Polovine XVIII v. Moskva.
Cebecioğlu M. Satar S., Küçükbaltacığlu D., Atik V., Dilber S., Yekeler N., Köse R., Gurulkan K., Gündoğdu R., (2013). Kırım Hanlarına Name-i Hümayun (2 Numaralı Name Defteri), İstanbul: Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Yayınları. Kurat, A. N, (1999). Rusya Tarihi, Ankara: Türk Tarih kurumu Yayınevi.
Markova, O. P. (1966). Rossiya, Zakavkaze i mejdunarodnıe otnoşeniya v XVIII Veke, Moskva.
Masaev, M. V., (1997). Prisoedinenie Krıma k Rossii, Simferopol.
Melnikova, İ. N., (1948). Borba Rossii s Turtsey v 30-x godah XVIII veka i Ukraina// Uçenia Zapiski İnstituta Slavynovedeniya, T. I, Moskva, Leningrad.
Nagıyev, F., (1997). “Hatman”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt:16, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
Nekrasov, G. A., (1976). Rol Rossii v Evropeyskoy mejdunarodnoy politike 1725-1739 gg, Moskva.
Oreşkova, S. F.,-Ulçenko, N. Yu., (2006). Rossiya i Turtsiya: Problema formirovaniya granits, Moskva.
Sanin, G. A., (1999). “Problema Çernomorskih prolivov vo vneşnoy politike Rossii XVIII. v.”, Rossiya i Çernomorskie prolivı (XVIII-XX stoletiya), Moskva. Savaş, A. İ., (1994-1995). “Takrir-i Ahmet Merami Efendi (Azak Muhaddidi Ahmet
Merami Efendi’nin 1740/1741 Sınır Tespit Çalışmaları Hakkındaki Raporları)”, Belgeler, Cilt: XVI, Sayı: 20, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Şulman, E. B., (1963). Russko-Turetskaya voyna 1735-1739 godov i politiçeskaya svyazi Moldavii i Valahii s Rossiey, Moskva.
Tertecel, Adrian, (1999). “1735 Yılında Osmanlı-Rus İlişkileri (İki Rus Belgesi)”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, sayı:192. ss. 57-61.
Uzunçarşılı, İ. H., (1995). Osmanlı Tarihi, cilt:IV, 1. Kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
Vak’anüvis Subhi Mehmed Efendi (2007). Subhi Tarihi, Sami ve Şakir Tarihleri ile birlikte (İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin), Haz: M. Aydıner, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Vernadsky, G, (1936). Political and diplomatic history of Russia, Boston.
Yüksel, S., (2013). “Rusların Karadeniz yönünde yaptıkları ilk yayılma faaliyetleri (18. Yüzyılın Başlarına Kadar)”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı:28, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi yayınları, ss.101-116. Yüksel, S., (2012). “Kuzey savaşları sırasında Rusya’nın Karadeniz’e yönelik
faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, cilt: 31, sayı: 52, Ankara: Ankara Üniversitesi yayınları, ss. 171-190.
ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﺦﯾرﺎﺗ ﻲﻓ ﺎﮭﺤﺤﺻ ﻢﯿھﺎﻔﻣو ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ خرﺆﻤﻟا د .م.أ ﻢﯿﺣروأ ﺪﻤﺤﻣ قرﺎط . Tareq Mohammed Awrahim / i
ﺚﺤﺒﻟا ﺺﺨﻠﻣ : ﻦﯿﻗﺮﺸﺘﺴﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣو ،قﺮﺸﻤﻟا ﻞھأ ﻦﻣ ﻦﯿﺧرﺆﻤﻟا ﻦﻣ دﺪﻋ َﻲِﻨُﻋ ءﻻﺆھ ﻦﯿﺑ ﻦﻣو ،ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا هﺎﯾاوز ﻦﻣ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﺦﯾرﺎﺗ لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﺚﺤﺒﻟاو ﺔﺳارﺪﻟﺎﺑ ﻦﯿﺧرﺆﻤﻟا ﺪﺣأ ﺎﮭﺑ ﺢﺒﺻأ ،ﺔﻤﯿﻗ ٍتﺎﻔﻟﺆﻣو ًﻻﺎﻤﻋأ مّﺪﻗ يﺬﻟا ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ ذﺎﺘﺳﻷا ﻦﯿﺧرﺆﻤﻟا ﺪﻌﯾ يﺬﻟا ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا مﻮﻠﻌﻟا ﺦﯾرﺎﺗ ﻰﻠﻋ ﮫﻟﺎﻤﻋأ ﺖﺒﺼﻧا ﺪﻗو ،مﻮﯿﻟا ﺎﻨﻤﻟﺎﻋ ﻲﻓ ﻞﺋﻼﻘﻟا ﻦﯿﻘﻗﺪﻤﻟا ﺐﻠﺻ .ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﺪﻨﺘﺳا ﺪﻘﻓ ؛ﺔﯿﺑﺮﻐﻟاو ﺔﯿﻗﺮﺸﻟا ﻦﯿﺘﻓﺎﻘﺜﻟا ﻦﯿﺑ ﻊﻤﺠﯾ نأ عﺎﻄﺘﺳا ﮫﻧأ هﺮﯿﻏ ﻦﻋ ﻦﯿﻛﺰﺳ ﺰﯿﻤﯾ ﺎﻣو ﻰﻠﻋ ﺎﮭﻠﻤﺣ ﺔﻟﺎﺳﺮﺑ دﺮﻔﻧاو ،ةّﺪِﻋ تﺎﻐﻠﺑ ﺔﺑﻮﺘﻜﻤﻟا ردﺎﺼﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻰﻟإ ﮫﺗﺎﺳارد ﻲﻓ ﻲﻓ ﺔﯾرﺎﻀﺤﻟا ﺎﮭﺘﻧﺎﻜﻣ نﺎﯿﺒﺗو ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﺦﯾرﺎﺗ ءﺎﯿﺣإ ةدﺎﻋإ ﻲھو ،ﮫﻘﺗﺎﻋ ﺦﯾرﺎﺗ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ، اﺬﮭﺑ ﮫﻌﻟو ﺔﺠﯿﺘﻧ ﺖﻧﺎﻛ ،ﺔﺴﯿﻔﻧ تﺎﻔﻟﺆﻣ ﻞﯾﻮﻄﻟا هﺮﻤﻋ لﻼﺧ َﺰﺠﻧﺄﻓ .ﺎﮭﯿﻓ هﺮﯿﺛﺄﺗو ﻒﯿﻟﺄﺘﺑ ِﻒﺘﻜﯾ ﻢﻟو .ﻞﻤﻌﻟا اﺬﮭﻟ ﮫﻣﻮﯾ تﺎﻋﺎﺳو هﺮﻤﻋ مﺎﯾأ ﻞﻛ س ّﺮﻛ ﺪﻗو ،ﮫﺑ ﮫﻘﻠﻌﺗو عﻮﺿﻮﻤﻟا ﻲﺘﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ﺪﯾﺮﻓ ﻒﺤﺘﻣ ﺲﯿﺳﺄﺗ ﻖﯾﺮط ﻦﻋ ةرﺎﻀﺤﻟا هﺬھ ﺦﯾرﺎﺗ ﺪﯿﺴﺠﺘﺑ مﺎﻘﻓ ،ﺎھ ِﺮﺸﻧو ﺐﺘﻜﻟا ﻔﻜﻧاﺮﻓ .ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا لﻮﺒﻨﻄﺳإو ،ﺔﯿﻧﺎﻤﻟﻷا ترﻮ ﻦﯿﺑ ةﺮﺸﺘﻨﻤﻟا ﺔﺌطﺎﺨﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟاو ىؤﺮﻟا ﺢﯿﺤﺼﺗ دﻮﮭﺠﻟاو لﺎﻤﻋﻷا هﺬھ ﻞﻛ ﻦﻣ ﮫﺘﯾﺎﻏ ﺖﻧﺎﻛو ﻞﺑﺎﻘُﯾ نﺎﻛ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻧوﺪﻟا ةﺮﻈﻨﻟا ﺮﯿﯿﻐﺗو ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﺦﯾرﺎﺗ لﻮﺣ ﻦﯿﯿﺑﺮﻐﻟاو ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ارﻵا ﻊﺒﺘﺘﺑ ﺚﺣﺎﺒﻟا مﺎﻗ ﺪﻗو .ﻦﯿﯿﺑﺮﻐﻟا نﺪﻟ ﻦﻣ نﻮﻤﻠﺴﻤﻟا ﺎﮭﺑ ﺔﺌطﺎﺨﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟاو ،ﺔﻔﺤﺠﻤﻟا ء ﻚﻟذ ﺐﻘﻋأو ،ﻦﯿﺴﯿﺋر ﻦﯿﻤﺴﻗ ﺎﮭﻤﺴﻗو ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﺦﯾرﺎﺗ لﻮﺣ سﺎﻨﻟا ﻦﯿﺑ ةﺮﺸﺘﻨﻤﻟا ﺚﺣﺎﺒﻠﻟ ّﺪﺑ ﻻ نﺎﻛو .ﺎﮭﺑ ﺎﮭﻀﺣد ﻲﺘﻟا ﺞﺠﺤﻟاو ،ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟاو ءارﻵا ﻚﻠﺗ ﻰﻠﻋ ﻦﯿﻛﺰﺳ دﺮﺑ – ﻞﺒﻗ ﺚﺤﺒﻟا عﻮﺿﻮﻣ ﻲﻓ ضﻮﺨﻟا -ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ ذﺎﺘﺳﻷا ﺔﯿﺼﺨﺸﺑ ﺔﯿﻔﯾﺮﻌﺗ ﺔﻔﻗو ﻦﻣ ﮫﻟﺎﻤﻋأ زﺮﺑأو :ﺔﯿﺣﺎﺘﻔﻤﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا ﻦﯾوﺪﺗ ،ﻲﻣﻼﺳﻻا ثاﺮﺘﻟا ،قاﺮﺸﺘﺳﻻا ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻻا ةرﺎﻀﺤﻟا ،ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ يﻮﺒﻨﻟا ﺚﯾﺪﺤﻟا
The Historian Fuad Sezgin and his corrected concepts in the history of Islamic Civilization
Abstract: Many historians from the east as well as a group of orientalists,
have studied the history of Islamic civilization from its various aspects. Professor Fuad Sezgin stands as the most distinguished among them. He has made invaluable contribution which earned him a unique place
i . dr.tareq74@gmail.com ,
Assistant Professor, Salahaddin University, Erbil, Arts Faculty, History Department
(Lecturer at Mardin Artuklu University).
