ÖNSÖZ
2003 yılında profesyonel iş hayatıma ilk olarak sigorta sektöründe başladım ve bu sektörde görev yapmaktan haz duyuyorum. Sigortacılık sektörüne ve pazarlama konusuna olan ilgimi bu tez çalışmasıyla bütünleştirmek istedim. Çalışmamdaki amaç, genel hatları ile sigortacılık faaliyeti, sigorta sektörünün yapısı, sigorta işletmelerinin diğer ticari işletmeler ile olan farklılıkları hakkında bilgi verilip, sigorta işletmelerinin organizasyon yapılarının ve bu yapılanmalarda pazarlama departmanlarının - acentelerin yetersizlikleri de göz önüne alındığında - yerinin ne kadar önemli olduğunun gösterilmesiydi.
Çok önemli işlevlere sahip olan sigortacılık ülkemizde yeterli gelişmeyi sağlayamamıştır. Bu durumun nedenlerinden ilki; halkta sigorta bilincinin ve alışkanlığının oluşmaması, halkın sigortaya karşı güvensizlik duymasıdır. İkincisi ise; sigorta hizmetini halka götüren, halkla iç içe olan acentelerin yeterli bilgi ve donanıma sahip olmamaları, sigortayı yeterince anlatamamaları, hizmeti yeterli düzeyde sunamamalarıdır. Bu ikinci tespitten hareketle acente profilleri ve acentelerin sigorta pazarlaması faaliyetlerindeki yeterlilikleri ile ilgili olarak bir anket çalışması yapılarak, acentelerin mesleki kifayetsizlikleri nedeniyle sigorta işletmelerinin pazarlama departmanlarının önemi yeniden vurgulanmıştır. Bu çalışmamla; ulaşabileceğim kimselere sigortacılık faaliyeti ve sigorta sektörü ile ilgili genel olarak bilgi verebileceğim, sigorta işletmelerine organizasyon yapılarını oluşturulmasında; pazarlama departmanlarının oluşumu ve acente ilişkilerinde örnek teşkil edebileceğim ve de acentelere; acenteliği meslek olarak benimsemeleri, pazarlama stratejilerini oluşturmaları, sigortalıya hizmeti en iyi şekilde sunmaları ile ilgili faydalı olabileceğim kanaatindeyim.
Çalışmam sırasında değerli bilgi ve yardımlarını benden esirgemeyen başta Sayın Hocam Prof. Dr. Nurullah Genç’ e teşekkürü bir borç bilirim.
Çalışmamın her aşamasında, fikirlerini, bilgisini, desteğini, zamanını benden esirgemeyen ve tezimin bitmesi ile ilgili olarak beni teşvik eden Sayın Müdürüm Mert Ekitmen’ e, çok değerli bilgi birikimini benle sonuna kadar paylaşan Sayın Şirket Danışmanımız İzzet Baykal’a, tezimi basımından önce okuyup, yapıcı düzeltmeler yapan, çok kıymetli zamanını benle paylaşan Sayın Müdürüm Güliz Türker’e, anket çalışmasına katılan acentelere, beni hayatımın her aşamasında sonuna kadar destekleyen Aileme ve her zaman olduğu gibi tez çalışmam süresince bana göstermiş olduğu sabır, destek ve ilgiden dolayı çok değerli Eşim Cem Erşan’ a sonsuz şükranlarımı sunarım.
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... I İÇİNDEKİLER………III ÖZET ………..VIII ABSTRACT………..IX ŞEKİLLER DİZİNİ……… X TABLOLAR DİZİNİ………..XI GİRİŞ………. 1
1. SİGORTACILIK FAALİYETİ VE TARİHSEL GELİŞİMİ………. 4
1.1. SİGORTACILIK FAALİYETİ……….. 4
1.1.1. Sigortacılık faaliyeti ve tanımı………. 4
1.1.2. Sigortacılık süreci………..6
1.2. SİGORTACILIĞIN TARİHSEL GELİŞİMİ………. 8
1.2.1. Dünyada sigortacılığın tarihsel gelişimi……… 8
1.2.2. Ülkemizde sigortacılığın tarihsel gelişimi……….. 9
1.2.2.1. Cumhuriyetin ilanından önce Türk Sigortacılığı………..10
1.2.2.2. Cumhuriyetin ilanından sonra Türk Sigortacılığı……..……...12
1.2.2.3. Serbest tarife dönemi sonrası Türk Sigortacılığı (1990’lı yıllar) ………..15
1.3. SİGORTANIN YARARLARI VE MALİYETLERİ……… 20
1.3.1. Sigortanın yararları ve işlevleri………. 20
1.3.2. Sigortanın maliyetleri………. 22 1.4. SİGORTA TÜRLERİ……….. 22 1.4.1. Kişisel-Ticari Sigorta……….. 23 1.4.2. Özel-Sosyal Sigorta……… 23 1.4.3. Gönüllü-Zorunlu Sigorta……… 23 1.4.4. Meblağ-Tazminat Sigortaları………. 23 1.4.5. Müddet-Sefer Sigortaları………24 1.4.6. Hayat-Hayatdışı Sigortacılığı……… 24
2. SİGORTA SEKTÖRÜ VE TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜNDE ORGANİZASYON……….. 27
2.1.1. Alıcılar (Sigortalılar)……… 27 2.1.2. Satıcılar (Sigortacılar )……….. 27 2.1.3. Aracılar………. 28 2.1.4. Diğer kuruluşlar………... 29 2.2. SİGORTA İŞLETMELERİ………. 29
2.2.1. Mütüel sigorta işletmeleri………...30
2.2.2. Şirket statülü sigorta işletmeleri……… 31
2.2.3. Lloyd’s Kurumu………... 31
2.2.4. Pooller……….. 32
2.3. SİGORTA VE DEVLET………. 33
2.4. SİGORTACILIKTA BÖLÜNME VE BİRLEŞME HAREKETLERİ……… 37
2.5. SİGORTA İŞLETMELERİNDE KRİZ NEDENLERİ……….. 37
2.6. SİGORTACILIK FAALİYETLERİNİN VE SİGORTA İŞLETMELERİNİN DİĞER TİCARİ İŞLETMELERE VE İŞLEMLERİNE GÖRE TAŞIDIKLARI FARKLILIKLAR……….. 38
2.7. TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜNÜN FİNANSAL SİSTEM İÇİNDE YERİ VE TÜRKİYE SİGORTA SEKTÖRÜNÜN ORGANİZASYON YAPISI…………. 42
3. SİGORTA İŞLETMECİLİĞİNDE ORGANİZASYON ESASLARI VE PAZARLAMA DEPARTMANLARININ –ACENTELERİN ÖNEMİ………...43
3.1. SİGORTA İŞLETMECİLİĞİNDE ORGANİZASYON ESASLARI………..43
3.1.1. YÖNETİM BİLİMİ AÇISINDAN ORGANİZASYON VE DEPARTMANLAŞMA TANIMI-SİGORTA İŞLETMELERİ ORGANİZASYON VE DEPARTMANLAŞMA ESASLARI………... 43
3.2. SİGORTA İŞLETMECİLİĞİNDE PAZARLAMA DEPARTMANLARININ VE ACENTELERİN ÖNEMİ………...45
3.2.1. SİGORTA İŞLETMELERİNDE PAZARLAMA DEPARTMANLARININ YERİ VE ÖNEMİ……… 46
3.2.1.1. Pazarlamanın Tanımı……… 46
3.2.1.2. Modern Pazarlama Anlayışı………47
3.2.1.3.Sigorta Pazarlamasını Etkileyen İşletme İçi ve İşletme Dışı Faktörle48 3.2.1.4. Sigorta İşletmelerinde Pazarlama Departmanlarının Organizasyon İçindeki Yeri……… 48
3.2.1.5. Sigorta İşletmelerinde Pazarlama Departmanları İçin Personel ve
Kadrolama……….. 49
3.2.1.6. Sigorta İşletmelerinde Pazarlama Departmanlarının Diğer Departmanlar İle İlişkileri……….. 50
3.2.1.7. Sigorta Pazarlaması Yönetim Süreci………50
3.2.1.7.1. Misyon ve Amaç Belirlemek………51
3.2.1.7.2. Çevresel Faktörleri Göz Önüne Almak……… 51
3.2.1.7.3. Pazarlama Amaç ve Stratejilerinin Belirlenmesi………… 51
3.2.1.7.4. Poliçe Satışı Sonucu Hizmetler ve Hasar Ödemesi………52
3.2.1.7.5. Pazarlama Planı ve Taktiklerin Belirlenmesi………52
3.2.1.7.6. Denetim……… 52
3.2.1.8. Sigorta İşletmelerinde Pazarlama Departmanları……… 53
3.2.1.8.1. Pazarlama Departmanlarının Kurulmasının Gerekliliği… 53 3.2.1.8.2. Pazarlama Departmanlarının Faaliyetleri……… 53
3.2.1.8.3. Pazarlama Departmanlarının Faaliyetlerindeki Eksiklikler 55 3.2.2. SİGORTA İŞLETMELERİNDE ACENTELERİN ÖNEMİ……… 56
3.2.2.1. Sigorta İşletmelerinde Acentelerin Görünüşü……… 56
3.2.2.2. Acentenin Tanımı ve Nitelikleri……… 57
3.2.2.3. Acentenin Pazarlama Yönetim Süreci……… 58
3.2.2.3.1. Misyon ve Amaç……… 58
3.2.2.3.2. Çevresel Faktörleri Göz Önüne Almak……… 59
3.2.2.3.3. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi……… 59
3.2.2.3.4. Pazarlama Amaçlarının Tespiti……… 59
3.2.2.3.5. Pazar Fırsatlarının Değerlendirilmesi ve Hedef Pazarın Tespiti………59
3.2.2.3.6. Sigorta Hizmeti……… 60
3.2.2.3.7. Sigorta Fiyatı……… 61
3.2.2.3.8. Sigorta Bilincini Yerleştirmeye Yönelik Sigortayı Tanıtma ve Poliçe Tutundurma……… 62
3.2.2.3.9. Sigorta Poliçesinin Sigortalıya Ulaştırılması……….63
3.2.2.3.10. Satış Sonrası Hizmetler……….64
3.2.2.4. Acentelerin Sigorta Pazarlamasını Etkileyen Kuruluşlar………64
3.2.2.4.2. Sigorta Murakabe (Denetleme) Kurulunun Acenteler
üzerindeki etkileri……….. 64
3.2.2.5. Acentelik Teşkilatının Alt Yapı Sorunları……… 65
3.2.2.6. Acentenin Fesih Nedenleri……… 65
4. TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜNDE HAYATDIŞI ALANDA FAALİYET GÖSTEREN SİGORTA İŞLETMELERİNİN ORGANİZASYON ŞEMALARI VE ŞEMALARIN BİRBİRLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI……….66
4.1. İSVİÇRE SİGORTA A.Ş. ORGANİZASYON ŞEMASI, YÖNETİM BİLİMİ ORGANİZASYON VE DEPARTMANLAŞMA ESASLARI İLE KARŞILAŞTIRILMASI……….. 66
