T.C.
KARABÜK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TARĠH ANABĠLĠM DALI
TEMETTUAT DEFTERLERĠNE GÖRE KIZILAĞAÇ
KAZASI’NIN SOSYO-EKONOMĠK YAPISI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hazırlayan Aykut TAġÇI
Tez DanıĢmanı Prof. Dr. BarıĢ SARIKÖSE
Karabük EYLÜL/2019
T.C.
KARABÜK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TARĠH ANABĠLĠM DALI
TEMETTUAT DEFTERLERĠNE GÖRE KIZILAĞAÇ
KAZASI’NIN SOSYO-EKONOMĠK YAPISI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hazırlayan Aykut TAġÇI
Tez DanıĢmanı Prof. Dr. BarıĢ SARIKÖSE
Karabük EYLÜL/2019
ĠÇĠNDEKĠLER
ĠÇĠNDEKĠLER ... 1
TEZ ONAY FORMU ... 5
DOĞRULUK BEYANI ... 6
ÖNSÖZ ... 7
ÖZ ... 8
ABSTRACT ... 9
ARġĠV KAYIT BĠLGĠLERĠ... 10
ARCHIVE RECORD INFORMATION ... 11
KISALTMALAR LĠSTESĠ ... 12
ARAġTIRMANIN KONUSU ... 13
ARAġTIRMANIN AMACI VE ÖNEMĠ ... 13
ARAġTIRMANIN KAYNAKLARI VE YÖNTEMĠ ... 13
Temettü Vergisi ve Temettuât Defterleri ... 13
Temettü Vergisi ... 13
Temettuât Defterleri ... 14
Kızılağaç Kazası Temettuât Defterleri ... 16
1. BĠRĠNCĠ BÖLÜM ... 18
KIZILAĞAÇ KAZASI’ NIN ĠDARĠ VE SOSYAL YAPISI ... 18
1.1. Kızılağaç’ ın Tarihçesi ... 18
1.2. Kızılağaç’ın Ġdari Satüsü ve Köyleri ... 19
1.3. Osmanlı Devleti ‘nde Nüfus Sayımları ... 20
1.4. Temettuât Defterlerine Göre Kızılağaç Kazası ‘nın Nüfusu ... 21
1.5. Kızılağaç Kazası’nda Kullanılan Ġsimler ... 23
1.5.1.Müslüman Türk Ġsimler ... 23
1.5.2. Gayr-i Müslim Ġsimler ... 24
1.6. Meslekler ... 27
1.6.1. Tarım ve Hayvancılık ile UğraĢanlar ... 27
1.6.2. Sanayi ve Ticaret ile UğraĢanlar ... 29
1.6.3. Kamu Görevlileri ... 31
KIZILAĞAÇ KAZASI’NDA TARIM VE HAYVANCILIK ... 32
2.1.Tarım Faliyetleri ... 32
2.1.1. Kızılağaç Müslüman Köylerinde Tarım Yapılan Toprak Miktarı ve Dağılımı ... 33
2.1.2.Müslüman Köylerinde Hane BaĢına DüĢen Toprak Miktarı ... 35
2.1.3.Müslüman Köylerinde YetiĢtirilen Tarım Ürünleri ... 37
2.1.4.Gayr-i Müslim Köylerde Tarım Yapılan Toprak Miktarı ve Dağılımı . 38 2.1.5.Gayr-ı Müslim Köylerinde Hane BaĢına DüĢen Toprak Miktarı ... 40
2.1.6.Gayr-i Müslim Köylerde YetiĢtirilen Tarım Ürünleri ... 43
2.1.7. Müslüman ve Gayr-i Müslim Hanelerin Birlikte YaĢadığı Köylerde Tarım Yapılan Toprak Miktarı ve Dağılımı ... 44
2.1.7.1.Müslüman Hanelere DüĢen Toprak Miktarı ... 46
2.1.7.2 Gayr-i Müslim Hanelere DüĢen Toprak Miktarı ... 47
2.1.8. Müslüman ve Gayr-i Müslim Hanelerin Birlikte YaĢadığı Köylerde YetiĢtirilen Tarım Ürünleri ... 51
2.1.8.1. Müslüman Hanelerin YetiĢtirdiği Tarım Ürünleri ... 51
2.1.8.2.Gayr-i Müslim Hanelerin YetiĢtirdiği Tarım Ürünleri ... 52
2.2. Hayvancılık ... 53
2.2.1 BüyükbaĢ Hayvancılık... 53
2.2.1.1. Müslüman Köylerde BüyükbaĢ Hayvancılığı ... 53
2.2.1.2. Gayr-i Müslim Köylerde BüyükbaĢ Hayvancılık ... 55
2.2.1.3. Müslüman ve Gayr-i Müslim Hanelerin Birlikte YaĢadığı Köylerde BüyükbaĢ Hayvancılık ... 57
2.2.2. Yük ve Binek Hayvanlar ... 60
2.2.2.1. Müslüman Köylerde Yük ve Binek Hayvanlar ... 60
2.2.2.2.Gayr-iMüslim Köylerde Yük ve Binek Hayvanlar ... 62
2.2.2.3. Müslüman ve Gayr-i Müslim Hanelerin Birlikte YaĢadıkları Köylerde Yük ve Binek Hayvanlar ... 63
2.2.3. KüçükbaĢ Hayvancılık ... 65
2.2.3.1. Müslüman Köylerde KüçükbaĢ Hayvancılık ... 65
2.2.3.2.Gayr-i Müslim Köylerde KüçükbaĢ Hayvancılık ... 66
2.2.3.3. Müslüman ve Gayr-i Müslim Hanelerin Birlikte YaĢadıkları Köylerde KüçükbaĢ Hayvancılık ... 67
3. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 70
KIZILAĞAÇ KAZASI ‘NIN ĠKTĠSADĠ YAPISI ... 70
3.1. Gelir Kaynakları Ve Gelir Dağılımı ... 70
3.1.2. Tarım Geliri ... 70
3.1.3.Hayvancılık Gelirleri ... 72
3.1.4.ĠĢçilik Gelirleri ... 76
3.1.5.Sanayi ve Ticaret Gelirleri ... 78
3.1.6.Kamu Geliri Görevi ... 79
3.2. Vergiler ve Vergi Dağılımı ... 80
3.2.1. Vergi-yi Mahsûsa ve Dağılımı ... 81
3.2.2.ÖĢür Vergisi ve Dağılımı ... 83
3.2.3. Ağnâm Vergisi ... 85
3.2.2.4. Kovan Vergisi ... 87
4. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ... 89
TEMETTUAT DEFTERLERĠNĠN TRANSKRĠPLERĠ ... 89
4.1. Gedikli Köyü ... 89 4.2. Selmanlar Köyü ... 105 4.3. Kol Köyü ... 118 4.4. Nusretli Köyü ... 137 4.5. Akpınar Köyü ... 179 4.6. Bey Köyü ... 189 4.7. Osmanlı Köyü ... 193 4.8. Hamidli Köyü ... 199 4.9. Yenibeyli Köyü ... 247 4.10. Yenice Köyü ... 302 4.11.Sarıklı Köyü ... 407 4.12.Güçbeyler Köyü ... 418 4.13.Arablı Köyü ... 437 4.14. Ġsabeyli Köyü ... 470 4.1.15.Tabanlı Köyü ... 505 SONUÇ ... 516 KAYNAKLAR ... 518 TABLOLAR LĠSTESĠ ... 520
EKLER ... 524 ÖZGEÇMĠġ ... 527
TEZ ONAY FORMU
Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne,
…‟ya ait “……….. ” adlı bu tez çalıĢması Tez Kurulumuz tarafından ĠĢletme Programı Yüksek Lisans tezi olarak oybirliği/oyçokluğu ile kabul edilmiĢtir.
