Günümüzde Türkiye'de el yapımı bebekçilik kişiler, kurumlar ve turizm sektörü

(1)

T.C

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

EL SANATLARI EĞİTİMİ ANASANAT DALI

DEKORATİF ÜRÜNLER VE ÇİÇEK EĞİTİMİ SANAT DALI

GÜNÜMÜZDE TÜRKİYE’DE EL YAPIMI BEBEKÇİLİK

—Kişiler, Kurumlar ve Turizm Sektörü—

Muhlise ÜNLÜYÜCÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Yrd. Doç. Dr. Gülizar ALTUN

(2)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Muhlise ÜNLÜYÜCÜ

(3)

T.C.

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU

Muhlise ÜNLÜYÜCÜ tarafından hazırlanan Günümüzde Türkiye’de El Yapımı Bebekçilik Kişiler, Kurumlar ve Turizm Sektörü başlıklı bu çalışma ……../……../…….. tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Ünvanı, Adı Soyadı Başkan İmza

Ünvanı, Adı Soyadı Üye İmza

(4)

ÖNSÖZ

El yapımı bebekçilik, ilk çağlardan günümüze kadar tapınma, büyü ve oyuncak işlevleri görerek, toplumlara ve yaşayış biçimlerine göre değişip gelişerek günümüze kadar gelmiştir. Birçok toplumu simgeleyen ve o toplumları yansıtan el yapımı bebekler böylelikle ortaya çıkmıştır. Günümüzde bebek sadece çocukların oyuncağı olmaktan çıkmış ve yetişkinlerinde ilgilendiği bir uğraş olup birçok değerli koleksiyonun ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

Türkiye’de el yapımı bebekçilik dönem dönem durağan bir hal alsa da özellikle Cumhuriyet sonrası, özel ve kamusal teşebbüslerle yeniden hayat bulmuştur. Özellikle bazı yörelerde el yapımı bebekçilik oldukça ilerlemiş ve o yörenin ismini alarak simgesi haline gelmiştir.

Bu araştırma günümüzde Türkiye’de yapılan el yapımı bebeklerin ilgili koleksiyonları, cins, boyut, kullanılan malzemeler, yapım teknikleri, süsleme teknikleri, bedenlerinde ve kıyafetlerinde kullanılan renkler, seçilen kompozisyon özelliklerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır.

Araştırmada yardımlarını esirgemeyen el yapımı bebek atölyelerindeki bebek ustalarına, satış merkezlerindeki işyeri sahiplerine, çalışmalar sırasında bilgi ve tecrübeleri ile her konuda yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Emine Nas’a, araştırmanın son şeklini almasını sağlayan danışmanım Yrd. Doç. Dr. Gülizar Altun’a, maddi-manevi desteğini gördüğüm aileme teşekkür ederim.

(5)

İÇİNDEKİLER Sayfa No

Bilimsel Etik Sayfası……… i

Tez Kabul Formu………. ii

Önsöz……… iii

İçindekiler………. iv

Özet………..…… vi

Summary……….…….. ix

Grafikler Listesi……… xii

Fotoğraflar Listesi……….… xiii

Örnekler Listesi……….….... xix

Tablolar Listesi………. xxvii

Ürün Sahibi (Kaynak Kişi) ve Adreslerinin Listesi ……….… xxviii

1. GİRİŞ……….….. 1

1.1. Araştırmanın Konusu, Amacı, Önemi……….….. 1

1.2. Araştırmanın Sınırlandırılması……….….. 2

1.3. Araştırmada Kullanılan Metod……….. 3

1.4. Konu İle İlgili Literatür Özetleri……… 13

2. TÜRKİYE’DE EL YAPIMI BEBEKÇİLİK HAKKINDA GENEL BİLGİ ……….. 15

2.1. Anadolu’da El Yapımı Bebekçiliğin Tanımı ve Tarihi Gelişimi………. 15

2.2. El Yapımı Bebeklerin Sınıflandırılması ve Genel özellikleri…………... 19

3. KATALOG... 49

4. DÖKÜM SAYI DAĞILIM TABLOLARI DEĞERLENDİRME VE KARŞILAŞTIRMA……….. 132

4.1. El Yapımı Bebeklerde İlgili Koleksiyon ………... 135

(6)

4.3. El Yapımı Bebeklerde Tarihlendirme……….….. 142

4.4. El Yapımı Bebeklerde Baş Malzemesi ………. 146

4.5. El Yapımı Bebeklerde Beden Malzemesi ………. 150

4.6. El Yapımı Bebeklerde Kıyafet Malzemesi………. 154

4.7. El Yapımı Bebeklerde Yapım Tekniği……… 158

4.8. El Yapımı Bebeklerde Baş Yapım Tekniği………... ……. 161

4.9. El Yapımı Bebeklerde Beden Yapım Tekniği………... 164

4.10. El Yapımı Bebeklerde Süsleme Tekniği……… 167

4.11. El Yapımı Bebeklerin Baş Yapımında Kullanılan Renkler……… 171

4.12. El Yapımı Bebeklerin Kıyafet Yapımında Kullanılan Renkler…………. 175

4.13. El Yapımı Bebekçilikle İlgili Kurumlar ve El Yapımı Bebekçilikle Uğraşan Kişiler……….. 177

4.13.1. El Yapımı Bebekçilikle ilgili Kurumlar………. 177

4.13.2. El Yapımı Bebekçilikle uğraşan Kişiler………. 187

5. SONUÇ……… 188

KAYNAKÇA……… 194

EKLER……….. 196

Ek 1. Gözlem Fişi Örneği………. 196

(7)

T.C.

Adı Soyadı MUHLİSE ÜNLÜYÜCÜ Numarası: 064239011003 Ana Bilim / Bilim

Dalı

El Sanatları Eğitimi Ana Sanat Dalı/ Dekoratif Ürünler Ve Çiçek Eğitimi Sanat Dalı

Ö

ğrencinin

Danışmanı Yrd.Doç.Dr. Gülizar ALTUN

Tezin Adı Günümüzde Türkiye’de El Yapımı Bebekçilik Kişiler, Kurumlar ve Turizm Sektörü

ÖZET

Bu araştırmada, “Günümüzde Türkiye’de El Yapımı Bebekçilik, Kişiler, Kurumlar ve Turizm Sektörü” konu olarak ele alınmıştır. Adıyaman, Antalya, Ardahan’ın Damal ilçesi, Batman, İstanbul, Muğla’nın Bodrum ilçesi, Muğla’nın Milas ilçesi, Nevşehir’in Ürgüp ilçesi ve Trabzon’un Düzköy ilçesinde yapılan 82 adet el yapımı bebek örneği incelenmiştir.

Araştırmanın çalışma alanını; Antalya, Batman, İstanbul, Adıyaman il merkezleri ve Ardahan’ın Damal ilçesi, Muğla’nın Bodrum ilçesi, Muğla’nın Milas ilçesi, Nevşehir’in Ürgüp ilçesi ve Trabzon’un Düzköy ilçesinde bulunan atölyeler ve satış merkezleri oluşturmaktadır. İstanbul ilinde 2 atölyede 19 adet, Antalya il merkezinde 1 satış merkezi ve 1 atölyede 14 adet, Batman il merkezinde 1 atölyede 7 adet, Adıyaman il merkezinde 1 atölyede 12 adet, Ardahan’ın Damal ilçesinde 1 atölyede 5 adet, Muğla’nın Bodrum ilçesinde 1 satış merkezinde 11 adet, Muğla’nın Milas ilçesinde 1 atölyede 6 adet, Nevşehir’in Ürgüp ilçesinde 1 atölyede 6 adet ve Trabzon’un Düzköy ilçesinde 1 atölyede 2 adet el yapımı bebek örneği incelenmiştir. Üretim atölyelerinde ve satış merkezlerinde fotoğraflandırılarak belgelenen el yapımı bebek örnekleri hakkındaki bilgiler, atölyelerdeki bebek ustalarından ve satış merkezleri sahiplerinden alınmıştır.