366
throughout the world. His outstanding accomplishments are mostly in Islamic sciences, which is in the core of the Islamic civilization. The deep knowledge, what Professor Sezgin has of both Muslim and Western civilizations, made him a unique scholar with outstanding achievements. He availed himself with the knowledge of many languages to tape on various resources in his studies. He made his mission to help in revival of the Islamic civilization and to show its tremendous impact on the development of humanity. His lifelong attachment, deep passion, tireless works throughout his long career enabled him to achieve the unique and invaluable contributions. Not only did he write and publish books, he tried to exhibit the history of this civilization by establishing unique museums in Frankfurt and Istanbul.
Sezgin’s studies also aimed to correct numerous misconceptions among both Muslims and Western history of Islamic civilization, and to change the existing under-estimation and appreciation which westerners have about Islamic civilization. This paper, therefore, first traces the existing misconceptions about the Islamic civilizations and combines them in two categories. Then, it presents and evaluates Sezgin's approach in addressing those misconceptions. Besides, the study necessity provides a short biography of Sezgin and a glimpse of his major works.
Keywords: Fuad Sezgin, Islamic civilization, Orientalism, Islamic culture,
codifidation of Hadish.
Tarihçi Fuat Sezgin ve İslam Medeniyeti Tarihinde Düzelttiği Kavramlar
Öz: Doğulu birkaç tarihçi ve bir grup müsteşrik, değişik açılardan İslam
Medeniyet Tarihi alanında çalışma ve araştırmalar yapmışlardır. Onlardan biri de değerli çalışmalar ve eserler sunan Prof. Fuat Sezgin’dir. Bu çalışma ve eserleriyle günümüz dünyasında az sayıdaki müdekkik tarihçilerden biri oldu. Sezgin’in bu çalışmalarıyla İslam Medeniyetinin özü sayılan İslami İlimler Tarihine odaklanılmıştır.
Sezgin’i diğerlerinden ayıran husus, Doğu ve Batı, iki kültürü cemedebilmesidir. Buna bağlı olarak araştırmalarında pek çok dildeki yazılı kaynaklara dayanmış ve yüklendiği mesajla da tek olmuştur. O mesaj da İslam Medeniyeti Tarihini yeniden ihya etmek, insanlık tarihindeki medeniyet konumunu ve ona olan etkisini açığa çıkarmaktır. Bu yüzden, bu konuya olan şiddetli bağlılığı ve ona olan ilgisi neticesinde uzun yaşamı süresince mükemmel telifler ortaya koymuştur. Ömrünün bütün günlerini ve gününün tüm saatlerini çalışmalara harcamıştır. Sadece kitapları telif etme ve neşretmeyle yetinmemiş; aynı zamanda Almanya’nın Frankfurt, Türkiye’nin de İstanbul şehrinde, benzeri olmayan bir müze tesis etmekle bu medeniyetin tarihini gözler önüne serdimiştir.
Bütün bu çalışma ve çabalardan gayesi, İslam Medeniyet Tarihi hakkında Müslümanlar ve Batılılar arasında yaygın olan yanlış bakış açıları ve
367
throughout the world. His outstanding accomplishments are mostly inIslamic sciences, which is in the core of the Islamic civilization. The deep knowledge, what Professor Sezgin has of both Muslim and Western civilizations, made him a unique scholar with outstanding achievements. He availed himself with the knowledge of many languages to tape on various resources in his studies. He made his mission to help in revival of the Islamic civilization and to show its tremendous impact on the development of humanity. His lifelong attachment, deep passion, tireless works throughout his long career enabled him to achieve the unique and invaluable contributions. Not only did he write and publish books, he tried to exhibit the history of this civilization by establishing unique museums in Frankfurt and Istanbul.
Sezgin’s studies also aimed to correct numerous misconceptions among both Muslims and Western history of Islamic civilization, and to change the existing under-estimation and appreciation which westerners have about Islamic civilization. This paper, therefore, first traces the existing misconceptions about the Islamic civilizations and combines them in two categories. Then, it presents and evaluates Sezgin's approach in addressing those misconceptions. Besides, the study necessity provides a short biography of Sezgin and a glimpse of his major works.
Keywords: Fuad Sezgin, Islamic civilization, Orientalism, Islamic culture,
codifidation of Hadish.
Tarihçi Fuat Sezgin ve İslam Medeniyeti Tarihinde Düzelttiği Kavramlar
Öz: Doğulu birkaç tarihçi ve bir grup müsteşrik, değişik açılardan İslam
Medeniyet Tarihi alanında çalışma ve araştırmalar yapmışlardır. Onlardan biri de değerli çalışmalar ve eserler sunan Prof. Fuat Sezgin’dir. Bu çalışma ve eserleriyle günümüz dünyasında az sayıdaki müdekkik tarihçilerden biri oldu. Sezgin’in bu çalışmalarıyla İslam Medeniyetinin özü sayılan İslami İlimler Tarihine odaklanılmıştır.
Sezgin’i diğerlerinden ayıran husus, Doğu ve Batı, iki kültürü cemedebilmesidir. Buna bağlı olarak araştırmalarında pek çok dildeki yazılı kaynaklara dayanmış ve yüklendiği mesajla da tek olmuştur. O mesaj da İslam Medeniyeti Tarihini yeniden ihya etmek, insanlık tarihindeki medeniyet konumunu ve ona olan etkisini açığa çıkarmaktır. Bu yüzden, bu konuya olan şiddetli bağlılığı ve ona olan ilgisi neticesinde uzun yaşamı süresince mükemmel telifler ortaya koymuştur. Ömrünün bütün günlerini ve gününün tüm saatlerini çalışmalara harcamıştır. Sadece kitapları telif etme ve neşretmeyle yetinmemiş; aynı zamanda Almanya’nın Frankfurt, Türkiye’nin de İstanbul şehrinde, benzeri olmayan bir müze tesis etmekle bu medeniyetin tarihini gözler önüne serdimiştir.
Bütün bu çalışma ve çabalardan gayesi, İslam Medeniyet Tarihi hakkında Müslümanlar ve Batılılar arasında yaygın olan yanlış bakış açıları ve
anlayışları düzeltmek ve Müslümanların Batılılarla yüz yüze geldikleri hakir bakış açısını değiştirmekti.
