"13 numaralı nevşehir şer'iyye sicili" (H. Recep 1326/m. temmuz-ağustos 1908/H. Ramazan 1328/m. eylül-ekim 1910) transkripsiyon ve genel değerlendirme

(1)

T.C.

NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

“13 NUMARALI NEVŞEHİR ŞER’İYYE SİCİLİ”

(H. Recep 1326/M. Temmuz-Ağustos 1908/H. Ramazan 1328/M. Eylül-Ekim 1910) Transkripsiyon ve Genel Değerlendirme

Yüksek Lisans Tezi

Hazırlayan Serkan ERDOĞAN

Danışman

Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ

Nevşehir Mayıs 2019

(2)

i Bütün hakları saklıdır.

Kaynak gösterme yolu ile alıntı ve gönderme yapılabilir. © Serkan ERDOĞAN 2019

(3)

(4)

(5)

(6)

v

13 NUMARALI NEVŞEHİR ŞER’İYYE SİCİLİ

(H. Recep 1326/M. Temmuz-Ağustos 1908/H. Ramazan 1328/M. Eylül-Ekim 1910)

Transkripsiyon ve Genel Değerlendirme Serkan ERDOĞAN

Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilimdalı, Yüksek Lisans, Mayıs 2019

Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ

ÖZET

Şer’iyye sicilleri Osmanlı Devleti'nin siyasî, idarî, içtimâi, malî, iktisadî, ticarî, askerî v.b. pek çok açıdan bilinmeyen veya noksan kalmış yönlerini incelemek isteyen araştırmalar için temel dayanak niteliği taşımaktadır. Çalışmamız Osmanlı tarihi ve kültürünü aydınlatılması bakımından önemli bir yere sahip olan (H. Recep 1326/M. Temmuz-Ağustos 1908/H. Ramazan 1328/M. Eylül-Ekim 1910) tarih aralığını kapsayan 13 numaralı Nevşehir Şer’iyye mahkemesi kayıtlarını içermektedir. 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili 248 sayfa olup, defterin 140 ve 248. sayfa aralıkları çalışılmıştır. Sicilde alacak-verecek davaları, vasi tayini, hırsızlık evlilik, miras, nafaka ve boşanma gibi konular yer almaktadır. Bu belgelerde karışık halde toplam 363 adet hüküm bulunmaktadır. Bu hükümlere dayanarak bahsedilen dönemde Nevşehir’in, sosyal, ekonomik, Kültürel ve idârî durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

(7)

vi

NUMBER 13 NEVSEHİR ŞER'İYYE

(H. Recep 1326/M. July-August 1908 Ramadan 1328/M. September-October 1910)

TRANSCRİPTİON AND GENERAL ASSESSMENT REGİSTRY Serkan ERDOĞAN

Nevşehir Hacı Bektaş Veli University, Graduate School of Social Sciences Departman Of, Master’s Thesis, May 2019

Thesis Advisor: Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ

ABSTRACT

Şeriyye records are the main sources for researchers who want to investigate the Ottoman Empire according to political, potential, social, financial, economic, commercial, military, etc. aspects of the unknown and deficient in many respects. Our study includes the court records, recorded in Nevşehir that covering the dates between H. Recep 1326/M. July-August 1908 Ramadan 1328/M. September-October 1910, from Şeriyye Records which has an important place in the Ottoman history and culture. The number 13 of Nevşehir Şer'iyye records has 248 pages and notebook pages between 140-248 have been studied. There are 360 documents in the registry or record, such as cases that will give receivables, guardianship, theft, marriage, inheritance, alimony and divorce. With these documents tried to put forward the social, economic, cultural and administrative situation of Nevşehir in the direction of the notebook.

(8)

vii

ÖNSÖZ

Osmanlı Devleti’nin idarî, siyasi, sosyo-ekonomik ve hukukî varlığını ihtiva eden birinci elden kaynaklar arasında bulunan “şer’iyye sicilleri”, kadıların verdikleri kararlardan oluşmaktadır. Bununla birlikte hukuki bağlamda tutulan zabıtlar ve ilave olarak siyasi olaylar şer’iyye sicillerinde yer alan diğer unsurlardır. Bu olayların tamamı kadılar tarafından kayıt altına alınmaktadır.

“Kadı divanı”, “sicillât-ı şer’iyye” gibi adlarla da anılan şer’iyye sicilleri, daha çok “kadı sicilleri” olarak da ifade edilmektedir. Kadı sicilleri içerdikleri konu ve belgeler itibariyle dönemin siyasi ve hukuki olaylarına dair genel tespitlerin yapılamasında ve bölgesel olarak toplumsal çıkarımların bulunulmasında etkin bir belge niteliği taşımaktadır. Bu belgelerde sadece mahkemeye intikal etmiş hukukî sorunların kayıtları değil; bunların yanı sıra sosyal hayatın akışı içinde gereksinim duyulan birçok belge ve düzenlemeler de yer almıştır.

Kadı sicillerinde, günümüzdeki noter kayıtlarına benzer işlemlerden olan,“vakıf senetleri”, “alım-satım işlemleri” ve mülki idare bağlamında gelişen belediyeciliğe dair devlet ve tebaa arasındaki düzenlemeler yer almaktadır. Bu düzenlemeler arasında en çok dikkat çeken işlemlerin arasında ticari düzenlemeler gelmektedir. Yerel pazarlarda satılan ürünlerin fiyatları; esnaf, zanaatkâr ve ticaret erbabına yönelik kayıtlar bu belgelerde yer almaktadır. Yine bu ticari düzenlemelerle ilgili olarak kadı sicillerinde, vakıf veya kamusal alan harcamalarının yer aldığı dikkat çekmekte ve bu alanlarla ilgili olarak tamir, tadilat, yenileme ve iaşe gibi konularda merkezden gelen hükümlerin (fermanların) bir suretinin de yer aldığı görülmektedir. Tüm bunlarla birlikte kadı sicillerinde medeni hukuka dair birçok kayıt bulunmaktadır. Özellikle miras, vasiyet, evlenme ve boşanmalar gibi kayıtlar kadı sicillerinde yer alan önemli hususlar arsındadır.

Konumuz olan“13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili”, dönem olarak H. Recep 1326/M. Temmuz-Ağustos 1908 ile H. Ramazan 1328/M.Eylül-Ekim 1910 tarih aralığını kapsamaktadır. Konumuzun temelini oluşturan şer’iyye sicilinin tamamı Ankara Milli Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Defter 298 sayfadan müteşekkil olup, 1 ile 139. sayfa aralığı Üniversitemiz bünyesinde halen çalışılmaktadır. Defterin geri kalan 140 ile 298. sayfa aralığı ise bizim çalışmamızı oluşturmaktadır.

(9)

viii tezin konusu, amacı ve önemi hakkında bilgiler verilmiştir. Birinci bölümünde şer’iyye sicillerinin tanımı ve tarihi hakkında bilgiler yer almaktadır. Ayrıca bu bölümde sicillerde yer alan belge türleri ve şer’i mahkeme görevlileri hakkında değerlendirmeler yapılarak Nevşehir Şer’iyye Sicilleri ile tez konumuz olan sicil defteri hakkında bilgiler aktarılmıştır. İkinci bölümde ise sicilin detaylı bir şekilde değerlendirmesi yer almaktadır. Üçüncü bölümde ise “13 Numaralı Şer’iyye Sicili’nin transkripsiyonu yapılarak kadı tarafından verilen hükümler ve hüküm özetlerine yer verilmiştir.