4.2. İSVİÇRE SİGORTA A.Ş. ORGANİZASYON ŞEMASINDA BULUNAN DEPARTMAN TANIMLAMALARI……… 68
4.2.1 OTO KAZA DEPARTMANI……… 68
4.2.2 MÜHENDİSLİK DEPARTMANI………. 69
4.2.3 OTO DIŞI KAZA DEPARTMANI……… 69
4.2.4. YANGIN DEPARTMANI……… 70
4.2.5. RİSK MÜHENDİSLİĞİ DEPARTMANI……… 70
4.2.6. NAKLİYAT DEPARTMANI……… 70
4.2.7. TARIM DEPARTMANI………... 70
4.2.8. REASÜRANS DEPARTMANI……….. 71
4.2.9. BÖLGELER KOORDİNASYON DEPARTMANI……… 71
4.2.10. ACENTELER TAHSİLAT DEPARTMANI………. 71
4.2.11. ACENTELER VE ÜRETİM KOORDİNASYON DEPARTMANI……. 72
4.2.12. ACENTELER PAZARLAMA DEPARTMANI……… 72
4.2.13. İŞ GELİŞTİRME&PAZARLAMA DEPARTMANI………. 72
4.2.14. KURUMSAL PAZARLAMA DEPARTMANI………. 74
4.2.15. MUHASEBE DEPARTMANI………... 74
4.2.16. FİNANS DEPARTMANI……….. 75
4.2.17. İNSAN KAYNAKLARI DEPARTMANI………... 75
4.2.18. EĞİTİM DEPARTMANI……… 76
4.2.19. HASAR DEPARTMANI……… 77
4.2.21. HUKUK DEPARTMANI………... 77
4.2.22. BİLGİ İŞLEM DONANIM DESTEK DEPARTMANI………. 78
4.2.23. BİLGİ İŞLEM YAZILIM DEPARTMANI………. 78
4.2.24. HALKLA İLİŞKİLER VE REKLAM DEPARTMANI……….. 78
4.2.25. İÇ DENETİM DEPARTMANI……….. 78
4.2.26. İDARİ İŞLER DEPARTMANI……….. 79
4.3. HAYATDIŞI ALANDA FAALİYET GÖSTEREN TÜRK SİGORTA İŞLETMELERİNDE ORGANİZASYON ŞEMALARI VE DEPARTMAN OLUŞUMLARI ARASINDAKİ FARKLILIKLAR ………. 80
5. ACENTELERİN SİGORTA PAZARLAMASI FAALİYETLERİNİ ARAŞTIRMAYA YÖNELİK ANKET ÇALIŞMASI………. 85
5.1. ARAŞTIRMANIN AMACI………. 85
5.2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ……… 85
5.3. KULLANILAN VERİLER……… 86
5.4. ANKET SORULARI VE GRAFİKLERİ ……….. 86
ANKET……….. 109
SONUÇ………. 113
YARARLANILAN YAYINLAR……… 116
ÖZET
Sigortacılık faaliyetinin, belirli bir prim karşılığında riskin sigorta şirketlerince üstelenilmesine bağlı olarak, felaket anlarında maddi ve manevi kayıpları telafi edip, toplumun refah ve mutluluğunun devam etmesini sağlamak gibi son derece önemli sosyo-ekonomik işlevleri vardır. Toplumun refah ve mutluluğunun devam etmesi için sigortacılık faaliyetinin, işlevlerini yerine getirecek şekilde gelişmesi ve yaygınlaşması gerekmektedir.
Bu çalışmada sigortacılık faaliyeti ve tarihsel gelişimi ile ilgili olarak kapsamlı bir araştırma yapılmış olup, sigorta sektörü, sigorta işletmeleri ve sigorta işletmelerinin diğer ticari işletmelere göre taşıdıkları farklılıklardan bahsedilmiştir. Sigorta işletmelerinde organizasyon yapıları ve departmanları incelenmiştir. Bu organizasyon yapısı içersinde pazarlama departmanlarının rolü, önemi ve sigortacılığın gelişmemesine neden olarak gösterilen acente oluşumlarından ayrıntılı olarak bahsedilmiştir.
Bu tez çalışması sonunda acentelerin sigorta pazarlaması faaliyetlerindeki yetersizlikleri ve mesleki kifayetsizliklerine odaklanarak bir anket çalışması dizayn edilmiştir. Araştırma metodu olarak anket çalışmasının tercih edilmesi sebebi, az maliyetli olması ve zaman faydası sağlamasıydı. 19 sorudan oluşan anket e-mail yoluyla İstanbul’ da faaliyet gösteren acentelere dağıtıldı. Araştırma yönteminin yorumlayıcı yaklaşım olması ve anket sonuçlarının analizinin kolay olması, sonuçların çok fazla dağılmaması için 40 anket dağıtılmış olup, bunlar içersinde 30 anket cevaplandırılmış ve %75 oranında geri dönüş sağlanmıştır. Bu çalışmanın sigortacılık sektörüne, sigorta işletmelerindeki pazarlama departmanları oluşumlarına, işletme-acente ilişkilerine, acentelik faaliyetlerine ve acentelerin pazarlama stratejilerine referans olması temenni edilmektedir.
ABSTRACT
Insurance activities have an extremely important socio-economical role by way of maintaining citizens wealth and happiness, through insurance companies which indemnity property and moral damages occuring at times of disaster. In order for the maintanence of community’ s wealth and happiness, insurance activities has to be developed and the use be generalized of.
In this study an extensive research has been made in respect of insurance activities and its’ historical development. Furthermore, insurance sector, insurance companies and difference between insurance companies and other commercial entities have been mentioned therein. Organizational structure and departments within insurance companies have been analyzed. The role of marketing departments under the said organizational structure and agencies which are said to cause nondevelopment of insurance have been detailed.
By way of focusing to the inefficient marketing and lack of professionalizm of agencies a public survey study has been designed. The reason for choosing a public research method was the time and cost efficiency of the method. The public survey made of 19 questions was forwarded to agencies operating in İstanbul. In order for the research to have a commentary approach and in order to achieve an easier analysis, by way of avoiding possible variable results, 40 forms were forwarded. Conclusion was 75% return established through 30 forms being responded to. This study aims to serve as a reference to the insurance sector as well as formation of marketing departments, organization-agency relations, agency activities and marketing stratagies of agencies.
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1.1. Sigorta Süreci ……….6
Şekil 2.1. Türk Sigorta Sektörü Organizasyon Yapısı ……….40
Şekil 4.1. İsviçre Sigorta A.Ş. Organizasyon Şeması ………..64
Şekil 4.2. ‘A’ Sigorta Şirketi Organizasyon Şeması………..76
Şekil 4.3. ‘B’ Sigorta Şirketi Organizasyon Şeması………..77
Şekil 4.4. ‘C’ Sigorta Şirketi Organizasyon Şeması………..78
Şekil 5.1. Acentelerin Eğitim Durumu ………81
Şekil5.2. Acentelerin Sigortacılıkla Beraber Yürüttükleri Başka İşlerin Durumu ………...82
Şekil 5.3. Sigortacılık İle İlgili İlk Bilgilerin Nereden Öğrenildiği ……….83
Şekil 5.4. Sigorta Konusunda Özel Eğitim Durumu ……….84
Şekil 5.5. Şirket İçi ve Dışı Eğitimlerin Yeterliliğinin Değerlendirilmesi …….84
Şekil 5.6. Acentelik Kimlere Verilmeli ………86
Şekil 5.7. Banka Şubeleri Acenteliğini Değerlendirme ………87
Şekil 5.8. Personel Seçim Kriterleri……….88
Şekil 5.9. Sigortacılık Mesleğindeki Hedef ve Amaçları ………..89
Şekil 5.10. Hedef Müşteri Grubu Seçim Kriteleri ……….90
Şekil 5. 11. Hedef Müşteri İhtiyaç Tespiti Kriteleri ………..91
Şekil 5.12. Mevcut Müşteri Türleri ………..92
Şekil 5.13. Pazarlama ve Satış Stratejisi Belirleme ……….93
Şekil 5.14. Poliçe Üretilen Branş Detayı ………94
Şekil 5.15. Satış Öncesi Ziyaret Hazırlık Çalışmaları ……….95
Şekil 5.16. Risk Analiz Çalışması ………..96
Şekil 5.17. Satış Sonrası Hizmetler……….97
Şekil 5.18. Hasar Anında Sigortalının Beklentileri ………98
Şekil 5.19. Ülkemizde Sigortacılığın Gelişmeme Nedenleri ………..99
Şekil 5.20. Halkın Sigortacılık Konusunda Genel Eğitimi Nasıl Olmalı…...100
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1.1. Hayat Hayatdışı Branşlarda Dünya Sigorta Prim Hacmi …………8 Tablo 1.2. Türk Sigorta Sektörü Branş Bazlı 2004-2005 yılı Prim Üretimi…16 Tablo 1.3. Şirket Pazar Payı ve Toplam Prim Değişimi 2004-2005 Hayat Dışı Toplam ………17 Tablo 1.4. Şirket Pazar Payı ve Toplam Prim Değişimi 2004-2005 Hayat Toplam ………18
SİGORTA İŞLETMECİLİĞİ – HAYATDIŞI BRANŞLARDA FAALİYET GÖSTEREN ŞİRKETLERDE PAZARLAMA DEPARTMANLARININ VE ACENTELERİN ROLÜ
GİRİŞ
Sigorta, aynı türden tehlikeyle karşı karşıya olan kişilerin belirli bir miktar para ödemesi yoluyla toplanan tutarın, sadece o tehlikenin gerçekleşmesi sonucu bilfiil zarara uğrayanların zararını karşılamada kullanıldığı ekonomik bir düzenlemedir. Böylece, bazı kişilerin uğradığı zararların, birçok kişinin katkılarıyla karşılandığı bir riziko devri sağlanmış olur.
