A. D. Vet. Fak. Derg.
32 (3) : 423-428, ı985
SIGIR VE KOYUNLARDA BİR KARBAMAT PESTİsİD OLAN ALDİKARB'IN SEBEP OLDUGU BİR
TOPLU ZEHİRLENME OLA YI
Sezaİ Kaya*
Arnass poisoning case cansed by aldicarb, a carbarnate pesticide, in cows and sheep
Sumınary: In this st1ldj', a brief data on carbamate pestirides was given and the results on the !iver and stomach content samples obtained from cows and sheep died due to the suspected b)' poisoning with aldicarh, a carba-mate pesticide beiııg used in agricu/ture, were prcscnted.
In this experiment, tota!!] 13 samples consisting of fiı'c lim' samp!es and five stomach content samples ~f cows and two stomach contents and one li ver sample if sheep were ana(p::.edfor the determination of residues ~f carba-mate pesticides, particularljı aldicarb, known as Temik on the market.
Pesticides were extmcted fronı the samples h.-y acetonitrile. Pesticide resi-dues were transfened .from the mixture of acetonitrile-water into chloriforme bJ! liquid-liguid partition af ter acetonitrile extract was mixeri lL'ith the solu-tion if sallj! water. The residues of pesticide were determineri b] Thin-la)ıer Chromatograph)'.
Of the 13 samples J2 contaiııcd aldicarb mnging from iO to 200 ppm. The average levels of aldicarb in the stomach content and !iver samp!es if cows were 51 and 36 ppm, respectivef.y. The mean aldicarb levels in the sheep's stomaclı content and liver samples were 67.25 and 70 ppm, respectivelj'. The highest leve! of aldicarb in the stomach content was in number 3 cow, whereas the lawesi one in number 4- cow.
It is coneluded that the lnefs if aldicarb in liver and stomach content samples were exlreme!y high and that these results df:finite(y suggested a poi-soning caused
kY
aldicarb.Özet: Bu çalışma Adana'nın Kazan ilçesinde sığır ve kOJ!unlarda gö'-rülen bir tol)lu zehirlenme olajimın sebebini ortaJ!a koymak amac1:Jlayapıl-mıştır.
SEZAİ KAYA
Numiinelerden pestisid ekstraksiyon u asetonitrille gerçekleştirildi. Ase-tonitril ekstrakt tuzlu su ile karıştırılarak ortamdan pestisidler sıvı-sm parti-ti,~yonla klor~j()rma alındı. Belli bir hacme kadar a<.altılan kloroform ekst-rakttaki pestisid kalıntıları ince tabaka kromatagrali plakalarında referens standardlarla karşılaştırılarak değerlendirildi.
Ölen hayı'anlardan elde edilen mide barsak içerikleri ile karaciğer nu-miinelerinde yapılan analiderde karbmnat insektisidlerden Aldikarb bulundu. Yedi hayvandan alınan 13 karaciğer ve mide-barsak içeriği numünesinin 12'-sinin 10-200 ppm arasında Aldikarb ihtiva ettiği hesaplandı. En yüksek Aldikarb dü:::eyine3 No' lu, en düşük Aldikarb dü<.eyineise 4 No' lu inekler-den alınan mide içeriklerinde rastlandı. İneklerinekler-den alınan mide içeriği ve kara-c(~er numüneleriııdeki ortalama Aldikarb düzeylerinin, sırasıyla, 51 ve 36 ppm, koyun mide içeriği ve karaciğer numünelerindeki ortalama düzeylerin, sırasıyla, 67,25 ve 70 ppm olduğu hesaplandı.
Karaciğer ve mide içeriği numünelerinde belirlenen Aldikarb dÜZe.Yleri-nin çok )'üksek ve ola)'l1l si!':::konusu madde ile ;:.ehirlenmeden ileri gelmiş ol-duğu sonucuna varıldı.