Akademik Unvanı, Adı ve Soyadı Ġmzası
Tez Kurulu BaĢkanı :... ...
DanıĢman Üye :... ...
Üye :... ...
Üye :... ...
DOĞRULUK BEYANI
Yüksek lisans tezi olarak sunduğum, bu çalıĢmayı, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düĢecek bir yol ve yardıma baĢvurmaksızın yazdığımı, yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluĢtuğunu ve bu eserleri her kullanıĢımda alıntı yaparak yararlandığımı belirtir; bunu onurumla doğrularım.
Enstitü tarafından belli bir zamana bağlı olmaksızın, tezimle ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara katlanacağımı bildiririm.
Adı Soyadı : Aykut TAġÇI Ġmza :
ÖNSÖZ
Osmanlı Devleti „nin XIX yüzyılda idari, sosyal ve iktisâdi yapısının anlaĢılması için vergisi siteminin incelenmesi gerekmektedir. Tanzimat ile birlikte devletin bütün alanlarda reformlar yaptığı görülmektedir. En önemli reformlar mali politikalarda yapılmıĢtır. Temettü vergisi ve bu amaçla yapılan „„Arazi ve Nüfus Sayımları‟‟ ve tutulan „„Temettuât Defterleri‟‟ çok önem arz etmektedir.
CumhurbaĢkanlığı Osmanlı ArĢivi „nde bulunan Maliye Nezareti Temettuât Defterleri kataloğunda kayıtlı 1261-1262/1845-1846 tarihlerine ait Edirne Vilayeti Kızılağaç Kazası temettuât defterleri, bu tez çalıĢmasının temelini oluĢturmaktadır. Kızılağaç Kazası temettuât defterleri, VRD.TMT.D 6113, 6114, 6115, 6116Ġ 6117, 6118, 6119, 6120, 6121, 6122, 6123, 6124, 6125, 6126 ve 6127 nolu defterlerdir. Bu defterlerde Gedikli, Selmanlar, Kol, Nusretli, Akpınar, Bey, Osmanlı, Hamidli, Yenibeyli, Yenice, Sarıklı, Güçbeyler, Arablı ve Tabanlı köyleri kayıtlıdır.
Bu çalıĢma dört bölüm olarak hazırlanmıĢtır. Birinci bölümde; Kızılağaç‟nın idari ve sosyal yapısı, ikinci bölüm; tarım ve hayvancılık, üçüncü bölümde; Ġktisadi yapısı ve dördüncü bölümde; Kızılağaç‟ın temettuât defterlerinin transkriptleri verilmiĢtir. AraĢtırmada, Kızılağaç Kazası‟ nın nüfusu, hane isimleri, meslekler, gelir kaynakları, vergi miktarları, toprak miktarları ve hayvan sayıları değerlendirilmiĢtir.
Tez çalıĢma sürecimde her türlü yardım ve desteklerini esirgemeyen Karabük Üniversitesi öğretim üyesi danıĢmam hocam Doç. Dr. Barı SARIKÖSE‟ye, aileme ve değerleri arkadaĢım ġehnaz ĠSTANBULLU‟ ya çok teĢekkür ederim.
AYKUT TAġÇI
ÖZ
Osmanlı Devlet‟ inde 1839 yılında Tanzimat Fermanı‟ nın ilanıyla birlikte sosyal, iktisadi ve hukuki birçok alanda yenilikler yapılmıĢtır. Gelir adaletinin sağlanması amacıyla herkesin gelirine göre vergi alınması usulü bu yeniliklerden biridir. Bunun için birçok yerde emlak, hayvan ve gelirlerin kaydedildiği temettuât defterleri hazırlanmıĢtır. Bu defterler ait oldukları bölgenin demografik, idari sosyal ve iktisadi yapısı hakkında değerli bilgiler vermektedir. Bu nedenle Temettuat defterleri Tanzimat Dönemi yerel tarih çalıĢmaları için önemli bir kaynaktır.
Bu çalıĢmanın esas kaynağı CumhurbaĢkanlığı Osmanlı ArĢivi‟ nde yer alan 1845-46 yılına ait Kızılağaç Kazası temettuât defteridir. Kızılağaç Kazasına bağlı köylerde hane yapıları, meslekler, nüfus, zirai ve iktisadi yapılar bu defter ıĢığında incelenmiĢtir. Kızılağaç Kazası‟ nın 19. yüzyıl ortalarında sosyo-ekonomik durumu ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır.
ABSTRACT
In Ottoman Empire there had done alot of innovations in terms of social, financial and legal fields with the declaration of imperial edict of reorganization in 1839. They way of collecting taxes by taking the individdual‟s income into consideration in order to maintain income juctice is one of those innovations. Temettuat Registers are prepared where estate and animal incomes are recorded in most of the places. These registers contain various crucial information about the region‟s demographic, executive, social and econımical structures. That is why imperial edict of reorganization reform era is an important source in terms local history studies.
The main source of this study is the Kızılağaç district Temettuat Registers dates back to 1845-46 which is involved in Prime Ministry Ottoman Archieve. Residence, occupations, population, agricultural and economical structures in the provinces and registers notebook. Teherefore socio-economical situation of Kızılağaç District during mid XIX century is tried to be revealed.