Araştırmacı, İslam Medeniyeti Tarihi etrafındaki yaygın adaletsiz görüşleri ve yanlış anlayışları takip etmiş ve onları iki ana kısma ayırmıştır. Ardından Sezgin, bu görüş ve anlayışları geçersiz kılan delillerle cevap vermiştir. Araştırmacının, -araştırma konusuna girmeden önce- Prof. Fuat Sezgin’in şahsiyeti ve en bariz çalışmalarını tanıtan bir durumda olması gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Fuat Sezgin, İslam Medeniyeti, şarkiyat, İslam Kültürü,
Hadis Tedvini. : ﮫﻟﺎﻤﻋأ ﻢھأو ،ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ ةﺮﯿﺳ ﻦﻣ ةﺬﺒﻧ : لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا ﻂِّﻠُﺳ ﺪﻘﻟ ُءﻮﻀﻟا ﺔﯿﻔﺤﺻ تﻼﺑﺎﻘﻣ لﻼﺧ ﻦﻣ ﮫﺗاﺰﺠﻨﻣو هرﺎﻜﻓأو ﻦﯿﻛﺰﺳ ةﺎﯿﺣ ﻰﻠﻋ 1 ، لوﺎﻨﺗو بﺎّﺘﻜﻟا ﮫﻟﺎﻤﻋأو ﮫﺗﺎﯿﺣ ﺔﻔﻠﺘﺨﻣ ﻦﯾوﺎﻨﻋ ﺖﺤﺗ 2 ﻦﻣ ﺐﻧاﻮﺟ ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﺾﻌﺑ ﺖﻟوﺎﻨﺗو ، هرﺎﻜﻓأ 3 ﻰﻟإ ﺔﯿﻧﺎﻤﻟﻷا ﻦﻣ (ﻲﺑﺮﻌﻟا ثاﺮﺘﻟا ﺦﯾرﺎﺗ) ﮫﺑﺎﺘﻛ ﺔﻤﺟﺮﺗ ﻰﻠﻋ ةﺪﯾﺪﻋ تاﻮﻨﺳ ﻲﻀﻣ ﻢﻏرو . ةﺮﯿﺒﻛ ﺔﻣﺪﺧ مﺪﻗ يﺬﻟا ﺮﺻﺎﻌﻤﻟا خرﺆﻤﻟا اﺬﮭﻟ ﻖﺤﻟا ﺾﻌﺒﺑ ﻲﻔﯾ ﺎﯿﺑﺮﻋ ﺎًﺜﺤﺑ ﺚﺣﺎﺒﻟا ﺪﺠﯾ ﻢﻟ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﺦﯾرﺎﺘﻟ ﺚﺤﺒﻟا عﻮﺿﻮﻣ ﻆﺤﯾ ﻢﻟو ، – ﻲﻧﻵا ﮫﻠﻜﺸﺑ ؛ﺎًﻀﯾأ كاﺮﺗﻷا ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﺔﺳارﺪﺑ ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻘﺑ ﻲﻓ ﺎ�ﯿﻨﻌﻣو ،ةﺰﯿﺟو ةرﻮﺼﺑ ﻦﯿﻛﺰﺳ ةﺎﯿﺣ ًﻻوﺎﻨﺘﻣ ﺚﺤﺒﻟا اﺬھ ﺔﺑﺎﺘﻛ ﻰﻟإ ﺚﺣﺎﺒﻟا ﻊﻓد ﺎﻣ ﻚﻟذو .ﺎﮭﺤﯿﺤﺼﺘﺑ مﺎﻗ ﻲﺘﻟا ﺔﺌطﺎﺨﻟا ﺔﻌﺋﺎﺸﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟاو رﺎﻜﻓﻷا ﻢھأ ﺪﺻﺮﺑ ﻧو ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ دﻼﯿﻣ : لوﻷا رﻮﺤﻤﻟا : ﮫﻤﯿﻠﻌﺗو ﮫﺗﺄﺸ ) ﺪﻟو ﻣ ﻲﻓ (ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ ﺪﻤﺤ 24 لوﻷا ﻦﯾﺮﺸﺗ 1924 قﺮﺷ بﻮﻨﺟ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ﺲﯿﻠﺘﺑ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ م ﺔﯿﻋﺮﺸﻟا مﻮﻠﻌﻟﺎﺑ ﺔﻤﺘﮭﻣو ﺔﻨﯾﺪﺘﻣ ﺔﻠﺋﺎﻋ ﻒﻨﻛ ﻲﻓ ﺄﺸﻧو ،ﺎﯿﻛﺮﺗ 4 نﺎﻛ ﮫﻧأ ﮫﻤﯿﻠﻌﺗ ﺔﯾاﺪﺑ ﻦﻋ فﺮﻌُﯾ ﺎﻣ ﻞﻛو ، ﯾﺪﻣ جرﺎﺧ هﺎﻘﻠﺗ ﺪﻘﻓ ﻲﻤﺳﺮﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا صﻮﺼﺨﺑ ﺎّﻣأو ،ﮫﺘﯿﺑ ﻞﺧاد هﺪﻟاو ﺪﯾ ﻰﻠﻋ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻰﻟإ ﮫﺟﻮﺗ ﺚﯿﺣ ،ﮫﺘﻨ ﻤﻛﻹ موﺮﺿرأ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻰﻟإ ﻞﻘﺘﻧا ﻢﺛ ،ﺔﯿﺋاﺪﺘﺑﻻا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻢﻠﻌﺘﻟ ﺪﯾﺰﯾﺎﺑ ﻮﻏود ﺎ ﺔﯾداﺪﻋﻹا ﻦﯿﺘﻠﺣﺮﻤﻟا ل ﺔﯾﻮﻧﺎﺜﻟاو ; Yılmaz, 2009: 11) Turan, 2015: 37 (. مﺎﻋ ﻲﻓو 1943 سرﺪﯾ نأ ﺎًﯾوﺎﻧ ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﮫﺘﺳارد لﺎﻤﻛﻹ لﻮﺒﻨﻄﺳإ ﻰﻟإ ﻦﯿﻛﺰﺳ بﺎﺸﻟا ﺮﻓﺎﺳ م ﻲﻓ ﺔﺳﺪﻨﮭﻟا ) ﺮﺘﯾر تﻮﻤﻠھ ﻲﻧﺎﻤﻟﻷا قﺮﺸﺘﺴﻤﻟا ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺗ نأ ﺪﻌﺑ ﮫﻨﻜﻟ ،لﻮﺒﻨﻄﺳإ ﺔﻌﻣﺎﺟ 1882 -1972 (م ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟاو مﻮﻠﻌﻟا ﻲﻓ ﻢﮭﺘﻧﺎﻜﻣو ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ءﺎﻤﻠﻌﻟا رود ﻦﻋ ﮫﺗﺮﺿﺎﺤﻣ ﻲﻓ – رﺮﻗ تﺎﺳارﺪﻟا ﻰﻟإ ﮫﻣﺎﻤﺘھا فﺮﺻو ،ﻲﻣﻼﺳﻹا ثاﺮﺘﻟاو ﺦﯾرﺎﺘﻟا ﺔﺳارد ﻰﻟإ ﺔﺳﺪﻨﮭﻟا ﺔﺳارد ﻦﻣ لﻮﺤﺘﯾ نأ ﺑ ﺔﯿﻗﺮﺸﻟا .ﺎﮭﺴﻔﻧ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا ﻲﻓ بادﻵا ﺔﯿﻠﻜ ) Bayhan, 2015: 36 ( ﮫﺴﻔﻧ ﻦﻣ فﺮﻋ ﺪﻗ ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ نأ وﺪﺒﯾو مﻮﯿﻟا ﻚﻟذ ﺬﻨﻣ – ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا مﻮﻠﻌﻟا ﺦﯾرﺎﺗ نأ ﮫﻟ ﺖﻧﺎﻛو .ﺎﮭﻠﻛ ﺎﮭﺗﺎﯿﺣ ﮫﻟ ﺐﮭﺗ نأ ﺎﮭﺑ رﺪﺠﯾو ،ﮫﻘﺸﻌﺗ يﺬﻟا ناﺪﯿﻤﻟا ﻮھ ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ءﺎﻤﻠﻌﻟا دﻮﮭﺟو ﯿﻛ ) ﻮھ ﮫﻟﺎﺑ ﻞﻐﺸﯾ يﺬﻟا لؤﺎﺴﺘﻟا نﺎﻛو ،ﺔھ ّﻮﺸﻤﻟاو ﺔﺒّﯿﻐﻤﻟا ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﻖﺋﺎﻘﺤﻟا هﺎﺠﺗ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﯿﺳﺎﺴﺣ ﻒ ةرﺎﻀﺤﻟا ﺦﯾرﺎﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯾرﺎﻀﺤﻟا ﻢﮭﺘﻤﺼﺑ نﻮﻛﺮﺘﯾ ﻻو ةﺪﯾﺪﻣ نوﺮﻘﻟ ةﺪﯾﺪﻋ ﻚﻟﺎﻤﻣ نﻮﻤﻠﺴﻤﻟا ﻢﻜﺤﯾ 1 مﺎﻋ ﻲﻓ نارﻮﺗ ﺮﻔﺻ ﻲﻛﺮﺘﻟا ﻲﻔﺤﺼﻟا ﺎﮭﺑ مﺎﻗ ﺎﻣ تﻼﺑﺎﻘﻤﻟا هﺬھ ﺮﮭﺷأ 2008 :ةﺪﯾﺪﻋ تاﺮﻣ ﻊﺒطو ﻞﻘﺘﺴﻣ بﺎﺘﻛ ﻲﻓ ﻚﻟذ ﺪﻌﺑ هﺮﺸﻧو
Sefer Turan, Fuat Sezgin Bilim Tarihi Sohbetleri, 7.Baskı, Istanbul, 2015 .
