Araştırmada Kullanılan Metod

Araştırmada, gözlemlere ve karşılıklı görüşmeye dayalı tarama metodu kullanılmıştır. Gözlemler ve karşılıklı görüşmelerden elde edilen bilgilere gözlem fişleri yardımı ile ulaşılmıştır.

Gözlem fişlerindeki başlıklar; 1980 yılında Prof. Dr. H. Örcün Barışta tarafından hazırlanan “XVI. Yüzyıldan Buyana Türk Saray ve Saray Dışı İşlemeleri Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar” konulu doktora tezinin, 1981 yılında “Osmanlı İmparatorluk Dönemi Türk İşlemelerinden Örnekler” ismi ile basılan eserinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Gözlem fişi ve tablolardaki başlıklar “Günümüzde Türkiye’de El Yapımı Bebekçilik Kişiler, Kurumlar ve Turizm Sektörü” konulu yüksek lisans tezinin konularına uygun olarak yeni düzenlemeler ile geliştirilerek kullanılmıştır.

Gözlem fişleri, araştırmanın katalog bölümünde yer almıştır. El yapımı bebeklere ait gözlenen özellikler ve kaynak kişilerden elde edilen bilgiler, aşağıda örneği sunulan gözlem fişi başlık sıralamalarına göre yazılarak kaydedilmiştir.

Örnek No :

Fotoğraf No :

Eserin Adı :

İnceleme Tarihi :

İlgili Koleksiyon :

Kol. Geliş Şekli -Tarihi :

Bugünkü Durumu :

Cinsi :

Tarihlendirme :

Boyutları Boy: Kol boyu: Baş çapı: Yapım Malzemesi Baş malzemesi : Beden malzemesi : Kıyafet malzemesi : Kullanılan Teknikler Yapım Tekniği :

Baş Yapım Tekniği: Beden Yapım Tekniği: Süsleme Tekniği :

Kullanılan Renkler

Baş Yapımında Kullanılan Renkler: Kıyafet Yapımında Kullanılan Renkler: Seçilen Konu

Kompozisyon

Kaynak kişi künyesi

Adı Soyadı :

Doğum Yeri ve Yılı : Öğrenim Durumu :

Adresi :

Gözlem fişlerinin üst bölümüne, ait olduğu ürünün genel görünümünü veren bir adet fotoğraf yerleştirilmiştir.

İncelenen el yapımı bebeklerin gözlem fişlerine yerleştirilmesinde;

yerleşim biriminin alfabetik sıralaması,

yerleşim birimlerinde yer alan bebek ustalarının isimlerinin alfabetik sıralaması,

atölyelerde yer alan el yapımı bebek örneklerinin çeşitlerine ait isimlerinin alfabetik sıralaması dikkate alınmıştır. Böylece Katalogda yer alan gözlem fişleri; yerleşim birimlerinin alfabetik sıralaması ile; Adıyaman, Antalya, Ardahan, Batman,

İstanbul, Muğla, Nevşehir, Trabzon, İstanbul’daki bebek ustalarının isimlerinin

alfabetik sıralaması ile; Lütfiye BATUKAN, Nimet Demirbağ SANLIMAN’dır. Daha sonra atölyelerde yer alan el yapımı bebek örneklerinin çeşitlerine ait isimlerinin alfabetik sıralaması ile; Ağaç bebek, Bez bebek, Hamurdan yapılan bebek, Karışık malzemelerden yapılan bebek, Kaşık bebek, Kitre bebek, Mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek sıralaması ile yerleştirilmiştir.

Katalogda yer alan el yapımı bebek örneklerini değerlendirmek amacı ile yapılan tablo ve grafikler, Döküm-Sayı Dağılım Tabloları ve Değerlendirme bölümünde yer almaktadır. Döküm-Sayı Dağılım Tabloları ve Değerlendirme bölümünde; gözlem fişlerinde yer alan el yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon, el yapımı bebeklerin cinsi, el yapımı bebeklerde tarihlendirme, el yapımı bebeklerde baş malzemesi, el yapımı bebeklerde beden malzemesi, el yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi, el yapımı bebeklerde yapım tekniği, el yapımı bebeklerde baş yapım tekniği, el yapımı bebeklerde beden yapım tekniği, el yapımı bebeklerde süsleme tekniği, el yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler, el yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler, seçilen konu ve kompozisyon özellikleri başlıkları ele alınarak tablolar ve grafikler yardımı ile bulgulara dönüştürülmüştür.

