T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EL SANATLARI ANA BİLİM DALI
DEKORATİF ÜRÜNLER EĞİTİMİ BİLİM DALI
BURSA İLİNDEKİ DERİ GİYİM AKSESUARLARLARINDAN
ÇANTA VE KEMERİN İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Fadime TAV
Ankara Kasım, 2013
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EL SANATLARI ANA BİLİM DALI
DEKORATİF ÜRÜNLER EĞİTİMİ BİLİM DALI
BURSA İLİNDEKİ DERİ GİYİM AKSESUARLARINDAN
ÇANTA VE KEMERİN İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Fadime TAV
Tez Danışman
Yrd. Doç. Dr. Nazime Tomris YALÇINKAYA
Ankara Kasım, 2013
JÜRİ ÜYELERİ İMZA SAYFASI
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü’ne
Fadime TAV’a ait “Bursa İlindeki Deri Giyim Aksesuarlarından Çanta Ve Kemerin İncelenmesi” başlıklı tezi, 11/11/2013 tarihinde, jürimiz tarafından Dekoratif Ürünler Eğitimi Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı: İmza
Başkan : Prof. Dr. Mediha GÜLER………... ...
Üye (Tez Danışmanı): Yrd. Doç. Dr. Nazmiye Tomris YALÇINKAYA… ...
ÖNSÖZ
Bu araştırma Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Dekoratif Ürünler Bölümü, Yüksek Lisans Programında yüksek lisans tezi olarak 2013 yılında hazırlanmıştır.
İnsanoğlu varoluşundan itibaren bir şeyler yapmak ve kendini geliştirmek amacıyla önce mevcut ihtiyaçlarını giderebilmek için bir şeyler üretmeye başlamışlardır. Bu amaç zaman için de, refah seviyesinin de yükselmesiyle yerini; yaptıklarının bilinilmesi, sesinin gelecek kuşaklara aktarılması gibi kaygılara bırakmıştır. Bu kaygı önceleri duvar resimleriyle başlayan bir sanat anlayışına dönüşmüş ve zaman için de aktarıla aktarılan topluma mal olmuş ve toplumun benimsediği gelenek göreneklerin, sanat anlayışının oluşmasına neden olmuştur. İlk çağlarda ilkel birçok yöntem kullanılarak başlanılan süsleme çalışmaları yıllar içerisinde insanların ve toplumun giyiminden, barınmasına kadar her türlü günlük yaşamı etkilemeye başlamıştır. Fakat bu süsleme şekilleri toplumdan topluma değişen toplumun karakteristik özellikleriyle kendilerini ifade ettikleri bir hal almıştır. İşte geçmişten günümüze gelişerek gelen ve günümüzde el sanatları adını verdiğimiz bu süslemeler kültürümüzü genişletmek ve varolan kültürümüz ile bugünün yaşam özelliklerini birleştirerek gelecek nesillere bilgi ve belge bırakmak adına uğraş verdiğimiz konudan biridir.
Geleneksel el sanatlarımızın bir kolu olan dericilik sanatı da ilk çağlardan bu yana gelişerek farklı yönlerde değişmiştir. Bu gelişme ve değişmede Türk toplumunun özgün zevki ve yaratıcılığının katkısı büyüktür. Türk toplumu deriyi işleyip, ürüne dönüştürerek, ihtiyaca cevap verebilecek fonksiyonlar kazandırmış ve tarih içinde kültür-sanat değeri olan nitelikli ürünler ortaya koymada başarılı çalışmalar yapmıştır.
Günümüze gelindiğinde ise deri, insanların olduğu her alana da kullanılmaya başlanmıştır. Bu araştırmada, sanayinin gelişmesi ve yurtdışından ithal edilen malların artmasıyla yok olmaya yüz tutmuş el sanatları ürünlerinden çanta ve kemer üretimi yapan atölyelerin canlandırılması ve hak ettiği ilgiyi kazanması için, piyasada bulunan atölyelerde ki çanta ve kemer üretimi çalışmalarını belirleyebilmek üretimlerinde hangi teknik, kompozisyon, desen ve malzemenin kullanıldığını tespit etmek, deri çalışmalarını tanıtmak, tüketici tercihlerini dikkate alarak, iyi bir kalite kontrol çalışması içinde bu el sanatımızın yaşatılmasını sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.
Araştırmanın planlanıp yürütülmesinde yardımlarıyla bana ışık tutan, ilgi ve desteğini üzerimden hiç esirgemeyip beni cesaretlendiren Danışmanım Yrd. Doç. Dr. Nazime Tomris YALÇINKAYA’ya, Bursa il piyasasında deri giyim aksesuarlarından çanta ve kemerlerin üretimini ve satışını yapan işletmelere, her zaman ve koşulda yanımda ki varlıklarından emin olduğum aileme en hasbi duygularımla teşekkürü bir borç bilir sevgi ve saygılarımı sunarım.
Fadime TAV ANKARA 2013
ÖZET
BURSA İLİNDEKİ DERİ GİYİM AKSESUARLARLARINDAN ÇANTA VE KEMERİN İNCELENMESİ
TAV, Fadime
Yüksek Lisans, Dekoratif Ürünler Eğitimi BilimDalı Tez Danışmanı:Yrd.Doç. Dr. Nazime Tomris YALÇINKAYA
Kasım – 2013, 192
Araştırmanın amacı günümüzde yapılmakta olan ve günlük giyimde önemli yeri olan deri giyim aksesuarlarında çanta ve kemerlerin yerinde incelenerek, çeşitlerinin, yapım aşamalarının, kullanıldığı alanların, kullanılan tekniklerin, renk ve desen özelliklerinin belgelenmesi, rapor haline getirilmesi ve yeterliliğinin ortaya konulmasıdır.
Bu araştırma, özel ve kamu kuruluşlarına, derneklere, üreticilere ve konu ile ilgili araştırma yapacak kişilere, ürün örnekleri ile bilgiler sunmaktadır. Ayrıca fakültemizde yer alan deri dersi programlarının gelişmesine de katkıda bulunması düşünülmektedir.
Araştırmayı, il piyasalarında bulunan el yapımı dekoratif deri giyim aksesuarlarından çanta ve kemer oluşturmaktadır. Araştırmaya 2011 yılında başlanmış, ekte sunulan 33 adet anket sorusundan oluşan anket formu bizzat araştırmacı tarafından incelemeye alınan 20 satış yeri sahibine uygulanarak, piyasada bulunan deri ürün çeşitleri, tüketici kesimin ürünlerde aradığı özellikler, ürünlerin satışını etkileyen faktörler vb. konularda bilgiler edinilmiştir. Araştırma süresince uzman görüşleri yardımıyla bir anket düzenlenmiş ve bu anket yapım atölyeleri ile satış yapılan işyerlerine uygulanmıştır. Araştırmanın çalışma evrenini 2012-2013 yılında Bursa ilinde seçilen giyim aksesuarlarının dikimini ve satışını yapan atölye ve üretilen 40 ürün çeşidi oluşturmuştur. Araştırma sonuçlarının analiz ve yorumlanmasında frekans ve yüzde dağılımları dikkate alınmıştır. Deri ürünlerin tek tek fotoğrafları çekilmiş, çeşit, teknik, renk, motif, kompozisyon, kullanım yeri ve kalitesi açısından incelenmiştir. Veri analizleri tablolar halinde verilmiştir.
Bugün deri ürünlerinde uygulanan teknik ve üslup geleneksel kültürümüzün bir esintisi olup devam etmektedir. Ancak gelişen teknolojiyle çağa ayak uydurulmaya çalışılmıştır. Bunun sonucu dekoratif deri ürünlerinde teknik, desen ve kompozisyonlarda bir takım değişiklikler yaşanmış ve yeni yöntemler uygulanmaya başlamıştır.
Ayrıca bireylerin ilgi ve ihtiyaçları değişmiştir. Daha önceleri günlük ihtiyaçları karşılamak için yapılan deri ürünleri günümüzde daha çok bireylerin kendilerini ve yaşadıkları yerleri süslemek ve süslenmek amaçlı aksesuar yapılmaktadır. Yeni kullanım alanlarının bulunması, moda ve bunun yanı sıra turistik özelliğe sahip olması, pazar durumunu da olumlu yönde etkilemektedir.
Satış yapılan işyerlerinde ürünlerin seri üretim yapan firmalardan temin edildiği bunun yanında başka atölyelerden ve kendi atölyelerinde üretim yapan işyerlerinin de halen bulunmakta olduğu görülmüştür. İşyerleri ürünleri kendi tercihlerinde seçtikleri kadar tüketicilerin isteklerini de dikkate alarak seçmektedir, ayrıca ürünleri seçerken günün modasına uygun olmasına da dikkat etmektedirler. Tüketicilerin ürün seçerken son dönemlerde modaya ve ekonomik sorunlar nedeniyle ürünün fiyatına daha sonra kalite ve görünümüne dikkat ettikleri, tüketicilerin ise işyerlerini seçerken çeşitliliği olan işyerlerini tercih ettikleri görülmüştür. İşyeri sahipleri ve çalışanlarının çoğunluğu yurtdışından ülkemize kalitesiz ve ucuz ithalat ürünlerinin fazlalığı, müşteri memnuniyetsizliği, kalifiye eleman azlığı, hammaddelerin pahalılığı sebebiyle güçlüklerle karşılaşmaktadırlar. Bu gibi sorunlara sahip özelikle üretim yapan işyerlerinin sayısının oldukça azalmakta olduğu gözlemlenmiştir.
Deri ve ev giyim aksesuarlarında yapılan ve ürünlerin belgelenmesin de yapılacak olan her türlü araştırma, inceleme ve tanıtım deri sanatımızın gelişmesinde önemli rol oynayacak ve gelecek kuşaklara aktarılmasında bir ışık tutarak milli kültürümüze katkı sağlayacaktır.
