BELLETEN
Cilt: LXXVI
N~SAN 2012
Say~ : 275
T~GUNANU'DAN (?) ARPA H~SSELER~~ HAKK~ NDA
B~R TABLET*
GERNOT WILHELM — RUK~YE AKDO~AN**
Bu makalede, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'ne ba~l~~ özel bir koleksiyoner olan Sn. Erdal Erkakan'~n koleksiyonunda yer alan, çivi yaz~l~~ bir tablet tamt~lacakt~r. 2010 Ocak ay~nda, özel koleksiyoner denetiminde bir antikac~dan elde edilmi~~ 7 cm. geni~li~inde, 2,2 cm. uzunlu~unda ve 1,8 cm. kal~nl~~~nda küçük bir tablet R. Akdo~an'~n dikkatini çekti. Koleksiyon-da 121 envanter numaras~yla kay~tl~~ olan bu tabletin geli~~ yeri ne yaz~k ki belli de~ildir. Bu tabletin yay~n hakk~n~~ bize verdi~i için Sn. Erdal Erkakan'a te~ekkür ediyoruz.
Tablet çizgilidir, ancak gerek yer yer dökülmesinden dolay~~ gerekse i~aretlerle kar~~mas~ndan dolay~~ her çizgi iyi seçilememektedir. Ön ve arka yüz, iki sütunludur. Sütunlar bir çizgi ile de~il de, sa~~ sütunlarda yer alan sat~rlardaki dikeylerin üst üste biti~tik yaz~lmas~yla olu~an bir çizgiyle belli edilmi~tir. Sat~r 20'deki biti~~ notu, ön ve arka yüzü belirleyici bir kan~t te~kil etmektedir. Arka yüzde al~~~lm~~~ sütun s~ras~ndaki okunu~~ ("sa~~ sütun" —> "sol sütun") ortaya ç~kmaktad~r.
Bu makalenin Almancas~, Altorientalische Forschungen, Band 37 (2010) s. 159-162'de yay~nlanm~~t~r, burada daha geni~letilmi~~ haliyle sunulmaktad~r.
** Prof. Dr. h.c. Gernot Wilhelm, Mozartstr. 2a, D-97209 Veitshöchheim, grnt.wilhelm@t-online.de; Yrd. Doç. Dr. Rukiye Akdo~an, Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Balcal~-Adana/TÜRK~YE, rkyakdogan@gmail.com.
2 GERNOT WILHELM — RUK~YE AKDO~AN
Öy. I 1 1 (PI) E
"A-ra'
2 1 (PI) ~S' E
"Ku-une-ek-rk~l.
3 1 (PI) E"Bi-ku-un-na
4 1 (PI) S' E" Ge-lum-rs'ari -r[i]
5 1 (PI) SEöy.
.
II 6 1 (PI) •S' E "~~Te-ez-zu
7 1 (PI) E
"An-na-az/uk-ka
8 1 (PI) E"Am-mi
9 1 (PI)
Nu-pu-uz-za
10 1 (PI) .S« E
"A-rum-na-wa-ar
Ay. III 11 1 (PI) SE12 1 (PI) SE "VVi-nu 13 1 (PI) E
"Nu-pu-ul-ll
14 1 (PI)
15 1 (PI) SE
n'Sa-du-um-rgel-[wa-ad'
Ay. IV 16 1 (PI) E"A-ru-um-[1~ ]u-4e]
17 1 (PI)
Te-e.~-sYu-up-ew-ri
18 1 (PI) SE19 1 (PI)
Nu-bur-ar-ri
20 ~ a 10 LIIME.ES 6 ANSE
Sat~r 20'deki biti~~ notu, aç~kça bir hissenin 1 (PI) = 6 BAN'a denk gel-di~ini gösterir. 1 ANSE, 10 BAN'~~ kapsar, böylece asl~nda 10 adam 6 ANSE, yani 10 x 6 BAN arpa elde eder. Ancak tablette belirtilen 19 adam için top-lam da~~l~m, 11 ANSE 4 BAN ( = 19 x 6 BAN) miktar~nda de~ildir.