Gözlem fişlerinde yer alan bilgiler, tablolardaki ilgili başlık altlarına çeteleme yolu ile işaretlenerek aktarılmıştır. Tabloların verdiği çeteleme sayıları, ara ve genel toplamlar biçiminde sayı değerleri ile gösterilmiştir. Çıkan sayı değerleri, ilk defa böyle bir çalışmada denenen grafiklerle gösterilip, sonuçların daha anlaşılır hale

getirilmesi sağlanmıştır. Tablolardan ve grafiklerden çıkan bulgular tek tek açıklanarak metne dönüştürülmüştür.

El yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon başlıklı tabloda; el yapımı bebekçiliğin yapıldığı merkezler sekiz ana başlıkta olup, merkezlerde incelenen bebekler alfabetik sıralama ise üst başlığa yerleştirilmiştir.

 El yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon; Adıyaman, Antalya, Ardahan, Batman, İstanbul, Muğla, Nevşehir ve Trabzon.

Çokder Derneği, Damal Halk Eğitim Merkezi, Düzköy Sosyal Yardımlaşma

ve Dayanışma Vakfı, Hamdullah Güneş, Lütfiye Batukan, Nimet Demirbağ Sanlıman, Sibel Radiye Gül, Tülay Aktaş, Yeter Tarım, Zahide Durmaz.

El yapımı bebeklerin cinsi, konu başlıklı incelemede; örnek no, merkezler ve el yapımı bebeklerin cinsleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerin cinsi; Adıyaman (Merkez) bebeği, Antalya (Merkez)

bebeği, Ardahan (Damal) bebeği, Batman (Merkez) bebeği, İstanbul (Sultanahmet) bebeği, İstanbul (Göztepe) bebeği, Muğla (Bodrum) bebeği, Muğla (Milas- Çomakdağ) bebeği, Nevşehir (Ürgüp) bebeği, Soğanlı bebeği ve Trabzon (Düzköy) bebeği olarak tespit edilmiştir.

El yapımı bebeklerde tarihlendirme, konu başlıklı incelemede; merkezler alfabetik sıralama ile, tarihlendirmede 1995 ve 2009 tarihleri arasındaki el yapımı bebek örnekleri incelenmiştir.

 El yapımı bebeklerde tarihlendirme; 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2001,

2002, 2003, 2004, 2006, 2007, 2008, 2009.

El yapımı bebeklerde baş malzemesi, konu başlıklı incelemede; örnek no, merkezler ve baş malzemeleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

 El yapımı bebeklerde baş malzemesi; elyaf, gazoz kapağı, guaj boya, ip, kalem boya, keçeli kalem, kumaş, kumaş parçaları, kitre, mısır koçanı ve püskülü, pamuk, tahta boncuk, tahta kaşık, tiftik, tutkal, un, yün ip.

El yapımı bebeklerde beden malzemesi, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve beden malzemeleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerde beden malzemesi; elyaf, hazır plastik bebek, kumaş, kumaş parçaları, pamuk, sünger, tahta kaşık, tahta parçaları, tel, yapıştırıcı ve yumuşak

kâğıt.

El yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve kıyafet malzemeleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi; atkı, ayakkabı, boncuk, çorap, deri,

düğme, eldiven, guaj boya, hazır kenar süsü, ip, kâğıt, karton, keçe, keçeli kalem, kumaş, kumaş boyası, kurdele, kürk, lastik ayakkabı, lastik terlik, mısır koçanı ve

püskülü, misina, plastik ayakkabı, pul, sepet, sutaşı, tahta parçaları, triko, tül,

tülbent, yün, yapıştırıcı, yün çorap, yün ip.

El yapımı bebeklerde yapım tekniği, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve yapım teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerde yapım tekniği; ağaç bebek, bez bebek, hamurdan yapılan

bebek, karışık malzemelerle yapılan bebek, kaşık bebek, kitre bebek, mısır koçanı ve mısır püskülünden yapılan bebek.

El yapımı bebeklerde baş yapım tekniği, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve baş yapım teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

 El yapımı bebeklerde baş yapım tekniği; elyaf dolgu, gazoz kapağı, kitre, kumaş dolgu, mısır koçanı ve püskülü, pamuk dolgu, seramik hamuru, tahta boncuk, tahta kaşık.

El yapımı bebeklerde beden yapım tekniği, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve beden yapım teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

 El yapımı bebeklerde beden yapım tekniği; elyaf dolgu, pamuk dolgu, tahta iskelet, tahta kaşık, tel iskelet.