(8)

Araştırma kapsamında incelenen el yapımı bebeklerin ilgili koleksiyonları Antalya, Batman, İstanbul, Adıyaman illeri ve Ardahan’ın Damal ilçesi, Muğla’nın Bodrum ilçesi, Muğla’nın Milas ilçesi, Nevşehir’in Ürgüp ilçesi ve Trabzon’un Düzköy ilçesinde bulunan satış merkezleri ve bebek atölyeleridir.

El yapımı bebek cinsleri; ağaç bebek, kaşık bebek, karışık malzemelerden yapılan bebek, hamurdan yapılan bebek, kitre bebek, mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek ve bez bebek olarak, 7 çeşit el yapımı bebek cinsine rastlanmıştır. En çok yapılan el yapımı bebek cinsi, 21 adet ile hamurdan yapılan bebektir.

El yapımı bebeklerin boyutları; boy, kol boyu ve baş çapı olarak, 3 adet ölçüm kullanılmıştır.

El yapımı bebeklerde kullanılan süsleme gereçleri 5 çeşittir. Bunlar; kurdele, boncuk, pul, inci ve sutaşıdır. En çok kullanılan süsleme gereci, 26 adet el yapımı bebek örneğinde görülen puldur.

El yapımı bebeklerde kullanılan süsleme tekniklerinde, çarpana dokuma, tığ örücülüğü, boyama, biye ile kenar temizleme, hazır harç tutturma ve balmumu baskı olmak üzere 6 çeşit süsleme tekniği kullanılmıştır. En çok kullanılan süsleme tekniği, 27 adet el yapımı bebekte görülen hazır harç tutturma tekniğidir.

El yapımı bebeklerin kıyafetlerinde kullanılan renkler, mavi, gri, siyah, kırmızı, mor, krem, kahverengi, turuncu, beyaz, sarı, yeşil, pembe renklerdir. En çok kullanılan renk, 59 adet el yapımı bebek örneğinde görülen beyazdır.

El yapımı bebeklerde uygulanan yapım teknikleri; ağaç bebek, kaşık bebek, karışık malzemelerden yapılan bebek, hamurdan yapılan bebek, kitre bebek, mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek ve bez bebek olmak üzere, 7 çeşit el yapımı bebek tekniğine rastlanmıştır. En çok uygulanan el yapımı bebek tekniği, 20 adet ile karışık malzemelerden yapılan bebektir.

El yapımı bebeklerde kompozisyon özellikleri, ayakta duran bebek ve oturur durumda olan bebek kompozisyonlardır. En çok kullanılan kompozisyon kuralı, 41

(9)

adet el yapımı bebek örneği ile ayakta duran bebeklerle oluşturulmuş kompozisyondur.

Sonuç olarak bu tür bir çalışma ile, bugüne kadar yapılmamış olan el yapımı bebeklerin belgelendirilerek tanıtılması ve yeni araştırmacıların hizmetine sunulması açısından önem taşımaktadır.

(10)

T.C.

Adı Soyadı MUHLİSE ÜNLÜYÜCÜ Numarası: 064239011003 Ana Bilim / Bilim

Dalı

El Sanatları Eğitimi Ana sanat Dalı/ Dekoratif Ürünler Ve Çiçek Eğitimi Sanat Dalı

Ö

ğrencinin

Danışmanı Yrd.Doç.Dr. Gülizar ALTUN

Tezin İngilizce Adı İn Today, Handmade Dolly Manufacturing, People, Institutes, and Tourism Sector in Turkey

SUMMARY

In this study, “In Today, Handmade Dolly Manufacturing, People, Institutes, and Tourism Sector in Turkey” was considered as subject. 82 pieces of handmade dolly sample, which were made in Adıyaman, Antalya, Town “Damal” of Ardahan, Batman, Istanbul, Town “Bodrum” of Muğla, Town “Milas” of Muğla, Town “Ürgüp” of Nevşehir, and Town “Düzköy” of Trabzon were investigated.

The working area of the study was consisted of the workshops and sale centers in Adıyaman, Antalya, Town “Damal” of Ardahan, Batman, Istanbul, Town “Bodrum” of Muğla, Town “Milas” of Muğla, Town “Ürgüp” of Nevşehir, and Town “Düzköy” of Trabzon. In the city Istanbul, 19 samples of dollies in 2 workshops were investigated, in city Antalya, 14 samples of dollies in one workshop and one sale center; in the city Batman, 7 samples of dollies in one workshop; in the city Adıyaman, 12 samples of dollies in one workshop; in the town “Damal” of Ardahan, 5 samples of dollies in one worksshop; in the town Bodrum of Muğla, 11 samples of dollies in one sale center; in the town Milas of Muğla, 6 samples of dollies in one worksshop; in the town “Ürgüp” of Nevşehir, 6 samples of dollies in one workshop; and in the town “Düzköy” of Trabzon, 2 samples of dollies in one workshop. The information about handmade dolly samples, which was documented

(11)

by taking picture in manufacturing workshops and sale centers, was obtained from the dolly masters in the workshop and the owners of sale center.

Collections related to the handmade dollies investigated in the scope of study are in the workshops and sale centers in the cities Antalya, Batman, Istanbul, and Adıyaman, and the town Damal of Ardahan, town Bodrum of Muğla, town Milas of Muğla, town Ürgüp of Nevşehir and Düzköy town of Trabzon.

As the sorts of handmade dolly, 7 different sorts of handmade dolly were met as wooden dolly, spoon dolly, dollies made of composite materials, dollies made of dough, tragacanth dolly, and dollies made of corncob and corn tassel, and cloth dolly. The most used handmade dolly sort is the dolly made of dough with 21 pieces.

Dimensions of handmade dollies: 3 measurements were used as height, arm length, and head diameter.

There are five sorts of embellishing requisite used for handmade dollies. These are ribbon, bead, spangle, pearl, and soutache. The most used embellishing requisite is spangle seen on the 26 samples of dollies.

Embellishment techniques used for handmade dollies: 6 sorts of embellishment techniques were used as çarpana weaving hooked needle knitting, painting, cleaning edges with bias tape adhering with ready –made plaster, and wax printing. The most used embellishment technique is read- mead plaster adhering technique seen on in 27 pieces of handmade dollies.

The colors used for the clothes of handmade dollies are blue, gray, black, red, purple, and cream- colored, brown, orange, white, yellow, green, and pink. The most used color is white seen in the 59 samples of handmade dollies.

The manufacturing techniques applied on the handmade dollies: 7 different sorts of manufacturing techniques were met as wooden dolly, spoon dolly, dollies made of composite materials, dollies made of dough, tragacanth dolly, and dollies made of corncob and corn tassel, and cloth dolly. The most applied handmade dolly technique is the dollies made of composite materials with 20 pieces.

(12)

The composition features in the handmade dollies are the dolly in standing position, and the dolly in sitting position. The most used composition rule is the rule formed with the standing dollies with the 41 pieces of handmade dollies.

As a conclusion, with this sort of study, documenting and identifying the, handmade dolly, until now mot made, have a great importance in terms of presenting for service of the new researchers.