Key Words: Kızılağaç, Imperial Edict of Reorganization Reform, Temettuat
ARġĠV KAYIT BĠLGĠLERĠ
Tezin Adı Temettuât Defterlerine Göre Kızılağaç Kazası‟nın Sosyo-Ekonomik Yapısı
Tezin Yazarı Aykut TAġÇI
Tezin DanıĢmanı Prof. Dr. BarıĢ SARIKÖSE
Tezin Derecesi Yüksek Lisans Tezin Tarihi 17 Eylül 2019 Tezin Alanı Tarih
Tezin Yeri KBÜ/ SBE Tezin Sayfa Sayısı 527
ARCHIVE RECORD INFORMATION
Name of the Thesis Socia-Economic Structure of the Kızılağaç District According
to Temettuât Register
Author of the Thesis Aykut TAġÇI
Advisor of the Thesis Prof. Dr. BatıĢ SARIKÖSE
Status of the Thesis Master‟s Thesis Date of the Thesis 17 September 2019
Field of the Thesis History Place of the Thesis KBU/SBE Total Page Number 527
KISALTMALAR LĠSTESĠ
Age : Adı geçen eser
Agm : Adı geçen makale
BOA : BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi
Yy : Yüzyıl
ML. VRD. TMT.d : Maliye Varidât Muhasebesi Temettuât Defterleri
H : Hicri M : Miladi C : Cilt S : Sayı S : Sayfa Nr : Numara TTK : Türk Tarih Kurumu
ARAġTIRMANIN KONUSU
Osmanlı Devleti‟nin XIX y.y. idari, sosyal, iktisadi yapısına ıĢık tutmak adına vergi sistemini incema altına aldık. 1845 1846 yıllarına ait Kızılağaç kazasının temettuat defterlerini inceledik. Bu kazda köylerin hane yapıları, meslekler, nüfus, zirai ve iktisadi yapılar bu defterin vermiĢ olduğu bilgiler doğrultusunda incelenmiĢtir. Kızılağaç kazasının 19 y.y. sosyo-ekonomik durumu ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır.
ARAġTIRMANIN AMACI VE ÖNEMĠ
Osmanlı Devleti‟nin Balkanlarda fethiler gerçekleĢtirmeye baĢlaması ile birlikte iskân politikası uygulanma baĢlanmıĢtır. Bu politika ile birlikte Osmanlı Devleti‟nin Balkanlarda yaklaĢık beĢ asır kadar hüküm sürmesiyle birlikte, balkanlarda idari, sosyal, iktisâdi yapının incelenmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Balkanlarda ortak bir yaĢam süren Müslüman ve Gayr-i Müslimlerin kültürel ve ekonomik yapısının muazzam bir dizayn içinde olduğu görülmektedir.
Bu çalıĢma ile birlikte Osmanlı Dönemi‟nde Edirne Vilayeti‟ne bağlı Kızılağaç Kazası‟nda yaĢayan Müslüman ve Gayr-i Müslimlerin sosyo-ekonomik yapısı ele alınarak Osmanlı Devleti „nin 19.yy. Balkanlardaki tarihine katkı sağlanacaktır.
AraĢtırmanın kapsamı; H.1261-1262/M.1845-1846 yılarıdır.
ARAġTIRMANIN KAYNAKLARI VE YÖNTEMĠ
AraĢtırmada, özellikle CumhurbaĢkanlığı Osmanlı ArĢivi „nde bulunan arĢiv belgeleri kullanılmıĢtır. Maliye Varidât Muhasebesi Temettuât Defterleri araĢtırmanın önemli kaynaklarındandır.
Kaynak araĢtırması tamamlandıktan sonra temettuât defterleri transkript edilerek belgelerdeki bilgiler tablo haline getirilmiĢtir. Bu aĢamadan sonra tezin değerlendirme safhasına geçilmiĢtir.
Temettü Vergisi ve Temettuât Defterleri Temettü Vergisi
Temettü: Arapça kökenli olup, kâr etme, fayda görme anlamına gelir. Bu tabir tüccar ve esnafın senelik kazançları üzerinden alınan vergi hakkında da
kullanılır.1Temettü vergisi, tüccar ve esnafın senelik kazançlarının miktarının tahmin ve takdim edilerek, bundan binde ve yüzde hesabıyla alınan vergidir.2
Temettü vergisi esası II. Mahmud (1808-1839) Dönemi‟nde alınan ihtisap resmine dayanmakta olup daha sonra adı kazanç vergisine çevrilmiĢtir.3
Gülhane Hattı Hümayunu‟ndan sonra Osmanlı Devleti‟nin idari yapısında değiĢiklikler ve yenilikler yapılmıĢtır. Bu değiĢikler arasında Tanzimat‟a kadar halktan alınan vergilerin yerine getirilen temettü vergisi de bulunmaktadır. Temettü sayımlarının kısa dönemli amacı, toplam vergi yükünün bölgeler ve kiĢiler arasında eĢit bir Ģekilde dağılıĢını sağlamaktır. Uzun dönemli amacı ise vergi mükelleflerinin tam olarak tespitiyle geniĢ bir mali reformun verilerini belirlemektir. 4
Temettuât Defterleri
Osmanlı Devleti‟nde, 16. yüzyıl tahrir defterleri ve 19. yüzyıl temettuât defterleri Osmanlı taĢrasının ve Osmanlı coğrafyasındaki iktisadi ve sosyal hayatın anlaĢılmasında önem arz etmektedir.5
Osmanlı Devleti‟nde yeni bir vergi düzenlenmesine gidilmesi beraberinde vergi kaynaklarının yeniden tespitini de zorunlu kılınmıĢtır. 19. yüzyıl öncesinde olduğu gibi Tanzimat Fermanı ve sonrasında da devlet ekonomiye iliĢkin politikalarını siyasal, askeri ve mali önceliklere yönlendirmiĢtir.6 Bununla beraber devlet gelirlerinin kontrol altında tutulması, vergi konusunda halk arasındaki dengesizliğin önüne geçilmesi, mükelleflerin tespit edilmesi ile devlet gelirlerinin arttırılması çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır. Bu düzenlemelerin yapılmasının kısa dönem amacı ‘‘ toplam vergi yükünün bölgeler ve kişiler arasında daha adil dağılımını sağlamak’‟ uzun dönemli amacı ise „„ geniş bir mali reformun verilerini tespit edilmesidir.‟‟7
1 Mehmet Zeki PAKALIN, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimler Sözlüğü III, Milli Eğitim Bakanlığı
Yayınları, Ġstanbul 1993, s. 453.