2
مﺎﻋ لﻮﺒﻨﻄﺳا ﻲﻓ ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ ﻦﻋ ﺔﯿﻛﺮﺘﻟﺎﺑ زﺎﻤﻠﯾ نﺎﻓﺮﻋ ذﺎﺘﺳﻻا هﺮﺸﻧ يﺬﻟا ﻞﻌﻟ 2009
, ناﻮﻨﻌﺑ
Yitik Hazinenin Kâşifi Fuat Sezgin مﺎﻋﺮﺼﻣ ﻲﻓ ﻞﯿﻨﻟا راد هﺮﺸﻧو ﮫﺘﻤﺟﺮﺘﺑ لﺎﻤﻛ ﺪﻤﺣا مﺎﻗو 2015 ﻤﻟا تﺎﻋاﺮﺘﺧا ﻲﻓ ﺔﯿﻘﺋﺎﺛو ﺔﻟﻮﺟو ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ دﻮﻘﻔﻤﻟا ﺰﻨﻜﻟا ﻒﺸﺘﻜﻣ) ناﻮﻨﻋ ﺖﺤﺗ (ﻦﯿﻤﻠﺴ .هﺮﯿﻏ ﻦﻣ ﺮﺜﻛا ﮫﯿﻟا ﺚﺤﺒﻟا ﻊﺟر ﻚﻟﺬﻟ ,ﮫﻋﻮﻧ ﻦﻣ ﺪﯾﺮﻔﻟا 3
Ali Karakaş, 20.Yüzyıl Hadis Eksenli Oksidentalizm Çalışmaları -Fuat Sezgin Örneği-, Doktora Tezi, Adana/ 2015.
4 ﺲﯿﺳﺎﺗ ﺪﻌﺑ ﻦﻜﻟ , ﺲﯿﻠﺘﺑ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ءﺎﻀﻘﻟا ﻚﻠﺳ ﻲﻓ ﻞﻤﻌﯾ ( ﻦﯿﻛﺰﺳ ﺪﻤﺤﻣ) هﺪﻟاو نﺎﻛ ءﺎﻀﻘﻟا ﺔﻨﮭﻣ كﺮﺗ ﺢﺟر ,ﻦﯿﻧاﻮﻘﻟا ﻢﻈﻌﻣ ﺮﯿﯿﻐﺗو ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﯾرﻮﮭﻤﺠﻟا ﺛﻼﺛ داﺆﻔﻟ نﺎﻛو .ﺲﯾرﺪﺘﻟا ﻚﻠﺳ ﻲﻓ ﻞﻤﻌﯿﻟ ﺔ إ و ةﻮﺧ أ و .ةﺪﺣاو ﺖﺧ إ ن ﮫﺗﻮﺧإ ﺪﺣأ أ ا ﺲﻠﺠﻣ ﻲﻓ اﻮﻀﻋ ﺢﺒﺻ ﻷ :ﺮﻈﻨﯾ .ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﻣ Yılmaz , 2009:11.
368
ا ؟ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹ ﮫﻌﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﯾ ﻢﻠﻓ ،ﮫﺑ ّﻢﺘھا ﺪﯾﺮﻔﻟا هدﺎﮭﺘﺟاو ﮫﻣﺰﻋ ﺮﺘﯾر تﻮﻤﻠھ هذﺎﺘﺳأ ﮫﻨﻣ ﺲﺣأ ﻦﯿﺣو .( اﺬھ ﻰﻠﻋو .ﺎﮭﻨﻋ ﺐﯿﻘﻨﺘﻟاو تﺎطﻮﻄﺨﻤﻠﻟ ﮫﻌﺒﺘﺗ ﻲﻓ ﮫﻜﯾﺮﺷو ﮫﺑرد ﻖﯾﺪﺻ ﮫﻠﻌﺟ ﻞﺑ ؛ﺐﺴﺤﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻛ ) ماﻮﻋﻷا لﻼﺧ ﻰﻟوﻷا ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﮫﺘﻠﺣﺮﻣ ﻦﯿﻛﺰﺳ ّﻢﺗأ لاﻮﻨﻤﻟا 1943 -1947 ،ةﺮﺑﺎﺜﻣو ﺔﻤﯾﺰﻋ ﻞﻜﺑ (م .تﺎطﻮﻄﺨﻤﻟا ﻲﻓ ﻖﯿﻘﺤﺘﻠﻟ تﺎﺒﺘﻜﻤﻟا فﻮﻓر ﻦﯿﺑ وأ ﺔﺳارﺪﻟا تﺎﻋﺎﻗ ﻲﻓ ﮫﺘﻗو ّﻞﺟ ﻲﻀﻤﯾ نﺎﻛو ) Bayhan , 2015: 38 ( ﻞﻐﺷو ،ﺎﮭﯿﻓ ﻲﻤﻠﻋ ﺚﺣﺎﺒﻛ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ﻦّﯿُﻋ لﻮﺒﻨﻄﺳإ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﻦﯿﻛﺰﺳ جﺮﺨﺗ ﺎﻣﺪﻌﺑو تﺎﻤﮭﻣ مﺎﻋ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ةرادإ ﺔﯿﻟوﺆﺴﻣ ﮫﯿﻟإ ﺖﻠﻛوأ نأ ﻰﻟإ ،ﺔﻔﻠﺘﺨﻣ ﺔﯾرادإ 1949 ﻒﺋﺎظﻮﻟا ﻦﻜﺗ ﻢﻟو ،م رﺮﻗ ﺪﻘﻓ ،هارﻮﺘﻛﺪﻟا ﺔﺳارﺪﻟ ﺪﯿﮭﻤﺘﻟاو ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا ﻦﻋ ﮫﻠﻐﺸﺗ – ﺮﺘﯾر ﮫﻓﺮﺸﻣو هذﺎﺘﺳأ ﻊﻣ – ﻖﯿﻘﺤﺘﺑ مﻮﻘﯾ نأ ت) ﻰﻨﺜﻤﻟا ﻦﺑ ﺮﻤﻌﻣ ةﺪﯿﺒﻋ ﻲﺑأ ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﻒﻟﺆﻣ ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﻲﻓ ٍبﺎﺘﻛ ﺔطﻮﻄﺨﻤﻟ ﻖﯿﻗد : 210 / 825 ناﻮﻨﻌﺑ (م (نآﺮﻘﻟا زﺎﺠﻣ) 5 . ﺔﺌﻣ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ﺎﮭﺘﺳارد ﻞﺟﻷ ﻊﻤﺠﻓ ،ﺔﯿﻟﻮﻤﺷو ﺔﻗﺪﺑ ﺔطﻮﻄﺨﻤﻟا هﺬھ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻓ ﻦﯿﻛﺰﺳ ﻞﻤﻋ مﺎﻋ ﻲﻓ ﺎﮭﻨﻣ ﻰﮭﺘﻧا ﻰﺘﺣ ﺔﻘﯿﺛو ﻒﻟأ 1951 .