(13)

GRAFİKLER LİSTESİ

Sayfa

Grafik No:1. El yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon……….. 134

Grafik No:2. El yapımı bebeklerin cinsi……….. 138

Grafik No:3. El yapımı bebeklerde tarihlendirme……… 141

Grafik No:4. El yapımı bebeklerde baş malzemesi………. 145

Grafik No:5. El yapımı bebeklerde beden malzemesi……….. 149

Grafik No:6. El yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi………. 153

Grafik No:7. El yapımı bebeklerde yapım tekniği……… 157

Grafik No:8. El yapımı bebeklerde baş yapım tekniği………. 160

Grafik No:9. El yapımı bebeklerde beden yapım tekniği………. 163

Grafik No:10. El yapımı bebeklerde süsleme tekniği……… 166

Grafik No:11. El yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler…………. 170

(14)

FOTOĞRAFLAR LİSTESİ

Sayfa

Fotoğraf No:1. Lütfiye Batukan’ın İstanbul’daki atölyesine ait kitre bebek

iskeleti...……… 24

Fotoğraf No:2. Sibel Radiye GÜL’ün Nevşehir’deki atölyesine ait ağaç bebek………. 29

Fotoğraf No:3. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait bez bebek.………...…… 30

Fotoğraf No:4. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait çöp bebek……… 31

Fotoğraf No:5. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait kâğıt bebek.………. 32

Fotoğraf No:6. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait kaşık bebek.……….... 33

Fotoğraf No:7. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait hamurdan yapılan bebek... 34

Fotoğraf No:8. Nimet Demirbağ SANLIMAN’ın İstanbul’daki atölyesine ait mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek……… 35

Fotoğraf No:9. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait yün ve orlon ipliklerinden yapılan bebek. ………. 37

Fotoğraf No:10. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait deniz kabuklarından yapılan bebek.……….………. 38

Fotoğraf No:11. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait tel bebek…………..…….. 39

Fotoğraf No:12. Lütfiye BATUKAN’ın İstanbul’daki atölyesine ait kitre bebek.………..…. 40 Fotoğraf No:13. Emine NAS’ın koleksiyonuna ait karışık malzemelerle yapılan

(15)

bebek.……… 41

Fotoğraf No:14. Karagöz ile Hacivat ………...………... 44

Fotoğraf No:15. Adıyaman (Merkez) bebeğinin görünüşü……….. 50

Fotoğraf No:17. Adıyaman (Merkez) bebeğinin görünüşü………….………….. 52

Fotoğraf No:25. Adıyaman (Merkez) bebeğinin görünüşü……… 60

Fotoğraf No:26. Adıyaman (Merkez) bebeğinin görünüşü……… 61

Fotoğraf No:27. Antalya (Merkez) bebeğinin görünüşü……….. 62

Fotoğraf No:28. Antalya (Merkez) bebeğinin görünüşü……….. 63

Fotoğraf No:29. Antalya (Merkez) bebeğinin görünüşü………... 64

Fotoğraf No:30. Antalya (Merkez) bebeğinin görünüşü……… 65

(16)

Fotoğraf No:41. Ardahan (Damal) bebeğinin görünüşü………. 76

Fotoğraf No:46. Batman (Merkez) bebeğinin görünüşü………. 81

Fotoğraf No:49. Batman (Merkez) bebeğinin görünüşü……… 84

Fotoğraf No:50. Batman (Merkez) bebeğinin görünüşü……… 85

Fotoğraf No:53. İstanbul (Sultanahmet) bebeğinin görünüşü………. 88

(17)

Fotoğraf No:58. İstanbul (Sultanahmet) bebeğinin görünüşü……….. 93

Fotoğraf No:59. İstanbul (Sultanahmet) bebeğinin görünüşü……….. 94

Fotoğraf No:60. İstanbul (Göztepe) bebeğinin görünüşü………. 95

Fotoğraf No:61. İstanbul (Göztepe) bebeğinin görünüşü……….. 96

Fotoğraf No:72. Muğla (Bodrum) bebeğinin görünüşü………. 107

(18)

Fotoğraf No:76. Muğla (Bodrum) bebeğinin görünüşü………... 111

Fotoğraf No:77. Muğla (Bodrum) bebeğinin görünüşü……….. 112

Fotoğraf No:83. Muğla (Milas-Çomakdağ) bebeğinin görünüşü………. 118

Fotoğraf No:88. Muğla (Milas-Çomakdağ) bebeğinin görünüşü……… 123

Fotoğraf No:89. Nevşehir (Ürgüp) bebeğinin görünüşü………. 124

Fotoğraf No:92. Soğanlı bebeğinin görünüşü………. 127

Fotoğraf No:93. Nevşehir (Ürgüp) bebeğinin görünüşü……….. 128

Fotoğraf No:94. Nevşehir (Ürgüp) bebeğinin görünüşü………... 129

Fotoğraf No:95. Trabzon (Düzköy) bebeğinin görünüşü………. 130

(19)

Fotoğraf No:97 Muğla (Milas-Çomakdağ) yöresine ait başlık örneği.…………. 179

Fotoğraf No:98 Damal bebekleri ..……… 181

Fotoğraf No:99 Düzköy bebekleri .. ……… 184

Fotoğraf No:100. Düzköy bebeklerinin yapıldığı atölye ……….…… 184

Fotoğraf No:101. Lütfiye BATUKAN ……….……… 188

Fotoğraf No:102. Nimet Demirbağ SANLIMAN ………... 191

Fotoğraf No:103. Tülay AKTAŞ ……….… 195

Fotoğraf No:104. Yeter TARIM……….. 197

(20)

ÖRNEKLER LİSTESİ

Sayfa

Örnek No:1. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek………..………. 50 Örnek No:2. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek ……….. 51 Örnek No:3. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek………..…… 55 Örnek No:7. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek………...………. 56 Örnek No:8. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek………..………. 57 Örnek No:9. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek………..……. 58 Örnek No:10. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

(21)

malzemelerle yapılan bebek……… 59 Örnek No:11. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek……… 60 Örnek No:12. Adıyaman’da bulunan Zahide DURMAZ atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek……… 61 Örnek No:13. Antalya’da bulunan Tülay AKTAŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek……….. 62 Örnek No:14. Antalya’da bulunan Tülay AKTAŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek………. 63 Örnek No:15. Antalya’da bulunan Tülay AKTAŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek………. 68 Örnek No:20. Antalya’da bulunan Tülay AKTAŞ atölyesine ait hamurdan

(22)

Örnek No:21. Antalya’da bulunan Tülay AKTAŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek ………... 75 Örnek No:27. Ardahan’da bulunan Damal Halk Eğitim Merkezi atölyesine ait karışık

malzemelerle yapılan bebek………. 76

Örnek No:28. Ardahan’da bulunan Damal Halk Eğitim Merkezi atölyesine ait karışık malzemelerle yapılan bebek………... 77 Örnek No:29. Ardahan’da bulunan Damal Halk Eğitim Merkezi atölyesine ait karışık malzemelerle yapılan bebek………... 78 Örnek No:30. Ardahan’da bulunan Damal Halk Eğitim Merkezi atölyesine ait karışık malzemelerle yapılan bebek………... 79 Örnek No:31. Ardahan’da bulunan Damal Halk Eğitim Merkezi atölyesine ait karışık malzemelerle yapılan bebek………... 800 Örnek No:32. Batman’da bulunan Hamdullah GÜNEŞ atölyesine ait hamurdan

(23)

yapılan bebek……….. 81 Örnek No:33. Batman’da bulunan Hamdullah GÜNEŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek……….. 82