2AyĢe Özdemir KIZILKAN, „„Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuat Uygulamaları Üzerine Bir
Değerlendirme ‟‟, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.20, Nisan 2008, s.60.
3BarıĢ SARIKÖSE, „„Temettuat Defterlerine Göre Sarayönü‟nün Sosyoekonomik Yapısı‟‟ , Türk-İslâm
Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 16, ġubat 2013, s.96.
4
Said ÖZTÜRK, Türkiye‟ de Temettuat ÇalıĢmaları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.1, S.1, 2003, s.288.
5 Ahmet AKGÜNDÜZ ve Sait ÖZTÜRK, Yozgat Temettuat Defterleri, C.1,YimpaĢ Yayınevi, Ġstanbul,
2000, s. 14.
6
ġevket PAMUK, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi, ĠletiĢim Yayıncılık, Ġstanbul, 2005, s.200.
7 Nuri ADIYEKE, „„ Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri‟‟,
23 Ocak 1840 tarihinde Muhassıllar Nezareti‟ ne gönderilen talimatnameye göre ‘‘ her yerde ahalinin ismi, şöhreti, arazileri hayvanları, tüccar ve esnafın ise yıllık gelirlerinin ve bilgilerinin kaydediliği defterler tutulması’’ emredilmiĢtir ve bunlar temettuât defterleri denilmiĢtir. Tanzimat‟tan önce değiĢik alınan vergilerin yerine tek bir vergi adı altında hane reislerinin gelirlerinin tespiti maksadıyla yapılan temettü sayımları 19.yy. ortaları Osmanlı sosyal ve iktisadi tarihi için önemli bilgiler içermektedir.8
Hane esası üzerine yapılan bu sayımlarda yer alan bilgiler dört grupta toplanabilir.
1-Mükellef kiĢilik bilgileri:
a. Hane sahibinin ismi b. Unvanı ve mesleği
2- Menkul ve gayrimenkul servet:
a. Mükellefin sahip olduğu veya tasarrufunda bulunan ekili veya nadasa bırakılmıĢ tarlanın, bahçenin, bağ ve çayırın dönüm olarak miktarı, ayrıca kira ile tutulan ya da kiraya verilen toprakların dönüm olarak miktarı ve kimden kiralandığı ya da kime kiraya verildiği.
b. Hane sahibinin küçük ve büyükbaĢ hayvanlarının cins ve miktarı.
c. Değirmen, dükkân, boyahane, kıĢlak ve benzeri gayrimenkul servetin sayısı ve birim büyüklüğü
3- Gelirler:
a. Mükellefin sahip olduğu veya tasarrufunda bulunan yukarıda sayılan her bir menkul ve ya gayrimenkul servetin bir yıl içinde sağladığı hâsılat veya kira geliri.
b. Hane reisinin ve diğer hane üyelerinin esnaflık, ticaret veya emek faliyetlerinden sağladığı gelirler.
4- Vergi ödemeleri:
a. Bir yıl içinde mükellef hane reisi tarafından ödenen bir tür gelir vergisi olan „„ve gü-yi mahsusa‟‟nın kuruĢ olarak miktarı.
8 Mübahat S. KÜTÜKOĞLU, „„ Osmanlı Sosyal ve Ġktisâdi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri‟‟,
b. Gayrimüslim hane reisinin ve diğer aile üyelerinin ödemekle yükümlü olduğu cizyenin a‟la, evsat ve edna olarak türü ve sayısı.
c. Aynen ödenen aĢar vergisinin ürün olarak geçidi, miktarı ve para olarak karĢılığı.
d. Nakden ödenen aĢar ve rüsumun değeri.9
1840 sayımları muhassıllar denetiminde baĢlamıĢ ve devam eden sayımlar ile verginin adil ölçüler içersinde tarh ve tahsili mümkün olamamıĢtır. 1844-45 tarihli sayımı bir önceki sayımdan ayıran en önemli husus kiĢinin sahip olduğu menkul ve gayrimenkul mallarının 1844 gerçek geliri ile 1845 yılı tahmini gelirinin verilmesidir. Daha önceki sayımda sahip olunan menkul ve gayrimenkul malların kıymetleri verilmiĢtir.10
Kızılağaç Kazası Temettuât Defterleri
Kızılağaç Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Yapası konulu tezin temel kaynağı ait temettuât defterleridir.
ArĢivdeki katalog taraması sonucu Edirne Eyaleti‟ ne bağlı Kızılağaç Kazası‟na ait toplam 15 defter bulunmuĢtur. 15 defter 143 sayfadan oluĢmaktadır. Kızılağaç Kazası‟na ait köylerin beĢi Müslüman, beĢi Gayr-i Müslim, beĢi de Müslüman ve Gayriı Müslim hanelerin birlikte yaĢadığı köylerden oluĢmaktadır.
ML. VRD. TMT.d 06118 numaralı Defter Bey Karyesi Müslüman ahalisinin Kızanlık Kazası Mufassıllar Karyesi‟ nden ziraat etmek için Kızılağaç Kazasına göç ettikleri ve bundan dolayı 61 senesinde ahaliden vergi alınmadığı görülmüĢtür.
ML. VRD. TMT.d 06120 numaralı defterde ise altıncı sayfa yirmi dördüncü hane ile bittikten sonra yedinci sayfada otuz üçüncü haneden devam etmektedir.. Fakat dokuzuncu sayfada yirmi beĢinci haneden baĢlayarak devam etmiĢtir. Defterde herhangi bir hane eksik görülmeyip sayfanın dijitale aktarımında sorun yaĢandığı veya kâtibin yazımından dolayı olabileceği düĢünülmektedir.
9
Tevfik GÜRAN, 19. Yüzyıl Temettuat Tahrirleri, Osmanlı Devleti ‘nde Bilgi ve İstatistik, T.C. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü, Ankara, 2000, s. 77-78.
Kızılağaç Kazası Gayr-ı Müslim köylerinde özellikle bir hanenin altında mersumun oğlu veya karındaĢı yazılarak o haneye kayıtlı olduğu belirtilmiĢtir. Bir haneye kayıtlı kiĢilerin sayısı kadar numro yazılmıĢtır.
AĢağıdaki tabloda Kızılağaç Kazası‟nın temettuât defterlerinin numaraları verilmiĢtir.