Sigorta, insan ve toplum için çeşitli zararlar doğurabilecek risklere karşı önlem alma ve bu olayların ekonomik sonuçlarından kendilerini koruma ihtiyacından doğmuştur. Temel anlamda bir yardımlaşmadır. Toplumun sosyal ve ekonomik gelişiminde önemli rol oynayan sigorta sayesinde ülkede yaratılmış olan maddi birikimler koruma altına alınmış olur. Öte yandan risklere karşı koruma hizmeti sunularak toplumun refah seviyesinin artırılmasına ve mutluluğunun devam etmesini sağlamak gibi son derece önemli işlevleri vardır.
Bu kadar önemli işlevleri olan sigortacılık faaliyeti ülkemizde yeterli gelişmeyi gösterememektedir. Bu durumu Avrupa Birliği üyesi ülkelerdeki sayısal veriler ile karşılaştırarak ifade etmek gerekirse; 2004 yılı sonu itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan ülkelerde kişi başına 2 bin dolar olan sigorta prim üretimi, Türkiye’ de 65 dolar dır. Ülkemizde sigortacılığın arzulanan seviyelere ulaşmama nedenleri olarak ise halktaki sigorta bilincinin yeterli düzeyde olmaması, halkın sigortaya karşı güvensiz olması ve sigortanın yaygınlaşması, sektörün amaç ve hedeflerine ulaşmasında önemli görevler üstlenen acentelerin yeterli sigorta bilgi ve bilinciyle donatılmadığı kabul edilmektedir. Özellikle 1990 yıllarda Serbest Tarife Dönemine geçilmesiyle birlikte acentelerin ve pazarlamanın önemi ve tüketiciye yönelik çalışmaların arttırılmasının önemi daha çok anlaşılmıştır.
Bu tez çalışmasın da, sigortacılık faaliyeti ve sigorta sektörü hakkında genel bir bilgilendirme yapmaya, sigorta işletmelerini tanımlamaya, diğer ticari işletmelere göre taşıdıkları farklılıkları ortaya koymaya, sigorta işletmelerinde organizasyon yapıları ve departmanların anlatılmasına çalışılmıştır. Organizasyon yapısı içersinde pazarlama departmanlarının ve acentelerin ne kadar önemli bir rol üstlendiğinin gösterilmesi amaçlanmıştır. Acentelerin yeterli sigorta bilgi ve bilinciyle donatılmadan acentelik yaptıkları, sigortayı yeterince anlatamamaları ve yetersiz hizmet sundukları noktasından hareket edilmiş ve bu tespit yapılan anket çalışmasıyla doğrulanmıştır.
Tez çalışmasının amacına en iyi şekilde hizmet etmesi maksadıyla, birinci bölümde; sigortacılık faaliyeti tanımlanmış olup, sigortacılık süreci gösterilmiştir. Sigortacılığın tarihsel gelişiminden bahsedilip, sigortanın yararlarına ve maliyetlerine değinilmiştir. Son olarak da, sigorta türlerine değinilmiştir. Bu bölüm de sigortacılık faaliyeti ile ilgili olarak genel bilgilendirme yapılması amaçlanmıştır.
İkinci bölümde; sigorta sektörü ve sigorta sektörünü oluşturan taraflardan kısaca bahsedilmiştir. Sigorta işletmeleri ve türlerine değinilmiştir. Devlet’in sigortacılık ile ilgili olarak üstlendiği görevler, sigortacılıkta bölünme ve birleşme hareketleri, sigorta işletmelerinde kriz nedenleri anlatılmıştır. Sigorta işletmelerinin diğer ticari işletmelere göre taşıdığı farklılıklar gösterilmiş olup, Türk Sigorta Sektörünün Organizasyon yapısı ile bu bölüm tamamlanmıştır.
Üçünü bölümde; sigorta işletmelerinin organizasyon ve departmanlaşma esaslarına yer verilmiştir. Sigorta işletmelerinde pazarlama departmanlarının ve acentelerinin önemine değinilmiştir.
Dördüncü bölümde; Türk Sigorta Sektöründe hayatdışı branşlarda faaliyet gösteren ilk on şirketten birine ait olan organizasyon şeması üzerinde organizasyon esasları ve departman tanımlamalarından bahsedilmiş olup, son olarak yine Türk Sigorta Sektöründe hayatdışı branşlarda faaliyet gösteren ilk on şirketten dördünün organizasyon şemaları ve departman oluşumları arasındaki farklılıklardan bahsedilmiştir.
Beşinci bölümde; acentelerin sigorta pazarlaması faaliyetlerini araştırmaya yönelik sorulardan oluşan anket çalışmasıyla, acentelerin yeterli sigorta bilgi ve bilinciyle donatılmadan acentelik yaptıkları, sigortayı yeterince anlatamamaları ve yetersiz hizmet sundukları gösterilmiştir.
Bu tez çalışması, tüm diğer bölümler ışığı altında sonuç ve değerlendirmelerin yapıldığı sonuç bölümü ile sonlandırılmıştır.
1. SİGORTACILIK FAALİYETİ VE TARİHSEL GELİŞİMİ 1.1. SİGORTACILIK FAALİYETİ
1.1.1.Sigortacılık faaliyeti ve tanımı
Günümüzde insanoğlu gerek doğanın gerekse modern dünyanın getirmiş olduğu belirsizlikler ve riskler altında yaşamaktadır. Tarih boyunca olduğu gibi fırtınalar, depremler ve seller günümüzde de insanlığı ve maddi değerlerini tehdit etmektedir. Sigorta kavramı, söz konusu zarar ve riskleri ortadan kaldırmak için geliştirilmiştir. Birçok kişinin ödedikleri küçük küçük primler, çok büyük zararları telafi edilebilecek bir hale gelmekte ve toplum küçük paralar karşılığında büyük riskleri paylaşmaktadır. 1
Toplum içinde yaşayan insanların malları ve yaşamı sayılmayacak kadar çeşitli tehlikelerle karşı karşıyadır. İnsanlar kazançlarının bir bölümünü tasarruf ederek bu gibi olayların zararlarını gidermeye çalışabilirler. Ancak mevcut tasarruf her zaman zararı karşılayamayabilir. İnsanlar zararları tek başına karşılamak yerine birleşerek aralarında bölüşebilirler. 2
Sigorta kavramı kişilerin güvence istediğinden doğmuştur. Bu bağlamda sigorta alıcıları güven satın almakta, sigortacılar ise güven satmaktadır.3
Sigorta, bireylerin ya da kurumların içinde bulundukları olağan dengelerinin gelecekte bozulması ihtimaline karşı geliştirilmiş etkin bir çözüm olarak ele alınmalıdır. Sigorta işletmeleri, gerçekleşmesi mümkün tehlikelerin tehdidi altında bulunanlara ait riskleri, bir fiyat karşılığında, belli risk sınıfları altında toplayan ve meydana gelecek hasarı grubun üyeleri arasında dağıtarak hasarın birlikte karşılanmasını mümkün kılmak amacıyla kurulmuş organizasyonlardır.
1www.sigortacilik.net.
2 www.sanayibilgi.net. 3www.sigortacilik.gov.tr
Bu şirketlerin asıl amacı riskin meydana gelmesini önlemek değil, riskin meydana gelmesi sonucunda oluşacak olumsuz iktisadi sonuçları herkes tarafından taşınabilecek bir şekle sokmak, yani telafi etmektir. 4
6762 numaralı Türk Ticaret Kanunu’nda sigortanın tanımı şu şekilde yapılmıştır. “Sigorta bir akittir ki, bununla sigortacı bir prim karşılığında diğer bir kimsenin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan bir rizikonun meydana gelmesi halinde tazminat vermeyi veyahut bir veya birkaç kimsenin hayat müddetleri, sebep ile veya hayatlarında meydana gelen belli bir takım hadiseler dolayısıyla bir para ödemeyi üzerine alır.” 5
Bu tanımla ortaya çıkan esaslar, sigortanın bir sözleşme olduğu, menfaat söz konusu olması ve bu menfaatin para ile ölçülebilir bir nitelikte olması ve sigortacının oluşacak hasara karşı maddi ödemede bulunması gereğidir.
Ülkemizde sigorta ile ilgili düzenlemeler Türk Ticaret Kanunu’nun 5.Kitabında 1263.-1459. maddeleri arasında yer almaktadır. Hüküm bulunmayan durumlarda ise Borçlar Hukuku, Medeni Hukuk gibi diğer hukuksal düzenlemelere başvurulmaktadır.6
Değer taşıyan herhangi bir mal, gerçekleşmesi meşru bir hakkın ihlaline yol açabilecek veya hukuki bir sorumluluk doğurabilecek herhangi bir olay, sigortanın konusunu oluşturabilir. Bu çerçevede, bir yangın sigortasının konusu, bir ev ya da fabrika ve/veya muhteviyatı olabilir. Hayat sigortasında, sigortanın konusu, kişinin yaşamıdır. Oto kaza branşında sigorta konusu, otomobil, otobüs, motosiklet gibi motorlu araçlar olabilmektedir. Nakliyat sigortalarında, sigortanın konusu, bir gemi, yük veya taşıyıcının üçüncü kişilere karşı sorumluluğu olabilir.7 İşletmelerin
4 Serhat Yanık, ‘’Sigorta ve Ekonomi’’, ( Sigortacılık Eğitim Programı, Türk Sigorta Enstitüsü
Vakfı, 2001 ), s.16.
5 6762 numaralı Türk Ticaret Kanunu 6 6762 numaralı Türk Ticaret Kanunu
7 Cahit Nomer ve Hüseyin Yunak, Sigortanın Genel Prensipleri, rev. ed., İstanbul: Ceyma
tedarikçilerine, 3.şahıslara, hissedarlarına, karşı sorumlulukları vardır ve bu sorumluluklarda sigorta konusunu oluşturabilir. 8
Sigorta, sigorta konusunun doğrudan doğruya kendisiyle değil, sigortalının o malla ya da olayla olan kanıtlanabilir menfaati ile ilgilidir. Sigorta edilen şey, sigortalının tehlikeye maruz maldaki para ile ölçülebilen maddi menfaatidir. Bu nedenle, sigorta konusu olarak bir mal, hayat ya da sorumluluktan söz edildiğinde anlaşılması gereken, bu şeyler üzerindeki sigortalanabilir meşru mali menfaattir. 9
Sigorta, insan ve toplum için çeşitli zararlar doğurabilecek risklere karşı önlem alma ve bu olayların ekonomik sonuçlarından kendilerini koruma ihtiyacından doğmuştur. Temel anlamda bir yardımlaşmadır. 10
Toplumun sosyal ve ekonomik gelişiminde önemli rol oynayan sigorta sayesinde ülkede yaratılmış olan maddi birikimler koruma altına alınmış olur. Bu sektörde biriken fonlar ekonominin iç dinamikleri açısından çok önemli bir finans kaynağı vazifesi görür. Sigorta işletmeleri güvence birikimlerini, blok halinde sermaye piyasalarının hizmetine sunarak hem sigorta işletmelerinin bu fonları gelir getirici yatırımlara yönlendirmelerini mümkün kılar, hem de bu fonlar atıl durmaktan kurtarılarak sermaye piyasası aracılığıyla yatırımlara yönlendirilmiş olur. Öte yandan risklere karşı koruma hizmeti sunularak refah seviyesinin artırılmasına da hizmet eder. 11
Toplumsal ve ekonomik alanlarda çok önemli roller üstlenmesi beklenen sigortacılığın varlığını sürdürebilmesi, sigorta işletmelerinin mali yapılarının güçlülüğüne sıkı sıkıya bağlıdır.