Örnek No:34. Batman’da bulunan Hamdullah GÜNEŞ atölyesine ait hamurdan yapılan bebek………... 83 Örnek No:35. Batman’da bulunan Hamdullah GÜNEŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek……….. 84 Örnek No:36. Batman’da bulunan Hamdullah GÜNEŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek……….……… 85 Örnek No:37. Batman’da bulunan Hamdullah GÜNEŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek………..… 86 Örnek No:38. Batman’da bulunan Hamdullah GÜNEŞ atölyesine ait hamurdan

yapılan bebek………... 87 Örnek No:39. İstanbul’da bulunan Lütfiye BATUKAN atölyesine ait kitre

bebek…... 88 Örnek No:40. İstanbul’da bulunan Lütfiye BATUKAN atölyesine ait kitre

bebek...………. 89 Örnek No:41. İstanbul’da bulunan Lütfiye BATUKAN atölyesine ait kitre

(24)

Örnek No:44. İstanbul’da bulunan Lütfiye BATUKAN atölyesine ait kitre

bebek...……….. 93 Örnek No:45. İstanbul’da bulunan Lütfiye BATUKAN atölyesine ait kitre

bebek...………. 94 Örnek No:46. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

ait kitre bebek………..……….. 95 Örnek No:47. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

ait kitre bebek……….. 96 Örnek No:48. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

ait kitre bebek………. 97 Örnek No:49. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

ait kitre bebek………...……. 100 Örnek No:52. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

ait kitre bebek……….…………. 102 Örnek No:54. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

(25)

Örnek No:55. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

ait mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek……… 104 Örnek No:56. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

ait mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek………..… 105 Örnek No:57. İstanbul’da bulunan Nimet Demirbağ SANLIMAN atölyesine

ait mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek………..… 106 Örnek No:58. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait bez bebek……….. 107 Örnek No:59. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait bez bebek………. 108 Örnek No:60. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait bez bebek……..……… 109 Örnek No:61. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait bez bebek..……… 110 Örnek No:62. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait bez bebek.………. 111 Örnek No:63. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait bez bebek...…... 112 Örnek No:64. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait bez bebek ………. 113 Örnek No:65. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

(26)

ait ağaç bebek ……… 114 Örnek No:66. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait kaşık bebek …….. ………. 115 Örnek No:67. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait kaşık bebek ……… 116 Örnek No:68. Muğla’nın Bodrum ilçesinde bulunan Yeter Tarım atölyesine

ait kaşık bebek ………..…….. 117 Örnek No:69. Muğla’nın Milas ilçesine bağlı Çomakdağ köyünde bulunan

Çokder Derneği atölyesine ait bez bebek ……….. 118 Örnek No:70. Muğla’nın Milas ilçesine bağlı Çomakdağ köyünde bulunan

Çokder Derneği atölyesine ait bez bebek ……… 119 Örnek No:71. Muğla’nın Milas ilçesine bağlı Çomakdağ köyünde bulunan

Çokder Derneği atölyesine ait bez bebek ……… 120 Örnek No:72. Muğla’nın Milas ilçesinde bulunan Naturel Milas carpet

galery satış merkezine ait bez bebek ……… 121 Örnek No:73. Muğla’nın Milas ilçesinde bulunan Naturel Milas carpet

galery satış merkezine ait bez bebek ………. 122 Örnek No:74. Muğla’nın Milas ilçesinde bulunan Naturel Milas carpet

galery satış merkezine ait bez bebek ……… 123 Örnek No:75. Nevşehir’de bulunan Sibel Radiye GÜL atölyesine ait

(27)

Örnek No:76. Nevşehir’de bulunan Sibel Radiye GÜL atölyesine ait

kitre bebek...………. 125 Örnek No:77. Nevşehir’de bulunan Sibel Radiye GÜL atölyesine ait

kitre bebek...……… 126 Örnek No:78. Nevşehir’de bulunan Sibel Radiye GÜL atölyesine

ait ağaç bebek……… 127 Örnek No:79. Nevşehir’de bulunan Sibel Radiye GÜL atölyesine

ait kaşık bebek..………. 128 Örnek No:80. Nevşehir’de bulunan Sibel Radiye GÜL atölyesine ait

ağaç bebek..……… 129 Örnek No:81. Trabzon’da bulunan Düzköy Sosyal Yardımlaşma ve

Dayanışma Vakfı atölyesine ait karışık malzemelerden yapılan

bebek.……….………. 130 Örnek No:82. Trabzon’da bulunan Düzköy Sosyal Yardımlaşma ve

Dayanışma Vakfı atölyesine ait karışık malzemelerden yapılan bebek….……….. 131

(28)

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa

Tablo No:1. El yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon………. 133 Tablo No:2. El yapımı bebeklerin cinsi………. 137 Tablo No:3. El yapımı bebeklerde tarihlendirme……….. 140 Tablo No:4. El yapımı bebeklerde baş malzemesi………. 144 Tablo No:5. El yapımı bebeklerde beden malzemesi………. 148 Tablo No:6. El yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi……… 152 Tablo No:7. El yapımı bebeklerde yapım tekniği……….. 156 Tablo No:8. El yapımı bebeklerde baş yapım tekniği……… 159 Tablo No:9. El yapımı bebeklerde beden yapım tekniği……… 162 Tablo No:10. El yapımı bebeklerde süsleme tekniği………. 165 Tablo No:11. El yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler………….. 169 Tablo No:12. El yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler………. 173

(29)

ÜRÜN SAHİBİ (KAYNAK KİŞİ) VE ADRESLERİNİN LİSTESİ

Emine Ünkaya/ Muğla Hamdullah Güneş/ Batman Hasan Yıldırım/Muğla Lütfiye Batukan/ İstanbul

Nimet Demirbağ Sanlıman/İstanbul Sibel Radiye Gül/ Nevşehir

Tülay Aktaş/ Antalya Yeter Tarım/ Muğla Yüksel Pekbay/Ardahan Zahide Durmaz/ Adıyaman Trabzon

(30)

1. GİRİŞ

1.1.Araştırmanın Konusu, Amacı, Önemi

Araştırma konusu, “Günümüzde Türkiye’de El Yapımı Bebekçilik Kişiler, Kurumlar ve Turizm Sektörü” olarak seçilmiştir. Araştırma konusunun bugüne kadar kapsamlı bir çalışmada ele alınmamış olması, seçilmesindeki en önemli etkendir.

Araştırmanın amacı; Adıyaman, Antalya, Batman, İstanbul il merkezleri ve Ardahan ilinin Damal ilçesi, Muğla ilinin Bodrum ilçesi, Muğla ilinin Milas ilçesine bağlı Çomakdağ köyü, Nevşehir ilinin Ürgüp ilçesi ve Trabzon ilinin Düzköy ilçesinde yapılan el yapımı bebeklerin tespiti, tespit edilen örneklerdeki el yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon, el yapımı bebeklerin cinsi, el yapımı bebeklerde tarihlendirme, el yapımı bebeklerde baş malzemesi, el yapımı bebeklerde beden malzemesi, el yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi, el yapımı bebeklerde yapım tekniği, el yapımı bebeklerde baş yapım tekniği, el yapımı bebeklerde beden yapım tekniği, el yapımı bebeklerde süsleme tekniği, el yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler, el yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler, seçilen konu ve kompozisyon özelliklerinin belirlenmesi, el yapımı bebek örneklerinin fotoğraflanarak belgelenmesidir. Bu bağlamda el yapımı bebeklerin görsel özelliklerinin kaydedilmesini sağlayan gözlem fişleri hazırlanmıştır. Gözlem fişlerine yapılan kayıtlar sonucunda verilere ulaşılmıştır. Veriler, tablo ve grafikler yardımı ile bulgulara dönüştürülmüştür. Bulgular sonucunda el yapımı bebeklere ait özelliklerin değerlendirmesi mümkün olmuştur.