Tablo 1: Kızılağaç Kazası Temettuât Defterleri Sıra
No
Bulunduğu Defter Köy Adı Sayfa Sayısı
1 ML. VRD. TMT.d 6113 Gedikli (Gayr-ı Müslim) 5
2 ML. VRD. TMT.d 6114 Selmanlar (Müslüman ve Gayr-ı Müslim) 5
3 ML. VRD. TMT.d 6115 Kol (Gayr-ı Müslim) 9
4 ML. VRD. TMT.d 6116 Nusretli (Müslüman ve Gayr-ı Müslim) 13
5 ML. VRD. TMT.d 6117 Akpınar (Müslüman) 5
6 ML. VRD. TMT.d 6118 Bey (Müslüman) 3
7 ML. VRD. TMT.d 6119 Osmanlı (Müslüman) 5
8 ML. VRD. TMT.d 6120 Hamidli ( Gayr-ı Müslim) 13
9 ML. VRD. TMT.d 6121 Yenibeyli (Müslüman ve Gayr-ı Müslim) 19
10 ML. VRD. TMT.d 6122 Yenice (Gayr-ı Müslim) 24
11 ML. VRD. TMT.d 6123 Sarıklı (Müslüman) 5
12 ML. VRD. TMT.d 6124 Güçbeyler(Gayr-ı Müslim) 7 13 ML. VRD. TMT.d 6125 Arablı (Müslüman ve Gayr-ı Müslim) 11 14 ML. VRD. TMT.d 6126 Ġsabeyli (Müslüman ve Gayr-ı Müslim) 11
1. BĠRĠNCĠ BÖLÜM
KIZILAĞAÇ KAZASI’ NIN ĠDARĠ VE SOSYAL YAPISI
1.1.
Kızılağaç’ ın TarihçesiKızılağaç, Marmara‟nın Karadeniz kıyısıyla Tunca Çayı arasında yer almaktadır. Tunca Nehri, kaza sınırları içeresinden geçer. Kazanın güneyinde Edirne, güneydoğusunda Pınarhisar, kuzeybatısında Zağra-i Eskihisar kazaları yer almaktadır.11
Akarsu vadisi içerisinde yer alan Kızılağaç Kazası‟ nda Neolitik Dönem(MÖ 6000-4000) gibi erken bir zamanda insan yaĢamanın ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Bölgede bulunan taĢ ve bakır iĢçiliği ve oyulmuĢ süslemelerle süslenmiĢ el yapımı çanak çömlek parçaları ile bu durum kanıtlanmaktadır.
Tunç Çağı, Trakya kültürü ile temsil edilmektedir. Trakya Kalesi kalıntıları, yerleĢim yerleri, mezar taĢları korunmuĢtur. Ġçlerinde bulunan nesnelere, ev seramik parçaları, silahlar ve iĢ araçları, Trakyalı süvari imgeleriyle adaki karolar hakimdir. Trakyalıların dolmen denilen ilginç megalitik mezarlar bulunmaktadır. Oruditsa olarak bilinen, bugünkü kasaba yakınlarında ilk yerleĢimi oluĢturan Traklar‟ dır.
MÖ 72‟ de bu bölge Romalıların hakimiyeti altına girmiĢtir. Romalılar ile birlikte burada yerleĢim tam manasıyla gerçekleĢmiĢtir. Kabile ile Adrianople arasında bir kara yolu olan Kızılağaç‟ a bağlı Oruditsa‟ ye Burgum adı verilmiĢtir.
Ortaçağın baĢında, Ģehir Lonitsa adıyla ile bilinmektedir. 7. yüzyılda Slavlar Balkan Yarımadası‟na kalıcı olarak yerleĢmiĢ ve bu bölgeye Janitsa adını vermiĢtir. Khan Krum döneminde(802-814), Kızılağaç Bölgesi Slav-Bulgar Devleti‟nin sınırları içerisine dâhil edilmiĢtir. Bu döneme ait en önemli kaynak ise Kızılağaç‟a bağlı Malomirovo Köyü‟nün yakınında ünlü Hambarlı yazıtıdır.12
I. Murad 1368-1369‟da Bulgaristan ve Bizans‟a karĢı hareket ederken aynı zamanda Kara TimurtaĢ Bey‟i Tunca vadisinde Kızılağaç ve Yanbolu üzerine
11
Huriye EMEN, 494 Numaralı Tahrir Defterlerine Göre Rumeli Bölgesinde Nüfus ve Yerleşme, ( Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi) Ankara, 2010, s. 12
göndermiĢtir. TimurtaĢ Bey tarafından fetih gerçekleĢmiĢtir.13
Kasabaya bağlı YahĢi Beğlü ve ġah Melik köyleri aynı zamanda buranın fethinde görev alan Ģahısların isimlerini taĢımaktadır. 1530 yılında Kızılağaç Kazası PaĢa Livası Sağkol kazalarındandır. 1720 yılından sonra ise Edirne Vilayeti‟ne bağlı bir kaza durumundadır.14
1878 yılında Ġslimiye bağlı bir kaza merkezi iken 1913 yılında Yanbolu‟ ya bağlı bir kaza olarak görülmektedir.15
Evliya Çelebi Seyahatnamesi‟ nde Yanbolu Kazası‟ndan sonra Kızılağaç Kasabasına geçtiğini fakat yağmurun aĢırı yağıĢından dolayı derelerin taĢtığını yazmaktadır. Ayrıca Kızılağaç‟a bağlı Anbarlı, Örenli köylerinin Müslüman olduğunu belirtmektedir. 16 Ayrıca kasabanın Tunca nehrinin üzerinde bir köprüsünün, bir cami ve hamamı bulunmaktadır.17
1571 yılında Kızılağaç Ģehir merkezinde iki mahalle bulunmaktadır. Bu mahalleler Yakub Kazan ve ġaban Fakih mahalleleridir. Yakub Kazan Mahallesi aynı zamanda ġerif Cami‟i Mahallesi olarak da geçmektedir. Kazaya bağlı Çöpçü Tatarlar Köyü buranın kurucusu veya meskûn olmuĢ halkın adını almıĢ olmalıdır. Ġlyaslu, Çadırlu, Nusredlü, Doğancı ve Saruhanlı köyleri Yörük köyleridir. 18
Osmanlı Devleti‟nin yıkılması ve Balkanlarda yaĢadığımız kayıplardan biri olan Kızılağaç Kasabası 1925 yılında ismi değiĢtirilerek Elhova adını almıĢtır. Bu gün ise Bulgaristan‟ın Yanbolu iline bağlı bir kasabadır.
1.2. Kızılağaç’ın Ġdari Satüsü ve Köyleri
Kızılağaç, idare olarak Osmanlı Dönemi‟nde Balkan SavaĢları sonuna kadar nahiye ve kaza olarak Edirne ve Rumeli ġarkı Vilayetine bağlı bulunmuĢtur. 1530
13
Halil Ġnalcık, „„ Murad I „‟,Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.3, Diyanet Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 1993, s. 157.