1.1.2. Sigortacılık süreci
Basit ifadelerle bir sigorta operasyonun modeli çizmek istersek, bir grup yatırımın t zamanında yükümlülükleri karşılamak amacıyla
8 Selda Eke, Risk Yönetimi Anlayışında Sigorta Kavramının Yeri ve Önemi, İstanbul, 2006,
s.3.
9 Nomer, a.g.e., s.15. 10 Yanık, a.g.e., s.18. 11 Yanık, a.g.e., s.18.
öngörüldüğünü varsayalım. Bir yıl içinde söz konusu yatırımlardan sigorta şirketi bir gelir elde eder. 12 Eğer ödenmesi gereken hasar, yatırımdan elde edilen geliri aşarsa, ödeme için aktifler kullanılır. Diğer yandan gelirin ödenen ve ödeneceği hesaplanan hasar toplamından fazla olması halinde ise bu fark yatırım olarak değerlendirilir. Böylece ikinci yılın başında sigorta şirketinin bilançosu farklı aktif ve pasif dağılımını yansıtacaktır. Süreç her yıl kendini tekrarlayacaktır. 13 YATIRIM GELİRLERİ PRİM HAVUZU IŞI PRİM NAKİT ÇIK REASÜRANS ÖDEMESİ HASAR ÖDEMESİ HASAR KARŞILIKLARI HASAR SÜRECİ NET PRİM HAVUZU REASÜRANS KORUMASI
Şekil 1.1 Sigorta süreci
Bir sigorta pazarında geleneksel sigorta süreci şekil 1 deki gibi işlemektedir. Sigorta ürünün satılması, primin tahsili ve rezervlerin oluşturulmasını başlatmaktadır. Daha sonra şirket primlerin bir kısmını Reasürörlere devreder. Gerekli hasar karşılıkları ayrıldıktan sonra rezervler yatırımlarda kullanılır ve yatırım gelirleri elde edilir. Aynı zamanda yönetim maliyetleri artar. Muhasebe dönemi içinde Aktifler alınıp satılır ve hasarlar için ödemeler, borçlanma ve faiz ödemeleri ile vergi ve kar kaybı ödemeleri yapılır. 14
12 Yanık, a.g.e., s.19.
13 Yanık, a.g.e., s.19. 14 Yanık, a.g.e, s.19.
1.2. SİGORTACILIĞIN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.2.1. Dünyada sigortacılığın tarihsel gelişimi
İlkçağ’da, eski Yunan ve Roma’da, kişilerin bir araya gelerek oluşturdukları ve aralarından ölenlerin cenaze masraflarını karşılamayı amaçlayan birlikler ya da deniz ticaretinde “müşterek avarya * ” nın ilkel biçimleri, ilk sigortacılık örnekleri olarak nitelendirilebilir. 15
Ortaçağ’da, mesleki dayanışma örgütleri olan Loncalar üyelerine, Yangın, Hırsızlık vb. halinde uğranılan zararın karşılanması için yardımda bulunuyorlardı. Özellikle deniz sigortaları, 12. yüzyıl sonlarında Kuzey İtalya’da gelişme göstermiş ve bugünkü anlamıyla ilk Nakliyat sigorta poliçesi 14. yüzyılda Cenova’ da düzenlenmiştir. 16
1666 yılındaki Büyük Londra Yangını’ndan sonra Yangın sigortaları alanında önemli bir gelişme kaydedilmiştir. 17.-19. yüzyıllar modern anlamda sigorta şirketlerinin oluşmaya başladığı dönemdir. Lloyd’s kurumu da gelişimini yine bu dönemde gerçekleştirmiştir. 17
17. yüzyılda Yangın ve Hayat sigortacılığı gelişirken, 19. yüzyılda ise yoğunluk kazanan sanayi devrimi, sigorta talebini arttırmış ve Tekne, Ferdi Kaza, Mühendislik, Sorumluluk gibi sigorta dalları için uygun gelişme ortamı yaratmıştır. Teknolojik gelişmeye paralel olarak, 1920’ lerden başlayarak Kara Taşıtları ve Havacılık sigortaları ortaya çıkmıştır. 18
15 Nomer, a.g.e., s.29
16 Nomer, a.g.e., s. 29. 17 Nomer, a.g.e., s. 29. 18 Nomer, a.g.e, s.30.
* Avarya terimi, gemi ve yükün uğradığı olağandışı zarar ziyan ile sefer sırasında yapılan olağanüstü masrafları tanımlar. Müşterek Avarya; söz konusu olağandışı zarar ve masrafa bile bile katlanılması ve bunların gemi, yük vb. menfaatler arasında paylaşılmasını öngören bir denizcilik terimidir.
19
Tablo 1.1. Hayat Hayatdışı Branşlarda Dünya Sigorta Prim Hacmi 2004 yılı sonu itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan ülkelerde kişi başına 2 bin dolar olan sigorta prim üretimi, Türkiye’ de 65 dolar olup, 2003 yılına göre Türkiye’ de kişi başına düşen prim üretimi %40 artış göstermiştir. 20
1.2.2. Ülkemizde sigortacılığın tarihsel gelişimi
Ülkemizde sigortacılığın tarihi incelendiğinde Osmanlı topraklarında uzun süreden beri yapılan sigortacılık faaliyetinde gerek sigortacı ve gerekse sigortalı olarak Türklerin yer almasının ancak 1920’li yıllardan sonra gerçekleştiği görülecektir. Sigorta endüstrisinde gelişmelerin hiç de azımsanmayacak seviyelerde olduğu ancak esas hareketlenmenin serbest tarife dönemi ile birlikte sağlandığını ifade etmek yanlış bir değerlendirme olmayacaktır.
19 www.tsrsb.org.tr
Ülkemizde sigortacılık faaliyetlerini, Cumhuriyetin ilanından önce, Cumhuriyetin ilanından sonra ve Serbest Tarife Dönemi Türk sigortacılığı olmak üzere üç safhada incelemek gerekir.
1.2.2.1. Cumhuriyetin ilanından önce Türk Sigortacılığı
Ülkemizde, 19. yüzyılın öncesi dönemlere kadar sigortacılıktan söz etmek doğru değildir. Bazı Anadolu köylerinde bu tarihten önce gereksinim halinde yardım sağlamak ve halkın uğrayacağı zararları karşılamak amacıyla sendikalar kurulduğu, esnaf kuruluşlarının ölüm ve hastalık durumlarında üyelerine yardım etmek amacıyla örgütlendikleri bilinmekteyse de bunlar gerçek anlamda sigorta olmayıp, güvenlik, yardımlaşma, sosyal dayanışma düşüncesi ile oluşturulmuştu. Bunlar da birkaç yöreye özgü kalmış, Anadolu’ ya yayılarak bir gelişme gösterememişlerdi. 21
Avrupa’ da sigorta konusunda kaydedilen önemli gelişmelere karşın, Osmanlı toplumunun sosyal özellikleri, dini ortam, mali düzen buradaki gelişimi engellemekteydi. 1870’ de Beyoğlu’nda çıkan büyük yangın, bu semtin büyük bir bölümünü kül etmiştir. O dönemde Beyoğlu’nda çoğunlukla gayrimüslimler yaşamakta olup, bunların bir bölümü mallarını yabancı sigorta şirketlerine sigorta ettirmişlerdi. Bu kimselerin tazminatlarını alıp, yangın sonucu oluşan zararlarını telafi etmeleri toplumda bu konuda bilincin oluşmasını sağlamıştır. 1872 yılında Sun, Northern, North British adlı üç İngiliz ve 1878 de La Fonciere adlı bir Fransız sigorta şirketi ülkede faaliyete geçmiştir ve Türkiye’ de ilk sigortacılık faaliyetleri başlamıştır. 22
1890 yılına kadar sayıları 15’ i geçen birçok yabancı şirket ülkede temsilciliklerini kurarak faaliyete geçmişlerdir. Bu dönemde henüz hiçbir yerli sigorta şirketi mevcut değildir.
Bu yabancı kuruluşların faaliyetleri tamamen denetim dışında olup, aralarında mesleki bir dayanışma ve işbirliği de yoktur. Her biri merkezlerinin talimatları çerçevesinde çalışmakta ve poliçeleri kendi dillerinde
21 Cemal Ererdi, Sigortacılığın Tarihi, 1.b. , İstanbul: Art Line, 1998, s. 28-30. 22 Ererdi, a.g.e, s. 30-36.
düzenlemektedirler. Anlaşmazlık hallerinde yetki, bağlı oldukları yabancı ülkenin mahkemesine aittir. Yine bu dönemde sigortacıya her istediği anda sözleşmeyi fesih etme hakkı tanınmıştır. Bu başıboşluğun nedeni o günkü mevzuat içinde sigortacılık hakkında herhangi bir hüküm olmaması ile sigorta sözleşmesinin varlığının, koşul ve sonuçlarının düzenlenmemiş olmasıdır.23
Böylece hukuki mevzuat ve denetimden yoksun, tamamen yabancılara özgü bir çalışma alanında ilk yıllar sigorta şirketleri adlarını duyurmak, sigorta düşüncesinin yayılmasını sağlayarak portföylerini genişletmek amacıyla vaatlerini yerine getirip, hasar ödemede dürüst davranmışlardır. Ancak zaman geçtikçe, sigortacıların istedikleri gibi çalışmaları ve kapitülasyonların kendilerine sağladığı geniş olanakları kullanabilmeleri, bu şirketlere Türkiye’ de kolaylıkla çok para kazanabileceği izlenimini vermiştir. Bu durum, kısa zamanda çok fazla sigorta şirketinin faaliyet göstermesine, sigorta ahlakının bozulmasına, haksız rekabet ve ekspertiz suiistimallerine yol açmıştır. Hiçbir denetim olmayışı yüzünden sigorta şirketleri uzun süre en normal yangın hasarlarını bile ödemekten kaçınıp, sigortalıların hak ve hukukunu hiçe sayan bir biçimde davranmayı sürdürmüşlerdir.24
Yabancı sigortacıların ülkemize gelişi, 1891 de Union Sigorta Kumpanyası kurulması ile devam etmiştir.