El yapımı bebekler zaman içerisinde değişimler göstermiştir. Bu değişimler; cins, boyut, kullanılan araç, gereç ve süsleme gereçleri, yapım teknikleri, süsleme teknikleri, kullanılan renkler, seçilen konu ve kompozisyon özelliklerinde kendini göstermektedir.

Adıyaman, Antalya, Batman, İstanbul il merkezleri ve Ardahan’ın Damal ilçesi, Muğla’nın Bodrum ilçesi, Muğla’nın Milas ilçesine bağlı çomakdağ köyü, Nevşehir’in Ürgüp ilçesi ve Trabzon’un Düzköy ilçesine gelen turistler için hediyelik

(31)

eşya satışı olarak amaçlanan el yapımı bebekler, ebatlarının küçük olması ve ülkemizin gelenek ve göreneklerini yansıtması bakımından rağbet görmektedir.

1.2. Araştırmanın Sınırlandırılması

Araştırmanın sınırlandırılması, Adıyaman, Antalya, Batman, İstanbul il merkezleri ve Ardahan ilinin Damal ilçesi, Muğla ilinin Bodrum ilçesi, Muğla ilinin Milas ilçesine bağlı Çomakdağ köyü, Nevşehir ilinin Ürgüp ilçesi ve Trabzon ilinin Düzköy ilçesinde olmak üzere 4 il merkezi, 4 ilçe ve 1 köyden oluşmaktadır.

Temmuz 2008 tarihinde Adıyaman’da ve Batman’da, Nisan 2008 tarihinde Antalya’da, Ağustos 2008 tarihinde Ardahan’ın Damal ilçesinde, Mart 2008 tarihinde İstanbul’da, Mayıs 2007 tarihinde Nevşehir’in Ürgüp ilçesinde, Şubat 2009 tarihinde Muğla’nın Bodrum ilçesinde, Ağustos 2009 tarihinde Muğla’nın Milas ilçesine bağlı Çomakdağ köyünde, Temmuz 2008 tarihinde Trabzon’un Düzköy ilçesinde yapılan saha araştırmasında yaklaşık 130 adet el yapımı bebek örneği incelenmiştir. 130 adet el yapımı bebek örneği arasından 82 adet el yapımı bebeğin incelenmesindeki amaç; el yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon, el yapımı bebeklerin cinsi, el yapımı bebeklerde tarihlendirme, el yapımı bebeklerde baş malzemesi, el yapımı bebeklerde beden malzemesi, el yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi, el yapımı bebeklerde yapım tekniği, el yapımı bebeklerde baş yapım tekniği, el yapımı bebeklerde beden yapım tekniği, el yapımı bebeklerde süsleme tekniği, el yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler, el yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler, seçilen konu ve kompozisyon özellikleri açısından farklı örneklerin seçilmesidir.

Gözlem fişlerinde yer alan el yapımı bebeklerin incelendiği merkezler ve ilgili koleksiyonlar; İstanbul ilinde 2 atölyede 19 adet, Antalya il merkezinde 1 satış merkezi ve 1 atölyede 14 adet, Batman il merkezinde 1 atölyede 7 adet, Adıyaman il merkezinde 1 atölyede 12 adet, Ardahan’ın Damal ilçesinde 1 atölyede 5 adet, Muğla’nın Bodrum ilçesinde 1 satış merkezinde 11 adet, Muğla’nın Milas ilçesine bağlı Çomakdağ köyünde 1 atölyede 6 adet, Nevşehir’in Ürgüp ilçesinde 1 atölyede 6 adet ve Trabzon’un Düzköy ilçesinde 1 atölyede 2 adet el yapımı bebek örneği

(32)

incelenmiştir. Alan araştırması, 2 satış merkezi ve 9 el yapımı bebek atölyesinde yapılmıştır.

Yapılan çalışma ile incelenen el yapımı bebek örneklerinin daha çok 2000’li yıllarda üretildikleri tespit edilmiştir. El yapımı bebeklerin tarihlendirilmesi, satış merkezleri sahipleri ve bebek atölyelerindeki ustalardan alınan bilgi ile belirlenmiştir.

1.3.Araştırmada Kullanılan Metod

Araştırmada, gözlemlere ve karşılıklı görüşmeye dayalı tarama metodu kullanılmıştır. Gözlemler ve karşılıklı görüşmelerden elde edilen bilgilere gözlem fişleri yardımı ile ulaşılmıştır.

Gözlem fişlerindeki başlıklar; 1980 yılında Prof. Dr. H. Örcün Barışta tarafından hazırlanan “XVI. Yüzyıldan Buyana Türk Saray ve Saray Dışı İşlemeleri Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar” konulu doktora tezinin, 1981 yılında “Osmanlı İmparatorluk Dönemi Türk İşlemelerinden Örnekler” ismi ile basılan eserinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Gözlem fişi ve tablolardaki başlıklar “Günümüzde Türkiye’de El Yapımı Bebekçilik Kişiler, Kurumlar ve Turizm Sektörü” konulu yüksek lisans tezinin konularına uygun olarak yeni düzenlemeler ile geliştirilerek kullanılmıştır.

Gözlem fişleri, araştırmanın katalog bölümünde yer almıştır. El yapımı bebeklere ait gözlenen özellikler ve kaynak kişilerden elde edilen bilgiler, aşağıda örneği sunulan gözlem fişi başlık sıralamalarına göre yazılarak kaydedilmiştir.

(33)

Örnek No :

Fotoğraf No :

Eserin Adı :

İnceleme Tarihi :

İlgili Koleksiyon :

Kol. Geliş Şekli -Tarihi :

Bugünkü Durumu :

Cinsi :

Tarihlendirme :

Boyutları Boy: Kol boyu: Baş çapı: Yapım Malzemesi Baş malzemesi : Beden malzemesi : Kıyafet malzemesi : Kullanılan Teknikler Yapım Tekniği :

Baş Yapım Tekniği: Beden Yapım Tekniği: Süsleme Tekniği :

Kullanılan Renkler

Baş Yapımında Kullanılan Renkler: Kıyafet Yapımında Kullanılan Renkler: Seçilen Konu

Kompozisyon

Kaynak kişi künyesi

Adı Soyadı :

Doğum Yeri ve Yılı : Öğrenim Durumu :

Adresi :

Gözlem fişlerinin üst bölümüne, ait olduğu ürünün genel görünümünü veren bir adet fotoğraf yerleştirilmiştir.

(34)

İncelenen el yapımı bebeklerin gözlem fişlerine yerleştirilmesinde;

yerleşim biriminin alfabetik sıralaması,

yerleşim birimlerinde yer alan bebek ustalarının isimlerinin alfabetik sıralaması,

atölyelerde yer alan el yapımı bebek örneklerinin çeşitlerine ait isimlerinin alfabetik sıralaması dikkate alınmıştır. Böylece Katalogda yer alan gözlem fişleri; yerleşim birimlerinin alfabetik sıralaması ile; Adıyaman, Antalya, Ardahan, Batman,

İstanbul, Muğla, Nevşehir, Trabzon, İstanbul’daki bebek ustalarının isimlerinin

alfabetik sıralaması ile; Lütfiye BATUKAN, Nimet Demirbağ SANLIMAN’dır. Daha sonra atölyelerde yer alan el yapımı bebek örneklerinin çeşitlerine ait isimlerinin alfabetik sıralaması ile; Ağaç bebek, Bez bebek, Hamurdan yapılan bebek, Karışık malzemelerden yapılan bebek, Kaşık bebek, Kitre bebek, Mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek sıralaması ile yerleştirilmiştir.