ABSTRACT
IN BURSA OF LEATHER CLOTHING AT ACCESSORIES BAG AND BELT ON ONE YOU DO NOT INVESTIGATION
TAV, Fadime
A highlicense, handmade a main sciencebranch
Thequickconsultant : Yrd. Doç. Nazime Tomris YALÇINKAYA November - 2013, 192
The aim of thİs researchis ; analysed and documented assortment, production step and technics,usageareas,properties colour and pattern of leatherclothing accessories that produces in today and really have importance in casual and denoted its adequency.
This discovers their private and allestablishment Consumer and your producersto her knowledge she is found of ferand the skinny subjects programs which take the speck eats temiz” de besides develop at the contribution is think.
The research consists of hand-made decorative leather clothing, bag and belt accessories.The research started in 2011 and the number of survey sheets were put into practice to the number of 20 sales representatives by the researcher to get information about the leather products on the market, the qualities which the consumers ask for, thefactorswhichaffecttheselling.etc. Duringtheresearchprocess is conducted a survey where by experts and is applied in workshops and places of sale. Scope of a study is sewing of leather clothing accessories and studios which sale and sort of 40 product produced in Bursa when period of 2012-2013. Analysis and interparatation of results of the research is used percentage distribution and frequency and findings showed on the tables. The photos have been taken of each product and each have been examined towards the points of type, technigue, color, motive, composition, areas of usage and guality.
The technique which becomes applied at your skinny products this day and reason do after our traditional culture's breeze becomes a continuation. With the technology which develops however a baby a foot is make up has been worked.
This result a technical at your products skinny decorative design at the compositions a team changes has been lived a new method and methods become applied she has started. Besides the individuals interest and their need. Befor her skinny products whose daily need is do to welcome decorate and the places which they lived in our day and an aimed to is decorated accessory is do. Her areas are found that I use new and influence her state together this becomes to the touristic quality an owner Sunday, at the optimistic direction.
The main field of activity of business place, personal informations and reasons for choose the production of leather area as a job of place owners, acquirements about busines splace, the qualities the leather clothing accesories, production features and material situation, difficulties and consumers's preference take place in this research according to explanations of people and datas that after observation and investigation. Furthermore researcher's proposal about the topic is in the study too.
Skinny your products which are do at clothing accessories document will be do you do not investigate every various and you not become thin an introduction our skinny art develops the important role will play with and will come to the belts is quoted light will provide while throw at our national culture contribution.
İÇİNDEKİLER Sayfa No JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI
ÖNSÖZ ... İ ÖZET ... İ ABSTRACT ... ...V İÇİNDEKİLER ... Vİİ TABLOLAR LİSTESİ ... X ŞEKİLLER LİSTESİ ... Xİİ BÖLÜM I GİRİŞ ... 1 1. Problem Durumu ... 2 2. Araştırmanın Amacı ... 4 3. Araştırmanın Önem ... 5 4. Sayıltılar ... 5 5. Sınırlılıklar ... 6 6. Tanımlar ... 6 BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ... 9
1. Araştırma Bölgesi Hakkında Genel Bilgi ... 9
1.1.Bursa İlinin Tarihçesi ... 9
1.2.Bursa İlinin Coğrafyası ... 10
1.3.Bursa İlin Sosyal ve Ekonomik Yapısı ... 11
1.4.İlin Kültürel Konumu ve El sanatları ... 12
1.5.Geçmişten Günümüze Dericilik Sanatı Hakkında Genel Bilgi ... 14
1.6.Dericilik Sanatının Tarihçesi ... 15 Vİİ
1.7.El Sanatlarının Tanımı ve Tarihçesi ... 19
1.8.El Sanatlarının Çeşitleri ... 19
2. DERİ HAKKINDA GENEL BİLGİ ... 21
2.1.Derinin Tanımı ve Yapısı ... 21
2.2. Derinin Kimyasal Yapısı ... 25
2.3.Derinin Doğal Özellikleri ... 25
2.4.Derinin Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler ... 26
2.5.Derinin İşlenmesi ... 29
2.6.Dericilikte Kullanılan Araçlar ve Gereçler ... 35
2.6.1. Araçlar ... 35
2.6.2. Gereçler ... 44
2.7.Deri Teknikleri ... 50
2.7.1. Deri Yüzey Süsleme Teknikleri ... 50
2.7.1.1.Aplikasyon tekniği ... 50
2.7.1.2.Oyma(katı) tekniği ... 50
2.7.1.3.Kabartma tekniği ... 51
2.7.1.4.Kakma (gömme) tekniği ... 52
2.7.1.5.İşleme tekniği... 53
2.7.1.6.Dikiş tekniği... 54
2.7.1.7.Yakma tekniği ... 54
2.7.1.8.Baskı tekniği ... 55
2.7.1.9.Boyama tekniği ... 55
2.8.1.10.Linol işleme tekniği ... 55
2.8.1.11.Islatarak şekil verme ... 56
2.8.1.12. Kaplama tekniği ... 57
2.8.Derinin Giyim Aksesuarlarında Kullanılması ... 57
2.10.Deri Giyim Aksesuarlarından Çanta Yapımının Aşamalı Analizi ... 60
3. İlgili Araştırmalar ... 74
BÖLÜM III YÖNTEM ... 76 1.Araştırmanın Modeli ... 76 2.Evren ve Örneklem ... 76 3.Verilerin Toplanması ... 77 4.Verilerin Analizi ... 77 BÖLÜM IV BULGULAR ve YORUMLAR ... 78
1.Anketten Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar ... 78
2.Gözlem Formundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar ... 98
BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERİLER ... 168 1.Sonuç ... 168 2.Öneriler ... 170 KAYNAKÇA ... 172 EKLER ... 180
EK-1. ANKET FORMU ... 181
EK-2. GÖZLEM FORMU ... 192
TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No
Tablo 1: Araştırmaya katılanlarının yaş dağılımı ... 78
Tablo 2: Araştırmaya katılanlarının cinsiyet dağılımı ... 79
Tablo 3: Araştırmaya katılanlarının eğitim durumlarını gösteren dağılımı ... 79
Tablo 4: Araştırmaya katılanların mesleği seçme nedeni ile ilgili dağılımı ... 80
Tablo 5: Araştırmaya katılanlarının kaç yıldır bu mesleği yaptıklarını gösteren dağılım ... 81
Tablo 6: Araştırmaya katılan çalışanların iş yerindeki görevlerini gösteren dağılım ... 81
Tablo 7: Araştırmaya katılan işletmede çalışan eleman sayısını gösteren dağılım ... 82
Tablo 8: Araştırmaya katılan işyerinin ana faaliyet konusunu gösteren dağılım ... 82
Tablo 9: Araştırmaya katılan işyerlerinin ürünleri nereden ve nasıl temin ettiklerini gösteren dağılım ... 83
Tablo 10: Araştırmaya katılan işyerlerinde dekoratif deri ürünlerinin yapımında en çok kullanılan tekniklerin dağılımı ... 84
Tablo 11:Araştırmaya katılan işyerlerinde ürün yapımında kullanılan materyallerin dağılımı ... 84
Tablo 12:Araştırmaya katılan işyerlerinde çanta ve kemer süslemesinde kullanılan malzemelerin dağılımı ... 85
Tablo 13: Araştırmaya katılan işyerlerinde dekoratif deri ürünlerinin hangi özelliği üzerinde yoğunlaştıklarını gösteren dağılım ... 86
Tablo 14: Araştırmaya katılan işyerlerinde ürünlerin kimin isteğine göre seçtiklerini gösteren dağılım ... 86
Tablo 15: Araştırmaya katılan işyerlerinde tüketicilerin en çok neye dikkat ettiklerini gösteren dağılım ... 87
Tablo 16: Araştırmaya katılan işyerlerinde, tüketicilerin çanta ve kemer ürünlerini tercih nedenlerinin dağılımı ... 88
Tablo 17: Araştırmaya katılan işyerlerinin en çok hangi dönemlerde satış yaptıklarını gösteren dağılım ... 89
Tablo 18: Araştırmaya katılan işyerlerini tüketicilerin tercih etme nedenlerini gösteren dağılım ... 89
Tablo 19: Araştırmaya katılan atölyelerde kullanılan araç-gereçlerin yeterliliğini
gösteren dağılım ... 90 Tablo 20: Araştırmaya katılan atölyelerin ortamlarının yeterliliğini gösteren dağılım... 91 Tablo 21: Araştırmaya katılan işyerlerinin, aylık kazancını gösteren dağılım ... 91 Tablo 22: Araştırmaya katılan işyerlerinin üretimdeki kalıp ve modelleri nereden