Bu çalışmamın her aşamasında bilgi ve tecrübesinden istifade ettiğim yakın ilgi ve teşviklerini gördüğüm tez danışmanım saygıdeğer Hocam Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin SARAÇ’a, kıymetli babam Sadık ERDOĞAN’a ve annem Sâriye’ye ve her zaman desteğini gördüğüm ağabeyim Doğan ERDOĞAN’a teşekkürlerimi bir borç bilirim.

(10)

ix

İÇİNDEKİLER

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK ……….…...…ii

TEZ YAZIM KILAVUZUNA UYGUNLUK ………..……...iii

KABUL VE ONAY SAYFASI ……….…..……...iv

ÖZET ………..…………v

ABSTRACT ……….…...vi

ÖNSÖZ ……….…..……..vii

İÇİNDEKİLER ………..….….………….ix

KISALTMALAR ……….….………...….xi

TABLO LİSTESİ ……….………....xii

ŞEKİL LİSTESİ………..xiii

GİRİŞ Tezin Konusu………...1

Tezin Amacı ve Önemi………1

1. BÖLÜM ŞER’İYYE SİCİLLERİ 1.1. Şer’iyye Sicilleri... 3

1.1.1. Tanımı... 3

1.1.2. Tarihi... ..4

1.2. Şer’iyye Sicilindeki Belge Türleri………...……….... 4

1.2.1. Birinci Kısım Belge Türleri... 4

1.2.1.1. Hüccet...4

1.2.1.2. İ’lam... 5

1.3. Şer’i Mahkeme Görevlileri...6

1.3.1. Kadı... 6

1.3.2. Nâib... 7

1.3.3. Şühüdü’l-Hâl... 7

1.3.4. Kassamlar... 8

1.3.5. Tercüman... 8

1.4. Nevşehir İline Ait Şer’iyye Sicilleri... 8

1.4.1. 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili...10

1.4.2. 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Yer Alan Belgelerin Konularına Göre Tasnifi...11

2. BÖLÜM DEĞERLENDİRME 2.1. İdârî Yapı... 20

2.1.1. İdârî Görevliler... 25

(11)

x 2.1.1.2. Nâib………... 26 2.1.1.3. Muhzır...……… 27 2.1.1.4. Ehl-i Örf (Ümerâ)... 27 2.1.1.4.1. Kaza Müdürü/Kaymakam... 27 2.1.1.4.2. Mal Müdürü………...……... 28 2.1.1.4.3. Sandık Emini……….….……... 28 2.1.1.4.4. Evkaf Müdürü...28

2.2. 1908-1910 Yılları Arasında Nevşehir’de Sosyal Yapı ……... 29

2.2.1. İsimler... 29

2.2.1.1. Müslüman Erkek-Kadın İsimleri………...………31

2.2.1.2. Gayrımüslim Erkek-Kadın İsimleri….………...….31

2.2.2. Aile... ... 32

2.2.2.1. Evlilik...34

2.2.2.2. Mihr ve Başlık ……….…...35

2.2.2.3. Müslim ve Gayrımüslimlerde Evlilik Gelenekleri... 37

2.2.2.4. Boşanma... 41

2.2.2.5. Nafaka………. 43

2.2.2.6. Yetim Çocuklar...44

2.2.2.7. Günlük Hayatta Kullanılan Eşyalar...46

2.3. İktisadi Yapı... 47

2.3.1. Terekeyi Oluşturan Mal Grupları...47

2.3.1.1. Gayrimenkul Mallar...47

2.3.2. Menkul Mallar...49

2.3.2.1. Canlı Hayvan...49

2.3.3. Tereke Sahiplerinin Dini Durumu ve Servet Dağılımı...50

2.3.4. Meslek Grupları... 52

3. BÖLÜM 13 NUMARALI NEVŞEHİR ŞER’İYYE SİCİLİNİN ÖZET VE TRANSKRİPSİYONU 3.1. 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicilinin Özetleri ve Transkripsiyon...54

SONUÇ...483

SÖZLÜK...485

BİBLİYOGRAFYA... 491

EKLER...497

(12)

xi KISALTMALAR

a.g.e. : Adı Geçen Eser

a.g.m. : Adı Geçen Makale

Bkz. : Bakınız

C. : Cilt

Çev. : Çeviren

DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi

Fak. : Fakülte

H. : Hicri

İ.A. : İslam Ansiklopedisi

M. : Miladi

M.Ö. : Millattan Önce

M.S. : Millattan Sonra

MEB. : Milli Eğitim Bakanlığı

13 N.Ş.S. : 13 Numaralı Nevşehir Şeri’yye Sicili OSAV. : Osmanlı Araştırma Vakfı

OTAM : Ankara Üniversitesi Tarih Araştırma ve Uygulama

Merkezi Dergisi S. : Sayı s. : Sayfa T.T.K : Türk Tarih Kurumu v.b : Ve Benzeri Yay. : Yayın

(13)

xii

TABLO LİSTESİ

Tablo-1: Nevşehir Şer’i Mahkemesi’nde Kaydı Tutulan Şer’iyye Sicilleri ve

Numaraları... 9

Tablo-2: Çalışılan Nevşehir Şer’iyye Sicilleri... ..9

Tablo-3: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Yer Alan Belgelerin Konularına Göre Tasnifi... 12

Tablo-4: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili‘nde Geçen Yerleşim Birimleri...22

Tablo-5: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Geçen Mahalle İsimleri……... 23

Tablo-6: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Geçen Görevliler………..28

Tablo-7: 13 Numara Şer’iyye Sicilinde En Çok Kullanılan Müslüman Kadın-Erkek İsimleri... 31

Tablo-8: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde En Çok Kullanılan Gayrımüslim Kadın-Erkek İsimleri... 32

Tablo-9: Geniş Aile Tipi Örnekleri………..….. 40

Tablo-10: 1908-1910 Yıllarında Nevşehir’de Müslüman Nüfus Yapısı……….... ... 40

Tablo-11: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili Tereke Kayıtlarında Tespit Edilen Yaşam Malzemeleri ve Fiyatları... 46

Tablo-12: Tereke Sahiplerinin İnanç Bilgileri...………..…… 50

Tablo-13: Gayrımüslim Osmani Vatandaşlarının Servet Miktarları... 51

Tablo-14: Müslümanların Servet Miktarları... 52

(14)

xiii

ŞEKİL LİSTESİ

Şekil-1: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Yer alan Belgelerin Konularına

Göre Grafiksel Dağılımı... 19

(15)

1

GİRİŞ 1. Tezin Konusu

Milletlerin önemli değer kaynaklarından biri de geçmişleridir. Tarih, milletin ortak değer ve seciyelerini gösterir. Toplumlar, millet olarak varlıklarını devam ettirebilmek için geçmişlerine dayanmak zorundadırlar. Osmanlı Devleti tarihinin sosyal-ekonomi, askerî, coğrafî ve kültürel yönlerini ortaya çıkarmak için şer’iyye sicillerinin incelenmesi, tarihsel verileri metodolojik bir biçimde ortaya çıkarmak için gerekli bir araştırma niteliği taşımaktadır. Şer’iyye sicillerin her konuda tarihe temel kaynak olacağına herhangi bir şüphe bulunmamakla birlikte özellikle şehir tarihleri ve mahallî hayata ait bilimsel araştırmaların ortaya konması adına birinci derecedeki ilk kaynaklardan olma özelliği taşımaktadır.