م (Yılmaz, 2009 : 21) ﺔطﻮﻄﺨﻤﻠﻟ ﮫﻘﯿﻘﺤﺗ ﺮﺸﻧ ﺎﻣﺪﻨﻋو ) ﻲﻟﻮﺨﻟا ﻦﯿﻣأ يﺮﺼﻤﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا هرّﺪﺻ 1895 -1966 ﺮﺒﺼﺑ دﺎﺷأ ﮫﯿﻓو ،(ﺪﯾﺪﺟ قوﺮﺷ) ناﻮﻨﻌﺑ لﺎﻘﻤﺑ (م : لﺎﻗو ،ﻞﯾﻮﻄﻟا ﮫﻘﻘﺤﻣ )) ﻲﻤﻠﻌﻟا ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا لﻮﺻأ كرﺪﯾ ،ﮫﺳﺎﺳأ ﻲﻓ ﺞﮭﻨﻤﻟا ﻢﯿﻠﺳ ﻖﻘﺤﻤﻟا ﻰﺘﻔﻟا نإ اًﺪﯿﺟ ﺎًﻛاردإ ﺺﻨﻠﻟ (( . ،ﻦﯿﻛﺰﺳ) 1954 : 7 ( ﻰﻠﻋ ﻦﯿﻛﺰﺳ لﻮﺼﺣ ﺪﻌﺑو .ةﺮﻘﻧأو لﻮﺒﻨﻄﺳإ ﻲﺘﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﺲﯾرﺪﺘﻟﺎﺑ أﺪﺑ هارﻮﺘﻛﺪﻟا ﺔﺟرد مﺎﻋ (كرﺎﺸﻣ ذﺎﺘﺳأ) ﺔﺟرد ﻰﻠﻋ ﻞﺼﺣو 1954 (يرﺎﺨﺒﻟا ردﺎﺼﻣ) لﻮﺣ ﺎﮭﻣﺪﻗ ﺔﺳارﺪﻟ ًﺔﺠﯿﺘﻧ م 6 . نﻮﻓ رﺪﻨﺴﻜﻟأ) ﺔﺴﺳﺆﻣ ﻦﻣ ﻢﻋدو ﺔﯾﺎﻋﺮﺑ ﻲﻤﻠﻌﻟا غﺮﻔﺘﻠﻟ ٍﺔﺤﻨﻣ ﻰﻠﻋ ﻞﺼﺣ ﺚﺤﺒﻠﻟ ﮫﺘﻠﺻاﻮﻣو ﮫﺻﺮﺤﻟو اﺮﻓ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ﻲﻘﺑو ،ﺎﯿﻧﺎﻤﻟأ ﻲﻓ (تﻮﻠﺒﻣﻮھ مﺎﻋ ﻦﻣ ترﻮﻔﻜﻧ 1957 ﻰﻟإ م 1959 ﺔﺳارﺪﻟا ﻞﺟأ ﻦﻣ م 7 . (Yılmaz, 2009: 25, Bayhan, 2015: 68) ﻮﯾﺎﻣ ﻲﻓ يﺮﻜﺴﻋ بﻼﻘﻧا ﻞﺼﺣ ﺎﯿﻛﺮﺗ ﻰﻟإ ﮫﺗدﻮﻋ ﻦﻣ ةﺮﯿﺼﻗ ةﺮﺘﻓ ﺪﻌﺑو 1960 مﺎﻗو ،م ﮫﺗﻮﻛ نﻮﻓ ﻎﻧﺎﻔﻟﻮﻓ نﺎھﻮﯾ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﮫﻟ ﺖﺣﺎﺗأ ﻢﺛ .هﺪﻠﺑ ةردﺎﻐﻣ ﻰﻟا ﺮﻄﺿﺎﻓ ،ﺔﯿﻔﺴﻌﺗ تاءاﺮﺟﺈﺑ نﻮﯾﺮﻜﺴﻌﻟا ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ﺦﯾرﺎﺘﺑ ﺮﻓﺎﺴﻓ ،ﺮﮭﺷأ ﺔﺘﺳ ةﺪﻤﻟ ﺲﯾرﺪﺘﻠﻟ ًﺔﺻﺮﻓ ﺔﯿﻧﺎﻤﻟﻷا ترﻮﻔﻜﻧاﺮﻓ 13 سرﺎﻣ 1961 م ﻦﯿﺘﻨﺳ ةﺪﻤﻟ كرﻮﺑرﺎﻣ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻰﻟإ ﺲﯾرﺪﺘﻠﻟ ﻞﻘﺘﻧا ﮫﺗﻮﻛ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﮫﻟ ﺔﺣﻮﻨﻤﻤﻟا ةﺪﻤﻟا ءﺎﮭﺘﻧا ﺪﻌﺑو.ﺎﮭﯿﻟإ ) 1962 -1963 مﺎﻋ ﮫﺗﻮﻛ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻰﻟإ ةدﻮﻌﻟا ﻞﻀﻓ ﻢﺛ ،(م 1964 مﻮﻠﻌﻟا ﺦﯾرﺎﺗ ﺪﮭﻌﻣ ﻲﻓ ﻞﻤﻌﻠﻟ م ﯿﻌﯿﺒﻄﻟا ﮫﻠﻤﻋ ﺮﻘﻣ ﺎﮭﺘﻌﻣﺎﺟو ،ﻢﺋاﺪﻟا ﮫﺘﻣﺎﻗإ ﺮﻘﻣ ترﻮﻔﻜﻧاﺮﻓ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﺖﺤﺒﺻأ مﺎﻌﻟا اﺬھ ﺬﻨﻣو .ﺎﮭﻟ ﻊﺑﺎﺘﻟا ﺔ مﺎﻋ ﺔﯾذﺎﺘﺳﻷا ﺔﺟرد ﻰﻠﻋ ﻞﺼﺣ ﺎﮭﻨﻣو ،ﺮﯿﺧﻷاو ﻢﺋاﺪﻟا 1965 ﻢﻟﺎﻌﻟا لﻮﺣ ﺔﻤﯿﻗ ﺔﺳارد ﺮﺸﻧ نا ﺪﻌﺑ م :ت) نﺎﯿﺣ ﻦﺑ ﺮﺑﺎﺟ 199 /ـھ 815 ﺒﻄﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﺦﯾرﺎﺘﻟ اًذﺎﺘﺳأ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا هﺬھ ﻲﻓ سرّﺪﯾ ﻞظو ،(م ﻲﻓ ﺔﯿﻌﯿ مﺎﻋ ﺪﻋﺎﻘﺗ نأ ﻰﻟإ ﺪﮭﻌﻤﻟا 1990 .م (Yılmaz, 2009: 25-27; Turan, 2015: 19-20, 64-67) مﺎﻋ ﻦﯿﻛﺰﺳ ﻼﺳوروأ ةﺪﯿﺴﻟا ﻰﻋﺪﺗ ﺔﻤﻠﺴﻣ ﺔﯿﻧﺎﻤﻟأ ﺔﻤﻠﻌﺘﻣ ةأﺮﻣﺎﺑ جوﺰﺗ ﺎًﻀﯾأ ترﻮﻔﻜﻧاﺮﻓ ﻲﻓو 1966 ﻦﯿﻛﺰﺳ لاز ﺎﻣو .ﺔﻣدﺎﻘﻟا ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﻌﯾرﺎﺸﻣو ﮫﻧوﺆﺷ ﻲﻓ هﺪﻋﺎﺴﺘﻟ م – ﻟا اﺬھ داﺪﻋإ ﻦﯿﺣ ﻰﻟإ ﺚﺤﺒ – هﺮﻤﻋ زوﺎﺟ ﺪﻗو ،تازﺎﺠﻧﻹاو ﻞﻤﻌﻠﻟ ًﻼﺻاﻮﻣ ةﺮﯿﺒﻜﻟا ﮫﺘﺒﺘﻜﻣ ﺔﻗورأ ﻦﯿﺑ ترﻮﻔﻜﻧاﺮﻓ ﻲﻓ ﺶﯿﻌﯾ .ﺎًﻣﺎﻋ ﻦﯿﻌﺴﺘﻟا ( Turan, 2015:68-6,. Bayhan, 2015: 40-41) 5 ا هﺬھ ﺮﻈﻨﯾ .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺰﻤﻟ ﻷ ﺎﮭﺴﻔﻧ ﺔﺣوﺮط إ :ةﺮھﺎﻘﻟا,ﻰﺠﻧﺎﺨﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ),ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ ﺪﻤﺤﻣ ﺎھﺮﺸﻨﺑ مﺎﻗ ذ 1954 .( 6 :ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﮫﻧاﻮﻨﻋ بﺎﺘﻜﻟا Buharinin Kaynaklari Hakkinda Araştrmalar369