temin ettiklerini gösteren dağılımı ... 92 Tablo 23: Araştırmaya katılan işyerlerinin üretim ve satış da güçlüklerin olup
olmadığını gösteren dağılım ... 92 Tablo 24: Araştırmaya katılan işyerlerinde, çalışanların karşılaştıkları güçlüklerin
neler olduğunu gösteren dağılım ... 93 Tablo 25: Araştırmaya katılan işyerlerinde, sorunların çözümü için yapılan
girişimleri gösteren dağılım ... 94 Tablo26: Araştırmaya katılan çalışanların karşılaştıkları sorunların çözümüne
ilişkin önerilerini gösteren dağılımı ... 94 Tablo 27: Araştırmaya katılan işyerlerinin kalite kontrol ölçütünü gösteren dağılım ... 95 Tablo 28: Araştırmaya katılan işyerlerinin kalite kontrolü yapılmış ürüne talebin
atıp artmayacağını gösteren dağılım ... 96 Tablo 29: Araştırmaya katılan işyerlerinin kaliteli ürün için tedarikçilerinden
isteklerini gösteren dağılımı ... 96 Tablo 30: Araştırmaya katılan işyerlerine araştırmaların faydalı olup olmadığını
gösteren dağılım ... 97
ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No
Şekil 1. Bursa İl Haritası ... 11
Şekil 2. Biley Taşı ... 35
Şekil 3. Şimşir ... 35
Şekil 4. Çelik Cetvel ... 36
Şekil 5.Deri Çekici ... 36
Şekil 6. Ege ... 37
Şekil 7. Fermejüp, Zımba(açık, kapalı) Basma Aleti ... 37
Şekil 8. Kargaburnu ... 37
Şekil 9. Yan Kesici ... 38
Şekil 10. Tokmak ... 38
Şekil 11. Deri Kesim Bıçağı ... 39
Şekil 12. Makas ... 39
Şekil 13. Maket Bıçağı ... 40
Şekil 14. Yassı Delik Açma Aleti ... 40
Şekil 15. Basa bas ... 41
Şekil 16. Kemer Kesme Aleti ... 41
Şekil 17. Biz ... 42
Şekil 18. Çarklı Zımba ... 42
Şekil 19. Linol Bıçağı ... 43
Şekil 20. Deri Dikiş Makinesi ... 43
Şekil 21. Açık Zımba, Kapalı Zımba ... 44
Şekil 22. Alkalin Boyalar ... 45
Şekil 23. Boncuk Çeşitleri ... 45
Şekil 24. Çeşitli Metaller ... 46
Şekil 25. İplikler ... 46
Şekil 26. Deri Yapıştırıcıları ... 47
Şekil 27. Parlatıcılar(leflef) ... 48
Şekil 28. Sırım ... 48
Şekil 29.Tela ... 49
Şekil 30. Aplikasyon ürünü ... 50
Şekil 31. Oyma (Kaatı) Tekniği ... 51 Xİİ
Şekil 32. Kabartma Tekniği ... 52
Şekil 33. Kakma (gömme) Tekniği ... 53
Şekil 34. İşleme Tekniği ... 53
Şekil 35.Dikiş Tekniği ... 54
Şekil 36. Yakma ve Boyama Tekniği ... 54
Şekil 37. Baskı Tekniği ... 55
Şekil 38. Boyama Tekniği ... 55
Şekil 39.Keserek İşleme ve Linol İşleme Tekniği ... 56
Şekil 40. Islatarak Şekil Verme Tekniği(Mask) ... 56
Şekil 41. Kaplama Tekniği(Çerçeve) ... 57
Şekil 42. Çanta Kalıbının Çıkarılması ... 60
Şekil 43. Kalıbın Deriye Uygulanması ... 61
Şekil 44. Seri Üretim Yapılan Atölyeler de Kalıbın Deriye Uygulanmış Hali ... 61
Şekil 45. Çanta Körüklerinin Kesime hazırlanması ... 62
Şekil 46. Körüklerin Birleştirilmesi ... 62
Şekil 47. Körüklere Makine Dikişinin Uygulaması ... 63
Şekil 48. Körüğe Ön Yüzden Spor Dikişin Geçilmesi ı ... 63
Şekil 49.Model Aksesuarlarının Hazırlanması ... 64
Şekil 50. Aksesuarların Yerlerinin Tespit Uygulaması ... 64
Şekil 51. Metal Aparatın Ön Yüze Oturtulması ... 65
Şekil 52. Metal Aparatı Arkadan Sabitlemesi ... 65
Şekil 53. Çanta Süslemesinin Arkadan Kontrol Edilmesi ... 66
Şekil 54. Kalıbın Astarlık Kumaşa Uygulanması ... 66
Şekil 55. Cep Kısımların Uygulanması ... 67
Şekil 56. Astara Cep ve Fermuarın Uygulanması ... 68
Şekil 57. Çantanın Arka Yüzüne Fermuarın Geçirilmesi ... 68
Şekil 58. Kesilen Parçaların Kenar Temizliğinin Yapılması ... 69
Şekil 59. Çantanın Hazır Parçalarının Toplanması ... 69
Şekil 60. Çantanın Parçalarının Birleştirilmesi ... 70
Şekil 61. Körüğün Arka Parçaya Birleştirilmesi ... 70
Şekil 62.Körük ve Arka Parçanın Ön Parçayla Birleştirilmesi ... 71
Şekil 63.Birleşen Parçaların Kontrol Edilmesi ... 71
Şekil 64. Dikilen Parçaların Ön Yüzünün Kontrol Edilmesi ... 72 Xİİİ
Şekil 65. Çantanın Saplarının Hazırlanması ... 72
Şekil 66. Sap Kısımlarının Aparatlara Birleştirilme Uygulaması ... 73
Şekil 67. Çanta ile Sap Kısımlarının Birleştirilmesi ... 73
Şekil 68.Çantanın Bitmiş Şekli ... 74
1 BÖLÜM I
1. GİRİŞ
Toplumların kendilerine has bazı kültürel özellikleri vardır. Gelenek ve göreneklerle devam eden her türlü dil, duygu, düşünce, folklor, inanç, geçmişi bugüne, bu günü geleceğe taşımakta halk kültürü açısından önemli unsurlardır.
El sanatları ve diğer sanatlar kültürel ve sosyo-ekonomik yönden toplumu güçlendirmede önemli bir rol oynar. Buna bağlı olarak yüzyıllar içinde gelenekselleşen birçok sanat dalı gelişmiştir.
El Sanatları genel anlamda kısaca, ürünleri amaçların duyguların yada olguların beceri ve düşünce gücünü kullanarak anlatılmasına yada başkalarına iletilmesine yönelik yaratıcı insan etkinliğidir.(Öztürk, 1994: 5)
Türk toplumunda geleneksel el sanatları, Anadolu’nun binlerce yıllık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültürel bir mozaiğin gelişimi ile ortaya çıkmıştır. Anadolu’nun muhtelif bölgelerine göre özel karakterler taşır. Doğu Anadolu ile Batı Anadolu’yu; Kuzey Anadolu ile Güney Anadolu’yu birbirinden ayırır. Bununla beraber bölge farklılıklarının yanı sıra semtlerin de ayrı birer belirgin halleri vardır(Pamik Akbil, 1970: 20).
El sanatları ürünlerinin daha önce sahip olduğu birçok nitelikli özellikleri, özellikle günümüzde kaybetmeye başlaması giderek yozlaşmayı gündeme getirmektedir. Genel çizgileri içinde el sanatları ürünlerinde, hammadde de, üretim tekniğinde, desende ve pazarlama tekniklerinde yozlaşma görülmektedir. Geleneksel yapıyı koruyarak ürünlerin sanatsal niteliğini değiştirmemek elbette çok önemlidir ancak gelişen teknolojiyi takip ederek ana misyonunu ve özelliklerini kaybetmeksizin ürünlerin daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlayacak seri üretimlere yönlendirmek ve bu geleneksel sanatlarımızın daha çok tanıtılmasına, bilinmesine yardımcı olmak da önemli bir görevdir. El sanatlarının, usta ve zanaatkârlarının yok olmaması veya hiç olmazsa gelecek nesillere örneklerinin ulaştırılabilmesinin diğer bir yolu da müzelerden geçmektedir. El sanatlarının etnografik malzemelerinin korunması, gelecek kuşaklara aktarılması, usta ve zanaatkârların desteklenmesi, teşvik edilmesi ve hepsinden önemlisi halkta geleneksel değerleri koruma bilincinin uyandırılabilmesi, müzelere olan ilgisizliği yok etmek, mevcut müze sistemi içerisinde mümkün görünmektedir.(Çelebi, 1994)
2 Geleneksel el sanatlarımız içinde önemli bir yere sahip olan dericilik de çok eski bir sanat dalıdır. Tarihin en eski çağlarından beri insanlar dericilikle uğraşmış, üstünde durup geliştirerek ayakkabı, terlik, çanta, kemer, cüzdan vb. gibi türlü eşyalar yapmışlardır. Ayrıca deri üstüne işlemeler yaparak süs eşyası olarak da kullanmışlardır. Türkler’ de modern deri sanayi İstanbul’ da İkinci Mahmut zamanında Beykoz deresinde tabakhane kurularak faaliyete geçmiş buradan diğer şehirlerimize yayılmıştır.
1. Problem Durumu
Geleneksel sanatlara ilişkin sorunlara bugünkü Türk toplumunun kültürel ortamının, kültürel yapısının değişmeye başlaması neden olmuştur. Bu değişim içinde geleneksel sanatımız bugün işlevini yitirmeye başlamış, kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Bu nedenle ‘’sanat’’ ve ‘’zanaat’’ kavramları tartışmalara neden olmaktadır.
Üretim faaliyetlerimizin mekanize olmasında makinenin, el işçiliğinin yerini alması hızlı bir gelişme gösterirken, el sanatlarında alet ve malzemenin geliştirilmesi aynı hızda gelişme göstermemiştir. Bu yavaşlık, ihtiyaçlarını el becerileriyle karşılamaya çalışanların ekonomik güçlerinin zayıf olmasının yanında makine ve aletlerin el hünerini gölgelemesini istememekten de kaynaklanmaktadır(Gülerman, 1984).
El sanatı eserlerin tekrar yorumlanması, kullanılan tekniklerin günümüze uyarlanması, yenilik ve yaratıcılık katılması el sanatlarımıza hareketlilik getirecektir. Değişen zamana ayak uydurarak el sanatlarının da bu değişikliğe ayak uydurmasını sağlayacak faaliyetlerde bulunmak, geleneksel sanatlarımızı yozlaşmadan yaşatmak açısından önem taşımaktadır.