Yerel bölgelerin tarihlerinin doğru yazılabilmesi için birey, toplum ve devlet üçleminde gelişen bütün önemli olayların kaydedildiği şer’iyye sicillerinin incelenmesi bilimsel bir zorunluktur. Şerʻiyye sicillerinden hareketle, kaleme alındığı döneme dair, miras hukukuna ilişkin kayıtlar, eşya, borç ve ticaret hukukuna ait kararlara dair bilgilere ulaşmak mümkündür. Yine bu defterlerde, bireyin, din, dil ve ırk farkı gözetmeksizin adil bir muamele gördüğüne dair zengin bilgilerin de varlığı bilinmektedir.

Bu vesile ile hazırlamış olduğumuz çalışmamızın konusu da; yukarıda belirtilen yönleriyle Nevşehir’in ekonomik, hukuki, sosyal, kültürel ve tarihi yönüne katkısı olacağına inanılan H.Recep 1326/M. Temmuz-Ağustos 1908/H.Ramazan 1327/M. Eylül-Ekim 19101_{tarihlerini kapsayan “13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicil} Defteri”nin metin çevirisi ve değerlendirmesine dayanmaktadır.

Çalışmamızın konusunu teşkil eden “13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili”, 298 sayfadan ibaret olup yukarıda da belirttiğimiz gibi bu defterin 144 sayfası incelenmiştir. Defterin bu sayfa aralığın da 363 adet karar bulunmaktadır. Üç yüz altmış üç hükmün tamamını değerlendirdiğimizde elde edilen bilgilerin daha çok yerel olaylar etrafında gelişerek Nevşehir’e bağlı mahalleler, kasabalar ve köyler bağlamında olduğunu görmekteyiz. Defterin içeriğine bakıldığında vekâlet, verâset, evlenme, boşanma, hırsızlık olaylarına dair verilen hükümlerin yer aldığı

1_{Tarih çevirmeleri için Türk Tarih Kurumu’nun internet sayfasındaki tarih çevirme kılavuzundan}

(16)

2 görülmektedir.

2. Tezin Amacı ve Önemi

Şer’iyye sicillerinin sınırları, günümüzde Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırları ile kısıtlı olmamakla beraber bugünkü sınırlarımızla ve pek çok yerleşim yeriyle ilgili faydalı bilgiler içermektedir2_{. Buradan hareketle, Osmanlı tarihinin kaynakları arasında} şer’iyye sicillerinin önem arz edecek ehemmiyete sahip olduğunadair hiç şüphe yoktur. Osmanlı tarihi araştırmalarında şer’iyye sicilleri, sadece hukukî bir kaynak olma özelliğinin yanı sıra şehir, sosyal, iktisadi ve askeri alanda da birçok önemli bilgileri ihtiva etmektedir. Siciller, ait olduğu yörenin, sosyo-ekonomik yaşamını yansıtan mahkeme kararlarını, halkın arz ve taleplerini, kadıların hükümet merkeziyle yaptıkları yazışmaları ve bölge yönetimlerine ait hukuki düzenlemeler olarak kabul edilen hükümleri içermektedir.

Nevşehir Şerʻiyye Sicilleri ile ilgili yapılan incelemeler, yeni başlamış olup ve bu bağlamda Nevşehir şehir tarihinin gün yüzüne çıkarılmasında bu çalışmaların büyük fayda sağlayacağına şüphe yoktur. Bu çalışmalar ışığından Nevşehir’in idarî yapısı ve fizikî bölgeleriyle ilgili olarak; merkez kaza ve diğer kazaların, köy ve mahalle isimleri ile bazı yer isimlerini tespit etmek de mümkün olacaktır.

Nevşehir Şer’ʻiyye Sicilleri, aynı zamanda bölgedeki çeşitli etnik ve dinsel toplulukların birbirleriyle ve bölge yönetimleriyle olan ilişkilerine dair bilgilereulaşmak mümkündür. Yine bu doğrultuda bölge yöneticilerin, zanaatçıların, köylü üreticilerinin, Osmanlı Devleti içinde ekonomik konumlarını incelemek mümkündür.

2_{Ahmet Oğuz, “12 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Siciline Göre 20. Yüzyılın Başlarında Nevşehir’de Hayat”,}

1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyomu, Grafiker Yayıncılık C. 1, 16-19 Kasım, Ankara

(17)

3

1. BÖLÜM

ŞER’İYYE SİCİLLERİ 1.1. Şer’iyye Sicilleri

1.1.1. Tanımı

Sicil, sözlükte kaydetmek ve karar vermek anlamına gelmektedir. Şer’iyye sicilleri ise terim olarak ise kadıların verdikleri i'lam ve hüccetlerle birlikte görevleri gereği zapt ettikleri çeşitli kayıtları ihtiva eden defterler olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca bu defterlere “kadı defteri”, “mahkeme defteri” ve “zabt-ı vekâyi sicilleri”de denir3_. Şer’iyye sicilleri, genellikle iki bölümde tutulmuştur. Bir tarafı evlenme-boşanma, alım-satım alacak-verecek, vakıf, nafaka, hibe, cürüm, cinayet, şahitlik gibi yerel olaylara ait olup bu kısma “sicill-i mahfuz” denilmektedir. Diğer taraftaise merkezden gelen ferman, berat, buyruldu, izinname vb. gibi belgeleri içermektedir. Bu kısma da “sicill-i mahfuz defterlü”adı verilirdi. Ayrıca bazı defterler tutulurken tarih sırasına riayet edildiği gibi bazılarında da belgelerin tarihlerine bakılmaksızın itinasız bir biçimde muaddel sayfalara kaydedilmiştir4_.

1.1.2. Tarihi

İlk kadı sicillerinin Emeviler Dönemi’nde Mısır’da tutulmaya başlandığı bilinmektedir. Muaviye’nin Mısır kadısı olan Süleyman b. Itır, daha önce hükme bağlamış olduğu bir miras davasının tarafları tarafından sonradan inkâr edilmesi

3_{Yunus Uğur, “Şer’iyye Sicilleri”,DİA, C. 39, İstanbul 2010, s. 8.; Ayrıca Bkz., Feyyaz Gürkan, “Şer’iyye}

Mahkemeleri Sicilleri Üzerine Bir Araştırma”, 9. Tük Tarih Kongresi, C. 2, 21-25 Eylül, Ankara 1988, s. 765-779; Mehmet İpşirli, “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri, İstanbul 1991, s. 157-162.

4_{İbrahim Özcoşar-Hüseyin H. Güneş-Abdülbaki Bozkurt, 193 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri}

(18)

4 üzerine, tekrar hükme bağlayıp sonra da ispatını kolaylaştırmak için bir sicile kaydetmiş ve şahitler ile bunu tasdik etmiştir. Bu sistem ile ilerleyen süreçte de büyük ölçüde istikrarlı bir biçimde sürdürülmüştür5_.