14 Devlet ArĢivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı ArĢivi Daire BaĢkanlığı, 370 Numaralı Muhasebe-i
Vilayet-i Rum-ili Defteri (937/1530) I, BaĢbakanlık Basımevi, Ankara, 2001, s. 5.
15
Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları, Devlet ArĢivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı ArĢivi Daire BaĢkanlığı BaĢbakanlık Basımevi, Ankara, 2006,s. 308.
16 Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı- Robert Dankoff, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, VIII. Kitap, Yapı
Kredi Yayınları, Ġstanbul, 2003, s.26.
17
P.L. Ġnciciyan- H.D. Andreasyan, „‟Osmanlı Rumelisi Tarihi ve Coğrafyası‟‟, Güneydoğu Avrupa
Araştırmalar Dergisi, C.0, S.2-3, 2012, s.24.
yılından önce kaza ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. 1530 yılında PaĢa Sancağı Sağkol „a bağlı bir kaza merkezidir.19
Kızılağaç, Marmara‟nın Karadeniz kıyısıyla Tunca Çayı arasında yer almaktadır. Tunca Nehri, kaza sınırları içersinden geçer. Kazanın güneyinde Edirne, güneydoğusunda Pınarhisar, kuzeybatısında Zağra-i Eskihisar kazaları yer almaktadır. 1530 yılında Kızılağaç Ģehir merkezinde iki mahalle bulunmaktadır. Birincisi Yakub Kazan Mahallesi aynı zamanda ġerif Cami‟ i Mahallesi olarakta kayıtlıdır. ġaban Fakih mahallesinden bulunan diğer dini yapı mahalle ile aynı adı taĢıyan mescittir. Kızılağaç Kazası „nın 44 köyü bulunmaktadır.
1530 yılında Kızılağaç Kazası‟na bağlı köylerden üçü has, 19‟ u zeamet, 22‟si tımar olarak tespit edilmiĢtir. Hatun Pınarı, Anbarlu ve Oklu köyleri padiĢah haslarındandır. Zeamet olan köylerde Gökçelü, Koca Özürlü, Dalmacık Pınarı, Osmanlı, Asa Gökçelü, Ġlyaslu, Saru Ġncük, Çadırlı, Azuklu, Nusretlü, Eymirlü, Salarlu, Saruhanlu, Yenice, Yeniköy, Bediklü, Simavlu, Hızırlu, Hukukçılar ve Sofular‟ dır. Tımar köyleri, ġarka, DanıĢmendlü, Çanlu, Küçüklü, Arablar, Asmalu, Köse Kalkanlu, Aziz Halife, Oklu, Kara YahĢilü, Uzunlu, Yeni Beğlü, Doğancı, Nureddin, Karaca Doğdu, Karaca Davud ve ġah Melik‟tir.20
1.3. Osmanlı Devleti ‘nde Nüfus Sayımları
Osmanlı Devleti‟nin nüfusu hakkında bilgilere ülkenin iktisadi ve mali imkânlarını tespit etmek amacıyla yapılan tapu, avarız ve temettuât sayımlarından ulaĢılabilmektedir. Tapu defteleri 15. ve 16. yüzyılların nüfusunu, avarız defterleri 17. yüzyıl, temettuât defterleri 19 yüzyıl nüfusu hakkında bilgiler içerir.21
Osmanlı Devleti, kuruluĢundan baĢlayarak tahrirler yapmıĢsa da 19. yüzyılda yapılan sayımlara göre önceki sayımlar modern manada nüfus sayımları olmayıp vergi hanesi ve arazi sayımlarıdır. Hakiki manadaki ilk nüfus sayımı 1830‟da baĢlayıp 1831‟de tamamlanan sayım kabul edilmektedir. Bu sayımın değerlendirilmesi için Ceride Nezareti kurulmuĢtur. Fakat bu sayım ile birlikte Osmanlı Devleti‟nin bütün
19 Devlet ArĢivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı ArĢivi Daire BaĢkanlığı, 370 Numaralı Muhasebe-i
Vilayet-i Rum-ili Defteri (937/1530) I, BaĢbakanlık Basımevi, Ankara, 2001, s. 5.
20
Huriye EMEN, 494 Numaralı Tahrir Defterlerine Göre Rumeli Bölgesinde Nüfus ve Yerleşme, ( Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi) Ankara, 2010, s. 12-19-42-55,
21 Ali ġAHĠN, Temettuat Defterlerine Göre Çorum Oğuzlar’ın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, (Karabük
nüfusunun tespiti mümkün değildir. Bu sayımın en önemli amaçları, yapılacak vergi değiĢikliği ve yeniçeri teĢkilatının kaldırılması ile kuralan Asakir-i Masûre-i Muhammediye‟ ye alınabilecek kiĢilerin tespitini sağlamaktır.22
19. yüzyıldaki sayımlardan sonra teĢkil edilen defter nazırlıkları vasıtasıyla taĢradaki nüfusun düzenli olarak kayda geçirilip devlet merkezine gönderilmesi uygun görülmüĢtür. Bu bağlamda ülke gelinde nüfus yoklama defterleri hazırlanarak belirli aralıklarla merkeze iletilmiĢtir. Bunun dıĢında belli dönemlerde genel ve bölgesel nüfus ve mal varlığı sayımları da yapılmıĢtır. Sayım çalıĢmalarının gayesi, genel itibariyle vergi ve askerlik durumunun tespiti Ģeklinde tezahür etmiĢtir. Bu kayıtlar, devletin sonuna dek merkezde muhafaza edilerek günümeze kadar ulaĢmıĢtır.23
1.4. Temettuât Defterlerine Göre Kızılağaç Kazası ‘nın Nüfusu
Kızılağaç Kazası‟nın 1845-1846 yıllarında toplam 15 köyü bulunmaktadır. Kızılağaç merkezinin temettuât defteri olmadığından köylerin nüfusu yaklaĢık olarak hesaplanmıĢtır. Her hane beĢ ile çarpılarak yaklaĢık nüfus tespit edilmiĢtir.