Türk deri sanatının tarihsel sürecine baktığımızda daha çok ihtiyaçlardan yola çıkarak üretilen ürünlerin, zamanla süslemenin de önem kazanmasıyla farklı alanlarda kullanılarak sanatsal bir boyuta geçip bugüne kadar geldiği görülmektedir.
Günümüzde deri birçok alan da kullanılmakla birlikte el sanatları içinde deri giyim sektörel olarak hızla gelişmektedir. Makineli üretimle birlikte el işçiliği çanta kemer yapan atölyelerde ciddi bir azalma buna bağlı deride el işçiliği sanatının yok olma tehlikesi baş göstermiş olup, bu sanat dalı yaşam savaşı vermektedir. Başta endüstrileşme olmak üzere gelişen ve değişen teknolojiye rağmen hala yapılan birçok el sanatı ürünlerinde sanatın ruhu yaşatılmaya çalışılmaktadır.
3 Bursa ilinde dericilik sanatı yörenin geçmişten bugüne gelen el sanatlarındandır. Dericilikle uğraşan kişiler bu işi geçim kaynağı olarak seçmişlerdir. Geçmişte büyük önem taşıyan dericilik birçok el sanatı gibi önemini yitirmiş ve bugün bu işle uğraşan kişi sayısı bir elin parmağını geçmeyecek düzeyde azalmıştır.
Gelişen teknoloji ve zevklerin değişmesiyle beraber dericilikle ilgilenen kişi sayısı azalmış bu sektör Bursa ilinde de gittikçe azalmaya başlamıştır. Dericilikle uğraşan kişi sayısındaki azalma, üretiminde azalmasına ve daha az bir gruba ulaşmasına neden olmuştur. Ulaştığı grubun az olması ve yeterli tanıtımın yapılmaması dericiliğin unutulmaya yüz tutmasına neden olmuştur.
Araştırmada ele alınan deri sektörü tüm olumsuz şartlara rağmen halen yaşatılmaya çalışılmakta ve varlığını devam ettirmektedir. Bugün yapılan ürünler, turistik amaçlıdır ve eskiye göre çok küçük bir kesime ulaşmaktadır. Diğer bir problemde dericilik sektöründe deri üretiminin yurtdışına açılamamış olmasıdır. Ayrıca, Çin üretimi olan ürünlerinde piyasada bulunması bu süreci hızlandırmıştır. Çin üretimi olan yapay ve sentetik derilerin kullanımının artması hiçbir şekilde deri ile kıyaslanamayacak kalite farklılığın da olan bu derilerden üretilen bir çok ürün sadece Bursa da değil Türkiye’nin birçok ilin de mevcuttur. Bu bağlam da; Kyoto antlaşması gereği Organize deri sanayinde yurt dışından gelen ham deriler işlenmektedir. Dolayısıyla eşya grubunda yer alan çanta, kemer, cüzdan ve benzeri ürünlerin üretimi azalmıştır. Sektörel olarak küçük işletmelerin geliştirilmesinde en önemli sorun deridir.
Yurt içi kaynaklar yetmediğinden sektör ihtiyacı olan ham deriyi büyük oranlarda ithal etmektedir. Ham deri ithalatı sektör üretimindeki değişmelere paraleldir. Genellikle ayakkabı sektöründeki gelişmelerden etkilenen büyük baş ham deri de 1998 Rusya krizi ve izleyen 1999 yılında ithalat büyük başta 22 bin tona gerilemiştir. 2000 yılında artan büyük baş ham deri ithalatı bu defa 2001 yılı krizinde yurtiçi ayakkabı talebinin azalmasıyla 19 bin tona gerilemiştir. 2002 ve 2003 yıllarında artarak 2003 yılında 48 bin tonu aşan büyükbaş ham deri ithalatı, 2004 yılında ayakkabı ihracatının azalmasıyla 44 bin tona gerilemiştir. Aynı eğilimin 2005 yılında da devam etmesi sonucunda büyükbaş ham deri ithalatının 37-38 bin tona düşeceği tahmin edilmektedir(devlet planlama teşkilatı müsteşarlığı dokuzuncu kalkınma planı 2007-2013).
4 Bu gerileme yurt içinde ki deri üretimini de olumsuz yönde etkilemektedir. Araştırmada, Bursa ilindeki deri giyim aksesuarlarından çanta ve kemerin incelenmesi ile deri sektörünün bugünkü genel yapısının ortaya konulması sağlanacaktır. Bu bağlamda, Bursa İli Merkez ilçesinde deri çanta ve kemer üretimi yapan atölyeler ve deri ürün satışı yapan işyerleri, buralarda çalışan kişilerin görüşleri, üretilen ve satışı yapılmakta olan çanta ve kemerlerin genel özellikleri incelenmiştir.
2. Araştırmanın Amacı
Bu araştırmada Bursa İli Merkez ilçelerinde üretimi yapılan deri giyim aksesuarlarından çanta ve kemer yapımının incelenerek, çeşitlerinin, yapım aşamalarının, kullanıldığı alanların, kullanılan tekniklerin, renk ve desen özelliklerinin incelenmesidir.
Bu genel amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır.
Bursa il merkezindeki araştırma kapsamındaki Deri giyim aksesuarlarından kemer ve çanta üreten atölye ve iş yerlerinde çalışanların, kişisel nitelikleri ve mesleği seçme nedenleri nelerdir?
Deri giyim aksesuarlarından çanta ve kemer üretim ve satışını yapan işyerlerinde bulunan ürünlerin özellikleri nelerdir?
Çanta ve kemer üretimi yapan iş yerlerinin özellikleri kullandıkları teknikler ve araç gereç durumu nasıldır?
İşyerlerinin üretecekleri çanta ve kemer modellerini seçerken dikkat ettikleri özellikler nelerdir?
Bursa il merkezindeki araştırma kapsamında tüketicilerin ürünleri tercih etmeleri ve bu sanatın ilerlemesi için yapılması gerekenler nelerdir?
İşyerlerinin çanta ve kemer üretiminde ve satışı sırasında karşılaştığı güçlükler nelerdir?
Bu araştırma deri ve dericilik üzerine genel bilgilerin toplanmasının yanı sıra, deri ürünlerinin ve yapımının bir sanat dalı olarak geleceğe aktarılabilmesine kaynaklık etmek amacındadır.
5 3. Araştırmanın Önemi
İnsanoğlu yüzyıllardır hayvanları beslenmek için avlarken, avlandıkları hayvanların derilerini de vücutlarını dış etkenlerden ve iklim şartlarından korunmak amacı ile kullanmışlardır ve zamanla derinin bozulmaması için çeşitli yöntemler geliştirerek deri kullanımını sanat haline getirmişlerdir.
Araştırma için yazılı kaynaklar tarandığında Türk Deri Sanatı, Dericilik ve Deri Ev Aksesuarları hakkında az miktarda kaynağa rastlanmıştır. Ancak derinin, giyim aksesuarlarından çanta ve kemer olarak kullanılması konusunda yeterli düzeyde bilgiye rastlanmamıştır.
Bu araştırmada ulaşılan bilgiler; günümüz piyasasında Bursa İli Merkez ilçesinde atölyelerde üretilmekte olan ve iş yerlerinde satışı yapılan deri giyim aksesuarlarından çanta ve kemerleri çeşit, teknik, kompozisyon ve kullanım özellikleri açısından incelenmesi ve bilgi verilmesi, bu bölgede sektöre yönelik deri üretimi için kalifiye eleman istihdamının karşılanması konusunda mesleki eğitim ve akademik düzeyde eğitim durumunun incelenmesi. Aynı zamanda piyasadaki deri çanta kemer çeşitleri ve kullanım alanları hakkında bilgi verilmesi. Atölyelerinde kullanılan yöntem ve teknik, araç gereçler ile ilgili bilgi verilmesi ve bu bilgilerin gelecek kuşaklara kaynak olması açısından önem taşımaktadır.
4. Sayıltılar
Bu araştırmanın temelinde aşağıdaki varsayımlar yer almaktadır.
Bursa ili Merkez ilçesinde bulunan, Deri atölyeleri ve deri ürün satışı yapan işyerleri bölgedeki deri çanta ve kemer üretimini ve çeşitliliğini temsil edecek niteliktedir. Araştırmada anket uygulanan deri ustalarının ve işyeri çalışanlarının görüşleri içerik için yeterlidir.
Araştırmada kavramsal çerçeveyi oluşturan yayınların sayısı yeterlidir. Araştırmanın örneklem grubu araştırmanın evrenini temsil edecek niteliktedir Ankete katılanların sorulara güvenilir cevaplar verdikleri varsayılmaktadır.
6 5. Sınırlılıklar
Araştırma; Bursa ili Merkez ilçesinde halen dericilik yapan ustalar ve deri ürün satışı yapan işyerleri ile sınırlıdır.
Araştırma; Bursa ili Merkez ilçesinde deri üretimi yapan 5 atölye ve 15 iş yeriyle sınırlıdır. Araştırma kapsamında faaliyet gösteren işyerleri random (rast gele) yöntemiyle seçilmişdir.
Araştırma; kapsamında değerlendirmeye alınan 28 adet çanta ve 7 adet kemer örneği ve çanta yapım aşamaları ile sınırlıdır.
Araştırmada kavramsal çerçevede yer alan veriler kütüphanelerden ve elektronik ortamda yapılan yazılı yayınlar, yüksek lisans ve doktora tezleri ile sınırlıdır.
Araştırma kapsamında deri üretimi yapılan 5 atölye ve 15 işyeri çalışanı 25 kişiye uygulanan 33 soruluk anket bilgileri ve analiz tabloları ile sınırlıdır.