Osmanlı Devleti’nde şer‘iyye sicillerinin en erken tarihli örneklerine Bursa’da rastlanmaktadır6_{. 1455 tarihli bu defterler, XIX. yüzyılın ikinci yarısında yeni} mahkemelerin kurulması sebebiyle içerdiği konular açısından bir daralmaya uğramışsa da XX. yüzyıl başlarına kadar düzenli birbiçimde tutulmuştur7_{. Tutulan bu kayıtlar ait} olduğu yörenin tarih ve kültürünün tanıtılması ve ön plana çıkarılmasında son derece önem arz etmektedir.

1.2. Şer’iyye Sicilindeki Belge Türleri

Şer’iyye sicilindeyer alan davaların içeriklerine göre belge türleri de değişiklik göstermektedir. Belge türleri iki kısma ayrılabilir. Birincisi kadılar tarafından verilen hükümlerin yazıldığı kayıtlar olup bunlar; hüccetler, tereke, vekâlet, i’lamlar, vakfiyeler, ma’ruzlar ve müraselelerdir8_{. İkincisi ise; sicil-i mahfûz adı verilen kadılara} hitaben gönderilen ve bu sebep ile sicillere kaydedilen berâtlar, buyruldular ve diğer hükümlerdir9_{. Çalıştığımız dönem itibariyle Tanzimat Fermanı ile başlayan Nizamiye} Mahkemeleri’nin kurulması ve o tarihe kadar geniş yetkileri bulunan kadıların pek çok yetkisi alınarak başka kurumlara ihdas edilmesi önemli bir gelişmedir. Bundan dolayı incelediğimiz defterde hüccet ve i’lam ile ilgili belgelere rastladık bu vesile ile diğer belge türleri hakkında bilgi verme gereği duymadık.

1.2.1. Birinci Kısım Belge Türleri 1.2.1.1. Hüccet

Bir iddianın doğruluğunu ispat için gösterilen resmi vesikaya denir. Bu vesikada

5_{M. Akif Aydın, Osmanlı’da Hukuk, Sanat Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul 1994, C. 1, s. 391-395.} 6_{Bilinen en eski tarihli şer’iyye sicilleri, 1455-1456 ve 1462-1463 tarihli Bursa’ya ait tereke defterleridir.}

En yenisi ise İznik ve köylerinin H. 1342/1923 olaylarını içeren D-37 numaralı defterdir. Bkz. Mefail Hızlı, “Bursa Mahkeme Sicilleri Rehberi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 12, S. 1, Bursa 2003, s. 369.

7_{Ahmet Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, TDAV Yayınları, C. 1, İstanbul 1989, s. 11.; Ayrıca Bkz. Mefail Hızlı,}

Maddi Kültür Varlığımızın Onarımlarını Belirlemede Şer’iyye Sicillerinin rolü, Taş Vakfı Yayıncılık,

İstanbul 1991, s. 142

8_{Fethi Gedikli, “Osmanlı Hukuk Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Türk Araştırmalar Litaratür Dergisi,}

C. 3, S. 5, İstanbul 2005, s. 308-310.

(19)

5 kadının hükmü yoktur10_{. Üst tarafında kadının mühür ve imzasını taşır. Hüccetlerin} hemen hemen tamamında ilk olarak tarafların kim olduğu anlatılır. Bu da isim ve adres belirsizliğini ortadan kaldıracak şekilde açık olarak yapılır. Hüccetlerin sonunda tarih, ay, gün ve bazende günün belli bir saat dilimi yazılır. Hüccetlerin konusu ise günümüzde noterde yapılan; satış, kira, sözleşme, delil, vasiyet, boşanma, nafaka, rehin alım-satım gibi konuları ihtiva eder. Kısaca mahkemelerin noter çalışmalarının ürünüdür. Son zamanlarda “sened” kavramı olarak da ifade edilmiştir. Hüccetler, vekâlet, verâset, vesâyet, vakfiye, hibe ispat-ı rüşt, izin, mübayâ’a, muhalâ’a, nafaka, taksim, sulh hüccetleri olarak türlere ayrılmıştır11_.

1.2.1.2. İ’lam

Mahkeme hükmünü bildiren resmi karar yazısına ilam denir. Köken olarak Arapça “ilm” kökünden gelen “i’lam”, kelime olarak bildirmek, belli etmek, duyurmak, anlatmak gibi anlamları ifade eder12_{. Hukuki terim olarak ise i’lâm, bir davanın} mahkemece nasıl bir hükme bağlandığını gösteren belgeyi ifade eder13_.

İ’lam metinlerinde davalı ve davacı isim, adres olarak tanıtımı yapılır ve davacının iddiası teferruatlı bir biçimde izah edilir. Buna mukabil davalının cevabı ve itirazı bulunmaktadır. Bundan sonra kadı, delillere göre karara bağlar. Her i’lam belgesi, davacının iddiasını, dayandığı delilleri, davalının cevabını ve def’i söz konusu ise def’in sebeplerini, son kısımda verilen kararların gerekçelerini ve nasıl karar verildiğine dair kayıtları içerir14_{. İ’lam belgelerinin diğer şer’iyye sicillerinden en} önemli farkı kadı’nın verdiği kararları içermesidir. Diğer belge çeşitlerinde ise kadı tarafından kaleme alındığı halde kadı’nın kararını içermemesidir. Kadı’nın vermiş olduğu her karar İ’lamdır; hüccet ma’ruz ve başka bir belge çeşidi değildir15_.

10_{Abdulaziz Bayındır, “Osmanlı Yargısının İşleyişi”, Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türk Yayınları, C. 6,}

Ankara 1999, s. 436.

11_{Mustafa Oğuz-Ahmet Akgündüz, “Hüccet”, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, C. 18, s. 446.}

12_{Ferit Devellioğlu, Osmanlı-Türkçe AnsiklopetikLûgat, 24. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1996,}

s. 388.

13_{Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbetaltı Neşriyat, İstanbul 1998, s.}

345.

14_{Abdulaziz Bayındır, İslam Mahmeme Hukuku (Osmanlı Devri Uygulaması), İslam İlimler Araştırma}

Vakfı Yayınları, İstanbul 1988, s. 3-12.

(20)

6

1.3. Şer’i Mahkeme Görevlileri

Osmanlı Devleti’nde hukuki tüm olaylar şer’iye mahkemelerinde görülüp, şer’i mahkemelerin yetki alanına girecek olan birçok olay yaşanması sebebiyle, bu mahkemelerin önemi son derece büyüktür. Müslümanlar arasındaki hemen hemen her dava, gayrımüslimlerin kamu hukuku alanındaki ihtilaflarının ve son olarak Osmanlı tebaası ve diğer devletlerin tebaası arasındaki tüm anlaşmazlıklar, söz konusu mahkeme tarafından yürütülmekteydi. Bütün bu problemler şer’i mahkemelere bağlı, kâtipler, kassamlar, şühûdü’l-hâller ve statü olarak en yetkin kişi olarak kadı’lar tarafından halledilmekteydi.