Katalogda yer alan el yapımı bebek örneklerini değerlendirmek amacı ile yapılan tablo ve grafikler, Döküm-Sayı Dağılım Tabloları ve Değerlendirme bölümünde yer almaktadır. Döküm-Sayı Dağılım Tabloları ve Değerlendirme bölümünde; gözlem fişlerinde yer alan el yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon, el yapımı bebeklerin cinsi, el yapımı bebeklerde tarihlendirme, el yapımı bebeklerde baş malzemesi, el yapımı bebeklerde beden malzemesi, el yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi, el yapımı bebeklerde yapım tekniği, el yapımı bebeklerde baş yapım tekniği, el yapımı bebeklerde beden yapım tekniği, el yapımı bebeklerde süsleme tekniği, el yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler, el yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler, seçilen konu ve kompozisyon özellikleri başlıkları ele alınarak tablolar ve grafikler yardımı ile bulgulara dönüştürülmüştür.

Gözlem fişlerinde yer alan bilgiler, tablolardaki ilgili başlık altlarına çeteleme yolu ile işaretlenerek aktarılmıştır. Tabloların verdiği çeteleme sayıları, ara ve genel toplamlar biçiminde sayı değerleri ile gösterilmiştir. Çıkan sayı değerleri, ilk defa böyle bir çalışmada denenen grafiklerle gösterilip, sonuçların daha anlaşılır hale

(35)

getirilmesi sağlanmıştır. Tablolardan ve grafiklerden çıkan bulgular tek tek açıklanarak metne dönüştürülmüştür.

El yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon başlıklı tabloda; el yapımı bebekçiliğin yapıldığı merkezler sekiz ana başlıkta olup, merkezlerde incelenen bebekler alfabetik sıralama ise üst başlığa yerleştirilmiştir.

 El yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon; Adıyaman, Antalya, Ardahan, Batman, İstanbul, Muğla, Nevşehir ve Trabzon.

Çokder Derneği, Damal Halk Eğitim Merkezi, Düzköy Sosyal Yardımlaşma

ve Dayanışma Vakfı, Hamdullah Güneş, Lütfiye Batukan, Nimet Demirbağ Sanlıman, Sibel Radiye Gül, Tülay Aktaş, Yeter Tarım, Zahide Durmaz.

El yapımı bebeklerin cinsi, konu başlıklı incelemede; örnek no, merkezler ve el yapımı bebeklerin cinsleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerin cinsi; Adıyaman (Merkez) bebeği, Antalya (Merkez)

bebeği, Ardahan (Damal) bebeği, Batman (Merkez) bebeği, İstanbul (Sultanahmet) bebeği, İstanbul (Göztepe) bebeği, Muğla (Bodrum) bebeği, Muğla (Milas-Çomakdağ) bebeği, Nevşehir (Ürgüp) bebeği, Soğanlı bebeği ve Trabzon (Düzköy) bebeği olarak tespit edilmiştir.

El yapımı bebeklerde tarihlendirme, konu başlıklı incelemede; merkezler alfabetik sıralama ile, tarihlendirmede 1995 ve 2009 tarihleri arasındaki el yapımı bebek örnekleri incelenmiştir.

 El yapımı bebeklerde tarihlendirme; 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2001,

2002, 2003, 2004, 2006, 2007, 2008, 2009.

El yapımı bebeklerde baş malzemesi, konu başlıklı incelemede; örnek no, merkezler ve baş malzemeleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

(36)

 El yapımı bebeklerde baş malzemesi; elyaf, gazoz kapağı, guaj boya, ip, kalem boya, keçeli kalem, kumaş, kumaş parçaları, kitre, mısır koçanı ve püskülü, pamuk, tahta boncuk, tahta kaşık, tiftik, tutkal, un, yün ip.

El yapımı bebeklerde beden malzemesi, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve beden malzemeleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerde beden malzemesi; elyaf, hazır plastik bebek, kumaş, kumaş parçaları, pamuk, sünger, tahta kaşık, tahta parçaları, tel, yapıştırıcı ve yumuşak

kâğıt.

El yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve kıyafet malzemeleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi; atkı, ayakkabı, boncuk, çorap, deri,

düğme, eldiven, guaj boya, hazır kenar süsü, ip, kâğıt, karton, keçe, keçeli kalem, kumaş, kumaş boyası, kurdele, kürk, lastik ayakkabı, lastik terlik, mısır koçanı ve

püskülü, misina, plastik ayakkabı, pul, sepet, sutaşı, tahta parçaları, triko, tül,

tülbent, yün, yapıştırıcı, yün çorap, yün ip.

El yapımı bebeklerde yapım tekniği, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve yapım teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerde yapım tekniği; ağaç bebek, bez bebek, hamurdan yapılan

bebek, karışık malzemelerle yapılan bebek, kaşık bebek, kitre bebek, mısır koçanı ve mısır püskülünden yapılan bebek.

El yapımı bebeklerde baş yapım tekniği, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve baş yapım teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

(37)

 El yapımı bebeklerde baş yapım tekniği; elyaf dolgu, gazoz kapağı, kitre, kumaş dolgu, mısır koçanı ve püskülü, pamuk dolgu, seramik hamuru, tahta boncuk, tahta kaşık.

El yapımı bebeklerde beden yapım tekniği, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve beden yapım teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

 El yapımı bebeklerde beden yapım tekniği; elyaf dolgu, pamuk dolgu, tahta iskelet, tahta kaşık, tel iskelet.

El yapımı bebeklerde süsleme tekniği, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve süsleme teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerde süsleme teknikleri; balmumu baskı, biye ile kenar

temizleme, boncuk, boyama, çarpana dokuma, hazır harç tutturma, kanaviçe, köşe yaparak kenar temizleme, iğne oyası, makine dikişi, makine dikişi ile boncuk tutturma, pul işleme, sap işi, püskül tutturma, şiş örgü, tığ işi , zincir işi.

El yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve süsleme teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

 El yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler; açık kahverengi,

beyaz, bordo, eflatun, gri, hardal sarısı, kahverengi, kırmızı, krem, mavi, mor, pembe, sarı, siyah, turuncu, yavruağzı, yeşil.

(38)

El yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve süsleme teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

 El yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler; açık

kahverengi, açık mavi, açık yeşil, beyaz, bordo, eflatun, gri, hardal sarısı,

kahverengi, kırmızı, koyu kahverengi, koyu yeşil, krem, lacivert, mavi, mor, pembe, sarı, siyah, turuncu, yavruağzı, yeşil.

Gözlem fişlerinde yer alan seçilen konu özelliklerinde 1 çeşit kalıp cümle kullanılmıştır. Bu kalıp cümle şu şekildedir:

Seçilen konu cümlelerine ait kalıp cümlesi;

 Bebek ………... vaziyettedir. Bebeğin ……….……….. .

Gözlem fişlerinde yer alan kompozisyon özelliklerinde 11 çeşit kalıp cümle kullanılmıştır. Bu kalıp cümle şu şekildedir:

Adıyaman ve Trabzon Düzköy yöresine ait karışık malzemelerden yapılan hazır plastik bebek iskeletli bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 İskelet olarak hazır plastik bebek kullanılmıştır. Kıyafetleri ……..…….…. . Bebeğe ………. . .……….………. . Başına ……….……….. zenginleştirilerek süslenmiştir. ………..…………. . Bebeğin ayakları……….... .