6. Tanımlar
Ak deri: Ponza taşıyla arıtılan koyun, keçi veya ceylan derisinin pürüzlerinin giderilmesinden sonra üzerine yazı veya boyalı resim konularak değerlendirilen deri. Eskiden kâğıt yerine, kıymetli yazılar, fermanlar, kitaplar ak deri üzerine yazılmıştır (Meydan Larousse. 1983: 220).
Aksesuar: Zenginleştirici parça, yedek parça. Kadın giyiminde kıyafeti bütünleştiren ayakkabı, çanta, kemer, şapka, eldiven, mücevher gibi süsleyici eşyalar(Gökçesu, 2002: 205).
Astar Deri: Tekstil ve giyim sektöründeki ürünlerin vücuda temas eden yerlerinde kumaş ya da kullanılan derinin üzerindeki kimsayalların deri ile temas etmesini önlemek ve olası sürtünmeden ötürü vücut derisinin tahriş olmaması için kullanılan ara malzeme(https://tr.wikipedia.org/wiki/Astar 28.04.2013).
Aplike: Ana zemin üzerine farklı cins materyalin uygulanması işlemi(Korkusuz, 1992: 185).
Astarlık Deri: Ayakkabının astarında kullanılır, genellikle keçi ya da yarma deriden yapılır(Kanbay, 1993: 86).
7 Cilt: Kitaba geçirilen deri,bez,plastik, yada kağıtla kaplı bulunan mukavva koruyucu,kap(Kanbay, 1993: 86).
Desen: Herhangi bir eşyayı ya da yeri süsleyen çizgi, çiçek gibi şekillerin tümü(Gökçesu, 2002: 205).
Dekoratif: Dekor olarak kullanılan süslemeye yarayan, süsleyici(Gökçesu, 2002: 205).
Deri: Hayvanların her tarafını örten ve vücudunu dış etkenlerden koruyan ırk, cins, yaş, mevsim ve gıda bakım şartlarına göre karakteristiğinde değişiklikler gösteren organdır(Yapı Kredi Yayın, 1977: 9).
El Sanatları: Plastik sanatların dışında bir kültürün karakterini yansıtan ve yararlı özellikleri yanında estetik karakteri de olan ayrıca o kültürün karakterini yansıtan, insanlarına da ekonomik katkıda bulunan ürünlere denir(Tansuğ, 1992: 258).
Figür: Resimde insan ve hayvan gibi varlıklar için kullanılan genel deyim(Tansuğ, 1992: 258).
Finisaj: Derinin sepileme işi bittikten sonra derinin cinsini kullanma amacına göre boyanması ya da su geçirmemesi için özel işlemler görmesidir(Cinköse, 1993; 371).
Fermuar: Giysi, çanta, kılıf gibi eşyalarda, açıp kapama, giyip çıkarmayı kolaylaştırmak için kullanılan, karşılıklı iki sıra dişli ve bunları birbirine geçiren ya da ayıran bir sürgüsü olan düzenektir(Gökçesu, 2002; 205).
Giyim: Soğuktan ve kötü havalardan korunma, süslenme, büyüsel inançlar ve utanma duygusu gibi nedenlerle ilkellerin gövdelerinin kimi yerlerini örten hayvan derisi, kumaş, ot, hayvan tüyleri vb.dir( T.D.K., 2007).
Gön: Silindirden geçmemiş köseleye denir (Güler, 1994: 52).
Hayvan üslubu: Türklerin güçlerini artırabilmek için hayvan tasvirlerini kullanacakları eşyaların üzerine işlemeleriyle doğmuş bir üsluptur(Aydın, 1996; 8).
8 Kalıp: Herhangi bir malzemeye belirli bir şekil vermek için kullanılan genellikle önceden o biçimde hazırlanmış araçtır(Gökçesu, 2002; 206).
Klips: Çanta ağızlarına kolye, küpe, bilezik, yaka iğnesi vb. açıp kapamada kullanılan yaylı veya yaysız tutturma aracıdır(Gökçesu, 2002; 206).
Konservasyon: Ham deriyi fabrikada işleneceği zamana kadar tuzlayarak, kurutarak piklaj metodu ile veya dondurarak bozulmaması için yapılan işlemdir.(Öncü, 1968: 44)
Körük: Bir şeyin, üst üste katlanmış olup açılıp kapanmaya elverişli bulunan kısmıdır.(Gökçesu, 2002; 206)
Kösele: Bitkisel tanenle işlenmiş, kalın ve sert sığır derisidir.(Kanbay. 1993: 86) Kültür: Toplumun bir üyesi olan insanın doğanın yarattıklarına karşılık ortaya koyuğu ve toplumun edindiği manevi bir şeydir. (Demirel, 1998)
Model: Tip, tasarım. Deri ürünü yapılırken baka baka benzetilmeye çalışan üründür.(Gökçesu, 2002; 206)
Rugan Deri: Derinin kat kat cilalanarak parlatılması ve fırınlanmasıyla elde edilen deri çeşididir(http://www.derifirmalari.info/ozel_deri_turleri.asp 29.04.2013).
Sanat: Deneme tekrar yoluyla kazanılan bilgi ve ustalıkla bazı aletleri kullanarak iş yapma ve bu şekilde yapılan iş, zanaattır.(Doğan, 1996: )
Sepileme: Ham deriyi fabrikada işleneceği zamana kadar tuzlayarak, kurutarak, piklaj metodu veya dondurarak bozulmaması için yapılan işlemdir( Öncü, 1968; 44).
Suni Deri: Suni ve yapay deriler, sıvı PVC’ nin ince dokulara dönüştürülmesiyle üretilir. Soğuduktan sonra sıcak etkili empirme makinesi ile istenilen deri çeşidi dokusu kumaşa kazandırılmış deri görünümlü bir malzemedir(http://www.kumasci.com/liste/suni-deri-kumaslar 29.04.2013).
Yarma Deri: Büyükbaş hayvanlardan elde edilen deriler özel makinelerde yarılarak bir deriden birkaç deri elde edilir. Alt tabaklardan elde edilen deriler ‘ yarma deri‘‘ denir (Gökçesu, 2002: 33).
9 BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
1. ARAŞTIRMA BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİ
Şekil 1:Bursa İl Haritası (http://www.bursa.gov.tr/jandarma/sorumluluk.htm)
1.1.Bursa İlinin Tarihçesi
Bursa (Pursa) İ.Ö. 230-İ.Ö. 182 yılında Bithnia kralı Prusias tarafından kuruldu. Merkezi İzmit olan Bithnia eyaletine bağlandı. Malazgirt savaşının ardından (1701) İzmit ile birlikte Kutalmışoğlu Süleymanşah’ın eline geçti. Haçlı seferlerinden sonra tekrar Bizansın eline geçti. 14. başlarında Osmanlıların baskısı altına girdi. 1326 yılında da Osmangazi’nin oğlu Orhangazi’ye teslim olmak zorunda kaldı. Osmanlılar başkent yaptıkları Bursa’yı bir ticaret ve kültür merkezi olarak geliştirdiler. Yeniden kurulurcasına büyütülen kent kısa sürede Türk kenti kimliği kazandı(Büyük Larousse, 1995; 2661).
Yapılan çeşitli kazı ve araştırmalarda Bursa ili topraklarında ilk yerleşmelerin İ.Ö. 4000’lere uzandığı belirlenmiştir. Bu toprakları Roma İmparatorluğu ele geçirinceye kadar çeşitli uygarlıklara egemen olmuş. Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesiyle Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğunun bir eyaleti oldu.
10
Bursa yöresine 1075’te ulaşan Kutalmışoğlu Süleyman şah tarafından ele geçirilen İznik kenti kuruluş döneminde Anadolu Selçuklu devletinin başkenti oldu. 11. yy. boyunca Bursa dışında yöredeki kentler sık sık Selçuklular ile Bizanslılar arsında el değiştirdi. Bursa kenti ise ancak 1326’da Osmanlılar tarafından alınarak başkent yapıldı.
Osmanlılar tarafından yapılan birçok han, medrese, cami ve imaret günümüzde kenti süslemektedir. Bu yapılar arsında cami, türbe, medrese, hamam, imaret ve handan oluşan ve Yeşil semtinde bulunan Yeşil Külliye’de kullanılan çiniler bugünde göz alıcı güzelliklerini korumaktadır. Özellikle Yeşil Türbe Osmanlı türbe mimarisinin en güzel örneklerinden biridir. Türbe firuze, lacivert, sarı, beyaz, sarı, beyaz, sarı, beyaz, yeşil çinilerle bezenmiştir. Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırılan Ulucami çok direkli camilerin en klasik anıtsal örneklerindendir. Cami içerisinde 20 kubbeyi taşıyan 12 ayak bulunur. Roma döneminden beri bilinen kaplıcaları ününü günümüze kadar sürdürmüştür(Ünver, 2001; 14).
Türkiye’nin en işlek karayollarından biri Bursa kentinden geçerek İstanbul’u İzmir’e bağlar. Bu ipek yolu olarak bilinen yolun günümüzdeki bağlantısıdır. Kurtuluş savaşı sırasında Yunanlılar tarafından işgali büyük üzüntüye yol açtı. Matem belirtisi olarak T.B.M.M. kürsüsüne konan siyah örtü Bursa’nın 12 Eylül 1922’de kurtarılmasına kadar orada kaldı.
1.2.Bursa İlinin Coğrafyası
Kuzeybatı Anadolu’da büyük kesimi Marmara Bölgesinin Güney Marmara bölümünde yer alan güneyde İç Batı Anadolu bölümüne taşan il 2.439.876 nüfuslu, 10.891 km2
, merkez ilçe dışında 17 ilçe, 722 köy bulunmaktadır(Büyük Larousse, 1995; 2026).