1.3.1. Kadı

Kadı, kelime olarak “hükmeden”, “yerine getiren” manalarına gelmekte olup; Tanzimat’a kadar her türlü davaya bakan; Tanzimat ile Medeni Kanun arasındaki dönemde ise yalnızca evlenme, boşanma, nafaka, miras davalarına bakan mahkeme başkanlarına verilen unvandır16_{. Kadı’nın Müslüman, erkek, reşid, bîtaraf ve nesebi} olmasının yanında İslam hukukunu çok iyi bilmesi gibi çeşitli meziyetlere sahip olması gerekirdi17_.

Osmanlı Devleti’nin, hukuki ve sosyal sorumluluğunu üstlenen kadıların atamaları oldukça önem arz etmekteydi18_{. Osmanlı Devlet’inde kadı tayin edilmek birtakım} vasıflara sahip olmak kadar, belirli bir tahsil düzeni ve hiyerarşik geçiş işlemine dayanmaktaydı. Bu vesile ile Osmanlı ülkesinde adli merci, klasik İslam devletlerine göre daha olgunlaşmış esaslara dayanan bir sistem, başlı başına bir meslek olarak görünmektedir19_.

Kadıların görev yaptıkları bölgede görev süreleri genellikle kısa tutulmaya çalışılmıştır. Sebebi ihtimaldir ki görev yaptığı mahalde ahali ile yakınlaşmayı önlemek ve atamayı bekleyen diğer kadılara atama olanağı sağlamaktı20_.

16_{Ortaylı, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, s. 19-29.}

17_{Bayındır, “Osmanlıda Yargının İşleyişi”, s. 433.; Ayrıca Bkz. Cin- Ahmet, Türk Hukuk Tarihi,Tımaş}

Yayınevi, C. 1, İstanbul 1990, s. 271.

18_{Osmanlı kadısı ile ilgili Bkz. İ. Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK Yayınları,}

Ankara 1984, s. 83.

19_{Ortaylı, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, s. 24-25.}

20_{Ortaylı, “Osmanlı Kadısı-Tarihi Temeli ve Yargı Görevi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi}

(21)

7

1.3.2. Nâib

Osmanlı İmparatorluğu'nda kadıya yargılama ile ilgili işlerinde destek olan, kadı’nın bizatihi gidemediği kazalara kendisi giderek yargılama yapıp, onun adına karar alan yardımcı bir makamdır. Naib, yaptığı bütün işlerde kadıya karşı sorumludur21_{. Kadılar} bazen tayin edildikleri halde bazı yerlere bizzat gitmeyebilirlerdi. Kendilerinin yerine nâib gönderme hakları mevcuttu. Bu kadılar kaza naibleri22_{, mevâlî naibleri}23_ve arpacık naibleri24_{olarak üç kısma ayrılırdı}25_.

1.3.3. Şühüdü’l-Hâl

Osmanlı şeriat mahkemelerinde en çok dikkat çeken unsurlardan biri, mahkemenin yapılış tarzını gözlemlemekle yükümlü “şühüdü’l-hâl” adında bir heyetin varlığıdır26_. Mahkemelerde adil karar verildiğini, kararın şeffaflığı maksadıyla en az iki kişi hazır bulunurdu. Bunlara “şühüdü’l hâl şahitleri” denirdi. Şühüdü’l hâl şahitleri genellikle âyân, eşraf gibi şehrin önde gelenleri asında seçilirdi27_{. Kadı davaya baktığı sırada bu} heyet ile müşavere ederek örfi ve mahalli adetler konusunda kendilerinden bilgi alırdı28_.

Şühüdü’l-hâller davayı dinler, gerektiğinde kadı tarafından kendileri ile istişarede bulunabilir, karara asla katılmayarak, davanın cereyanı ile verilen hükmün birbirine uyum sağladığına dair i’lam imzalardı. Yusuf Halaçoğlu’na göre şühüdü’l-hâl ile

21_{Mehmet Ali Ünal, Osmanlı Müessesleri Tarihi, Kardelen Kitabevi Yayınları, Isparta 1999, s. 220.;}

Ayrıca Bkz. Mehmet Akman, Osmanlı Devletinde Ceza Yargılaması, Eren Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000, s. 44.

22_{Kadılar, görev bölgelerindeki nahiye gibi daha küçük idarî birimlere kendisinin vekili olarak nahiyede}

idarî, hukûkî ve bazı sosyal işleri sevk ve idare edebilecek mahiyette olup, iltizam verilerek tayin edilen memura kaza nâibi ismi verilmekteydi. Bkz. Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, s. 71.

23_{Mevleviyet kadılarının tayin ettiği nâiblere, mevâlî nâibleri denir. Bkz. Halil Cin- Akgündüz, Türk-İslâm}

Hukuk Tarihi, C. 1, Tımaş Yayınları, İstanbul 1990. s. 280.

24_{Şeyhü’l-İslâm, mevâlîye ve kazaskerlere verilen arpalıklardaki hukuki davaları uygulamak amacıyla}

görevlendirilen nâiblerdir. Bkz. Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, s. 72.

25_{Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, s. 72.; Ayrıca Bkz. Tayyip Gökbilgin, “XVI. Asırda Mukataa ve İltizam}

İşlerinde Kadılık Müessesesinin” IV. Türk Tarih Kongresi (10-14 Kasım 1948) TTK Yayınları, Ankara 1952, s . 433-434.

26_{Ünal, Osmanlı Müessesleri Tarih, s. 210.}

27_{Osmanlı mahkemeleri bütün ahaliye açık konumda olduğundan dolayı davanın tarafıyla veya konusu}

ile ilgili işi bulunmayan kişilerde yer alabilirdi. Bkz. Hülya Taş, “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühüdü’l-Hâl” nasıl değerlendirilebilir?”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 44, Kış/2008, s. 44-45.

(22)

8 Avrupa’daki jüri müessesinin ortaya çıkmasına vesile olmuştur29_.

1.3.4. Kassamlar

Lügatteki anlamı itibariyle kısım kısım ayıran anlamına gelen kassam kelimesi, hukuki terim olarak vefat eden bir kimsenin terekesini (geriye bıraktığı mal varlığını) İslâmî miras hukukuna göre, vârisleri arasında paylaştıran me’mûra denir30_{. Bu paylaşımları} “kassam defterine” kayıt edilirdi. Kassamlar, “kazasker kassâmları” ve “kâdılık kassâmları” olmak üzere ikiye ayrılırdı. Kadıya karşı sorumlu olan kassâmlar, güvenilir ve taksim işini iyi bilen kişiler arasından seçilirlerdi31_{. Kassamların bellibir} miktarda maaşları olmamakla beraber taksim ettikleri terekelerden “resm-i kısmet”adı altında pay alırlardı. Kassamlık, Tanzimat’tan sonra kaldırılmış, sadece “İstanbul Kassamlığı” görevini idame etmiştir32_.

1.3.5. Tercüman

Osmanlı mahkemelerinde Türkçe bilmeyen davalı ve davacının dillerini bilen memurlar görevlendirilirdi. Dil bilmeyen Müslüman ve zımmî reâyânın, mahkemede kendi sorunlarını rahatlıkla anlatmalarında aracılık yapmak için tercüman istihdam edilirdi. Bu memurlar ise güvenilir kişiler arasından seçilir ve davalı ve davacının ifadelerini kadıya iletirdi33_.