ا ؟ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹ ﮫﻌﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﯾ ﻢﻠﻓ ،ﮫﺑ ّﻢﺘھا ﺪﯾﺮﻔﻟا هدﺎﮭﺘﺟاو ﮫﻣﺰﻋ ﺮﺘﯾر تﻮﻤﻠھ هذﺎﺘﺳأ ﮫﻨﻣ ﺲﺣأ ﻦﯿﺣو .( اﺬھ ﻰﻠﻋو .ﺎﮭﻨﻋ ﺐﯿﻘﻨﺘﻟاو تﺎطﻮﻄﺨﻤﻠﻟ ﮫﻌﺒﺘﺗ ﻲﻓ ﮫﻜﯾﺮﺷو ﮫﺑرد ﻖﯾﺪﺻ ﮫﻠﻌﺟ ﻞﺑ ؛ﺐﺴﺤﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻛ ) ماﻮﻋﻷا لﻼﺧ ﻰﻟوﻷا ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﮫﺘﻠﺣﺮﻣ ﻦﯿﻛﺰﺳ ّﻢﺗأ لاﻮﻨﻤﻟا 1943 -1947 ،ةﺮﺑﺎﺜﻣو ﺔﻤﯾﺰﻋ ﻞﻜﺑ (م .تﺎطﻮﻄﺨﻤﻟا ﻲﻓ ﻖﯿﻘﺤﺘﻠﻟ تﺎﺒﺘﻜﻤﻟا فﻮﻓر ﻦﯿﺑ وأ ﺔﺳارﺪﻟا تﺎﻋﺎﻗ ﻲﻓ ﮫﺘﻗو ّﻞﺟ ﻲﻀﻤﯾ نﺎﻛو ) Bayhan , 2015: 38 ( ﻞﻐﺷو ،ﺎﮭﯿﻓ ﻲﻤﻠﻋ ﺚﺣﺎﺒﻛ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ﻦّﯿُﻋ لﻮﺒﻨﻄﺳإ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﻦﯿﻛﺰﺳ جﺮﺨﺗ ﺎﻣﺪﻌﺑو تﺎﻤﮭﻣ مﺎﻋ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ةرادإ ﺔﯿﻟوﺆﺴﻣ ﮫﯿﻟإ ﺖﻠﻛوأ نأ ﻰﻟإ ،ﺔﻔﻠﺘﺨﻣ ﺔﯾرادإ 1949 ﻒﺋﺎظﻮﻟا ﻦﻜﺗ ﻢﻟو ،م رﺮﻗ ﺪﻘﻓ ،هارﻮﺘﻛﺪﻟا ﺔﺳارﺪﻟ ﺪﯿﮭﻤﺘﻟاو ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا ﻦﻋ ﮫﻠﻐﺸﺗ – ﺮﺘﯾر ﮫﻓﺮﺸﻣو هذﺎﺘﺳأ ﻊﻣ – ﻖﯿﻘﺤﺘﺑ مﻮﻘﯾ نأ ت) ﻰﻨﺜﻤﻟا ﻦﺑ ﺮﻤﻌﻣ ةﺪﯿﺒﻋ ﻲﺑأ ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﻒﻟﺆﻣ ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﻲﻓ ٍبﺎﺘﻛ ﺔطﻮﻄﺨﻤﻟ ﻖﯿﻗد : 210 / 825 ناﻮﻨﻌﺑ (م (نآﺮﻘﻟا زﺎﺠﻣ) 5 . ﺔﺌﻣ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ﺎﮭﺘﺳارد ﻞﺟﻷ ﻊﻤﺠﻓ ،ﺔﯿﻟﻮﻤﺷو ﺔﻗﺪﺑ ﺔطﻮﻄﺨﻤﻟا هﺬھ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻓ ﻦﯿﻛﺰﺳ ﻞﻤﻋ مﺎﻋ ﻲﻓ ﺎﮭﻨﻣ ﻰﮭﺘﻧا ﻰﺘﺣ ﺔﻘﯿﺛو ﻒﻟأ 1951 .م (Yılmaz, 2009 : 21) ﺔطﻮﻄﺨﻤﻠﻟ ﮫﻘﯿﻘﺤﺗ ﺮﺸﻧ ﺎﻣﺪﻨﻋو ) ﻲﻟﻮﺨﻟا ﻦﯿﻣأ يﺮﺼﻤﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا هرّﺪﺻ 1895 -1966 ﺮﺒﺼﺑ دﺎﺷأ ﮫﯿﻓو ،(ﺪﯾﺪﺟ قوﺮﺷ) ناﻮﻨﻌﺑ لﺎﻘﻤﺑ (م : لﺎﻗو ،ﻞﯾﻮﻄﻟا ﮫﻘﻘﺤﻣ )) ﻲﻤﻠﻌﻟا ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا لﻮﺻأ كرﺪﯾ ،ﮫﺳﺎﺳأ ﻲﻓ ﺞﮭﻨﻤﻟا ﻢﯿﻠﺳ ﻖﻘﺤﻤﻟا ﻰﺘﻔﻟا نإ اًﺪﯿﺟ ﺎًﻛاردإ ﺺﻨﻠﻟ (( . ،ﻦﯿﻛﺰﺳ) 1954 : 7 ( ﻰﻠﻋ ﻦﯿﻛﺰﺳ لﻮﺼﺣ ﺪﻌﺑو .ةﺮﻘﻧأو لﻮﺒﻨﻄﺳإ ﻲﺘﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﺲﯾرﺪﺘﻟﺎﺑ أﺪﺑ هارﻮﺘﻛﺪﻟا ﺔﺟرد مﺎﻋ (كرﺎﺸﻣ ذﺎﺘﺳأ) ﺔﺟرد ﻰﻠﻋ ﻞﺼﺣو 1954 (يرﺎﺨﺒﻟا ردﺎﺼﻣ) لﻮﺣ ﺎﮭﻣﺪﻗ ﺔﺳارﺪﻟ ًﺔﺠﯿﺘﻧ م 6 . نﻮﻓ رﺪﻨﺴﻜﻟأ) ﺔﺴﺳﺆﻣ ﻦﻣ ﻢﻋدو ﺔﯾﺎﻋﺮﺑ ﻲﻤﻠﻌﻟا غﺮﻔﺘﻠﻟ ٍﺔﺤﻨﻣ ﻰﻠﻋ ﻞﺼﺣ ﺚﺤﺒﻠﻟ ﮫﺘﻠﺻاﻮﻣو ﮫﺻﺮﺤﻟو اﺮﻓ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ﻲﻘﺑو ،ﺎﯿﻧﺎﻤﻟأ ﻲﻓ (تﻮﻠﺒﻣﻮھ مﺎﻋ ﻦﻣ ترﻮﻔﻜﻧ 1957 ﻰﻟإ م 1959 ﺔﺳارﺪﻟا ﻞﺟأ ﻦﻣ م 7 . (Yılmaz, 2009: 25, Bayhan, 2015: 68) ﻮﯾﺎﻣ ﻲﻓ يﺮﻜﺴﻋ بﻼﻘﻧا ﻞﺼﺣ ﺎﯿﻛﺮﺗ ﻰﻟإ ﮫﺗدﻮﻋ ﻦﻣ ةﺮﯿﺼﻗ ةﺮﺘﻓ ﺪﻌﺑو 1960 مﺎﻗو ،م ﮫﺗﻮﻛ نﻮﻓ ﻎﻧﺎﻔﻟﻮﻓ نﺎھﻮﯾ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﮫﻟ ﺖﺣﺎﺗأ ﻢﺛ .