Bu ortam içinde 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta Şirketi çalışmaya başlamıştır. Bunu izleyen yıllarda, sigortacıların derlenip toplanmaları ve kendi aldıkları kararlar ile hükümetçe konulan kurallara uymaları söz konusu olacaktır. Bu çerçevede 1900 yılında 43 tanesi yabancı olmak üzere 44 sigorta şirketi bir araya gelerek İstanbul’ da bir Yangın Sigorta Şirketleri Sendikası oluşturmuşlardır. Bu sendika, Londra Yangın Bürosu Komitesinin talimatları ve tariflerine uygun olarak ilk yangın sigorta tarifesini hazırlamıştır. Bu tarife, Türkiye’ deki ilk tarife olmuştur. Bu sendika ile birlikte sürekli bir denetim kurulunun bulunması kararı da alınmıştır. 25
23www.tsrsb.org.tr
24www.tsrsb.org.tr 25 Nomer, a.g.e., s.47.
Sendikanın bu olumlu çalışmalarına rağmen çalışan şirketlerin tamamı sendikaya girmemişler ve haksız rekabet yapmaya, alınan kararların tersine davranmaya devam etmişlerdir. 1908 ve 1914 yıllarında kanunlarda yapılan değişikliklerle yabancı şirketler kontrol altına alınmaya çalışılmıştır. Sendika dışında faaliyet gösteren sigorta şirketlerinin de varlığına karşın 1912 de üye sayısı 50’ nin üzerine çıkmıştır. 1914 yılındaki kanunla yabancı şirketler teminat göstermeye ve vergi vermeye zorunlu tutulmuştur. Sendikanın adı ise 1916 yılında ‘Türkiye’ de Çalışan Sigorta Şirketleri’ cemiyeti olarak değiştirilmiştir. Bu cemiyetin, o tarihlerde tamamı yabancı olan 81 üyesi bulunmaktadır. Bu yeniliklerle yabancı şirketlerin Türkler ile ortaklık kurma yoluna gitmişlerdir. 26
Böylece Cumhuriyetin ilanına kadar yerli sermaye ve teknisyenlerle işletilen bir sigorta kuruluşu bulunmadığı görülmektedir.
1.2.2.2. Cumhuriyetin ilanından sonra Türk Sigortacılığı
Cumhuriyetin ilanıyla birlikte her alanda başlatılan ilerleme ve kalkınma hamlesinden sigortacılık da nasibini almıştır. İlk olarak 1923’ te Şark Sigorta T.A.Ş. kurulmuştur.
1924 yılında Türkçe’ yi kullanma zorunluluğu getiren yasayla, poliçelerin İngilizce, Fransızca ve diğer dillerde düzenlenmesine son verilmiş ve aynı yıl Sigortacılar Kulübü kurulmuştur. Sigortacılar Kulübü, 1916 yılında adı "Türkiye'de Çalışan Sigorta Şirketleri Cemiyeti" ne dönüştürülen cemiyetin yeni adı olmuştur. Bu Kulüp yerini 1927 yılında kurulan "Sigortacılar Cemiyeti Daire-i Merkeziyesi"ne bırakmıştır. 27
1925 yılında işletme hakkının T.İş Bankası A.Ş. ne ait olduğu Anadolu Anonim Türk Sigorta Şirketi faaliyetine başlamıştır. 1927’ de Sigortacılığın ve Sigorta Şirketlerinin Teftiş ve Murakabesi hakkındaki yasalar çıkarılarak sigortacılık yasal düzenlemeye kavuşturulmuştur. Yerli ve yabancı sigorta şirketlerinin denetlenmesi ve esasen döviz çıkışının önlenmesi amacını
26 Yanık, a.g.e., s.24-25.
taşıyan bu kanunun çıkışıyla sigortacılık gelişmeye, yerli sermaye ile kurulan şirketlerin sayısı artmaya başlamıştır. 28
Yine 1927’ de, sigorta faaliyetleri üzerinde düzenleyici rolü oynamak ve tamamıyla yurt dışına çıkan reasürans primlerinin teknik olanaklar elverdiğince ülkede kalmasını sağlamak amacıyla Mükerrer Sigorta Kanunu yürürlüğe girmiş ve 1929 Milli Reasürans T.A.Ş’ nin kurulmasıyla Türkiye sigortacılığında yeni bir dönem açılmıştır. Bu tarihten itibaren Türkiye’ de reasürans tekeli başlamıştır ve ülkedeki yerli - yabancı bütün sigorta şirketleri topladıkları primlerin bir kısmını Milli Reasürans’ a devretmeye zorunlu tutulmuştur. Bu uygulama 2002 yılında son bulmuştur. Dünyada kurulan ilk reasürans tekeli örneklerinden olan Milli Reasürans ilk önce çeşitli tepkiler gördüyse de suiistimalleri önlemek, haksız rekabetin kalkmasını ve ödemelerin zamanında yapılmasını sağlamak gibi yanlarıyla Türk sigortacılığının gelişmesinde olumlu rol oynamıştır ve halkın sigortaya olan güvenini arttırmıştır. Milli Reasürans T.A.Ş., ayrıca 1.1.1974 tarihinden itibaren başarıyla faaliyet gösteren F.A.I.R. (Federation of Afro-Asian Insurers and Reinsurers) Hayatdışı Reasürans Poolü yöneticiliğini yürütmektedir. Ayrıca, 1963-1985 yılları arasında Türk Reasürans Poolü ve 2000-2005 yılları arasında ‘Doğal Afet Sigortaları Kurumu’nun yöneticiliklerini de yapmıştır. 29
1935 yılında Güven Sigorta T.A.Ş. kurulmuştur. 2. Dünya savaşının başlaması ile Avrupa’ da sigortacılık zor günler yaşamaya başlamış ve birçok sigorta şirketin iflası ile karşılaşılmıştır. Bu dönemde Avrupalı sigorta şirketlerinin yükümlülüklerini yerine getiremeyecekleri düşünülerek, 1936 da Ankara Sigorta T.A.Ş. adıyla bir sigorta şirketi daha kurulmuştur. Ülkemiz, bu savaşın dışında kaldığı ve savaşan ülkeler ile ayrı ayrı ilişkiler kurabildiği için sigortacılık alanında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Savaş Avrupa’ yı tamamen içine aldığı bir dönemde Avrupa’ da güvence verebilecek bir sigorta
28 Ererdi, a.g.e., s.95-101. 29www.millire.com.tr
şirketi bulunamazken Türkiye bu ülkelere güvence verebilmiştir. Bu gelişmelerin paralelinde 1939 yılında sigorta şirketleri Ticaret Bakanlığı’na bağlanmıştır. 30
1942 yılında Doğan Sigorta A.Ş., 1944 yılında ise Halk Sigorta T.A.Ş., 1948’ de İnan Sigorta Şirketi T.A.Ş., 1949’ da Türkiye Genel Sigorta A.Ş., 1955’ de Şeker Sigorta A.Ş., 1957’ de Güneş Sigorta A.Ş., 1958’ da Ray Sigorta A.Ş., 1960’ da Başak Sigorta A.Ş., 1961 yılında Ak Sigorta A.Ş., 1964 yılında Tam Sigorta A.Ş. ve Atlantik Sigorta A.Ş. , 1968’ de ise Oyak Sigorta A.Ş. kurulmuştur. 31
Sigorta sektörünü ciddi bir biçimde ele alan 7397 sayılı Sigorta Murakabe ( Denetleme ) Kanunu ise 1959 yılında yürürlüğe girmiştir. 1987 yılında yürürlüğe giren 3379 sayılı yasa ve 7397 sayılı yasada, yasal alandaki boşlukları doldurmak, sigorta şirketlerini mali yönden geliştirmek ve sigorta aracılarının durumunu yeniden düzenlemek amacıyla önemli ve köklü değişikler yapılmıştır. 32
Bu kanun, sigorta ile ilgili işletmeler ve faaliyetlerini düzenleyen yönetmelikler çıkarılmasını öngörmektedir. Sigorta şirketleri Hazine Müsteşarlığı’na bağlanarak mali yapının bir parçası olarak kabul edilmişlerdir. Sigorta primlerinin tahsili ve sigorta şirketlerine aktarılması ile ilgili olarak düzenlemeler yapılmıştır. Bu kanunun bazı maddeleri 1994 yılında kanun hükmünde kararnameler ile yeniden düzenlenmiştir; bazı maddeleri de muhtelif Anayasa Mahkemesi kararları ile iptal edilmiştir.33
Türkiye'de çalışmakta olan yerli ve yabancı tüm sigorta şirketlerinin zorunlu olarak üye oldukları "Sigortacılar Cemiyeti Daire-i Merkeziyesi" ise daha sonra 1959 yılında Sigorta Şirketlerinin Murakabesi Hakkında 7397 Sayılı Kanunla "Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği" ve takiben, 1975
30 Yanık, a.g.e., s.26.
31 Yanık, a.g.e., s.26. 32 Yazgan, a.g.e., s.5-6. 33www.tsrsb.org.tr
yılında da Ana Tüzüğü düzenlenerek "Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği" adını almıştır. 34
Sigortacılığın sermaye birikimi bakımından iyi bir girişim niteliği taşıması nedeniyle, ülkemizde bankaların ve büyük işletmelerin sigortacılık işine girmiş oldukları görülmüştür. Bu nedenle bankalar bir sigorta şirketi kurma ya da satın alma yoluna girmişlerdir. Ancak ülkemizde yaşanan bu durum Dünya’ daki gelişmelerin aksine bir durumdur. Çünkü Dünya’ da sigorta şirketleri sermaye birikimlerini değerlendirebilmek amacıyla banka kurmuşlardır.
1.2.2.3. Serbest tarife dönemi sonrası Türk Sigortacılığı ( 1990’lı yıllar )
1 Mayıs 1990 tarihinden itibaren Kaza Sigortaları ( zorunlu sigortalar hariç ), Mühendislik Sigortaları ile Zirai Sigortalarda; 1 Ekim 1990 tarihinden itibaren de Yangın ve Nakliyat sigortalarında da Serbest Tarife Sistemine geçilmiştir. Önceki dönemlerde tüm sigorta şirketleri hazırladıkları tarifeleri önce ilgili otoritelere onaylattıktan sonra, yürürlüğe sokmak durumundayken; bu dönem ile birlikte sigorta şirketleri faaliyet gösterdikleri sigorta dallarında tarifelerini kendi portföylerinin büyüklüğüne, dağılımına ve teknik sonuçlarına göre kendileri hazırlamaya başlamışlardır. Ancak sigorta şirketleri arasındaki kıyasıya rekabetin sonucu olarak fiyatların sürekli aşağılara çekilmesi şirketlerin teknik karlılıklarının da sürekli düşüşünü ortaya çıkarmıştır.
