları arasındaki bağlantılar değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, tarihin hümanist öğeler içermeyen bir ulusal kimlik aracı olarak görülmesinin hangi sakıncaları taşıdığı konusu üzerinde durulmuştur. Küreselleşme ve yerele bağlılık kavramları dünyada yaşanan değişmeler açısından incelenerek tarih eğitimindeki anlayış değişikliği ortaya konmuştur.
“Devlet Okullarında ve Özel Okullarda Kutlanan ve Anılan Belirli Gün ve Haftaların Etkililik Düzeylerinin Kıyası (Kayseri İli Örneği)” (Duruhan ve Bedir, 2005) adlı makale araştırmasında, belirli gün ve haftalar araştırma konusu olarak seçilmiş, belirli gün ve haftaların amacına ne derecede hizmet ettiği araştırılmıştır. Araştırmanın amacı belirli gün ve haftalarda gerçekleştirilen etkinliklerin belirlenen hedefleri yakalamadaki durumunu tespit etmek ve etkililiğini araştırmaktır. Araştırma modeli olarak tarama modeli seçilmiştir. Araştırmanın evrenini Kayseri il merkezinde özel ve devlet okullarında okuyan ortaokul 7. ve 8. Sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Bu evrenden random (tesadüfî) örnekleme yöntemiyle seçilen öğrenciler araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket formundan faydalanılmıştır. Anket likert tipi sorulardan oluşmaktadır. Ayrıca bilgilerin elde edilmesinde literatür taramadan da yararlanılmıştır. Verilerin analiz ve yorumlanmasında Windows SPSS programından faydalanılmış, verilerin hesaplanmasında t-testi kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda devlet okullarındaki kutlama ve anma programlarının amacına daha çok hizmet ettiği,
23
hedef davranışların devlet okullarında daha çok benimsendiği gözlenmiştir. Araştırmada özel okulların devlet okullarının gerisinde kaldığı sonucuna ulaşılmıştır.
‘‘Genç Cumhuriyet ve Oluşturulmaya Çalışılan Tarih Bilinci’’ (Özdemir ve diğerleri, 2004) başlıklı makale araştırmasında Cumhuriyetin kuruluş yıllarında nasıl bir tarih bilinci oluşturulmaya çalışıldığı ve bununla ne amaçlandığı üzerinde literatür çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda; Cumhuriyet döneminde Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarının kurdukları cumhuriyet rejimini meşrulaştırma ve milli ve ulusal bir kimlik oluşturmayı istemeleri ve siyasi elitin de katkılarıyla pragmatik yönleri ağır basan bir tarih bilinci oluşturma politikası izlendiği görülmüştür.
‘‘Sosyal Bilgiler Eğitimi Bölümü Öğrencilerinin (Lisans) Tarih Bilinci Üzerine Bir Anket Değerlendirmesi’’ (Gökkaya, 2001) başlıklı çalışmanın amacı öğrencilerin Türkiye’de tarih eğitimine ilişkin ilgileri ölçülmeye ve tarih ders kitaplarının içeriğinde ideolojik unsurların gençleri hangi ölçüde etkilediği araştırılmaya çalışılmıştır. Araştırma doğrultusunda son sınıf sosyal bilgiler öğretmenliği bölümü toplam 120 öğrenciye 46 soruluk bir anket uygulanmıştır. Araştırma sonucunda son sınıf öğrencilerinin şimdiye kadar okudukları okullarda almış oldukları tarih bilgisinin çok az değişiklikler göstererek günümüze kadar geldiği, üniversitede aldıkları tarih derslerinin sadece demokratikleşme sürecine olumlu katkıda bulunduğu, bilgi düzeyinde ise öğrencilerde pek bir değişiklik olmadığı genel olarak bilgilerinde derinleşme olmadığı saptanmıştır.