Giriş
Modern tarım tekniklerİnin kullanıldığı ülkelerde, tarım ürün-lerinin üretiminde nitel ve nicel olarak elde edilen başarılar, maki-nalaşma ve sulama vs. yanında, büyük ölçüde, zirai müeadele ama-cıyla kullanılan pestisidler ve yapay gübre uygulanmasından kay-naklanmaktadır. Ancak, bu bileşiklerin, özellikle pestisidlerin, aşırı ve dikkatsiz ve bazan yersiz kullanımı sonucu çevre tehlikeli biçim-de kirletilmekte, ekolojik denge bozulmakta, besin zincirine giren bu maddeler vasıtası ile insan ve hayvan sağlığı tehdit edilmekte ve ölüme kadar varan zehirlenmelere yol açılabilmektedir (8, iO, 14-). Zirai mücadelede kimy~sal savaş amacıyla kullanılan pesti-sidler büyük ölçüde klorlu hidrakarbonlar, organik fosfatlar ve kar-bamatlar grubuna dahildirler. Bunlardan klorlu hidrokarbon pes-tisidler çevre ve besin kirlenmesine yol açan kalıcı-kirletici etkileri sebebiyle kullanılmaları son yıllarda ülkemizde sınırlandırılmış ve çoğu ülkede de yasaklanmıştır. Organik fosfat ve karbamat grupla-nndaki pestisidlerin benzer etkileri olmamakla beraber, bazılarının orta derecede de olsa kalıcı etkinlik göstermeleri (2, 8) yanında, çoğu eveil hayvanlar ve insanlarda kullanılamayacak kadar güçlü bir zehir özelliği ta~ıı'lar (2, 6).
SIÖIR VE KOYUNI.ARDA BiR KARBAMAT PESTisiD. '>25
Karbamat pestisieller karbamik asit esteı:ICridirler. Bu bileşik-ler ;";--metil ve N,N-dimetil karbamatlar diye iki grupta toplanırlar. ilk grupta karbaril, baygon, karbofuran, promekarb, dioksakarb, formetonat, methiokarb, aldikarb, metomil, aminokarb, banol, mi-nosid, zektran, moban ve tranid; ikinci grupta primikarb, dimetilan, isolan, pirolan, dimetan, piromat gibi pestisidler bulunur (I, 8, 10).
Genel yapısal formüııerinde bulunan kimyasal radikaııere göre zirai mücadele ve veteriner hekimlikte karbamat1ar insektisid, her-bisid, fungisid ve nematosid amaçlarla kullanılırlar (8).
Karbamat1ar genellikle suda çüzünmezler; organik solvent-lerde iyi erirler. Asit ortamda dayanıklılık gösteren karbamatlar alkali şartlarda hızla parçalanırlar. Bu sebeple göl vs. gibi durgun sularda birikebilirler. çoğu 150°C üzerinde parçalanırlar (6,8). Karbamat1ar sindirim, solunum, deri ve mukozalar gibi değişik yoııarla vücuda girdikten sonra asetil kolin esterazı inhibe ederek bir asetil kolin akkümülasyonu ile zehirlenmeye yol açarlar (4, 5,
i1,14). Oluşan zehirlenme akut ve kronik tiptedir. Akut zehirlen-menin başlıca sebepleri şunlardır: İlaçlamadan sonra bulaşık yem ve bitkilerin yenilmesi, ilaçla bulaşık kapla hayvanlara su ya da yem verilmesi, bulaşık kapların çevreye atılması, zirai mücadele a-macıyla kullanılan karbamatların bilerek ya da bilmeyerek hayvan-lara uygulanması ve veteriner hekimlikte dış parazitlerle mücadele için karbamatların dikkatsiz ve uygunsuz kullanılması (I).
Karbamatların bazıları insan ve hayvanlar için son derece ze-birlidirler; Bu sebepk sadece zirai mücadele amacıyla kullanılır-lar. Karbamatlardan bazılarının ratlardaki ağızdan letal do;:, 50 miktarı mg! kg olarak şöyledir: Aldikarb (Temik) 0.6-1; Karbofu-ran (Furadan) 5-11; Aminokarb(Matasil) 30-60; Propaksur(Bay-gon) 83-104; Karbaril (Sevin) 307-805 (2). Aldikarb'a deri yolu ile maruz kalındığında söz konusu değer 3 mg! kg' dır (6). Karba-matlardan toksisitesi en düşük olanlardan birisi olan Karbaril'in bazı hayvanlardaki ıda! do;: 50 miktarları şöyledir (mg! kg): köpek 795; tavşan 2 LO; arı 21; kedi 250; hamam böceği 130; ördek 3000 ve civciv 500 (I, 8).
Karbamat pestisidlerin kronik toksisite riski genellikle azdır. Ancak, çoğunun toprakta ya da bitkilerde orta derecede kalıcı özel-likleri vardır ve uygulama alanlarında 4-16 hafta süreyle parçalan-madan kalabilmektedirler (7). İsolan uygulanmadan sonra 10-20 gün, Aldikarb 50 günden fazla kalıcı etkinlik göstermektedir (8, 12).