I~aret formlar~, Tigunnu'dan ljapiru-Prizmal ile kar~~la~t~r~ld~~~nda büyük benzerlikler göstermektedir. Ayr~ca ~ah~s isimleri, çok nadir isimler için bile uyum s~ras~~ sergilemektedir:
M. Salvini, The liabiru Prism of King Tunip-TeHup of Tikunan Documenta Asiana 3), Roma 1996.
Öy. I 1 için bk. Prizma I 50, II 16, III 55, 58, IV 12, V 5, 41
Öy. I 4 için bk. "'Ge-1um4ar-riPrizma II 18 Öy. II 6 için bk. "' Te-ez-zu Prizma VIII 49 Ay. III 11 için bk. mHa-k.-/p4ar-n.Prizma IV 13 Ö. III 12 için bk. "Ni-nu Prizma I 15, VII 5, 50 Öy. IV 16 için bk. "'A-rum-hu-te Prizma IV 2
Öy. IV 17 için bk. "' Te-esVu-up-ew-riPrizma V 29, VI 52, VIII 47 Öy. IV 18 için bk. mrZel -e-en Prizma IV 34
Öy. IV 16 için bk. "'Nu-bur4-ar-riPrizma II 44, IV 21, V 27
Öy. 1 3'deki Bi-ku-un-na ad~, belki Mari'de çok defa belgelenen kad~n ad~~ Bi-ki-in-na2 ile kar~~la~t~r~labilir. Öy. II 10'daki A-ru-um-na-wa-ar (Ar=o=m-Navar) ad~, Prizma'da be~~ kere belgelenen daha genç form olan
Ar-na-wa-ar yerine kullan~lm~~~ görünüyor.
Sonuç olarak, bu tabletin ne yaz~k ki ~imdiye kadar te~his edilemeyen buluntu yerinden elde edilmi~~ olmas~~ akla yak~n geliyor. Yasa d~~~~ kaz~larda sadece M. Salvini'nin yay~nlad~~~~ (Ijapirt~-Prizma, I. tlattugili'nin Tigunnulu Tunip-Tegup'a yazd~~~~ mektubu, Hurrice bir fragman ve Akadca bir omen metni) metinler de~il, bilakis söylentiye göre çok say~da ~imdiye kadar ya-y~nlanmadan kalan idari metinler ve di~er omen koleksiyonlar~~ da bulundu. Mani metinlerinde defalarca bahsedilen Tigunnu, D. Charpin'e göre, yuka-r~~ Tigris'in (Dicle) sol k~y~s~nda' ve bugün Türk topraklayuka-r~~ içerisinde yer almaktad~r.
2 ARMT XIII 1 ay. VIII 27; M. 5196+ + XII 1, bk. J.-M. Durand, MARI 8, Paris 1997,
612, 624.
D. Charpin, Tigunânum et l'horizon Oographique des archives de Mani, NABU 58/2000; idem, Histoire politique du Proche-Orient amorite (2002-1595), in: D. Charpin — D.O. Edzard — M. Stol, Mesopotamien. Die altbabylonische Zeit (Annâherungen 4, hrsg. von P. Attinger — W. Sallaberger — M. Wâfler = OBO 160/4), Fribourg / Göttingen 2004, 144, 177, 378 vd. Tigunânum hal~n~n ad~n~n geçti~i ve Marili Zimrilim'in gönderdi~i bir hediyenin al~c~s~~ olarak NagatmWin bahsi için bk. M.7745+32 vd. in: J.—M. Durand, La Nomenclature des habits et des textiles dans les textes de Mani. Mat6iaux pour le Dictionnaire de Babylonien de Paris, Tome 1 (ARM XXX), Paris 2009, 425.
4 GERNOT WILHELM — RUK~YE AKDO~AN
Bu arada, M. Salvini'nin yay~nlad~~~, yukar~da söz konusu edilen Hapiru-Prizma ile I. Hattu~ili'nin Tigunânulu Tunip-Te~~up'a yazd~~~~ mek-tuptan hat~rlatma yapmak amac~yla baz~~ al~nt~lar yapmak istiyoruz:4
"Hapiru-Prizma'mn kolofonu (alt yaz~s~) prizman~n alt taban~na yaz~l-m~~t~r. Buna göre içeri~i ~öyledir: Tunip-Te~~up isimli bir kral~n toplam 438
Hapiru i~çisinin listesidir. Özel koleksiyona ait prizman~n ve di~er
metinle-rin orijini ve buluntu yeri bilinmiyor. Bu Hurri kral~n~n ad~, çivi yaz~l~~ litera-türde daha önce belgelenmedi. Fakat bu kral, Hitit kral~~ (Labarna LUGAL.GAL) I. Hattu~ili'nin, vasali Tigunânulu Tunip-Te~~up'a yazd~~~~ bir mektupla ili~kilidir.