Tablo 2: Temettuât Defterlerine Göre Kızılağaç Müslüman Köylerin Nüfusunun Dağılımı
Sıra No Müslüman Köyler Hane Sayısı Erkek Nüfus (Hane x5)
1 Akpınar 14 70 2 Bey 9 3024 3 Osmanlı 8 40 4 Sarıklı 16 7525 5 Tabanlı 12 60 Toplam 59 275
Tablo 3: Temettuât Defterlerine Göre Kızılağaç Gayr-i Müslim Köylerin Nüfusunun Dağılımı
Sıra No Gayr-i Müslim
Köyler
Hane Sayısı Erkek Nüfus (Hane x5)
1 Gedikli 14 70
2 Kol 19 95
3 Hamidli 49 21526
22
Mübahat S. KÜTÜKOĞLU, „„1830 Nüfus Sayımına Göre MenteĢe Sancağında Hane Nüfusu‟‟,
Osmanlı Araştırmaları XXIII, Ġstanbul, 2003, s 75-76.
23 Mehmet GÜNEġ, Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları Ġçeren Kayıtların Tahlili,
Akademik Bakış Dergisi, C.8, S.15, Kıs, 2014, s.222.
24
Üç hane Kızanlık Kazası‟na göç etmiĢtir. Bu yüzden altı hane olarak hesaplanmıĢtır.
25 Bir hane kazadan göç etmiĢtir. Bu yüzden 15 hane olarak hesaplanmıĢtır. 26 Altı hane kazadan göç etmiĢtir. Bu yüzden 43 hane olarak hesaplanmıĢtır.
4 Güçbeyler 23 10527
5 Yenice 107 535
Toplam 212 1.020
Tablo 4: Temettuât Defterlerine Göre Kızılağaç Müslüman ve Gayr-i Müslim Hanelerin Birlikte YaĢadığı Köylerin Nüfusunun Dağılımı
Müslüman ve Gayr-i Müslimlerin Birlikte YaĢadığı Köyler
Sıra No Müslüman Haneler Hane Sayı Erkek Nüfus (Hane x5)
1 Selmanlar 13 6028 2 Nusretli 1 5 3 Yenibeyli 25 125 4 Arablı 5 25 5 Ġsabeyli 14 70 Toplam 58 285
Sıra No Gayr-i Müslim
Haneler
Hane
Sayısı Erkek Nüfus (Hane x5)
1 Selmanlar 6 2929 2 Nusretli 45 22330 3 Yenibeyli 38 18931 4 Arablı 31 155 5 Ġsabeyli 28 140 Toplam 148 736 Genel Toplam 206 1.021
Kızılağaç Kazası köylerinde toplam 477 hane bulunmaktadır. Bunun 117‟si Müslüman haneler, 360‟nı Gayr-i Müslim haneler oluĢturmaktadır. En fazla nüfus 535 kiĢi ile Yenice Köyü‟nde, en az nüfus ise 30 kiĢi ile Bey Köyü‟ndedir.32
Müslüman köylerde en kalabalık köy 70 nüfusla Sarıklı Köyü, en az ise 30 nüfus ile Bey Köyü‟dür. Gayr-i Müslim köylerin en kalabalık olanı 535 nüfusla Yenice Köyü, en az ise 70 nüfusla Gedikli Köyü‟dür. Müslüman ve Gayr-i Müslim hanelerin birlikte yaĢadığı köylerde toplam 736 nüfus bulunmaktadır. Bunun 58‟i Müslüman, 148‟i Gayr-i Müslim „dir.
27 Ġki hane kazadan göç etmiĢtir. Bu yüzden 21 hane olarak hesaplanmıĢtır. 28 Bir hane kazadan göç etmiĢtir. Bu yüzden 12 hane olarak hesaplanmıĢtır. 29
Bir kiĢi vefat etmiĢtir. Bu yüzden bir kiĢi eksik hesaplanmıĢtır.
30
Köyde iki hanenin kimsesi yoktur. Bu yüzden bir kiĢi olarak hesaplanmıĢtır.
31 Köyde bir hanenin kimsesi yoktur. Bu yüzden bir kiĢi olarak hesaplanmıĢtır. 32 Bey Köyü haneleri Kızılağaç Kazası „na yeni göç etmiĢtir.
1.5. Kızılağaç Kazası’nda Kullanılan Ġsimler
Kızılağaç Temettuât Defterlerinde Müslüman Türk isimleri ve Gayr-ı Müslim Rum isimleri bulunmaktadır. Temettuât defterlerinde aile adlarından baĢka çalıĢılan bölgeye ait Ģahıs adlarının tespiti de mümkündür.33
1.5.1.Müslüman Türk Ġsimler
Kızılağaç Kazası „nda en çok kullanılan Müslüman Türk ismi „‟Mehmet‟‟tir. 140 hane içerisinde toplam 18 adet Mehmet adı kullanılmıĢtır. Bunu sırasıyla %11,4 ile Mustafa , %6,4 ile Ġsmail, %5,7 ile Ali isimleri takip etmektedir. En az kullanılan isimler ise, Zülfikar, Veli Tahsin ve ġakir isimleridir.
Tablo 5: Kızılağaç Kazası’nda Kullanılan Müslüman Ġsimler Müslüman Ġsimler
Sıra Ġsim Adet Kullanım oranı %
1 Mehmet 18 12,8 2 Mustafa 16 11,4 3 Ġsmail 9 6,4 4 Ali 8 5,7 5 Hüseyin 7 5 6 Hasan 7 5 7 Ġbrahim 6 4,2 8 Ahmed 5 3,5 9 Salih 5 3,5 10 Selim 5 3,5 11 Halil 4 2,8 12 Mahmud 4 2,8 13 Ömer 4 2,8 14 Sadık 4 2,8 15 Bekir 3 2,1 16 Feyzullah 3 2,1 17 Osman 3 2,1 18 Recep 3 2,1 19 Musa 2 1,4 20 Salim 2 1,4 21 Yusuf 2 1,4 22 Abdülhamid 1 0,71 23 Abdülrahman 1 0,71 24 Âdem 1 0,71 25 Abdi 1 0,71 26 Ġdris 1 0,71 33 ġAHĠN, age, s. 29.
27 Emin 1 0,71 28 Mehmed Emin 1 0,71 29 MuratĢah 1 0,71 30 Kadir 1 0,71 31 RaĢit 1 0,71 32 Said 1 0,71 33 Selami 1 0,71 34 Seyitali 1 0,71 35 ġaban 1 0,71 36 ġakir 1 0,71 37 Tahsin 1 0,71 38 Veli 1 0,71 39 Zülfikar 1 0,71 40 -34 1 0,71 41 -35 1 0,71
1.5.2. Gayr-i Müslim Ġsimler
Gayr-ı Müslim Rumlarda en fazla kullanılan isim %5,8 ile „‟Yıvan‟‟dır. Bunun yanı sıra %5,07 Ostoyan, %4,9 Kole, % 4,3 Gargas isimleri en fazla kullanılmıĢtır. En az kullanılan ise Zabko, Ziru ve Yanku isimleridir.