Bursa (merkez), Nilüfer, Yıldırım, Büyük orhan, Gürsu, Osmangazi, Harmancık, Gemlik, İnegöl, İznik, Keles, Kestel, Karacabey, Mudanya, Mustafakemalpaşa, Orhaneli, Orhangazi, Yenişehir Bursa’nın belli başlı ilçeleridir(Tema Larousse, 1994; 2023).
Genellikle doğu batı doğrultusunda uzanan Uludağ’dan başlayarak Kuzeybatı Güneydoğu yönünü alan dağ sıralarıyla bunların arasında çukur alanların birbirini izlemesi Bursa ilinde engebeliğin göze çarpan özelliğini oluşturur. Güney ve Güneybatı kesimlerinde platolar daha geniş yer tutar. Başlıca dağ sıraları Samanlı dağları, Mudanya dağları, Kesiş
11 dağı, Domaniç dağları ve Uludağ’dır. Bunların arasında ise sırasıyla İznik gölü ve onun uzantısı olan Gemlik körfeziyle, Yenişehir, İnegöl, Bursa ovaları ve Doğu kenarında Ulubat gölünün yer aldığı Karacabey ovası vardır. Mustafakemalpaşa çayı ve kolları, Nilüfer çayı, Sakarya’nın kolu olan Göksu Bursa’nın önemli akarsularıdır. İl toprakları Kuzey Anadolu fay sistemiyle kesildiğinden birinci dereceden deprem kuşağıdır(Büyük Larousse, 1995; 2662).
Bursa ilinin Marmara denizi kıyısı oldukça düzdür. Bir çöküntü alanı olan Gemlik körfezinin kuzeyinde Armutlu yarımadası yer alır. Yarımadanın batısındaki Bozburun ile Susurluk çayı ağzının açığında yer alan ve yarı açık cezaevi olarak kullanılan İmralı adası yönetim bakımından Bursa iline bağlıdır(Tema Larousse, 1994; 2026).
Bursa ili doğal bitki örtüsü ve iklim yönünden farklılıklar gösterir. İlin kıyı kesiminde Akdeniz’e özgü makiler, zeytinlikler ve bağlar görülür. Kıyı kesimindeki dağların özellikle kıyıya bakan yamaçlarında meşe, kestane ve gürgen oranları vardır. Uludağ’ın yüksek kesimlerinde dağlarda kayın, karaçam ve sarıçam ormanlarına rastlanır. Bursa ilindeki bu ormanlarda aşırı avlanma nedeniyle soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bazı yabani hayvanlar için koruma ve üretme alanları kurulmuştur. Bunlar Uludağ, İnegöl ve Bozova’daki geyik, Mustafakemalpaşa’daki karaca ve Karacabey ova korusundaki sülün üretme ve koruma alanlarıdır. Bursa ilinin Anadolu bölümünde kalan Uludağ’ın güneyindeki iç kesimlerde kışlar soğuk ve karlı geçer. Kuytu ve çukur kesimlerde daha az yağış düşerken yüksek kesimlerde yağış oldukça çoktur.
Bursa ili yeraltı kaynakları bakımından da oldukça zengindir. İl topraklarında krom, volfram, bor, mermer ve linyit içeren madenler işletilmektedir.
1.3.Bursa İlinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı
Nüfus açısından altıncı büyük il olan Bursa’da kentleşme oranı oldukça yüksektir. Halkın yaklaşık %64’ü kentsel alanlarda yaşar. İlçe merkezleri nüfusları 30 000 üzerinde önemli sanayi ve ticaret merkezleridir. Bursa büyük bir sanayi, otomotiv, yünlü ve ipekli dokuma, iplik, konserve, tuğla ve kiremit fabrikaları çeşitli atölyeler ve yan sanayi dalları ve canlı ticaret merkezi aynı zamanda Türkiye’nin başlıca kültür odaklarından biridir(Büyük Larousse, 1995; 2027).
12 Türkiye’nin önemli sanayi dallarından biri olan Bursa’da havluculuk çok gelişmiştir ve ilin en çok tanınan sanayi ürünlerinin başında Bursa havluları gelir. Gemlik ve Mudanya ilin başlıca limanlarıdır. Eskiden beri önemli bir bitki üretimi olan ilde elde edilen ürünler büyük kentlere ve ülke dışına satılır. Gemlik ve Mudanya’da yetiştirilen ve ünü ülke sınırlarını aşan sofralık zeytin ile ilin geleneksel ürünü şeftali ve kestane şekeri yurtdışına satışı günden güne artmaktadır(Teme Larousse, 1994; 70).
Osmanlı döneminde ipeği ve ipek böcekçiliği ile ün kazanan Bursa’da ipek böcekçiliği ikincil bir uğraş olmuştur. Ayrıca yün ipliği yapan merinos fabrikası hammaddesini Karacabey’deki koyun ıslah istasyonunun yetiştirdiği merinosların yününden elde etmektedir(Türk Ansiklopedisi, 1999; 456).
Eski bir kültür ve yönetim merkezi olan Bursa’da birçok okul ve kütüphaneler vardır. Bunun yanında ilde arkeoloji ve İslam eserleri müzesi, anıt müzeler ve birçok müze de bulunmaktadır. Canlı ekonomik hayatı, doğal ve kültürel zenginlikleri ile turistlerin ilgisini çekmektedir. Hem modern hem de tarihsel dokusuyla güzel bir mozaik oluşturan il bir turizm merkezidir.
Bursa’da bulunan Uludağ Üniversitesi ve gelişen sanayinin etkisi ile kültürel çevre, yaşayış ve giyim tarzları hızla modernleşerek gelişmekte olan büyük ve modern bir kent görünümü almıştır.
1.4.İlin Kültürel Konumu ve El sanatları
Osmanlı’nın İstanbul’u fethine kadar başkent olarak kullandığı Bursa kenti birçok medeniyeti de bünyesinde barındırmıştır. Roma Bizans dönemlerine ait günümüze ulaşan yapı bulunmamaktadır. Çekirge semtinde olan eski kaplıca, Yerkapı’da ise saraya ait sanılan yer mozaikleri vardır fakat en önemli kültür hazineleri Osmanlı döneminden kalmıştır. Kent erken Osmanlı mimarlığının özelliklerini yansıtan pek çok ve çeşitli yapıyla donatıldı(Büyük Larousse,1995; 2026).
Önemli ticaret merkezi olarak gelişen Bursa’da Osmanlı kent içi hanlarının ilk örneklerine rastlanır. Kentte Osmanlı döneminde birçok medrese kurulmuştur. Etkin bir kültür ortamı kuruldu, bunun yanı sıra dünyaca ünlü ipekli kumaşları, özgün mimarlık değerleri,
13 kaplıcaları, doğal güzellikleriyle pek çok sanatçı ve yazarın ilgisini çekti, gezginleri uğrak yeri oldu(Büyük Larousse, 1995; 2026).
Bursa ilinde Kent müzesi, Arkeoloji müzesi, Ulumay Osmanlı Halk Kıyafetleri müzesi, Atatürk müzesi ve Etnografya müzesi bulunmaktadır. Ayrıca bir tiyatro binası ve bir de kültür merkezi ve çok sayıda sergi salonu bulunmaktadır. İlde birçok sanat dalında birçok değerli isim yetişmiştir. Genellikle tiyatro, müzik, resim sanatları ağırlıktadır. Ayrıca birçok şair ve yazarda Bursalı kimlikleriyle tanınmıştır. Birçok şair ve yazara da ilham kaynağı olmuştur. Bunlarda tanınmış Bursa da zaman şiiriyle Ahmet Hamdi Tanpınar’dır.
Tarihsel zenginlikleri, kaplıcaları, doğal güzellikleri, güneşi ve denizi, kışlık tatil olanaklarıyla Bursa ülkemizin önemli turizm bölgelerinden biridir. Kış sporları ve kayak merkezi olan Uludağ’daki tesisler her türlü hizmeti verebilecek düzeye erimiştir. Bursa ilinin yaşamında yöreye yerleştirilen balkan göçmenlerinin e önemli bir yeri vardır. Günümüzde ün kazanan Bursa bıçakçılığını göçmen ustalar geliştirerek bu günkü düzeye getirmiştir.
Şehirde çok sayıda cami ve türbe bulunmaktadır. Ulu cami, Yeşil cami türbe ve medresesi, Yıldırım cami ve külliyesi, Osman ve Orhan Gazi türbeleri, Emir Sultan cami ve medresesi bunların ilk akla gelenleridir. Bunun yanında burada isimlerini sayamadığımız küçüklü büyüklü çok sayıda türbe ve cami bulunmaktadır.
Bursa Osmanlı’nın ilk zamanlarında başkent olması ve ipek yolu üzerinde bulunması dolayısıyla Ekonomik ve Kültürel olarak tam anlamıyla bir merkez durumundadır.
Bursa’nın bu konumu el sanatlarının da zenginleşmesini sağlamıştır. Geçmişte el tezgâhlarında ipek kumaşlar, ipek halı, kilim, çuval ve heybe dokunmaktaydı. Günümüzde bu dokumalar fabrikalarda veya büyük atölyelerde yapılıyor.
Bursa’da ipekböcekçiliğinin çok yaygın olması ipekçiliği de geliştirmiş, ipekli dokumaların merkezi olmuştur. Bursa’da dericilikten başka saraçlık, bıçakçılık, köfüncülük, çarıkçılık, dokumacılık, semercilik gibi el sanatları yapılmaktadır.
-Köfüncülük: Kestane ağacından yapılan, boyutlarına göre kullanım alanları da değişebilen bir çeşit sepettir. Bursa’da zanaatla uğraşan bir köfün ustası vardır. Bu zanaat işgücü ve ekonomik yetersizlikten dolayı kaybolmak üzeredir(Bursa World, 2009;20:05).