1.4. Nevşehir İline Ait Şer’iyye Sicilleri

Milli Kütüphanede en eskisi 1790’lı yıllarda kaleme alınmış olan Nevşehir’e ait toplam 30 adet Kadı Sicili Defteri kaydı bulunmaktadır. Son zamanlarda yapılan araştırmalar sonucunda “30 Numaralı Kadı Sicili”nin (günümüzde Kayseri’ye bağlı) Develi’ye ait olduğu tespit edilmiştir. Milli kütüphanede Nevşehir’e ait 29 defterin olduğu görülmektedir. Bunların ilki 1813-1818 sonuncu defter ise 1904- 1908 yılları arasını kapsamaktadır. Fakat defterler hüküm tarihleri itibariyle incelendiğinde en eski defterin başlangıç tarihi olarak 1798 yılına ve son defterin ise 1930 yılına ait olduğu

29_{Yusuf Halaçoğlu, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK Yayınları}

Ankara 1991, s. 123-124.

30_{Aydın, Türk Hukûk Tarihi, s. 93.} 31_{Akgündüz, Şer’iyye Sicilleri, s. 75.}

32_{Ahmet Akgündüz, “Şer‘iye SicilleriMahiyeti Toplu Katoloğu ve Seçme Hükümler”, DİA Yayınları, C. 1,}

İstanbul 1998, s. 76.

33_{Sezai Balcı, Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası, Libra Yayıncılık, İstanbul}

(23)

9 görülmektedir34_.

Tablo-1: Nevşehir Şer’i Mahkemesi’nde Kaydı Tutulan Şer’iyye Sicilleri ve

Numaraları Aşağıdaki Tabloda Gösterildiği Şekildedir35_.

Kayıt Sıra Numarası Tutulduğu Tarih Toplam Sayfa Kayıt Sıra

Numarası Tutulduğu Tarih

Toplam Sayfa 1 1229-1235 150 16 1318-1323 220 2 1269-1298 252 17 1323-1324 83 3 1213-1221 135 18 1339-1927 75 4 1235-1241 110 19 1332-1339 472 5 1242-1252 87 20 1339-1343 67 6 1308-1324 295 21 1328-1332 509 7 1298-1308 332 22 1331-1340 294 8 1328-1331 310 23 1331-1331 294 9 1328-1330 298 24 1928-1930 195 10 1324-1328 238 25 1927-1928 291 11 ?-1320 86 26 1331-1338 311 12 1324-1331 98 27 1339-1340 398 13 1326-1328 287 28 1337-1341 298 14 1339-1342 290 29 1324-1326 98 15 1310-1320 315

Bu verilerden hareketle Nevşehir Şer’iyye Mahkemesi’nde toplam 30 defter tutulmuştur. Nevşehir ile ilgili mahkemelerde tutulan ilk defter 1229 (M. 1813) yılında, en son defter ise 1324 (M. 1904) yılında tutulmuştur.

Nevşehir’e ait şer’iyye sicilleri, tasnif edilmiş olarak toplam 30 defter halindedir. Bu sicillerden üzerinde çalışılmış olanlar aşağıda tablo halinde sunulmuştur. Fakat son zamanlarda yapılan bir araştırmada yukarıda da belirttiğimiz gibi 30 Numaralı defterin Develi’ye ait olduğu anlaşılmıştır36_{. Bu vesile ile tabloya dâhil edilmemiştir. 1,12 ve} 23 Numaralı Defter’ler ise halen Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı’nda yüksek lisans tezi olarak çalışılmaktadır.

Tablo-2: Çalışılan Nevşehir Şer’iyye Sicilleri

Metin Ziya Köse-Ali Kozan, Nevşehir Mahkemesi’ne Ait İlk Şer’iyye Sicili (3 Numaralı Defter) 1213-1221/1798-1807 Nevşehir Üniversitesi Yayınları: 5, Nevşehir 2013.

34_{Metin Ziya Köse ve Ali Kozan, Nevşehir Mahkemesine Ait İlk Şer’iyye Sicili (3 Numaralı Defter),}

Nevşehir Üniversitesi Yayınları, Nevşehir 2013, s. 18-19.

35_{Köse-Kozan, Nevşehir Mahkemesine Ait İlk Şer’iyye Sicili (3 Numaralı Defter), s. 16.}

36_{Mustafa Ova, H.1324-1325/M.1906-1907 Tarihli Develi Şer’iyye Sicili Metin Çevirisi ve Değerlendirme}

(24)

10 Kadir Çıtak, 8 Numaralı Şer’iye Siciline göre Nevşehir ve Havalisinde Sosyal Hayat, Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Nevşehir 2017.

Celal Kebapçı, 17 Numaralı Nevşehir Şer’iye Siciline göre Nevşehir ve Havalisinde Sosyal Hayat, Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2011.

Halil İbrahim Çelik, 18 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili Metin Çevirisi ve Değerlendirme, Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2012.

Sevgi Kuş, 20 Numaralı Nevşehir Şer’iyye sicili ve Transkripsiyon ve Genel Değerlendirme, Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2010.

Bircan Şahin, 29 Numaralı Nevşehir Şer’iye Siciline göre Nevşehir ve Havalisinde Sosyal Hayat, Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2010.

Mustafa Kabakçıoğlu, 5 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili ve Transkripsiyon ve Genel Değerlendirme, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde 2019.

1.4.2. 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili

Çalışmamıza esas teşkil eden 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nin içerisinde miras, mülk satışları, tereke, alacak ispatı, mütevelli tayini, vekil tayini, aile, boşanma, inanç bilgileri, evlenme, yörenin yerleşim yapısı, günlük kullanılan yaşam malzemeleri davaları gibi konular yer almaktadır. Fiziki görünüm itibariyle genel olarak Osmanlı arşivlerinde bulunan ve tahminen bir sistem ürünü olarak şekillenmiş diğer sicil defterleri gibidir. Tezimize konu olan “13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili” H. 1326-1328 /M. 1908-1910 yıllarını kapsamaktadır.

13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili, 140 varak, 298 sayfa oluşmaktadır. Tabi burada söz konusu sicilin tamamı değil 140-298 sayfa aralıkları çalışılmıştır. Bu vesile ile ilgili bölüm irdelenmiştir. İncelenen bölüm 74 varak 144 sayfadan ibarettir. Defterde diğer sicillerde de görülen kısımlarda divanı kırması denilen yazı çeşidi kullanılmıştır.

(25)

11 İncelediğimiz kısımda kâtip değişikliği nedeniyle bazen çok bozuk yazıların olması, bazı yerlerin silik olması ve bazı yerlerde satır aralarına sonradan sıkıştırılan notların olması gibi nedenlerden dolayı belgenin okunması zorlaşmaktadır.

13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicil Defteri’nin tezimize konu olan 140-298 sayfa aralığında, okuyamadığımız kelime bulunmamaktadır. Metin içerisinde üstü çizilmiş olan yerleri, yanlış yazılıp karalandığını düşündüğümüz için hiç okumadan geçmeyi uygun bulduk. Bizi böyle düşünmeye sevk eden düşünce ise: üstü çizili olan yerleri transkript ettiğimizde anlam bütünlüğünün olmamasıdır. Karalamadan dolayı okunamayan yerler ise (…..) şeklinde yada (silik) şeklinde ifade edilmiştir.