'12(, SEZAİ KAYA
Karbamat pestisidlerle zehirlenmelerde teşhis organik fosfor-lularda olduğu gibi klinik belirtilere göre yapılabilir. Ancak, kesin teşlıis ile sebep olan maddenin ve miktarının belirlenmesi laboratu-var analizleriyle gerçekleştirilebilir.
Bu çalışmada, Adana'nın Kozan ilçesinde karbamat grubu pes-tisidlerden Aldikarb isimli zirai mücadele ilacının sığır ve koyun-larda sebep olduğu bir toplu zehirlenme olayından bahsedilmiştir. Ayrıca, karbamat grubu pestisidlerin özellikleri ile metabolizma ve toksisitelerine kısaca değinilmiştir.
Materyal ve Metot
Çalışmada, materyalolarak, Adana'nın Kozan ilçesi Asliye Hukuk ~1ahkemesincc, Farmakoloji-Toksikoloji BilimDalı'na gön-derilen :) sığırdan alınan 5 mide-barsak içeriği, 5 karaciğer numü-nesi ve 2 koyundan alınan 2 midc-barsak içeriği ile bir karaciğer numünesinden oluşan toplam 13 nurrıüne kullanıldı.
Yukarıda belirtilen nurrıüneler karbamat grubu pestisidler yönünden analiz edildiler. N uınünelerden pestisidlerin ekstraksi-yonu Tewari ve Sigh (I 3) tarafından bildirilen ve Kaya (g)'nın kü-çük değişikleric uyguladığı yönteme göre yapıldı. Temizlenmiş-yo-ğunlaştırılmış ekstrakttaki pestisid kalıntılarının belirlenmesi ince-tabaka kromatografisi ilc Ceylan'a (3) göre gerçeklqtirildi. Sonuç-lar ppm olarak değerlendirildi.
Bulgular
İnek ve koyunlardan alınan mide-barsak içeriği ve karaciğer numünclerinde, yapılan toksikolojik analiz sonucunda, karbamat grubu pestisidlerden Aldikarb(Temik) bulundu. Sonuçlar Tablo
i'de verilmiştir.
Tablo incelendiğinde, analiz edilcn 5 sığır mide-barsak içeriği ve kar,H:iğcr numünesindeki ortalama Aldikarb düzeyinin, sıra-sıyla, 51 ve 36 ppm; iki koyun mide içeriğindeki kalıntı düzeyinin ortalama 67.25 ppm, bir koyun karaciğerindeki kalıntı miktarının 70 ppm olduğu hesaplanmıştır. En yüksek Aldikarb düzeyinin 3 1\"o'lu ineğin mide içeriğinde, en düşük Aldikarb düzeyinin ise 4 ~o'lu ineğin mide içeriğinde olduğu görülmüştür.
...:
SIG/R VE KOYUNLARDA BiR KARBAMAT PESTisID... <127
Tablo I. Marazi maddelerde belirlenen Aldikarb düzeyleri
Belirlenen Aldikarb düzeyi
Hayvanın cinsi )'oJarıeryal çeşidi ppm
lnek, C;üney kırmız"ı İnek, Holstein inek, Gıiney kırmızı" İnek, Güney kırılııZlS1 Mide içeriği Kaaciğer Mide içeriği Karaciğer :V/ide içeriği Karaciğer :Vlidc içeriği Karaciğer 10 30 LO 60 200 40 ''O tnek, (;ün,~ykırınızıSl
:VIide i~,eriği :~O
Karaciğer Koyun, Akkaraman Koyun Akkaraman 1\1ide içeriği Karaciğer lVIide içeriği 120 70 Li Tartışma ve Sonuç
Organik fosforlu ve karbamat grubundaki pcstisidlerin
vete-riner hekimlikte ve tanrndaki kullanımları giderek artmaktadır.
Son yıllarda, özellikle karbamatlar olmak üzere her iki gruptan
zirai mücadele amacıyla piyasaya çıkarılan spesiyalitelcrin
sayı-sında katlamalı artışlar olmuştur (I O).