هﺪﻠﺑ ةردﺎﻐﻣ ﻰﻟا ﺮﻄﺿﺎﻓ ،ﺔﯿﻔﺴﻌﺗ تاءاﺮﺟﺈﺑ نﻮﯾﺮﻜﺴﻌﻟا ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ﺦﯾرﺎﺘﺑ ﺮﻓﺎﺴﻓ ،ﺮﮭﺷأ ﺔﺘﺳ ةﺪﻤﻟ ﺲﯾرﺪﺘﻠﻟ ًﺔﺻﺮﻓ ﺔﯿﻧﺎﻤﻟﻷا ترﻮﻔﻜﻧاﺮﻓ 13 سرﺎﻣ 1961 م ﻦﯿﺘﻨﺳ ةﺪﻤﻟ كرﻮﺑرﺎﻣ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻰﻟإ ﺲﯾرﺪﺘﻠﻟ ﻞﻘﺘﻧا ﮫﺗﻮﻛ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ﮫﻟ ﺔﺣﻮﻨﻤﻤﻟا ةﺪﻤﻟا ءﺎﮭﺘﻧا ﺪﻌﺑو.ﺎﮭﯿﻟإ ) 1962 -1963 مﺎﻋ ﮫﺗﻮﻛ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻰﻟإ ةدﻮﻌﻟا ﻞﻀﻓ ﻢﺛ ،(م 1964 مﻮﻠﻌﻟا ﺦﯾرﺎﺗ ﺪﮭﻌﻣ ﻲﻓ ﻞﻤﻌﻠﻟ م ﯿﻌﯿﺒﻄﻟا ﮫﻠﻤﻋ ﺮﻘﻣ ﺎﮭﺘﻌﻣﺎﺟو ،ﻢﺋاﺪﻟا ﮫﺘﻣﺎﻗإ ﺮﻘﻣ ترﻮﻔﻜﻧاﺮﻓ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﺖﺤﺒﺻأ مﺎﻌﻟا اﺬھ ﺬﻨﻣو .ﺎﮭﻟ ﻊﺑﺎﺘﻟا ﺔ مﺎﻋ ﺔﯾذﺎﺘﺳﻷا ﺔﺟرد ﻰﻠﻋ ﻞﺼﺣ ﺎﮭﻨﻣو ،ﺮﯿﺧﻷاو ﻢﺋاﺪﻟا 1965 ﻢﻟﺎﻌﻟا لﻮﺣ ﺔﻤﯿﻗ ﺔﺳارد ﺮﺸﻧ نا ﺪﻌﺑ م :ت) نﺎﯿﺣ ﻦﺑ ﺮﺑﺎﺟ 199 /ـھ 815 ﺒﻄﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﺦﯾرﺎﺘﻟ اًذﺎﺘﺳأ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا هﺬھ ﻲﻓ سرّﺪﯾ ﻞظو ،(م ﻲﻓ ﺔﯿﻌﯿ مﺎﻋ ﺪﻋﺎﻘﺗ نأ ﻰﻟإ ﺪﮭﻌﻤﻟا 1990 .م (Yılmaz, 2009: 25-27; Turan, 2015: 19-20, 64-67) مﺎﻋ ﻦﯿﻛﺰﺳ ﻼﺳوروأ ةﺪﯿﺴﻟا ﻰﻋﺪﺗ ﺔﻤﻠﺴﻣ ﺔﯿﻧﺎﻤﻟأ ﺔﻤﻠﻌﺘﻣ ةأﺮﻣﺎﺑ جوﺰﺗ ﺎًﻀﯾأ ترﻮﻔﻜﻧاﺮﻓ ﻲﻓو 1966 ﻦﯿﻛﺰﺳ لاز ﺎﻣو .ﺔﻣدﺎﻘﻟا ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﻌﯾرﺎﺸﻣو ﮫﻧوﺆﺷ ﻲﻓ هﺪﻋﺎﺴﺘﻟ م – ﻟا اﺬھ داﺪﻋإ ﻦﯿﺣ ﻰﻟإ ﺚﺤﺒ – هﺮﻤﻋ زوﺎﺟ ﺪﻗو ،تازﺎﺠﻧﻹاو ﻞﻤﻌﻠﻟ ًﻼﺻاﻮﻣ ةﺮﯿﺒﻜﻟا ﮫﺘﺒﺘﻜﻣ ﺔﻗورأ ﻦﯿﺑ ترﻮﻔﻜﻧاﺮﻓ ﻲﻓ ﺶﯿﻌﯾ .ﺎًﻣﺎﻋ ﻦﯿﻌﺴﺘﻟا ( Turan, 2015:68-6,. Bayhan, 2015: 40-41) 5 ا هﺬھ ﺮﻈﻨﯾ .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺰﻤﻟ ﻷ ﺎﮭﺴﻔﻧ ﺔﺣوﺮط إ :ةﺮھﺎﻘﻟا,ﻰﺠﻧﺎﺨﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ),ﻦﯿﻛﺰﺳ داﺆﻓ ﺪﻤﺤﻣ ﺎھﺮﺸﻨﺑ مﺎﻗ ذ 1954 .( 6 :ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﮫﻧاﻮﻨﻋ بﺎﺘﻜﻟا Buharinin Kaynaklari Hakkinda Araştrmalarﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺗاﺰﺠﻨﻣو ﮫﻟﺎﻤﻋأ : ﻲﻧﺎﺜﻟا رﻮﺤﻤﻟا ،ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﮫﻟﺎﻜﺷﺄﺑ ﻒﯿﻟﺄﺘﻟاو ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﻟا ﻲﺿﺎﻤﻟا نﺮﻘﻟا تﺎﯿﻨﯿﻌﺑرأ ﺬﻨﻣ ﻦﯿﻛﺰﺳ ﻞﺻاﻮﯾ ﻦﻣ ﮫﺟﺮﺧأ ﺎﻣ ﻊﻤﺠﻓ ؛ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﺪﺣأ ﮫﺑ مﺎﻗ ﺎﻣ ﻮھو ،ﻞﻘﺘﺴﻣ بﺎﺘﻛ ﻰﻟإ ﺎﮭﺿﺮﻋو ﮫﻟﺎﻤﻋأ ﺮﺼﺣ جﺎﺘﺤﯾو ﺔﻨﺳ ﻰﺘﺣ ﺎﮭﺒﺗرو لﺎﻤﻋأ 2009 . ) (Yılmaz, 2009: 189- 289 ﻻو ﻦﻣ ﻦﻜﻟو ،ﺎﻨھ ﺎﮭﺿﺮﻌﻟ ﺔﺟﺎﺣ ﺖﺤﺒﺻﺎﻓ ،ﮫﺗﺎﯿﺣ تﺎﻗوأ ﻢﻈﻌﻣ ﺎﮭﻟ ﺺﺼﺧ ﻲﺘﻟا ﮫﻟﺎﻤﻋأ زﺮﺑأ ﻦﻣ ﺔﺛﻼﺛ ﺪﻨﻋ ﻒﻗﻮﺘﻧ نأ ﺐﺳﺎﻨﻤﻟا .هﺮﻤﻋ تاﺰﺠﻨﻣ ﻲﺑﺮﻌﻟا ثاﺮﺘﻟا ﺦﯾرﺎﺗ : ًﻻوأ 8 : Geschıchte des Arabıschen Schrıfttums,