İncelemiş olduğumuz kayıtların geneline baktığımızda kronolojik sıralamaya uyulmuş olmakla beraber belgenin ilk sayfası olan 1. sayfada olan “işbu defter birinci Sayfadan itibaren iki yüz seksen yedi Sayfadan ibaret olduğu tasdîk kılındı fi temmuz 1324 nâib-i kaza Nevşehnâib-ir” yazısıdır. (İncelemnâib-iş olduğumuz kayıtların genelnâib-ine baktığımızda kronolojik sıralamaya uyulmuş olmakla beraber belgenin ilk sayfasında geçen “işbu defter birinci Sayfadan itibaren iki yüz seksen yedi Sayfadan ibaret olduğu tasdîk kılındı fi temmuz 1324 nâib-i kaza Nevşehir” yazısından hareketle de bu kronolojinin kimi zaman bozulduğu sonucunu çıkarmak mümkündür.)

Belgeyi transkript ederken “Sayfa No” ve “Karar Numarası” verilmiştir. Belgelere bakıldığında bazı hüküm numaralarınınmükerrer olarak “1” diye başladığı fark edilmiştir. Bunun sebebi de hali hazırda devam eden davalardaki kadı değişikliklerinden olabileceği öngörüsünü ifade etmek doğru bir tespit olacaktır. Eğer kadı ölmüş veya değişmiş ise yeni gelen kadı “Numara:137_{” diye başlamış olmasından} kaynaklı “1” numarası tercih edilmiş sonucunu çıkarmak mümkündür. Belgenin son kısmında da yukarıda belirttiğimiz ibarenin aynısı görülmektedir.

37_{Kayıtlarda “numero” şeklinde geçmişse de günümüz söylemine yakınlığı dolayısıyla “numara” tabiri}

(26)

12

1.4.3. 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicilinde Yer Alan Belgelerin Konularına Göre Tasnifi

Tablo-3: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nde Yer Alan Belgelerin

Konularına Göre Tasnifi.

Sayfa ve Hüküm Numarası Konunun Adı Belge Türü

Sayfa: 140 Karar Numarası: 304 Vekil Tayini38 _Hüccet

Sayfa: 140 Karar Numarası: 305 Vekil Tayini Hüccet

Sayfa: 140 Karar Numarası: 306 Alacak İsbatı. (Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 141 Karar Numarası: 307 Alacak-Verecek Hüccet

Sayfa: 143 Karar Numarası: 311 Vekil Tayini (Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 143 Karar Numarası: 312 Alacak-Verecek, İcâre Hakkı Vekâleti Hüccet

Sayfa: 143 Karar Numarası: 313 Verâset (Tereke, Miras) Vekâleti Hüccet

Sayfa: 144 Karar Numarası: 314 Vasî Tayini39 _İ’lâm

Sayfa: 145 Karar Numarası: 315 Vekil Tayini(Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 146 Karar Numarası: 316 Vekil Tayini(Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 146 Karar Numarası: 317 Mülk Satışı ve Alacak İsbatı Hüccet

Sayfa: 146Karar Numarası: 318 Alacak-Verecek Hüccet

Sayfa: 146 Karar Numarası: 317 Nafaka Talebi Hüccet

Sayfa: 148 Karar Numarası: 320 Vasiyet Etme ve Miras Bırakma Hüccet

Sayfa: 149 Karar Numarası: 322 Vasiyet Etme ve Miras Bırakma Hüccet

Sayfa: 151 Karar Numarası: 3 Ramazan Bayram’nın İlanı İ’lam

Sayfa: 151 Karar Numarası: 4 Vasî Vayini İ’lâm

Sayfa: 153 Karar Numarası: 11 İtiraz Vekaleti Hüccet

Sayfa: 154 Karar Numarası: 12 Hırsızlık İ’lâm

Sayfa: 155 Karar Numarası: 14 Hırsızlık İ’lâm

Sayfa: 156 Karar Numarası: 15 Vekil Vayini Hüccet

Sayfa: 157 Karar Numarası: 1 Hayvan Hırsızlığı İ’lâm

Sayfa: 158 Karar Numarası: 3 Verâset (Tereke, Miras) Vekâlet (Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 159 Karar Numarası: 6 Alacak isbatı (Rum Ahâlisi) İ’lâm

Sayfa: 160 Karar Numarası: 8 Vasi Tayini İ’lâm

38_{Vekil tayin edilenler için Ek 9’a bakınız.}

(27)

13

Sayfa: 163 Karar Numarası: 15 Kefil Talebi İ’lam

Sayfa: 166 Karar Numarası : 22 Vekil Tayini Hüccet

Sayfa: 167 Karar Numarası: 24 Kassam Tayini40 _İ’lam

Sayfa: 169 Karar Numarası: 30 Alacak- Verecek Hüccet

Sayfa: 169 Karar Numarası: 32 Alacak- Verecek Hüccet

Sayfa: 170 Karar Numarası: 33 Miras-Alacak-Verecek Hüccet

Sayfa: 173 Karar Numarası: 39 Kurban Bayramının Halka İlan Edilmesi İ’lam

Sayfa: 180 Karar Numarası: 61 Kassam Tayini İ’lam

(28)

14

Sayfa: 184 Karar Numarası: 69 Vasi Tayini (Rum Ahâlisi) İ’lam

Sayfa: 185 Karar Numarası: 72 Vasi tayini (Rum Ahâlisi) İ’lam

Sayfa: 186 Karar Numarası: 73 Vasi Tayini İ’lam

Sayfa: 187 Karar Numarası: 77 Evlilik Akdi. İ’lam

Sayfa: 189 Karar Numarası: 80 Kefil Talebi (Rum Ahâlisi) İ’lam

Sayfa: 192 Karar Numarası: 93 Vasinin Azl Omasına Dair İ’lam

Sayfa: 193 Karar Numarası: 94 Kefil talebi İ’lam

Sayfa: 193 Karar Numarası: 95 Vekil tayini (Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 195 Karar Numarası: 100 Nafaka Talebinin Reddi İ’lam

Sayfa: 199 Karar Numarası: 105 Velayet Davası İ’lam

Sayfa: 202 Karar Numarası: 113 Alacak-Verecek (Rum Ahâlisi) Hüccet

(29)

15

Sayfa: 205 Karar Numarası: 121 Vekil tayini Hüccet

Sayfa: 206 Karar Numarası: 123 Nafaka Talebi İ’lam

Sayfa: 206 Karar Numarası: 124 Köy Camisine Bağış İ’lam

Sayfa: 208 Karar Numarası: 126 Boşanma İ’lam

Sayfa: 214 Karar Numarası: 141 Vek0il Tayini (Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 215 Karar Numarası: 143 Kassam Tayini (Rum Ahâlisi) İ’lam

(30)

16

Sayfa: 227 Karar Numarası: 174 Han Tamiratı Hüccet

Sayfa: 227 Karar Numarası: 175 Vasiyet Etme Ve Miras Bırakma Hüccet

Sayfa: 230 Karar Numarası: 181 Eğitim-Öğretim Hüccet

Sayfa: 230 Karar Numarası: 182 Görev Değişikliği İ’lâm

Sayfa: 231 Karar Numarası: 185 Vasiyet Etme Ve Miras Bırakma (Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 232 Karar Numarası: 188 Alacak-Verecek- Ticaret Hüccet