El yapımı bebeklerde süsleme tekniği, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve süsleme teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.  El yapımı bebeklerde süsleme teknikleri; balmumu baskı, biye ile kenar

temizleme, boncuk, boyama, çarpana dokuma, hazır harç tutturma, kanaviçe, köşe yaparak kenar temizleme, iğne oyası, makine dikişi, makine dikişi ile boncuk tutturma, pul işleme, sap işi, püskül tutturma, şiş örgü, tığ işi , zincir işi.

El yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve süsleme teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

 El yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler; açık kahverengi,

beyaz, bordo, eflatun, gri, hardal sarısı, kahverengi, kırmızı, krem, mavi, mor, pembe, sarı, siyah, turuncu, yavruağzı, yeşil.

El yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler, konu başlıklı incelemede, örnek no, merkezler ve süsleme teknikleri alfabetik sıralama dikkate alınarak hazırlanmıştır.

 El yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler; açık

kahverengi, açık mavi, açık yeşil, beyaz, bordo, eflatun, gri, hardal sarısı,

kahverengi, kırmızı, koyu kahverengi, koyu yeşil, krem, lacivert, mavi, mor, pembe, sarı, siyah, turuncu, yavruağzı, yeşil.

Gözlem fişlerinde yer alan seçilen konu özelliklerinde 1 çeşit kalıp cümle kullanılmıştır. Bu kalıp cümle şu şekildedir:

Seçilen konu cümlelerine ait kalıp cümlesi;

 Bebek ………... vaziyettedir. Bebeğin ……….……….. .

Gözlem fişlerinde yer alan kompozisyon özelliklerinde 11 çeşit kalıp cümle kullanılmıştır. Bu kalıp cümle şu şekildedir:

Adıyaman ve Trabzon Düzköy yöresine ait karışık malzemelerden yapılan hazır plastik bebek iskeletli bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 İskelet olarak hazır plastik bebek kullanılmıştır. Kıyafetleri ……..…….…. . Bebeğe ………. . .……….………. . Başına ……….……….. zenginleştirilerek süslenmiştir. ………..…………. . Bebeğin ayakları……….... .

Adıyaman yöresine ait karışık malzemelerden yapılan tel iskeletli bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 …………. iskelet hazırlanmıştır ve iskeletin üzeri ……… . ……….. eller, ayaklar ve baş hazırlanarak iskelete tutturulmuştur. Kıyafetleri ………...……….. . Bebeğe ……….…… . ………... . ……… . Başına ……… zenginleştirilerek süslenmiştir. ………. . Bebeğin ayakları ……… .

Antalya ve Batman yöresine ait hamurdan yapılan bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 ……….….. iskelet hazırlanmıştır ve iskeletin üzeri ……….…… . ……….. . ………. eller, ayaklar ve baş hazırlanarak iskelete tutturulmuştur. ……….………… . Kıyafetleri ……….. . Bebeğe ……… . ………. . ……… . Başına …..…….………. zenginleştirilerek süslenmiştir. ……….. . Bebeğin ayakları………. .

Ardahan Damal yöresine ait karışık malzemelerden yapılan hazır plastik bebek iskeletli bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 İskelet olarak hazır plastik bebek kullanılmıştır. Kıyafetleri ………. . Bebeğe ……….. . ……… . Dikdörtgen biçiminde, boncuklardan yapılmış, geometrik şekillerle süslenmiş göğüslük bir bağ ile bebeğin boynuna geçirilip, alt uçları da birer bağcıkla arkadan bele bağlanmıştır. Kollarına kadife kumaştan bilek kısmı tasmalı, üstü büzme lastikli kolçak takılmıştır. Ortası bir bağ ile boğum yapılarak bağlanmıştır. Başına ……….………... zenginleştirilerek süslenmiştir. Bebeğin ayakları………. .

İstanbul ve Nevşehir yöresine ait kitre bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Tel kullanılarak iskelet hazırlanmıştır ve iskeletin üzeri yumuşak kâğıt ile sarılmıştır. Kitre ve pamuk kullanılarak baş, eller ve ayaklar hazırlanmıştır. ……… . Kıyafetleri ………..……… . Bebeğe ……….. . ……….……….. . Başına ……….……. zenginleştirilerek süslenmiştir. Bebeğin ayakları... .

İstanbul yöresine ait mısır koçanı ve püskülünden yapılan bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Mısır koçanları suyun içerisinde bekletilmiştir. İskelet “T” şeklinde sarılan teller üzerine mısır koçanlarının bağlanmasıyla yapılmıştır. Ters yönde tele çepeçevre ve büzgülü olarak omuzdan sıkıca bağlanan yaprak aksi yöne döndürülerek kol şekli verilmiştir. ………...……… .