Serbest tarife dönemi sonrası, sigorta şirketlerinin portföy yapılarında değişiklikler ortaya çıkmıştır. Yangın ve nakliyat sigortalarının payı düşerken, kaza, sağlık ve hayat sigortalarının payında artış görülmüştür. Ayrıca işleyiş olarak hayat ve hayatdışı sigortaların, ayrı şirketlerce yürütülmesi benimsenmiştir.
Zaman içersinde yeni kurulan sigorta şirketlerinin sayısı artarken, sigorta taleplerinin aynı ölçüde artmaması, ayrıca prim tahsilatında yaşanan sorunlar dolayısıyla, 1994 yılından itibaren çıkarılan Kanun Hükmünde
34www.tsrsb.org.tr
Kararnameler ile 7397 sayılı Kanunda birtakım düzenlemelere gidilmesi ihtiyacı duyulmuştur. 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren sigorta primlerinin tahsili sorununa çözüm getirilmesi amacıyla, primlerin acente cari hesapları üzerinden takibi sistemi yerine poliçe bazında takip sistemi de uygulamaya konulmuştur.
2000 yılında; yaklaşık 6 yıldır çalışılması yapılmakta olan, ancak 1999 depremlerini takiben çalışmaları hız kazanan, meskenler için zorunlu hale getirilmiş bulunan deprem sigortalarını yürütmek üzere "Doğal Afet Sigortaları Kurumu" tesis edilmiştir ve yönetimi beş yıllık bir süre ile Milli Reasürans T.A.Ş.’ne verilmiştir. Diğer taraftan Türkiye'de 23.07.1927 tarih ve 1160 sayılı Yasa ile şekillendirilmiş zorunlu reasürans devri 31.12.2001'de sona ermiştir. 35
28 Mart 2001 tarihinde kabul edilen “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu” ile kurulan bireysel emeklilik sistemi 27 Ekim 2003 yılında faaliyete geçmiştir. 36
Türkiye’de kurulu reasürans şirketi sayısı ise üçtür. Ancak bunlardan ikisi prim üretimini durdurmuş olduğundan faal reasürans şirket sayısı bir olmuştur. 37
Bu dönemin bir başka gerçeği de sigortacılığa ilişkin hukuksal çerçevenin bir türlü istikrara kavuşturulamamış olmasıdır. Sigorta sektörünün hukuksal düzenlenmesini öngören yasa tasarısı halen T.B.M.M’ nde beklemektedir.
35 www.millire.com.tr
36 www.tsrsb.org.tr 37 www.tsrsb.org.tr
Aşağıda bulunan üç tabloda Türk Sigorta Sektörü verilerini 2004-2005 yılları sonu itibariyle karşılaştırmalı olarak görebilirsiniz. Tablolarda hayat branşı olarak sadece hayat sigortalarında faaliyet gösteren şirket verileri bulunurken, hayatdışı branşı olarak sağlık, hayatdışı ve emeklilik sigortalarında faaliyet gösteren şirketlerin toplam verileri bulunmaktadır. 38-39
Ayrıca sigortacılar, 2006 yılının ocak-haziran döneminde toplam 4 milyar 727 milyon 398 bin ytl prim üreterek, geçen yılın aynı dönemine oranla üretimde yüzde 22.81 artış gösterdiler. 40
BRANŞLAR
2005 Prim Üretimi
(YTL) PAY BÜYÜME
Yangın 1.135.822.772,16 14,58% 11,71% Nakliyat 290.119.169,64 3,72% 12,29% Kaza 2.489.777.289,76 31,96% 22,73% K.M.A.Mali Sorumluluk 1.226.066.907,91 15,74% 25,45% Makine Montaj 320.478.288,64 4,11% 21,35% Tarım 48.564.452,47 0,62% 67,49% Sağlık 784.582.156,68 10,07% 20,54% Hukuksal Koruma 21.584.479,15 0,28% 89,67% Ferdi Kaza 236.664.454,81 3,04% 43,03% Kredi 4.489.003,64 0,06% 67,42% Hayat Dışı Toplam 6.558.148.974,86 84,18% 21,34% Hayat 1.232.410.561,20 15,82% 0,99% Genel Toplam 7.790.559.536,06 100,00% 17,59%
Tablo 1.2. Türk Sigorta Sektörü Branş Bazlı 2004-2005 Prim Üretimi
38www.tsrsb.org.tr
39 T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurulu, 2004 Türkiye’ de Sigorta
ve Bireysel Emeklilik Faaliyetleri Hakkında Rapor, İstanbul: 2005, s.1-249.
2004 2005 Artış %
Sıra Şirket adı Toplam üretim (YTL) Pazar pay % Toplam üretim (YTL) Pazar pay % 1 ANADOLU 665.384.726 % 12,31 825.931.968 % 12,59 % 24,13 2 AXA OYAK 641.136.177 % 11,86 759.853.945 % 11,59 % 18,52 3 KOC ALLIANZ 447.950.065 % 8,29 636.338.556 % 9,70 % 42,06 4 AK SIGORTA 411.810.372 % 7,62 513.372.596 % 7,83 % 24,66 5 YAPI KREDI 385.491.391 % 7,13 469.737.522 % 7,16 % 21,85 6 GUNES 366.114.156 % 6,77 445.438.391 % 6,79 % 21,67 7 ISVICRE 363.450.631 % 6,72 418.324.816 % 6,38 % 15,10 8 BASAK 379.164.424 % 7,02 374.677.103 % 5,71 -% 1,18 9 GARANTI 167.279.128 % 3,10 299.720.260 % 4,57 % 79,17 10 T.GENEL 166.161.839 % 3,07 206.768.492 % 3,15 % 24,44 İLK 10 ŞİRKET TOPLAMI 3.993.942.909 % 73,90 4.950.163.650 % 75,48 % 23,94 11 RAY 166.520.972 % 3,08 200.745.994 % 3,06 % 20,55 12 ANKARA 115.236.386 % 2,13 172.418.025 % 2,63 % 49,62 13 GUVEN 108.680.148 % 2,01 166.100.567 % 2,53 % 52,83 14 FINANS 119.422.355 % 2,21 161.297.781 % 2,46 % 35,06 15 AVIVA 117.648.328 % 2,18 142.864.405 % 2,18 % 21,43 16 AIG 60.951.734 % 1,13 94.864.237 % 1,45 % 55,64 17 SEKER 87.948.559 % 1,63 86.464.410 % 1,32 -% 1,69 18 TEB 43.250.287 % 0,80 73.321.629 % 1,12 % 69,53 19 IHLAS 45.774.764 % 0,85 65.349.745 % 1,00 % 42,76 20 BIRLIK 49.253.533 % 0,91 65.333.002 % 1,00 % 32,65 İLK 20 ŞİRKET TOPLAMI 4.908.629.975 % 90,82 6.178.923.444 % 94,22 % 25,88 21 ISIK 56.486.509 % 1,05 61.846.382 % 0,94 % 9,49 22 GENERALI 58.674.742 % 1,09 59.793.076 % 0,91 % 1,91 23 ACIBADEM SAĞLIK 38.588.150 % 0,71 54.372.550 % 0,83 % 40,90 24 AXA OYAK HAYAT 53.157.856 % 0,98 54.160.754 % 0,83 % 1,89 25 ISVICRE HAYAT 34.658.443 % 0,64 41.620.943 % 0,63 % 20,09 26 GENEL YASAM 9.674.250 % 0,18 37.214.856 % 0,57 % 284,68 27 HUR 26.627.916 % 0,49 34.281.394 % 0,52 % 28,74 28 AMERICAN LIFE 12.763.065 % 0,24 16.361.056 % 0,25 % 28,19 29 TICARET 6.021.422 % 0,11 5.086.660 % 0,08 -% 15,52 30 TOPRAK 5.461.177 % 0,10 4.880.167 % 0,07 -% 10,64 31 GUVEN HAYAT 40.542 % 0,00 4.517.710 % 0,07 % 11043,28 32 FORTIS 299.873 % 0,01 1.287.493 % 0,02 % 329,35 33 BASAK EMEKLILIK 608.262 % 0,01 921.98 % 0,01 % 51,58 34 KOCALLIANZ HAYAT EMEKL 98.669.699 % 1,83 669.311 % 0,01 -% 99,32 35 GLOBAL HAYAT 341.286 % 0,01 569.838 % 0,01 % 66,97 36 YAPI KREDI EMEKLILIK 325.464 % 0,01 556.31 % 0,01 % 70,93 37 VAKIF EMEKLILIK 370.187 % 0,01 329.39 % 0,01 -% 11,02 38 AK EMEKLILIK 430.659 % 0,01 303.568 % 0,00 -% 29,51 39 ANADOLU HAYAT ve EMEKLI 29.316.779 % 0,54 231.844 % 0,00 -% 99,21 40 ANKARA EMEKLILIK 95.987 % 0,00 212.99 % 0,00 % 121,89 41 T.NIPPON 1.323.527 % 0,02 32.588 % 0,00 -% 97,54 42 DEMIR HAYAT 15.875.353 % 0,29 12.715 % 0,00 -% 99,92 43 BIRLIK HAYAT 701 % 0,00 3.948 % 0,00 % 463,24 44 MAGDEBURGER 79 % 0,00 79 % 0,00 % 0,58 45 BATI 44.592.013 % 0,83 - % 0,00 -% 100,00 46 DEMIR 14.73 % 0,00 - % 0,00 -% 100,00 47 RUMELI HAYAT 17.085 % 0,00 - % 0,00 -% 100,00 48 AVIVA HAYAT EMK 1.600.873 % 0,03 -42.071 % 0,00 -% 102,63 SEKTÖR TOPLAMI 5.404.666.604 % 100,00 6.558.148.975 % 100,00 % 21,34
2004 2005 Artış %
Sıra Şirket adı Toplam üretim (YTL) Pazar Payı % Toplam üretim (YTL) Pazar pay % 1 ANADOLU HAYAT veEMEKLILIK 381.256.043 % 31,24 348.244.075 % 28,26 -% 8,66 2 AVIVA HAYAT ve EMEKLILIK 175.707.625 % 14,40 157.093.162 % 12,75 -% 10,59 3 YAPI KREDI EMEKLILIK 120.320.263 % 9,86 116.480.814 % 9,45 -% 3,19 4 BASAK EMEKLILIK 80.590.997 % 6,60 110.156.591 % 8,94 % 36,69 5
KOCALLIANZ HAYAT
EMEK 86.569.113 % 7,09 88.603.982 % 7,19 % 2,35 6 VAKIF EMEKLILIK 69.473.311 % 5,69 74.637.940 % 6,06 % 7,43 7 AXA OYAK HAYAT 53.676.150 % 4,40 59.099.816 % 4,80 % 10,10 8 GARANTI EMEKLILIK 34.468.004 % 2,82 54.643.081 % 4,43 % 58,53 9 AK EMEKLILIK 41.630.334 % 3,41 54.502.228 % 4,42 % 30,92 10 AMERICAN LIFE 41.575.191 % 3,41 45.846.588 % 3,72 % 10,27 İLK 10 ŞİRKET TOPLAMI 1.085.267.031 % 88,93 1.109.308.277 % 90,01 % 2,22 11 GENEL YASAM 31.115.133 % 2,55 27.453.814 % 2,23 -% 11,77 12 ISVICRE HAYAT 18.195.711 % 1,49 20.818.614 % 1,69 % 14,41 13 FORTIS 18.364.207 % 1,50 16.337.709 % 1,33 -% 11,04 14 BIRLIK HAYAT 10.671.368 % 0,87 13.773.608 % 1,12 % 29,07 15 GUVEN HAYAT 7.779.788 % 0,64 12.839.831 % 1,04 % 65,04 16 ANKARA EMEKLILIK 17.355.573 % 1,42 12.798.980 % 1,04 -% 26,25 17 ACIBADEM SAGLIK veHAYAT 11.003.373 % 0,90 10.666.980 % 0,87 -% 3,06 18 AK SIGORTA 4.648.535 % 0,38 3.044.052 % 0,25 -% 34,52 19 GLOBAL HAYAT 1.785.654 % 0,15 1.982.303 % 0,16 % 11,01 20 GUNES 2.032.806 % 0,17 1.365.389 % 0,11 -% 32,83 İLK 20 ŞİRKET TOPLAMI 1.208.219.179 % 99,01 1.230.389.557 % 99,84 % 1,83 21 RUMELI HAYAT 1.210.982 % 0,10 1.241.790 % 0,10 % 2,54 22 SEKER 823.579 % 0,07 751.181 % 0,06 -% 8,79 23 GENERALI 19.186 % 0,00 19.9 % 0,00 % 3,72 24 DEMIR HAYAT 9.064.334 % 0,74 8.133 % 0,00 -% 99,91 25 AIG 906.954 % 0,07 - % 0,00 -% 100,00 26 ANADOLU 84.517 % 0,01 - % 0,00 -% 100,00 27 ANKARA 4.017 % 0,00 - % 0,00 -% 100,00 SEKTÖR TOPLAMI 1.220.332.748 % 100,00 1.232.410.561 % 100,00 % 0,99