“Tarih Bilinci ve Gençlik: Karşılaştırmalı Avrupa ve Türkiye Karşılaştırması” (Tekeli, 1998) adlı araştırmada tarih öğretimi ve tarih bilinci konusunda kapsamlı bir karşılaştırmalı bir analiz gerçekleştirmiştir. Araştırma İsrail ve Filistin ile 30’a yakın Avrupa ülkesinde 30 ayrı örnekte 32 bin öğrenci üzerinde soru kâğıtlarını doldurarak katıldıkları bir saha araştırmasıdır. Bu araştırma lise birinci sınıf öğrencileri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Birinci Dünya Savaşı ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra dünyada yaşanan soğuk savaş dönemi ulusçu ideolojilerin bir yansıması olarak görüldüğü için dünyada barışçıl bir tarih anlayışı bilinci kavramını ortaya çıkarmıştır. Bu gelişmeler tarih öğretiminden beklenen görevi değiştirmiştir. “Gençlere barışçıl bir tarih bilincinin verilmesi dünyada yaşanan gerginliğin azaltılmasında etkili midir, değil midir?” tezi araştırılmadan bu durumun açıklanamayacağı araştırmacı tarafından dile getirilmiştir. Tarih dersinden beklentilerin bu yönde olması ayrıntılı bir saha araştırmasını zorunlu kılmıştır. Bu durum araştırmanın ilk
24
adımını oluşturmuştur. Türkiye bu araştırmaya 19. ülke olarak katılmıştır. Araştırma uluslararası araştırmacıların koordineli çalışması neticesinde yapılmıştır. İngilizce olarak hazırlanan anket soruları Türkçe ’ye çevrilmiş, öğrencilere uygulanmıştır. Hazırlanan anket, 1994’te Ataköy Kültür Koleji ve İzmir Gaziemir Lisesi’nde pilot olarak uygulanmıştır. Anket Türkiye’de 15 il 35 okul üzerinde uygulanmıştır. Araştırmada projenin birinci amacının tarih bilincinin temel boyutlarının ve öğelerinin neler olduğunun araştırılması olduğu belirtilmiştir. Projenin ikinci amacı olarak Avrupa gençliğinin tarihsel yorumlarının ve siyasal vaziyet alışlarındaki farklılaşmanın haritasını çıkarmak olduğu belirtilmiştir. Ayrıca öğrencilerin tarih eğitimin nasıl değerlendirdikleri, bunun sonuncunda tarih eğitimin gelişilmesine katkı sağlayacağı amaçlanmıştır. Anket soruları öznel değerlendirme formu ve likert tipi sorulardan oluşmuştur. Anket 48 sorudan oluşmaktadır. Türkiye bu ankete 12 soru eklemiştir. Yapılan anket neticesinde ulaşılan sonuçlardan bazıları şunlardır: Tarih bilincinin varlığını saptamak için sorulan sorulara Türkiye’den gelen yanıtların, Türk gençliğinin tarihe önem verdiğini ve böyle bir bilince sahip olduğu belirtilmiştir. Araştırmada öğrenciye tarihin şimdiki yaşamıyla ilgisi olmayan ölmüş ve geçmişte kalmış bir şey olduğu görüşüne katılma derecisini soran soruya Avrupa gençliğinin katılma oranı yüksek çıkarken Türk gençliği bu görüşü daha şiddetli reddetmiştir. Araştırmada Türk tarihini öğrenmenin dünü, bugünü anlayıp geleceği yönlendirebilmek için gerekli olduğu görüşüne katılma derecesini soran soruya Türkiye gençlerinin yüksek bir ortalamayla birinci derecede onayladıkları görülmüştür. Öğrencilere Türk tarihinin “geleneklerimizi, geçmişimizi, dinimizi” öğrenmek için gerekli olduğu düşüncesini ne ölçüde destekledikleri sorulmuştur. Yanıtların ortalaması oldukça yüksek çıkmıştır. Ayrıca Türk tarihinin tarihteki kahramanlıkları ve zaferleri öğrenmek için gerekli olduğu görüşüne öğrencilerin verdikleri yanıtların ortalaması oldukça yüksek çıkmıştır.