……….. . Baş, pamuk doldurularak mısır kabuğundan, saçlar mısır püskülünden yapılmıştır. ………..……… . Başa ……… .

Muğla Bodrum yöresine ait bez bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Kollar, bacaklar ve gövde ayrı ayrı hazırlanan bez yastıkların birbirine dikilmesi ile meydana getirilmiştir. Başı, büyükçe olan gövde parçasının üst kısmı bir iple boğulmak suretiyle yapılmıştır. Yüz hatları keçeli kalem ile boyanarak yapılmıştır. ……… . Kıyafetleri ……….………. . Bebeğe ……….………. . Başına …………... zenginleştirilerek süslenmiştir. Ayakları……… .

Muğla Milas Çomakdağ yöresine ait bez bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Kollar, bacaklar ve gövde ayrı ayrı hazırlanan bez yastıkların birbirine dikilmesi ile meydana getirilmiştir. Başı, büyükçe olan gövde parçasının üst kısmı bir iple boğulmak suretiyle yapılmıştır. ……… . Kıyafetleri ……….………. . Bebeğe ………...……… . Başına ……….. zenginleştirilerek süslenmiştir. Ayakları………. .

Muğla Bodrum ve Nevşehir Ürgüp yöresine ait kaşık bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Tahta kaşık ve tahta parçası “T” biçiminde bağlanarak iskelet oluşturulmuştur. İskeletin üzerine kumaş parçaları sarılmıştır. ………. . Yüz hatları keçeli kalem ile boyanmıştır. ……… . Kıyafetleri ……… . Bebeğe ………....……….. . ……….. . Başına ………. zenginleştirilerek süslenmiştir.

Nevşehir Ürgüp ve Muğla Bodrum yöresine ait başı gazoz kapağı kullanılarak yapılan ağaç bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Tahta parçaları “T” biçiminde bağlanarak iskelet oluşturulmuştur. İskeletin üzerine kumaş parçaları sarılmıştır. Gazoz kapağı üzerine kumaş gerilerek iskeletin baş kısmına yerleştirilmiştir. Yüz hatları keçeli kalem ile boyanarak yapılmıştır. ……..…………. . Kıyafetleri ……… . Bebeğe ……… . ……… . Başına ……….……… zenginleştirilerek süslenmiştir.

Nevşehir Ürgüp yöresine ait ağaç bebek örneklerine ait kalıp cümlesi;

 Tahta parçaları “T” biçiminde bağlanarak iskelet oluşturulmuştur. İskeletin üzerine kumaş parçaları sarılmıştır. ………..……… . Yüz hatları keçeli kalem ile boyanmıştır. ……….…………. . Kıyafetleri ………. . Bebeğe ……….. . ………. . Başına ………... zenginleştirilerek süslenmiştir. ……….. .

İkinci bölümde; Anadolu’da el yapımı bebekçiliğin tanımı ve tarihi gelişimi ve el yapımı  bebeklerin sınıflandırılması ve genel özellikleri hakkında bilgi verilmiştir.

El yapımı bebeklerin sınıflandırılması ve genel özellikleri başlığı altında, el yapımı bebekçilikte kullanılan araçlar, el yapımı bebekçilikte kullanılan gereçler, el yapımı bebekçilikte kullanılan süsleme gereçleri, el yapımı bebeklerin oluşum aşamaları, Türk folklorunda yapma bebek, el yapımı bebeklerin sınıflandırılması, el yapımı bebek tasarımında ve uygulamada dikkat edilecek noktalar, el yapımı bebekçilik ve turizme etkisi ve el yapımı bebekçiliğin aile ve toplum yaşamındaki yeri ve ekonomik katkısı hakkında bilgi verilmiştir.

Değerlendirme bölümünde, el yapımı bebeklerde ilgili koleksiyon, el yapımı bebeklerin cinsi, el yapımı bebeklerde tarihlendirme, el yapımı bebeklerde baş malzemesi, el yapımı bebeklerde beden malzemesi, el yapımı bebeklerde kıyafet malzemesi, el yapımı bebeklerde yapım tekniği, el yapımı bebeklerde baş yapım tekniği, el yapımı bebeklerde beden yapım tekniği, el yapımı bebeklerde süsleme tekniği, el yapımı bebeklerin baş yapımında kullanılan renkler, el yapımı bebeklerin kıyafet yapımında kullanılan renkler, seçilen konu ve kompozisyon özellikleri konuları açıklanmıştır.