1.3. SİGORTANIN YARARLARI VE MALİYETLERİ 1.3.1. Sigortanın yararları ve işlevleri
Sigorta sistemi, özelde ekonomik, genelde toplumsal yaşam içinde, değişik önemlere sahip birçok işlevi yerine getirmektedir. Sigorta kullanmanın, kurumlara ve bireylere sağlamış olduğu birçok yarar söz konusudur. Bu yararları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. 41
Zararların Telafisi:
Sigortanın en önemli yararlarından birisi beklenmedik kayıplar karşısında zararın karşılanabilmesidir. Sigorta, mali durumlarını koruma altında tutmaya çalışan fertlerin ve işletmelerin geleceklerini her açıdan güvence altına almaktadır.
Belirsizliğin Düşürülmesi:
Sigorta teminatı alınması ile birlikte, sigorta alıcıları açısından belirsizlik azalmış olur.
Yatırımlar için Fon Yaratılması:
Sigorta şirketleri sadece sigorta hizmeti sağlayan kuruluşlar değildir. Küçük birikimlerin toplanarak uzun döneme yayılmış fonlar ile yatırımların oluşması sağlanır.
Küçük Ölçekli İşletmelerin gelişimine yardımcı olması:
Sigorta küçük ölçekli işletmelerin büyük işletmeler karşısında daha yetkin bir rakip konumunda bulunmalarını sağlar. Bu konuda Henry Ford’un şu sözü sigortanı işletmeler açısından önemini tüm açıklığıyla ortaya koymaktadır : “Tüm modern şehirler gibi New York şehri de iş adamları tarafından değil, sigortacılar tarafından yaratılmıştır. Sigorta olmasaydı hiçbir sermayedar, basit bir sigara izmaritinin bile küle çevirebileceği gökdelenlerin ve fabrikaların inşası için milyonlarca dolar yatırmazdı. “
41 Yanık, a.g.e., s.28-31.
Toplum açısından emniyet vasıtası:
Sigorta meydana gelen tehlikelerden kaynaklanan maddi kayıpları karşıladığı gibi, manevi ıstırapların karşılanması tam olarak mümkün olmasa bile, maddi hasarları karşılayarak zor durumda kalan kişilerin geleceğe umutla bakmasını sağlar. Sosyoekonomik çöküntü ve kayıpların önleyicisidir.
Risk yönetimi stratejilerinin oluşturulması:
Sigortacılar, zaman içinde elde ettikleri bilgi ve deneyim sonuçlarına bağlı olarak oluşturdukları risk yönetimi stratejileri sayesinde sigortalılara belirsizlikler hususunda tavsiyeler sunar.
Tasarruf kaynağı olması:
Biriken küçük tasarruflar şirketlerce yatırımlarda değerlendirilerek büyük kaynaklara dönüşmektedir. Bu süreçte sigortacı ve sigortalının yanı sıra sigorta fonlarının yatırımının yapıldığı bankalar, hisse senedi piyasaları ve para piyasaları katılımcıları da vardır. Sigortanın bu etkisi uzun vadede yatırımlar ile desteklendikçe, ülke milli gelirinde ve kişi başına gelirde önemli artışlara neden olacaktır.
Uluslar arası ticarete katkı sağlaması:
Dış ticaret ortamında, girişimcilerin oluşacak politik, ekonomik ve diğer rizikolardan korumak amacıyla sigortanın kullanılması şarttır. Aksi halde girişimciler risk alma konusunda tereddüt edebileceklerdir.
Vergi kaynağı yaratması:
Sigorta işletmelerinin en önemli etkisi tasarruf yaratması, bu tasarrufların girişimciler tarafından yatırımlarda kullanılmasıdır. Bu sürecin bir diğer etkisi ise vergi gelirlerinin artmasıdır.
Ödemeler dengesine etki oluşturması:
Uluslar arası sigorta şirketlerinin, ülkemizde faaliyet gösteren sigorta şirketleri ile ortaklık kurmaları sonucunda, ülkeye uzun vadeli ve kalıcı olarak sermaye girişi söz konusu olmaktadır.
1.3.2. Sigortanın maliyetleri:
Bir önceki bölümde bahsetmiş olduğumuz faydaların yanında, sigortanın maliyetleri de söz konusudur. 42
Sigorta işletme maliyeti:
Sigorta işletmeleri, organizasyon yapılarını kurmaktadırlar. Bu organizasyon yapılarında, prim toplanması, hasar ödemeleri, muhasebe bilgi kayıtlarının tutulmasını ve gerekli yatırımın yapılması sağlanmaktadır. Bu tür organizasyonların kurulmaları ve işlemeleri sigorta işletmeler için birer maliyet unsurudur.
Moral rizikolar artar:
Moral Riziko, genel bir ifadeyle, sigortalının tutum ve alışkanlıkları ile ilgilidir. Sigortalının işlerinde ve sigortacı ile olan ilişkilerinde dikkatli, titiz ve dürüst olması esastır. Kendisini sigortalı değilmiş gibi sakınması gerekir. Ancak sigortalının hileli ve abartılmış taleplerde bulunmak suretiyle kar sağlamak için sigorta teminatı satın aldığı görülmektedir.
Moral Riziko, daima hileyi ve dürüst olmamayı ifade etmez. Örneğin; sigortalının işyerinde çalıştırdığı kişilerin güvenliğine dikkat etmemesi, mallarını korumada gerekli özeni göstermemesi de moral riziko örnekleridir.
1.4. SİGORTA TÜRLERİ
Ani ve beklenmedik risklere karşı, önceden ödenen prim karşılığında olası riskin sigorta şirketine transferini kapsayan iki taraflı sözleşmeye sigorta denir.43 Sigortacılık faaliyetleri dünyanın her ülkesinde devlet tarafından düzenlenmekte ve denetlenmekte olup, ülkeden ülkeye değişen bir şekilde, kamu ve özel sektör kuruluşlarınca yürütülmektedir.
42 Yanık, a.g.e., s.31
Sigortanın benimsenen yaklaşım ve güdülen amaca göre, çok farklı biçimlerde bölümlere ayrıldığı görülmektedir.
1.4.1. Kişisel-Ticari Sigorta
Sigortadan yararlanacak kişi ya da kuruma göre yapılan bir sınıflandırma çeşididir. Sigorta talebi kişinin kendisi için ise bu kişisel sigorta, sigorta talebi ticari bir faaliyet ve ticari bir mal için geliyorsa ticari sigorta olarak nitelendirilmektedir. 44
1.4.2. Özel-Sosyal Sigorta
Toplumsal açıdan taşıdığı önem ve sosyal güvenlikle olan ilişkisi bakımından devlet tarafından düzenlenen ve yürütülen sigorta, sosyal sigortalar olarak tanımlanmakta olup, özel sigortalar da gerekli yasal düzenlemelere uygun olarak kurulan özel sigorta işletmelerince yürütülmektedir. 45
1.4.3. Gönüllü-Zorunlu Sigorta
Bazı sigorta türlerinin yaptırılması kamu tarafından zorunlu tutulmuştur. Ülkemizdeki zorunlu sigortalara; Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası, Tehlikeli Maddeler Zorunlu Sorumluluk Sigortası, Tüpgaz Zorunlu Sorumluluk Sigortası, Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası, Karayolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası örnek olarak verilebilir. Bunun yanında diğer sigorta türleri ise bireylerin ya da kurumların isteğine bırakılmıştır yani gönüllü özellik taşımaktadır. 46
1.4.4. Meblağ-Tazminat Sigortaları
Meblağ sigortalarında sigortaya konu olayın gerçekleşmesi halinde ödenecek tutar, önceden belirlenmiştir. Tazminat sigortalarında ise, sigortaya konu olayın gerçekleşmesi halinde sigortacı tarafından ödenecek tutarı, sigorta sözleşmesi çerçevesinde, sigortalının uğradığı zarar belirler. Bu
44 Yanık, a.g.e., s. 34.
45 Yanık, a.g.e., s. 35. 46 Yanık, a.g.e., s. 35-36.
ayrıma göre bireyi esas alan hayat ve ferdi kaza sigortaları dışında tüm sigortalar tazminat sigortalarıdır. 47
1.4.5. Müddet-Sefer Sigortaları
Sigorta poliçesi teminatı süresi taraflarca önceden belirlenmiş ve belli bir zaman aralığını kapsamaktaysa, bu sigortalar müddet sigortası olarak adlandırılmaktadır. Sefer sigortaları ise nakliyat sigortalarında yapılacak olan her bir sefer başına, sefer bilgilerinin bildirilmesi şartı ile düzenlenen sigortalardır.