Sığır ve koyunlara ait mide içeriği ve karaciğer numünderinde
belirlenen Aldikarb düzeylerinin kaqılaştırılabilmesi için literatür
bilgiye rastlanamamıştır. Söz konusu maddenin saıı derece güçlü
bir zehir özelliği göstermesi sebebiyle (2), bunun, kullanımının da
() ölçüde sınırlı kalmasından ileri geldiği sanılmaktadır. Ülkemizde
de sadece bir ruhsatlı spesiyalitesinin fbulunması (I O) bunu
gös-termektedir. Zira, Aldikarb ağızdan kullanıldığında Arsenik ya da
Strikninden daha güçlü bir zehir özelliği taşımaktadır (2).
Karbamat grubu bileşiklerinin çoğunun ('\;cil hayvanlardaki
toksisitelerine ilişkin bilgi birikimi az olduğu gibi, zehirlenerek ölen
hayvanlardan alınan otopsi materyali numünelcrinde değişik
SEZAt KAYA
kısıtlıdır; Aldikarb da dahil bazıları ıçın herhangi bir bilgiye rast-lanamamıştır.
Adana'nın Kozan ilçesi Asliye Hukuk Mahkemesinden gönde-rilen sığır ve koyunlara ait marazi maddelerde son derece toksik ve çok yüksek düzeylerde Aldikarb isimli karbamat pestisid belirlen-mesi zehirlenme ve takiben görülen ölüm olaylarının anılan madde-den ileri geldiğini göstermektedir.
Kaynaklar
ı. Aeet, H.A. (I 983): Karbaınat grubu pestisidlerle deneysel zelıir/enmelerde zelıirin iç
organlar-daıı ekstraksiyoııu, ideııtifikasyonu ve tayiııi üzerine kimyasal araştırmalar. Doktora tezi. Elazığ.
2. Booth, N.H. and MeDonaid, L.E. (I 982): Veteriııary PIUll1l1acologyaııd Tlıerapeutics.
Fifth edition. The Iowa State Univ. Press, Ames.
3. Ceylan, S. (1980). Organik fosfor/u, karbamat ve organik klorlu pestisidleri,ı ince-tabaka
kro-matografilinde kromojenik ayzraçlarla sistematik analizi. A.O. Yet. Fak. Derg., 27 (3/4) :
440-466.
4. Dorough, H.W. (1967): Carbaryl-Cı• metabolism iız lactatiııg cow.J. Agr. Food Chem., 5:261-2G6.
5. Dorough, H.W. (ı 970). Metabolism of insecticidal metlıylcarbamates in aııimals. J. Agr. Food Chem., 18:1015-1022.
6. Doul1, j.D., Klassen, C.D. and Admur, M.O. (1980): Casarett and Dozı/I's
Toxi-cology. Second edition. Macmillan Publishing Co., Inc. ="Icw York.
7. Harris, C.R. (1969): Laboratory studies 011 the persistence of biological activity of some
insec-ticides in soil . .1. Eco!. Entomo!., 62: 1437-144 ı.
8. Kaya, S. (1979): Karbamat iıısektisidler. Seminer notları. Farmakoloji- Toksiko1oji Semi-ner salonu. 19 Arahk 1979.
9. Kaya, S. (1985). Organik fosforlu, klor/u ve karbamat insektisidlı!Tin biyolqjik materyalden
birlikte ekstraksiyoııımu takiben ince-tabaka kromatografisi ile belirlenmeleri (yayma
hazırlan-makta).
10. Kozan, M. (1982): Toksikolojik .yönden ö,ıemli pestisidlerin ince tabaka kromatografisi)'le
sistematik koııtrol mzalid. Uzmanhk Tezi. Ankara.
1ı. Paulson, G.D., Zaylskie, R.G., Zenr, M.V., Portnay, C.E. and Fail, V.j. (1970):
Metabolisnı of carbaryl (l-naplıtlıyl-metlıaylcarbamate) iıı clıicken urine..1.Agr. Food. Chem.,
18:110- i 1.,.
12. Rasu1, A.R. and Howell, j.C. (1974): The toxicity of some dithiocarbamate compozmds
iııyoulig <md adult domestic fowl. Toxico!. App!. Pharmaco!., .30:67-78.
13. Tewari, S.N. and Sigh, R. (1979): Tlıiıı-layer clıromatograplıic teclmique for tlıe se/ura tion
and identifimtion of carbamate pesticides in post mortem material. J. Chromatogr. 172
:528-530.
14. W.H.O. (1974). Evaluation of some pesticide residues infoods. 1-485.