Adıyaman yöresine ait karışık malzemelerden yapılan tel iskeletli bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 …………. iskelet hazırlanmıştır ve iskeletin üzeri ……… . ……….. eller, ayaklar ve baş hazırlanarak iskelete tutturulmuştur. Kıyafetleri ………...……….. . Bebeğe ……….…… . ………... . ……… . Başına ……… zenginleştirilerek süslenmiştir. ………. . Bebeğin ayakları ……… .

(39)

Antalya ve Batman yöresine ait hamurdan yapılan bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 ……….….. iskelet hazırlanmıştır ve iskeletin üzeri ……….…… . ……….. . ………. eller, ayaklar ve baş hazırlanarak iskelete tutturulmuştur. ……….………… . Kıyafetleri ……….. . Bebeğe ……… . ………. . ……… . Başına …..…….………. zenginleştirilerek süslenmiştir. ……….. . Bebeğin ayakları………. .

Ardahan Damal yöresine ait karışık malzemelerden yapılan hazır plastik bebek iskeletli bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 İskelet olarak hazır plastik bebek kullanılmıştır. Kıyafetleri ………. . Bebeğe ……….. . ……… . Dikdörtgen biçiminde, boncuklardan yapılmış, geometrik şekillerle süslenmiş göğüslük bir bağ ile bebeğin boynuna geçirilip, alt uçları da birer bağcıkla arkadan bele bağlanmıştır. Kollarına kadife kumaştan bilek kısmı tasmalı, üstü büzme lastikli kolçak takılmıştır. Ortası bir bağ ile boğum yapılarak bağlanmıştır. Başına ……….………... zenginleştirilerek süslenmiştir. Bebeğin ayakları………. .

İstanbul ve Nevşehir yöresine ait kitre bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Tel kullanılarak iskelet hazırlanmıştır ve iskeletin üzeri yumuşak kâğıt ile sarılmıştır. Kitre ve pamuk kullanılarak baş, eller ve ayaklar hazırlanmıştır. ……… . Kıyafetleri ………..……… . Bebeğe ……….. . ……….……….. . Başına ……….……. zenginleştirilerek süslenmiştir. Bebeğin ayakları... .

İstanbul yöresine ait mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Mısır koçanları suyun içerisinde bekletilmiştir. İskelet “T” şeklinde sarılan teller üzerine mısır koçanlarının bağlanmasıyla yapılmıştır. Ters yönde tele çepeçevre ve büzgülü olarak omuzdan sıkıca bağlanan yaprak aksi yöne döndürülerek kol şekli verilmiştir. ………...……… .

(40)

……….. . Baş, pamuk doldurularak mısır kabuğundan, saçlar mısır püskülünden yapılmıştır. ………..……… . Başa ……… .

Muğla Bodrum yöresine ait bez bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Kollar, bacaklar ve gövde ayrı ayrı hazırlanan bez yastıkların birbirine dikilmesi ile meydana getirilmiştir. Başı, büyükçe olan gövde parçasının üst kısmı bir iple boğulmak suretiyle yapılmıştır. Yüz hatları keçeli kalem ile boyanarak yapılmıştır. ……… . Kıyafetleri ……….………. . Bebeğe ……….………. . Başına …………... zenginleştirilerek süslenmiştir. Ayakları……… .

Muğla Milas Çomakdağ yöresine ait bez bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Kollar, bacaklar ve gövde ayrı ayrı hazırlanan bez yastıkların birbirine dikilmesi ile meydana getirilmiştir. Başı, büyükçe olan gövde parçasının üst kısmı bir iple boğulmak suretiyle yapılmıştır. ……… . Kıyafetleri ……….………. . Bebeğe ………...……… . Başına ……….. zenginleştirilerek süslenmiştir. Ayakları………. .

Muğla Bodrum ve Nevşehir Ürgüp yöresine ait kaşık bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Tahta kaşık ve tahta parçası “T” biçiminde bağlanarak iskelet oluşturulmuştur. İskeletin üzerine kumaş parçaları sarılmıştır. ………. . Yüz hatları keçeli kalem ile boyanmıştır. ……… . Kıyafetleri ……… . Bebeğe ………....……….. . ……….. . Başına ………. zenginleştirilerek süslenmiştir.

Nevşehir Ürgüp ve Muğla Bodrum yöresine ait başı gazoz kapağı kullanılarak yapılan ağaç bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Tahta parçaları “T” biçiminde bağlanarak iskelet oluşturulmuştur. İskeletin üzerine kumaş parçaları sarılmıştır. Gazoz kapağı üzerine kumaş gerilerek iskeletin baş kısmına yerleştirilmiştir. Yüz hatları keçeli kalem ile boyanarak yapılmıştır. ……..…………. . Kıyafetleri ……… . Bebeğe ……… . ……… . Başına ……….……… zenginleştirilerek süslenmiştir.

(41)

Nevşehir Ürgüp yöresine ait ağaç bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Tahta parçaları “T” biçiminde bağlanarak iskelet oluşturulmuştur. İskeletin üzerine kumaş parçaları sarılmıştır. ………..……… . Yüz hatları keçeli kalem ile boyanmıştır. ……….…………. . Kıyafetleri ………. . Bebeğe ……….. . ………. . Başına ………... zenginleştirilerek süslenmiştir. ……….. .

İkinci bölümde; Anadolu’da el yapımı bebekçiliğin tanımı ve tarihi gelişimi ve el yapımı bebeklerin sınıflandırılması ve genel özellikleri hakkında bilgi verilmiştir.

El yapımı bebeklerin sınıflandırılması ve genel özellikleri başlığı altında, el yapımı bebekçilikte kullanılan araçlar, el yapımı bebekçilikte kullanılan gereçler, el yapımı bebekçilikte kullanılan süsleme gereçleri, el yapımı bebeklerin oluşum aşamaları, Türk folklorunda yapma bebek, el yapımı bebeklerin sınıflandırılması, el yapımı bebek tasarımında ve uygulamada dikkat edilecek noktalar, el yapımı bebekçilik ve turizme etkisi ve el yapımı bebekçiliğin aile ve toplum yaşamındaki yeri ve ekonomik katkısı hakkında bilgi verilmiştir.

Değerlendirme bölümünde, el yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon, el yapımı bebeklerin cinsi, el yapımı bebeklerde tarihlendirme, el yapımı bebeklerde baş malzemesi, el yapımı bebeklerde beden malzemesi, el yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi, el yapımı bebeklerde yapım tekniği, el yapımı bebeklerde baş yapım tekniği, el yapımı bebeklerde beden yapım tekniği, el yapımı bebeklerde süsleme tekniği, el yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler, el yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler, seçilen konu ve kompozisyon özellikleri konuları açıklanmıştır.

(42)

1.4. Konu İle İlgili Literatür Özetleri

Konu ile ilgili yazılı kaynak ve araştırmalar, kronolojik sıralamaya göre özetlenmeye çalışılmıştır.

Sabiha Alpaslan, 2003 tarihli Tasarım Mesleki Resim eseri, el yapımı

bebekçilikte kullanılan malzemeler hakkında bilgi vermiştir.

Metin And, 1977 tarihli Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri Açısından Orta Asya, İran, Anadolu Kuklasından Örnekler yayınında kuklacılık hakkında

bilgi vermiştir.

Meriç Atanur, 1994 tarihli Geliştirmeliyiz yayınında el sanatları tarihi

hakkında bilgi vermiştir.

H. Örcün Barışta, 1982 tarihli Türk El Sanatları yayınında Anadolu’da el

sanatları hakkında bilgi vermiştir.

Nuran Bilgin, 1997 tarihli Folklorik Yapma Bebekçilik eseri, el yapımı

bebeklerin sınıflandırılması hakkında bilgi vermiştir.