... I. Hattu~ili'nin hükümdarl~~~n~n ba~lang~c~~ M.Ö. XVII. yy.'~n son çeyre~i olarak kabul edilir [yazarlar~n notu: orta veya k~sa kronolojiye göre yak. M.Ö. 1570]; bu tarih Tigunânu kral~~ Tunip-Te~~up'a ait ar~iv için de geçerlidir.
Prizma metni erkek ~ah~s isimlerini içeren uzun bir listeyi kapsamakta-d~r. Metinde toplam 3 insan toplulu~u belirtilmi~tir: Zumalah'~n emrindeki 274 Hapiru, Jahul'un emrindeki 68 Hapiru ve Azrabi'nin emrindeki 96
Hapiru. Toplam say~~ 438'dir. Her üç topluluk da onluk gruplar ~eklinde
organize edilmi~tir; bunlar~n her birinin bir UGULA'n~n (Akadca aklu "gözcü") sorumlulu~-unda bulundu~u anla~~lmaktad~r. ... Paleografi, söz konusu metnin I. Hattu~ili için öngörülen tarihle uyumlu gözüken Eski Babil döneminin sonuna ait oldu~unu göstermektedir. Metinde 109 farkl~~ i~aret (numaralar d~~~nda) formu ile 145 fonetik ve logografik de~er kulla-n~lm~~t~r. Hattu~ili'nin mektubunun paleografisi ile yap~lan kar~~la~t~rma, bu metindeki 87 farkl~~ i~aret formunun çok büyük bir k~sm~n~n Hapiru- Priz-mas~nda da kullan~lm~~~ oldu~unu ortaya koymaktad~r. Bu da, iki belgenin farkl~~ kâtipler taraf~ndan yaz~ld~~~m göstermektedir. Kâtiplerden biri, kral Tunip-Te~~up'un emrindeki Tigunânu'da, di~eri de I. Hattu~ili'nin emrin-deki ba~ka bir kâtipti. Bu mektubun nerede yaz~ld~~~n~~ bilmiyoruz; Ku~~ara, Hattu~a ya da Hahhum'a yap~lan bir askeri sefer s~ras~nda yaz~l~p yaz~lmad~-~~~ ise bilinmemektedir.
Hapiru-Prizma'da belirtilen isimlerin büyük k~sm~~ Hurrice'dir; bun-lar~n aras~nda orij ini bilinmeyen veya Semitik isimler de bulunmaktad~ r. Ayr~ca listede bir Kasit ismi olan S' akarakti de yer almaktad~r. Baz~~ ~ah~s isimleri, Hurrilerin Dicle Nehrini tan~mlamak için kulland~~~~ Kr~. M. Salvini, The Ilabiru Prism of King Tunip-TeHup of Tikunan (Documenta Asiana 3), s. 7 vd., Roma 1996.
Aranzah/Aranzih'ten türetilmi~tir. Arar-Aih-ewri, Haip-Aran'fih, Kirip-Aran~ih gibi ArarAih ile biçimlendirilen isimler yer almaktad~r."
Görüldü~ü gibi, yay~nlad~~~m~z tablet ile Hapiru-Prizma'da yer alan ge-rek i~aret formlar~~ gege-rekse ~ah~s isimleri aras~ndaki benzerlikler oldukça fazlad~r. Tigunânu'nun lokalizasyonu ileride kaz~dan elde edilecek tablet-lerle ~üphesiz kesinle~ecektir.
Kaynakça
Charpin D., "Tigunânum et l'horizon Oographique des archives de Mani",
NABU 58 (2000), ss. 63-64.
Charpin D., "Histoire politique du Proche-Orient amorite (2002-1595)", in: D. Charpin — D.O. Edzard — M. Stol, Mesopotamien. Die altbabylonische Zeit (Annâherungen 4, hrsg. von Attinger, P. — Sallaberger, W. — Wâfler, M. = OBO 160/4), Fribourg / Göttingen 2004, ss. 25-480.
Durand J.-M., "Etudes sur les Noms propres d'poque amorrite, I; les listes publies par G. Dossin", MARI 8, Paris 1997, ss. 597-673.
Durand J.-M., La Nomenclature des habits et des textiles dans les textes de Mani. Matriaux pour le Dictionnaire de Babylonien de Paris, Tome 1, Paris 2009, (ARM XXX).
Salvini M., The Ijabiru Prism of King Tunip-Tesup of Tikunani, Rom 1996, (Documenta Asiana 3).
Oy. I Oy. II 2 3 4 5 8 7 8 9 10
Ay. IV Ay. Ili
113 17 18 19 20 11 12 13 14 15
Tigunk~u(?) Tabletinin Kopyas~~