Sayfa: 234 Karar Numarası: 193 Nafaka Alacağı İ’lam

Sayfa: 236 Karar Numarası: 202 Yolsuzluk Yapılıp Yapılmadığına Dair İ’lam

Sayfa: 238 Karar Numarası: 203 Boşanma İ’lam

Sayfa: 238 Karar Numarası: 205 Miras-Vasi İ’lam

Sayfa: 239 Karar Numarası: 206 Miras-Tereke Hüccet

Sayfa: 241 Karar Numarası: 211 Çeşme Giderleri ve Mütevelli Tayini İ’lam

Sayfa: 241 Karar Numarası: 212 Kefil Talebi ve Borç İ’lam

Sayfa: 243 Karar Numarası: 217 Miras İ’lam

Sayfa: 244 Karar Numarası: 220 Vasi- Mülk Alımı İ’lam

(31)

17

Sayfa: 252 Karar Numarası: 241 Vekil Tayini-Miras Hüccet

Sayfa: 252 Karar Numarası: 242 Vekil Tayini- Satış (Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 252 Karar Numarası: 243 Vekil Tayini-Satış Hüccet

Sayfa: 254 Karar Numarası: 247 Vekil Tayini-Satış Hüccet

Sayfa: 255 Karar Numarası: 250 Kefil Talebi Ve Borç İ’lam

Sayfa: 256 Karar Numarası: 253 Miras-Vekil (Rum Ahâlisi) Hüccet

Sayfa: 256 Karar Numarası: 255 Kefil Talebi Ve Borç (Rum Ahâlisi) İ’lam

Sayfa: 258 Karar Numarası: 259 Kefil Talebi ve Miras İ’lam

Sayfa: 260 Karar Numarası: 267 Alacak-Verecek- Miras Hüccet

Sayfa: 261 Karar Numarası: 268 Tereke-Vasi İ’lam

Sayfa: 262 Karar Numarası: 271 Alacak-Verecek- Miras Hüccet

Sayfa: 262 Karar Numarası: 273 Vekil Tayini- Miras Hüccet

Sayfa: 263 Karar Numarası: 274 Vekil Tayini- Borç Hüccet

Sayfa: 264 Karar Numarası: 275 Kefil Talebi Ve Borç İ’lam

Sayfa: 264 Karar Numarası: 277 Kefil Talebi Ve Miras İ’lam

(32)

18

Sayfa: 195 Karar Numarası: 285 İmam Tayini İ’lam

Sayfa: 269 Karar Numarası: 290 Tereke- Vasi Tayini İ’lam

Sayfa: 271 Karar Numarası: 292 Veraset-Tereke İ’lam

Sayfa: 274 Karar Numarası: 296 Kefil Talebi Ve Borç (Rum Ahâlisi) İ’lam

Sayfa: 277 Karar Numarası: 304 Nafaka Devri İ’lam

Sayfa: 277 Karar Numarası: 305 Ramazan Hilali’nin Tespiti Hüccet

Sayfa: 279 Karar Numarası: 309 Hayvan Teslimi İ’lam

Sayfa: 279 Karar Numarası: 310 Görev İntikali İ’lam

Sayfa: 280 Karar Numarası: 312 Cami Ve Çeşme Tamiri İ’lam

Sayfa: 280 Karar Numarası: 313 İmam Tayini İ’lam

Sayfa: 281 Karar Numarası: 314 Evlilik Mehri Hüccet

Sayfa: 283 Karar Numarası: 321 Ramazan Bayramının Ilanı İ’lam

Sayfa: 283 Karar Numarası: 322 Evlilik Mehri Hüccet

Sayfa: 283 Karar Numarası: 323 Tereke-Vasi-Kassam (Rum Ahâlisi) İ’lam

Sayfa: 286 Karar Numarası: 327 Tereke-Vasi İ’lam

(33)

19

Şekil-1: 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicilinde Yer alan Belgelerin Konularına

Göre Grafiksel Dağılımı.

Grafiktende anlaşıldığı gibi belge içersindeki konuların çoğunluğu vekil, kassam, vasi tayini, tereke, vekâlet, boşanma, hırsızlık, nafaka, evlenme ve boşanma gibi sosyal ve etnik yapı üzerine değerlendirmeler daha fazladır. 20. yüzyıla yaklaştıkça sicillerdeki belge zenginliği gittikçe azalmaktadır. Bunun sebebi ise yukarda belirttiğimiz gibi Tanzimatla birlikte Nizamiye Mahkemeleri’nin kurulması ve klasik Osmanlı Kadı’sının yetkisi başka kurumlara ihdas edilmesinden kaynaklanmaktadır. Bu sebeble bölge hakkında yorumuzu sınarlandırmaktadır.

45% 8% 3% 14% 16% 2% 1% 1% 2% 1% 1% 5% 1%

Konuların Grafiksel Dağılımı

Vekil Tayini Vasi Tayini Kassam Tayini Alacak- Verecek

Kefil Talebi Nafaka Talebi Evllilik Boşanma

Görev Tayini Tamir İşleri Hırsızlık Miras

(34)

20

2. BÖLÜM DEĞERLENDİRME 2.1. İdârî Yapı

Askeri temeller üzerine kurulmuş olan Osmanlı İmparatorluğu’nun taşra idaresi, aşağıdan yukarıya köy, nahiye, kaza, sancak ve eyalet şeklinde teşkilatlandırılmıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk zamanlarında eyalet, vilayet, liva, kaza ve nahiye tabirlerinin birbirlerinin yerlerine kullanıldığı görülmektedir41_.

Osmanlı Devleti’nde idari taksimat bakımından icra edilen en büyük birim eyaletlerdir. Osmanlı İmparatorluğu’nun henüz ilk yıllarında ülke Rumeli ve Anadolu Beylerbeyliklerine bölünmüştü42. 16. yüzyıldan Tanzimat Dönemi’ne kadar beylerbeylik tabirinin yanında eyalet, beylerbeyi unvanıyla birlikte de vali terimi kullanılmaya başlanmıştır43_.

XIX. yüzyıl başlarında III. Selim ve özellikle II. Mahmut’un tahta çıkması ile birlikte devlet kurumlarının yeninden yapılandırılmasına yönelik reform çalışmalarına sahne olmuş ve idârî yönden bir dizi değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler “Muhasıllık Meclislerinin” kurulması ile başlamıştır. Daha bu meclisler “Eyalet Meclislerine” dönüştürülmüş ve çıkartılan nizamnamelerle “Vilayet İdare Meclisleri” adı altında taşra idari yönetimi şekillendirilmiştir44_.

41_{Halaçoğlu, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, s. 73-76.}

42_{Orhan Kılıç, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı,}

Ceren Matbaacılık, Elazığ 1977, s. 73-74.

43_{Metin Kunt, Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümenası ve İl İdaresi, Boğaziçi Yayınları,}

İstanbul 1978, s. 26.

44_{Sadık Fatih Torun, “Tanzimat Sonrası Osmanlı Taşra İdaresi Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”,}