14 -Saraçlık: Binek ya da çeki hayvanlarının takımlarının yapımı, süsleme ve onarma işidir. Saraçlık geçmiş yıllarda geleneksel zanaatlar arasında önemli bir yer tutmaktaydı. Ancak teknolojinin gelişmesi, motorlu taşıtların artması ile birlikte koşum atına ve yük atına gereksinim her geçen gün azalmakta olduğu için bu mesleğe rağbet azalmıştır.
-Bıçakçılık: Geleneksel yöntemler kullanılarak el ile yapılan ve çeşitli kullanım alanlarına göre süslenen bir el sanatıdır. Bu el sanatı 93 savaşından sonra balkanlarca ülkemize getirilmiştir.
-Semercilik: Binek hayvanlarına binerken veya yük taşırken takılması için yapılan ve yapımında deri ve ağaç kullanılan malzemenin yapım sanatıdır. Bu el sanatı da saraçlık gibi teknolojinin gelişmesi, motorlu taşıtların artması ile birlikte koşum atına ve yük atına gereksinim her geçen gün azalmakta olduğu için bu mesleğe de olan rağbet azalmıştır.
-İpekçilik: İpek böceği denilen tırtılın kozalağının kaynar su ile teması sonucu elde edilen oldukça sağlam bir yapıya sahip olan kaliteli bir iplik çeşidinin üretimidir.
İpek böceğinin temel gıdası olan dut ağaçlarının zamanla azalması ve ipek böcekçiliği üretiminin maliyetinin artması nedeniyle Bursa da ipek böceği üretimi azalmıştır. İpek ve farklı sentetik kumaşların bulunmasında Bursa ipekçiliğini etkileyin faktörlerdendir(Bursa World, 2012;15:00).
-Çarıkçılık: Manda derisinden yapılan insanların eskiden tarla ve bahçelerde ayakkabı yerine kullandıkları eşyadır. Günümüzde çarığın kullanım alanın daralması ve ayakkabı sanayinin gelişmesi ile bu sanat kaybolmak üzeredir.
-Çorapçılık: Malzemesi yün veya pamuktan olan örülürken tığ adı verilen beş küçük şiş kullanılan el dokuması çoraplarıdır.
1.5.Geçmişten Günümüze Dericilik Sanatı Hakkında Genel Bilgi
Bursa’da Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Bey’in kayınpederi Şeyh Edebali ile başlayan dericilik, 1930’lu yıllardan bu yana Soğanlı Mahallesi’ndeki 100 hektarlık alan üzerinde yapılırken bu yıl itibarıyla Bursa Deri Organize Sanayi Bölgesi’ne taşındı. Tabakhanelerin alanı haline de getirdi. Yıllardır yerel yönetimlerle dericiler arasında taşınma
15 tarihi sorun olan tabakhanelerin dönüşümü sektörün kaderini de değiştiriyor. Deri iş kolunda faaliyet gösteren firmalar; planlı büyüme, sağlıklı çevreye kavuşma, ileri teknolojiyi yakalama ve modern işyerleri kurma hedeflerinin gerçekleştiğini görmenin kıvancını yaşıyor. Ayakkabı, sarraciye, giyim ve mobilya sanayine ana girdi üreten Bursa deri sanayicileri, günde 150 ton deri işleyerek 1000 kişiye istihdam yaratıyor. Yıllık 250 milyar YTL’lik ciro ile de ekonomiye katkı sağlamaktadır(Abraş, 2008).
1.6.Dericilik Sanatının Tarihçesi
Tarihin bilinmeyen zamanlarından beri insanlar gerek keyif için, gerek kendilerini müdafaa için gerekse onlarından faydalanmak için öldürdükleri hayvanların postlarını kullanmak istemişlerdir. Bunları bazen elbise, bazen silah, bazen ayakkabı ve bazen de fantezi eşya olarak hemen her devirde kullanmışlardır(Arafrat, 1936; 4)
Derinin ne zaman kullanılmaya başlandığı, derinin doğa koşullarına dayanamaması sebebiyle tam olarak bilinememektedir. İlk derinin kullanılmaya başlandığı dönemler hakkında ancak mağara duvarlarındaki resimlerden bilgi edinilmektedir(Aydın, 1996; 12).
İlk insanların, besinlerini temin etmek için hayvanları öldürdüklerini, etinden ve derisinden faydalandıklarını hepimiz biliriz (Bostancıoğlu, 1970; 394).
Hiç şüphe yoktur ki ilk insanlar yaşamak için evvela besin maddelerine ve fakat aynı zamanda vücutlarını dış tesirlerden, soğuk ve sıcaklardan koruyabilmek için etini yedikleri veya avladıkları hayvanların post ve derilerine ihtiyaç duymuşlardır( Öncü, 1968: 1).
Uzmanlar tarafından yapılan araştırma ve kazılar sonunda deri işlemek için kullanılan aletler ve bazı deri kalıntıları bulunmasıyla, derinin kullanımının taş devrinin erken tarihlerinde başladığı konusuna açıklık getirmektedir( Yıldız, 1987; 22)
İnsanoğlunun, varoluş sürecine baktığımızda, derinin bu süreçteki yerinin ne kadar önemli olduğunu görüyoruz. Deri, insanoğlunun ihtiyaçlarını karşılamak için kullandığı ilk malzemelerden biridir. Paleolik ve Mezolitik devirlerde basitçe işlenen deri, Neolitik devirde, yerleşik hayata geçişle daha bilinçli bir şekilde işlenmeye başlanmıştır. Kalkolitik ve Tunç
16 devirlerinde deriyi işleyen aletlerin yapısı ve işlevselliği artmış, deri hemen her alanda işlenmiş ve kullanılmıştır(Yıldız, 1993; 1).
Roma tarihçilerinden Pilinius’a göre dericiliğin ilk bulucusu Beopyalı Tichus’tur. Diğer söylentiye göre ise dericiliğin piri Çin Prensi Sintang’tır. Dericilik Sümer, Asur, Mısır, Yunan ve Hitit Medeniyetlerinde de önemli yer tutar. Dini kitaplarda derinin tarihiyle ilgili bilgilere rastlanır. İncil ve Kuran-ı Kerim’de Adem’le Havva’nın cennetten çıkarken köstekiler olduğu yazılıdır. Ayrıca Musa peygamber çağında da deri yapıldığından eski medeniyet dönemi eserlerinden söz edilir(Meydan Larausse, Cilt 5. 1995:2026).
Bazı araştırmalara göre de; Dericilik tarihine ait yazılmış eserler, dericilik sanatının asıl menşeinin doğu memleketleri olduğunu, buralarda geliştirildiğini ve ancak çok sonraları batıya geçerek endüstri haline geldiğini ortaya koymaktadır(Gökçesu, 1987; 10)
İlk insanların malzeme olarak önce ağaç taş ve sonra deriyi kullandıkları düşünülmektedir. Deriyi kullanmaya başladıklarında derinin çabuk bozulması, buna bir çözüm bulunması gerektiğini ortaya koymuştur( Yelmen, 1985; 37).
İlk insanlar, öncelikle ham deri ve postlara çeşitli maksatlarda kullanılmaya elverişli özellikler verebilmek için uygun metotlar aramışlardır. Bu sebeple ham derileri, gene çevrelerinde elde ettikleri hayvansal yağlarla yoğurarak netice itibariyle ham deri ve yağların birleşmesini sağlayarak istedikleri özellikte deri yapmasını başarmışlardır. Yağla sepileme metodunun uygulanmasını Milattan Önce 8000 yılına kadar götürmek kabildir. Bu metodu daha sonraları dumanlama, şaplama ve bazı bitkilerin ağaç, kabuk ve yaprak gibi kısımları ile patolojik organlardan ibaret bulunan mazılardan faydalanmak suretiyle bitkisel sepileme metotları takip etmiştir( Öncü, 1968; 1).
Çeşitli kaynaklardan edinilen bilgilere göre; Türkler’den önce Anadolu’da yaşamış uygarlıklarında dericilik zanaatıyla uğraştıkları bilinmektedir. Türkler 1071 Malazgirt Şavaşı sonrasında Orta Asya’dan yola çıkalarak kitleler halinde Anadolu’ya yerleşmişler. Başlıca geçim kaynaklarından biri olan hayvancılık ve buna bağlı olarak beraberlerinde getirdikleri dericilik zanaatı ve derinin sepilenmesinde kullanılan maddelerden; mazı, sumak, çam,meşe gibi bitkilerin Anadolu’da bolca yetişmesi de dericiliğin birçok bölgede gelişmesine olanak sağlamıştır. Türklerin islamiyeti kabul etmeleri, göç ederek Anadolu’ya gelmeleri ve yerleşik hayata geçmeleriyle Türk sanatı değişime uğramıştır. Hayvan uslubu yerini bitkisel bezemeye
17 bırakmıştır. İslamiyetin getirmiş olduğu tasvir yasağı süsleme sanatında hayvan ve insan figürlerinin hiç kullanılmamasına neden olmuştur. Türklerin İslam’ı kabulu sonrası Anadolu Türk sanatının biçimlendirdiği tasarım anlayışının tüm sanat dallarına olduğu gibi deri ürünlerin tasarımlarına da yansıdığı söylenebilir. Anadolu Selçukluları döneminde dericilik çok önemli bir yer tutmaktadır. Hükümdarlar mavi çizme giymişler ve savaşlarda kullanılan dayanıklı malzemeler deriden yapılmıştır. Ayrıca o döneme ait cilt örnekleri dericilik sanatının ne kadar ileri seviyeye ulaştığını göstermektedir(Tekin, 1993; 52).
Osmanlı devletinin ilk günlerinden bu yana, gerek sivil gerekse askeri yönden de temel bir malzeme olan deri, özellikle 16. y.y.’ın en yaygın kullanılan sanayi ürünüdür(Küçükerman, 1988; 35).