Sabire Çil, 2005 tarihli T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Kız Meslek Liselerinde Uygulanan Yapma Bebek Eğitimi ve Bu Bebeklerin Turizmde Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezinden el yapımı bebeklerin sınıflandırılması hakkında bilgi vermiştir.

A. İnan, 2000 tarihli Tarihte ve Bugün Şamanizm eseri, el yapımı

bebekçiliğin tarihçesi hakkında bilgi vermiştir.

Asiye Karadağ, 2003 tarihli Okul Öncesinde Dramatik Etkinlikler eseri,

kuklacılık hakkında bilgi vermiştir.

Nurcan Koçak, 1997 tarihli Geleneksel Türk Oyuncaklarından Bebekler

eseri, el yapımı bebekçiliğin tarihçesi hakkında bilgi vermiştir.

Fatma Koyuncu, 1995 tarihli Folklorik Yapma Bebek, Selçuk Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezinden el yapımı bebekçilikte kullanılan malzemeler hakkında bilgi vermiştir.

Mustafa Mutlu, 2002 tarihli Karagöz Sanatı ve Sanatçıları eseri, karagöz

yapımı hakkında bilgi vermiştir.

Bekir Onur, 2002 tarihli Oyuncaklı Dünya eseri, el yapımı bebekçiliğin

(43)

Melda Özdemir, 2003 tarihli Yapma Bebek Teknikleri eseri, el yapımı

bebeklerin sınıflandırılması hakkında bilgi vermiştir.

Sergül Sert, 2005 tarihli Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Yaratıcı Çocuk Etkinlikleri eseri, kuklacılık hakkında bilgi vermiştir.

İ. Akın Şehirlioğlu, 1994 tarihli Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı El Sanatları Eğitim Sistemi yayınında eğitim kurumlarında el sanatları hakkında bilgi

vermiştir.

Kamil Toygar, 1987 tarihli Soğanlıda Yapma Bebekçilik eseri, soğanlı

bebekleri hakkında bilgi vermiştir.

Kamil Toygar, 1987 tarihli Ülkemizde Folklorik Yapma Bebekçilik eseri,

el yapımı bebekçiliğin tarihçesi ve el yapımı bebeklerin sınıflandırılması hakkında bilgi vermiştir.

(44)

3. KATALOG

(45)

Örnek No : 1

Fotoğraf No : 15

Eserin Adı : Yün eğiren kadın İnceleme Tarihi : 15-07-2008 İlgili Koleksiyon : Zahide Durmaz Kol. Geliş Şekli -Tarihi : Kendi üretimidir Bugünkü Durumu : Sağlamdır

Cinsi : Adıyaman (Merkez) bebeği Tarihlendirme : 2008

Boyutları Boy: 18 cm. Kol boyu: 7 cm. Baş çapı: 2,5 cm.

Yapım Malzemesi

Baş malzemesi : Tahta boncuk, kalem boya

Beden malzemesi : Tel, kumaş parçaları, tahta parçaları Kıyafet malzemesi : Kumaş, pul, karton

Kullanılan Teknikler

Yapım Tekniği : Karışık malzemelerle yapılan bebek Baş Yapım Tekniği: Tahta boncuk

Beden Yapım Tekniği: Tel iskelet Süsleme Tekniği : Balmumu baskı Kullanılan Renkler

Baş Yapımında Kullanılan Renkler: Açık kahverengi, siyah, kırmızı, sarı,

kahverengi, beyaz

Kıyafet Yapımında Kullanılan Renkler: Kırmızı, siyah, beyaz, sarı, yeşil Seçilen Konu

Bebek ayakta durur vaziyettedir. Bebeğin eline kirmen (yiğ) adı verilen yün eğirme aleti tutturulmuştur.

Kompozisyon

Tel kullanılarak iskelet hazırlanmıştır ve iskeletin üzeri kumaş parçaları ile sarılmıştır. Tahta parçaları ile eller, ayaklar ve baş hazırlanarak iskelete tutturulmuştur. Kıyafetleri Adıyaman yöresine aittir. Bebeğe kutnu kumaşından şalvar ve üçetek giydirilmiştir. Balmumu baskı ile yapılan önlük bebeğin beline bağlanarak üzerine kuşak sarılmıştır. Kollarına kadife kumaştan bilek kısmı ve üstü büzgülü bir kolçak takılmıştır. Başına fes hazırlanmış ve üzeri pullarla zenginleştirilerek süslenmiştir. Fesin etrafına kumaş sarılmıştır ve başa başörtü örtülmüştür. Bebeğin ayakları tahtadan yapılmıştır.

Adı Soyadı : Zahide Durmaz

Doğum Yeri ve Yılı : Adıyaman 1979

Öğrenim Durumu : Ortaöğretim

(46)

Örnek No : 2

Eserin Adı : -

İnceleme Tarihi : 15-07-2008 İlgili Koleksiyon : Zahide Durmaz Kol. Geliş Şekli -Tarihi : Kendi üretimidir Bugünkü Durumu : Sağlamdır

Boyutları Boy: 18 cm. Kol boyu: 7 cm. Baş çapı: 2,5 cm. Yapım Malzemesi

kahverengi, beyaz

Kıyafet Yapımında Kullanılan Renkler: Kırmızı, siyah, beyaz, yeşil, turuncu, gri Seçilen Konu

Bebek ayakta durur vaziyettedir. Bebeğin elleri boşta bırakılmıştır.

Kompozisyon

(47)

Örnek No : 3

Eserin Adı : -

İnceleme Tarihi : 15-07-2008 İlgili Koleksiyon : Zahide Durmaz Kol. Geliş Şekli -Tarihi : Kendi üretimidir Bugünkü Durumu : Sağlamdır

Beden Yapım Tekniği: Tel iskelet Süsleme Tekniği : -

Kullanılan Renkler

Baş Yapımında Kullanılan Renkler: Açık kahverengi, siyah, kırmızı, sarı, beyaz Kıyafet Yapımında Kullanılan Renkler: Kırmızı, siyah, beyaz, turuncu, yeşil, gri Seçilen Konu

Bebek ayakta durur vaziyettedir. Bebeğin elleri boşta bırakılmıştır.

Kompozisyon

Tel kullanılarak iskelet hazırlanmıştır ve iskeletin üzeri kumaş parçaları ile sarılmıştır. Tahta parçaları ile eller, ayaklar ve baş hazırlanarak iskelete tutturulmuştur. Kıyafetleri Adıyaman yöresine aittir. Bebeğe kutnu kumaşından şalvar ve üçetek giydirilmiştir. Gümüş sim işlemeli kadife kumaştan yapılan önlük bebeğin beline bağlanarak üzerine kuşak sarılmıştır. Başına fes hazırlanmış ve üzeri pullarla zenginleştirilerek süslenmiştir. Fesin etrafına kumaş sarılmıştır ve başa başörtü örtülmüştür. Bebeğin ayakları tahtadan yapılmıştır.

(48)

Örnek No : 4

Eserin Adı : Yün eğiren bebek İnceleme Tarihi : 15-07-2008 İlgili Koleksiyon : Zahide Durmaz Kol. Geliş Şekli -Tarihi : Kendi üretimidir Bugünkü Durumu : Sağlamdır

kahverengi, beyaz

Kıyafet Yapımında Kullanılan Renkler: Kırmızı, siyah, beyaz, turuncu, bordo,

pembe, mavi

Seçilen Konu

Bebek ayakta durur vaziyettedir. Bebeğin eline kirmen (yiğ) adı verilen yün eğirme aleti tutturulmuştur.

Kompozisyon