(GAS) ﻦﯿﻤﻠﺴﻤﻟا ءﺎﻤﻠﻋ ﮫﻛﺮﺗ يﺬﻟا ثاﺮﺘﻟا ﻮھ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ةرﺎﻀﺤﻟا ﺦﯾرﺎﺗ ﮫﻨﻣ نﻮﻜﺘﯾ ﺎﻣ ﻢھأ نإ ﺔﯾﺮﺸﺒﻠﻟ ﻲﻓ ﻦﯿﻛﺰﺳ عﺮﺷ ﺔﻘﯿﻘﺤﻟا هﺬھ ﻦﻣ ﺎًﻗﻼﻄﻧاو .ﺔﻔﻠﺘﺨﻣ ﻦﯾدﺎﯿﻣ ﻲﻓ ةﺪﯾﺪﻋ نوﺮﻗ راﺪﻣ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﻨﯾ ﺎّﻤﻟو ،اًﺪﻠﺠﻣ ﺮﺸﻋ ﺔﻌﺒﺳ ﻦﻣ نﻮﻜﺘﯾ يﺬﻟا (ﻲﺑﺮﻌﻟا ثاﺮﺘﻟا ﺦﯾرﺎﺗ) ناﻮﻨﻋ ﺖﺤﺗ ﻢﺨﻀﻟا ﮫﻋوﺮﺸﻣ .ﺎھ َﺮﺒﻛأو ﮫﻟﺎﻤﻋأ َزﺮﺑأ عوﺮﺸﻤﻟا اﺬھ ّﺪﻌﯾو ،ﮫﻨﻣ ﻟا نﺮﻘﻟا تﺎﯿﻨﯿﻌﺑرأ ﻲﻓ ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﮫﺘﺳارد مﺎﯾأ ﺬﻨﻣو تﺎطﻮﻄﺨﻤﻟا نرﺎﻘﯾ نﺎﻛ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﻲﺿﺎﻤ (ﻲﺑﺮﻌﻟا بدﻷا ﺦﯾرﺎﺗ) بﺎﺘﻜﺑ هﺪﻠﺑ تﺎﺒﺘﻜﻣ ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻏو لﻮﺒﻨﻄﺳإ تﺎﺒﺘﻜﻣ ﻲﻓ ةدﻮﺟﻮﻤﻟا ﮫﺑ ﻞﻐﺷ يﺬﻟا ) نﺎﻤﻠﻛوﺮﺑ لرﺎﻛ فوﺮﻌﻤﻟا ﻲﻧﺎﻤﻟﻷا ﮫﻔﻟﺆﻣ 1868 -1956 هﺮﻤﻋ ﻦﻣ ﺎًﻣﺎﻋ ﻦﯿﺴﻤﺧ (م – نأ ﻆﺣﻻ ﯾ نأ ﺮﻣﻷا ئدﺎﺑ رﺮﻘﻓ ،هﺪﻠﺑ تﺎطﻮﻄﺨﻣ ﻦﻣ ﺪﻔﺘﺴﯾ ﻢﻟ نﺎﻤﻠﻛوﺮﺑ ﻞﻤﻜﯿﻟ ؛بﺎﺘﻜﻟا ﻚﻟﺬﻟ ﺎ�ﯿﻠﯿﻤﻜﺗ ﺎًﻘﺤﻠﻣ ﺪﻌ نأ ﮫﻟ اﺪﺑ ﺮﺜﻛأ ﻖﺋﺎﺛو ﻰﻠﻋ ﮫﻟﻮﺼﺣو ،ﮫﻠﻤﻋ ﻲﻓ ﻦﯿﻛﺰﺳ ﻖّﻤﻌﺗو ﺖﻗﻮﻟا روﺮﻣ ﻊﻣو ،ﮫﯿﻓ يﺬﻟا ﺺﻘﻨﻟا ﻦﻣ ﺎًﻣﺎﻋ ﺮﺸﻋ ﺔﺴﻤﺧ ﺪﻌﺑ عﺎﻄﺘﺳا ﻰﺘﺣ هدﻮﮭﺟ ﻒﺜﻜﻓ ،ﮫﺗاﺬﺑ ﻼﻘﺘﺴﻣ ﺎﺑﺎﺘﻛ نﻮﻜﯾ نأ ﻦﻜﻤﯾ ﻖﺤﻠﻤﻟا اﺬھ ﻞﻤﻌﻟا – ﻦﯿﺑ يأ ) 1951 -1967 (م -ﺪﻠﺠﻤﻟا ﺮﺸﻨﯾ نأ ناﻮﻨﻌﺑ ﺔﯿﻧﺎﻤﻟﻷا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻦﻣ لوﻷا
Geschıchte des Arabıschen Schrıfttums, (GAS) ﺖﺤﺗ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻰﻟإ ﺪﻌﺑ ﺎﻤﯿﻓ ﻢَﺟﺮﺘﯿﻟ ، .(ﻲﺑﺮﻌﻟا ثاﺮﺘﻟا ﺦﯾرﺎﺗ) ناﻮﻨﻋ ) ،ﻦﯿﻛﺰﺳ 1412 ﺞﻣ ، 1 ج ، 1: 7 -8 ( ﺬﮭﺑ مﺎﯿﻘﻟا ﻲﻓ هﺪﺣو ﻦﯿﻛﺰﺳ ﺢﺠﻨﯾ نأ ﻊﻗﻮﺘﯿﻟ ﻦﯿﺧرﺆﻤﻟاو ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﻣ ٌﺪﺣأ ﻦﻜﯾ ﻢﻟو ﻞﻤﻌﻟا ا ﮫﻣﺰﻋ ﻦﻜﻟو .ﺮﺘﯾر تﻮﻤﻠھ هذﺎﺘﺳأ ﻰﺘﺣ نﺎﻤﻠﻛوﺮﺑ بﺎﺘﻛ ﻰﻠﻋ اًﺪﯾﺪﺟ ﺎًﺌﯿﺷ ﻒﯿﻀﯾ نأو ،قﻼﻤﻌﻟا ﻊﻤﺠﯾو ﺐﻘﻨﯾ نأو ،ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ ﺔﻟود ﻦﯿﺘﺳ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ تﺎﺒﺘﻜﻣ روﺰﯾ نأ ﻰﻟإ ﮫﻌﻓد ﮫﯿﻧﺎﻔﺗو هراﺮﺻإو ﺔطﻮﻄﺨﻣ ﻒﻟأ ﺔﺌﻤﻌﺑرأ ﻰﻠﻋ ﺪﯾﺰﯾ ﺎﻣ تﺎﻣﻮﻠﻌﻣ (Turan, 2015:71. Yılmaz, 2009:20 هﺄﻨھ ﻚﻟﺬﻟ ﺎﮭﯿﻓ ﮫﻟ لﺎﻗ ﺔﻟﺎﺳﺮﺑ لوﻷا ﺪﻠﺠﻤﻟا روﺪﺻ ﺪﻌﺑ ﺮﺘﯾر هذﺎﺘﺳأ )) : يذ ﻦﻣ اﺬﮭﻛ بﺎﺘﻛ ﻒﯿﻟﺄﺗ ﺪﺣأ ﻊﻄﺘﺴﯾ ﻢﻟ حﺎﺠﻨﻟا اﺬھ ﻰﻠﻋ ﻚﺌﻨھأ ،ﺔﻤﮭﻤﻟا هﺬﮭﺑ مﺎﯿﻘﻟا ﻊﯿﻄﺘﺴﯾ كاﻮﺳ ﺪﺣأ ﻻ ﮫﻧأ ﺪﻘﺘﻋأو ،ﻞﺒﻗ (( (Bayhan, 2015: 41) ﺮط ﻦﻣ ﻦﯿﻗﺮﺸﺘﺴﻤﻟا ﻦﻣ دﺪﻋ ﻦﻣ ﺔﻔﻠﻜﻤﻟا ﺔﻨﺠﻠﻟا ءﺎﻀﻋأ قﺪﺼﯾ ﻢﻟو ﻢﮭَﻧاذآ ﻮﻜﺴﻧﻮﯾ ﺔﻤﻈﻨﻣ ف ،ﺔﯿﻟود ﺔﻤﻈﻨﻣ ﺎﮭﻤﻋﺪﺗ ﺔﻋﻮﻤﺠﻤﻛ هدﺪﺼﺑ ﻢھ يﺬﻟا عوﺮﺸﻤﻟﺎﺑ هدﺮﻔﻤﺑ ﻊﻠﻄﺿا ﺪﻗ ﺎًﺜﺣﺎﺑ نأ اﻮﻌﻤﺳ ﺎﻣﺪﻨﻋ اﻮﺻﻮﯾ نأ َنود ﻢﮭﺘﻨﺠﻟ ءﺎﻐﻟﺈﺑ اﻮﻣﺎﻗ ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻦﻣ لوﻷا ﺪﻠﺠﻤﻟا ﻲﻓ ﮫﻟﺬﺑ يﺬﻟا ﺪﮭﺠﻟا اوﺪھﺎﺷ نأ ﺪﻌﺑ ﻦﻜﻟو و ﻮﻟو ،ﺚﺣﺎﺒﻟا اﺬھ ﻰﻟإ ﺎﮭﻤﻋد ﻞﯾﻮﺤﺘﺑ ﺔﻤﻋاﺪﻟا ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا جﺮﺨﯾ نأ عﺎﻄﺘﺳﻻ ﻲﻟﺎﻤﻟا ﻢﻋﺪﻟا ﻚﻟذ ﺪﺟ ﻞﻀﻓأ ةرﻮﺼﺑ بﺎﺘﻜﻟا . ) ،ﻦﯿﻛﺰﺳ 1410 ﺞﻣ 1 ج , 1: 14 , (Turan, 2015: 72-73 نﺎﻛو ،ﻦﯾﺪﯾﺮﻓ راﺮﺻإو ٍمﺰﻌﺑ ﮫﯿﻓ ﺮﻤﺘﺳاو ،ﮫﻋوﺮﺸﻣ ﻦﻋ ءﻲﺷ ﮫﯿﻨﺜﯿﻟ ﻦﻜﯾ ﻢﻟ ﻦﯿﻛﺰﺳ ﻦﻜﻟو مﺎﻋ لوﻷا ﺰﺋﺎﻔﻟا ﻮھ نﺎﻛ سدﺎﺴﻟا ﺪﻠﺠﻤﻠﻟ هﺮﺸﻧ ﺪﻌﺑو .ﺮﺧﻵا ﻮﻠﺗ ﺪﻠﺠﻤﻟا رﺪﺼﯾ 1979 ﻚﻠﻤﻟا ةﺰﺋﺎﺠﺑ م 8 .ﺎﮭﯿﻟا ﻢﺟﺮﺗ وا ﺔﯿﺑﺮﻌﻟﺎﺑ ﺔﻟﺎﺻأ ﺐﺘﻛ ﺎﻣ ثاﺮﺘﻟا اﺬﮭﺑ دﻮﺼﻘﻤﻟا