1.4.6. Hayat-Hayatdışı Sigortacılığı Hayat sigortacılığı ;
Bu sigorta türü kişilerin günlük hayatta karşılaşabilecekleri kendilerine yönelik risklere karşı teminat veren sosyal güvenlik sisteminin en önemli parçalarından biridir. Bu sigorta ile kaza veya hastalık sonucunda olabilecek ölümlere karşı, maluliyete karşı, emekliliği karşı teminatlar vermektedir. Hayat sigorta şirketleri, sigortalılarını risklere karşı korumanın yanı sıra, müşterilerinin tasarruflarını yatırımlarda değerlendirirler. Hayat sigortacılığında dört çeşit risk karşınında sigorta teklifi yapılır: erken ölüm risklerine karşı sigorta yapılması, çok fazla yaşam riski karşısında sigorta yapılması, belli bir dönem sonunda aylık ödemelerin yapılması, hastalık ve kazalar karşısında sigorta yapılmasıdır. 48
Hayatdışı sigortacılık :
Hayat sigortaları dışında kalan, bireylerin ve işletmelerin aktiflerini koruma altına alan sigortalar hayatdışı sigortalar olarak adlandırılmaktadır. Hayatdışı sigorta türleri tarım, mühendislik, oto kaza, ferdi kaza, sorumluluklar, nakliyat, yangın, kar kaybı, hukuksal koruma, gibi branşlarda gerçekleşmektedir. Bu branşların başlıcalarından kısaca bahsedelim.49
47 Nomer, a.g.e., s. 27.
48 Yanık, a.g.e, s. 36.
• Yangın sigortaları; Bireyin sahip olduğu konut, işyeri ve muhteviyatı için düzenlenen ve Doğal afet risklerini de içeren sigorta poliçeleridir.
• Oto Kaza Sigortaları; Karayolunda kullanılabilen motorlu taşıtların uğrayacağı maddi zararları karşılar.
• Oto Sorumluluk Sigortaları; Motorlu aracın işletilmesi sırasında bir kimsenin ölümüne veya yaralanmasına veya bir şeyin zarara uğramasına sebebiyet vermiş olmasından dolayı işletene düşen hukuki sorumlulukları tazmin eder.
• Sorumluluk Sigortaları; Özel/ Tüzel Kişilerin 3. şahıslara, kendileri ile bir sözleşme akdi bulunan kimselere vereceği maddi veya bedeni zararlardan dolayı oluşacak hukuki sorumluluklarını karşılayan sigorta ürünleridir.
• Mühendislik Sigortaları; İnşaat ve Montaj işlerinde meydana gelecek maddi zararları ve de Makine/Elektronik ekipmanlarda yaşanacak arıza, bozulma hasarlarını temin eder.
• Ferdi Kaza Sigortaları; Ani ve harici bir olayın etkisi ile sigortalının iradesi dışında vefatı veya sakat kalması hallerini temin eder.
• Nakliyat Sigortaları; Mal ve yararlar fırtına, kötü hava koşulları, karaya oturma, çatışma, yangın, elkonulma ve benzeri deniz rizikolarına karşı temin edilirler. Nakliyat sigortası kapsamına, gemi, geminin taşıdığı yük ve taşıma karşılığı alınan para olan navlun girmektedir.50
50 Gordon Dickson ve John Steele, İngiltere’de Sigortanın Genel Prensipleri ve Uygulamaları
Hakkında Bilgiler, çev. Ergin Gediz, İstanbul: Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı Yayınları, No: tsev 1, 1991, s.15.
Hayat sigortası ve hayatdışı sigorta ayrımı sigortacılık uygulamalarında en önemli ayrımdır. Bu ayrım ile ilgili olarak temel farklılıkları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. 51
Hayat sigortalarında poliçe zamanı uzun dönemlidir, hayatdışı sigortalarında ise bu süre esasen bir yıldır ve dönem sonunda yenilenebilir nitelik taşımaktadır.
Hayat sigortacılığında hasarların ödenmesi ile sigorta süreci tamamlanır ve kontrat sona erer. Hayatdışı sigortalarda ise hasar ödemeleri gerçekleşse bile –tam ziya durumu gerçekleşmemişse *- poliçe dönemi sonuna kadar diğer olası hasarlar itibariyle poliçe devam eder.
Hayatdışı sigortalarda, sigortalı meydana gelen değişiklikleri sigorta sözleşmesini etkilemediği sürece bildirmek zorunda değildir. Hayat sigortacılığında sigortalı açısından meydana gelen tüm değişiklikler hayat sigortasını etkiler.
Hayat sigortacılığında ve az sayıdaki hayatdışı branşta, kişisel kaza gibi hasarların boyutu önceden belirlenmiştir. Hayatdışı sigortacılıkta ise hasarların boyutunu sigortalının uğradığı zarar belirler.
51 Yanık, a.g.e., s.38.
2. SİGORTA SEKTÖRÜ VE TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜNDE ORGANİZASYON
2.1. SİGORTA SEKTÖRÜNÜ OLUŞTURAN TARAFLAR
Sigorta teminatının alınıp satıldığı sigorta sektöründe taraf olarak, her sektörde olduğu gibi, bir yandan alıcılar, yani sigortalılar, bir yandan da satıcılar, yani sigortacılar bulunmaktadır. Güven arayışı içinde olan alıcılar, sigorta teminatını doğrudan doğruya sigortacıyla görüşüp satın alabilecekleri gibi, bu işlemi sigorta aracıları ile de gerçekleştirebilmektedir. Böylece sigorta sektöründe bir diğer taraf olarak sigorta aracıları karşımıza çıkmaktadır. Son olarak da sigorta sektöründe tedarikçi vazifesi gören diğer taraflar veya kuruluşlar da bahsedebiliriz. 52
2.1.1. Alıcılar ( Sigortalılar )
Alıcılar, toplumda güvenlik arayışı içinde olan herhangi bir gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Bunlar evini, arabasını ya da yaşamını teminat altına almak isteyen bireyler olabileceği gibi, Ticari ve Sınai İktisadi Birimler, Devlet kuruluşları, Belediyeler, Vakıflar, vb. de olabilir. 53
2.1.2. Satıcılar ( Sigortacılar )
Sigorta poliçesi ile sağlanan korumayı veren taraf olan sigortacılar Anonim Şirket Statülü Sigorta İşletmeleri, Mütüel Sigorta İşletmeleri, Lloyd’s Kurumu ve Devlet dir. Anonim Şirket Statülü Sigorta İşletmeleri, Mütüel Sigorta İşletmeleri ve Lloyd’s Kurumundan Sigorta İşletmeleri bölümünde bahsedilecektir. 54
Devlet ise, özellikle işsizlik, hastalık, emeklilik sigortaları gibi toplumsal yönü ağır basan alanlarda sigortacı işlevini yüklenmektedir. Bazı ülkelerde, savaş ve deprem gibi rizikoların temini devlet tarafından üstlenilmektedir.
52 Yanık, a.g.e., s. 39-42.
53 Nomer, a.g.e., s.18. 54 Dickson, a.g.e, s. 9-10
2.1.3. Aracılar
Alıcılar sigorta teminatını direkt sigortacıyla görüşüp alabilecekleri gibi, bunu sigorta aracıları yolu ile de gerçekleştirebilirler.
Sigorta aracısı, bir sigorta sözleşmesi kurulmasını amaçlayan görüşmelerde yer alabilmesinin yanı sıra, sigorta poliçesinin yenilenmesi, içeriğinin değiştirilmesi, tahsilatının yapılması ya da hasara ilişkin hususlarla da ilgilenebilir. Aracıları acenteler, brokerler ve prodüktörler başlıkları altında toplayabiliriz.55 Ancak sigortacılıkta dağıtım kanalı genellikler acenteler ve brokerlerdir. 56
Sigortacılar, portföylerinin önemli bir kısmını Acenteler aracılığı ile sağlarlar. Acente, belirli bir yer, bölge ve iş türü itibariyle, bağlı bulunduğu sigorta şirketini temsil eder. Bir acentenin birden fazla sigorta şirketini temsil etme durumu söz konusu olabilir. Ancak acente başka bir sigorta şirketinden acentelik alırken, mevcut sigorta şirketinin bilgisi dahilinde bu işlemi gerçekleştirmelidir. Sigortacı ile acente arasındaki ilişki, bir acente sözleşmesi ile düzenlenir. Farklı yetkilere sahip acente türleri vardır. Bir kısım acente, poliçe düzenleme, prim tahsili, tazminat ödemesi vb. yetkilerine sahipken, bir kısmının yetkisi de sadece sigorta sözleşmesinin taraflarını bir araya getirmekle sınırlıdır. Prim tahsilatı yetkisine sahip acentelerin sigorta şirketi nezdinde teminat oluşturması gerekmektedir. Acente, emeğinin karşılığı olarak, sigorta şirketine sağladığı prim üzerinden hesaplanan ve ‘istihsal komisyonu‘ adı verilen bir komisyona hak kazanır. Komisyon oranları, içinde bulunulan sigorta piyasasının, acentenin yetkilerine ve değişik sigorta dallarına göre farklılık gösterebilir. Acentelere, getirdikleri işlerin karlı sonuç vermesi halinde, sigorta şirketi tarafından ‘teşvik komisyonu’ ödemesi de yapılabilmektedir. Acenteler ve acentelik faaliyetleri ile ilgili ayrıntılı olarak Üçüncü bölümde bilgi verilecektir. 57
55 Muzaffer Aktaş, Sigorta İstihsalciliği, 1.b. , İstanbul: Çeltüt Matbaacılık, 1992, s. 94-112 56 Eke, a.g.e., s.3-4.