Bugünlere kadar gelen dericilik geleneği Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u almasıyla başlamıştır. Fetih sonrasında Kazlıçeşme’de 33 salhane ve 360 tabakhaneden oluşan bir bölge kurulmuştur(İstanbul Sanayi Odası, 2002; 2).
Osmanlı imparatorluğu zamanında deri üzerine süsleme sanatı, Kuran kapları, deri heybeler, orduda kullanılan deri kıyafetler, kalkanlar bugün müzelerimizde mevcuttur. Bugün harp vasıtalarında demir ve çelik ne vazife görüyorsa, o zamanki orduların harp ve binicilik malzemesinde “deri ve sahtiyan” ın rolü, hemen hemen aynıdır(Gökçen, 1945; 8).
Osmanlı çağında deri altın çağını yaşamış denebilir. Debbağan denilen ve ahilik teşkilatında önemli bir yeri olan deri esnafı, mesleklerini çırak kalfa ve ustalığa dayanan bir şekilde geliştirmişler(Güler, 1995; 72).
1810 yılında çağdaş yöntemlerle çalışan ilk deri sanayi II. Mahmut tarafından Beykoz’da kurulmuştur. I. Dünya Savaşı sırasında ordunun deri ve kundura ihtiyacını büyük ölçüde bu fabrika karşılamıştır(Küçükerman, 1989; 22).
Bu arada Avrupa dericilik alanında çalışmalarını sürdürmüş, Fransızlar ise kösele yapımında oldukça ilerlemişlerdir( Erkan, 1994; 24).
XVIII. yüzyılda Avrupa henüz sepileme sanatından mahrum, Türklerin sırlarını elde etme çabasındaydı. Fransız ve İngilizler türlü yollarla bilhassa sarı ve kırmızı marokenin nasıl yapıldığını, boyandığını öğrenmeye çalışmışlardır. O sıralarda kırmızı marokene İngiltere’de Türk derisi denirdi(Erdal, 2004; 49).
18 Türk dericiliği, deri işleme sanatının sırlarını öğrenen batılıların bu konuda yaptıkları ısrarlı çalışmalara ayak uyduramaz hale geldi ve gerilemeye başladı. 19. yüzyılın başlarına kadar Türk dericiliği, Avrupa’ya üstünlüğünü sürdürmüştür. Bu yüzyılda çadırlarda süregelen deri aplike çalışmalarının yanı sıra at koşumları da ilgi çekmektedir. Değerli parçalardan oluşan bir koleksiyonda, deri üzerine metal plakalarla bezenmiş saka kıyafetleri, göz kamaştırmaktadır. Başka bir çalışmada, deri üzerine yapılan haritalar ve fermanlar zengin bir çeşitleme oluşturmuştur. Bilinen en eski deriden hazırlanan dekorlarda bu yüzyılda yer almıştır(Barışta, 1988; 136).
19. yüzyılda Avrupa’da teknolojinin giderek ilerlemesi ve yeni yöntemler bulunması karşısında Türk dericiliği gerilemeye başlamıştır. Ayrıca bu dönemde Osmanlı’daki muhafazakar ve yeniliklere kapalı tutum sektörün ilerlemesini engellemiştir(Devlet Planlama Teşkilatı, 2001; 36).
Cumhuriyet döneminde Türk dericiliği babadan oğula geçen lonca bir karakter görünümündedir. İzmir iktisat kongresinde deri sektörü, tekstil gibi önemli bir sanayi kolu olarak kabul edilmiştir. 1980’li yıllarda Avrupa’nın çeşitli nedenlerle deri sektörünü az gelişmiş ülkelere kaydırması Türkiye’de deri sanayinin gelişmesinde önemli rol oynar(İstanbul Sanayi Odası, 2002; 2).
Tarih boyunca bir el sanatı olarak ilkel usullerle çalışan ve basit işlemler halinde bulunan dericilik sanatı bütün dünyada büyük gelişmeler göstererek bugün bir endüstri durumuna gelmiştir (Demirel, 1998; 22).
Türk deri sektöründe hızlanan pazar faaliyetleri ve pazarlama stratejilerindeki değişiklik, Türkiye’de düzenlenen Uluslararası Deri Günleri Fuarı’na da yansımaktadır. Uluslararası Deri Günleri Fuarı, Rusya krizi sonrası bitmiş derinin de deri konfeksiyonun yanı sıra rekabet arenasında yerini almasıyla Türk deri sektörünün bütününü yansıtan bir pazarlama misyonu üstlenmiş olmaktadır(Kodalak, 2000; 65).
Deri insanoğlunun gelişim süreciyle şekil almış, işlenmiş ve bugünkü yerine kavuşmuştur. Bu süreç insanoğlu geliştikçe var olacak ve ilerleyecektir (Köse, 2004; 18).
19 1.7.El Sanatlarının Tanımı ve Tarihçesi
Geçmiş kültürlerde konan-göçen kavim ve topluluklarda deri daha çok önem kazanmıştır. Deri sanatları Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan bölgede yüzyıllardır en güzel örneklerle yapılmış, Osmanlı döneminde de en üst noktaya gelmiştir. Osmanlı saray aletlerinde, saraylarda, kırsal alanda olsun deriyi her yerde kullanmış ve bu sanatı uyguladığı Ahilik eğitimleri ile de pek çok kişiye öğretmiştir.
El sanatları, kişilerin bilgi ve becerisine dayanan, toplumun gelenek ve görenekleri yansıtan, karakteri olan, ekonomik değer taşıyan, yapımında basit el araçları kullanılan, kişisel ya da küçük çaplı işletmelerin gerçekleştirdiği üretim şeklidir(Şahin, 1997; 396).
Günümüzde yaşayan veya üretimi bırakılmış olan el sanatlarımız, tarihsel gelişimi içinde, ortaya çıkışlarından günümüze türlü değişikliklere uğratılmıştır. Değişiklikler genelde hammadde ve üretimde kullanılan araç-gereçte, kullanım alanlarında olmuştur. Söz konusu değişiklik, teknolojiyle gelişme, toplum ve toplumsal değişime koşut olarak belirginleşmiştir(Erdal, 2004; 19).
1.8.El Sanatlarının Çeşitleri
El sanatları çeşitli özellikleri göz önünde bulundurularak farklı biçimlerde sınıflandırılabilir. Örneğin, bu sınıflandırma yapım tekniklerine, kullanılan hammaddeye, fonksiyonlarına göre yapılabilir. Burada yapılan sınıflandırma kullanılan hammaddeler esas alınarak yapılmıştır.
Hammadde olarak (hayvansal, bitkisel ve kimyasal) lif işleyen el sanatları. Hammadde olarak ağaç (ahşap) işleyen el sanatları.
Hammadde olarak taş işleyen el sanatları Hammadde olarak toprak işleyen el sanatları
Hammadde olarak maden(metal) işleyen el sanatları
Hammadde olarak deri ve hayvansal atıklar işleyen el sanatları
Hammadde olarak ince dallar, saplar ve ağaç şeritleri işleyen el sanatları (Arlı, 1987; 39).
20 Hammadde olarak cam işleyen el sanatları olarak 8 grupta toplanmışlardır(Öztürk, 2003; 100).
Hammadde olarak lif işleyen el sanatları; hayvansal lifleri işleyen el sanatları ve bitkisel lifleri işleyen el sanatları olarak gruplandırılabilir. Hayvansal lifler, yün, tiftik, deve yünü, tavşan yünü, keçi lifleri, ipek vb. gibi liflerdir, Bitkisel lifler ise pamuk, keten, kenevir, jüt vb. işleyen el sanatlarıdır(Arlı, 1987; 40).
Bu grup içinde yer alan ürünlerin kümelenmesi, yapım teknikleri esas alınarak yapılabilir. Dokuma türleri; halı-kilim, el dokusu kumaşlar, çarpana(kolon) dokumalar vb.
Örgü işleri; çorap, kazak, eldiven vb. örgülerle oya türleri, danteller, İşlemeler, Keçe işleri, El baskıcılığı(Öztürk, 2003; 95).
Hammadde olarak ağaç (ahşap) işleyen el sanatları; Bir sanatta çok değişik ağaç cinsleri kullanılabiliyor. Ayrıca bir ağaç da çok çeşitli sanat alanlarında hammadde olarak kullanılabiliyor(Arlı, 1987; 43).
Hammaddesi ağaç olan el sanatı türünde yapım tekniklerinden çok ürün türü, kullanım alanı ve toplumdaki işlevi ortak özellikler olarak dikkati çekiyor. Bir el sanatı üretiminde kullanılan araçlar, tarım ve ulaşımda kullanılan araçlar ve parçaları, Günlük kullanım eşyaları ve aksesuarları, Mimari elemanlar, Müzik aletleri.
Hammadde olarak taş işleyen el sanatları; taş türleri, kullanım alanları, yapım teknikleri gibi özellikleri göz önünde olarak kümelemek olasıdır. Değersiz taşlar kullanılarak yapılan yapılar, Süs taşları işlemeciliği, Mermer işleri, Lüle taşından yapılan işler, Oltu taşından yapılan işler(Öztürk, 2003; 96-97).
Hammadde olarak toprak işleyen el sanatları; Suyla çok iyi karışabilen ve çamur haline gelebilen, bu çamura iyi şekil verilebilen, verilen şeklini fırınlanma aşamasına kadar koruyabilen, piştikten sonra veya pişirilmeden kurutulduğunda verilen şekli çatlama, dağılma olmadan deforme olmadan koruyabilen toprakları, işleyen el sanatları Kerpiç yapımı, Çanak- çömlek işleri, Çinicilik, Seramik işleri gruplarına ayrılabilir(Arlı, 1987; 46)