Tablo 6: Kızılağaç Kazası’nda Kullanılan Gayr-ı Müslim Ġsimler
34 Yazı tahrip olduğundan dolayı isim okunamamıĢtır. 35 Yazı tahrip olduğundan dolayı isim okunamamıĢtır.
Gayr-i Müslim Ġsimler
Sıra Ġsim Adet Kullanım oranı %
1 Yıvan 39 5,8 2 Ostoyan 34 5,07 3 Kole 33 4,9 4 Gargas 29 4,3 5 Atnas 26 3,8 6 Diyo 23 3,4 7 Niko 23 3,4 8 Ostayan 22 3,2 9 Metru 21 3,1 10 Dimetre 17 2,5 11 Todera 16 2,3 12 Maçu 15 2,2 13 Gosparis 13 1,9 14 Kosta 12 1,7 15 Ostoviko 12 1,7 16 Petro 12 1,7 17 Vaylu 12 1,7
18 Herasto 10 1,4 19 Yancu 10 1,4 20 Yorgo 10 1,4 21 Mito 9 1,3 22 Yani 8 1,1 23 Dazko 8 1,1 24 Dıragone 7 1,04 25 Nikola 7 1,04 26 Calasko 6 0,8 27 Çiko 6 0,8 28 Volko 6 0,8 29 Atazku 5 0,7 30 Calu 5 0,7 31 Ganil 5 0,7 32 Kostaris 5 0,7 33 Neru 5 0,7 34 Razko 5 0,7 35 Tobera 5 0,7 36 Vasil 5 0,7 37 Ġlya 5 0,7 38 Ziko 5 0,7 39 Baycu 5 0,7 40 Atanku 5 0,7 41 Ġnarlotos 4 0,5 42 Aslaf 4 0,5 43 Kino 4 0,5 44 Mihal 4 0,5 45 Yazko 4 0,5 46 Astana 3 0,4 47 Duke 3 0,4 48 Kancu 3 0,4 49 Kolo 3 0,4 50 Kalcu 3 0,4 51 Mançu 3 0,4 52 Maha 3 0,4 53 Nadalko 3 0,4 54 Nidalko 3 0,4 55 Nano 3 0,4 56 Nicu 3 0,4 57 Olad 3 0,4 58 Rossa 3 0,4 59 Sisibe 3 0,4 60 Asterpu 3 0,4 61 Astayan 2 0,2 62 Bapu 2 0,2 63 Banapurt 2 0,2 64 Cisu 2 0,2 65 Doycu 2 0,2
66 Dino 2 0,2 67 Dorya 2 0,2 68 Dıragoya 2 0,2 69 Gancu 2 0,2 70 Karto 2 0,2 71 Kirale 2 0,2 72 Moridas 2 0,2 73 Niyo 2 0,2 74 Necu 2 0,2 75 Oladas 2 0,2 76 Raliko 2 0,2 77 Saymo 2 0,2 78 Varyan 2 0,2 79 Yavle 2 0,2 80 Zicu 2 0,2 81 Asnamad 1 0,1 82 Algis 1 0,1 83 Astiko 1 0,1 84 Avram 1 0,1 85 Arliko 1 0,1 86 Alelü 1 0,1 87 Anavaz 1 0,1 88 Anate 1 0,1 89 BoĢko 1 0,1 90 Bogan 1 0,1 91 Cigu 1 0,1 92 Dancu 1 0,1 93 Digos 1 0,1 94 Damur 1 0,1 95 Danbu 1 0,1 96 Dacu 1 0,1 97 Doyra 1 0,1 98 Goris 1 0,1 99 Gisu 1 0,1 100 Gosta 1 0,1 101 Gucu 1 0,1 102 Koyna 1 0,1 103 Kona 1 0,1 104 Korsa 1 0,1 105 Karpu 1 0,1 106 Manu 1 0,1 107 Maçel 1 0,1 108 Muriris 1 0,1 109 Matko 1 0,1 110 Marcu 1 0,1 111 Marin 1 0,1 112 Neymur 1 0,1 113 Nagir 1 0,1
1.6. Meslekler
1.6.1. Tarım ve Hayvancılık ile UğraĢanlar
Kızılağaç Kazası‟nda tarım ve hayvancılık ile uğraĢan çapacı, çoban sığırtmaç, buzakçı ve hizmetkâr gibi meslekler bulunmaktadır. Kazada 597 hane tarım ve hayvancılık ile uğraĢmaktadır. Ziraat ile 369 hane, çobanlık ile 106 hane, hizmetkârlık ile 92 hane, sığırtmaçlık ile 13 hane, çapacılık ile 11 hane ve buzakçılık ile altı hane uğraĢmaktadır.
Müslüman köylerinde 52 hane ziraatçılık ile yedi hane hizmetkârlık ile üç hane çapacılık ile ve bir hanede buzakçılık ile uğraĢmaktadır. Sığırtmaçlık ve çobanlık meslekleri ile uğraĢan haneler bulunmamaktadır. Ziraatçılık mesleği en fazla 16 hane ile Tabanlı Köyü‟nde, en az ise altıĢar hane ile Osmanlı ve Bey köylerinde bulunmaktadır. 114 Nibu 1 0,1 115 Niyabat 1 0,1 116 Olaris 1 0,1 117 Onobu 1 0,1 118 Ostovicu 1 0,1 119 Roscu 1 0,1 120 Radi 1 0,1 121 Panos 1 0,1 122 Poradat 1 0,1 123 Sivazko 1 0,1 124 Sirto 1 0,1 125 Sone 1 0,1 126 Saku 1 0,1 127 Senyo 1 0,1 128 Tavira 1 0,1 129 Tancu 1 0,1 130 Talu 1 0,1 131 Toycu 1 0,1 132 Vaçil 1 0,1 133 Vasu 1 0,1 134 Vilko 1 0,1 135 Tazo 1 0,1 136 Yorgos 1 0,1 137 Yanku 1 0,1 138 Ziru 1 0,1 139 Zabko 1 0,1
Tablo 7: Müslüman Köylerinde Tarım ve Hayvancılık ile UğraĢanlar ve Dağılımı Müslüman Köyler Hane MESLEKLER Erbâb-ı Ziraat
Çapacı Çoban Sığırtmaç Buzakçı Hizmetkâr
Akpınar 16 12 1 - - - 3 Bey 9 6 1 - - - 2 Osmanlı 8 6 - - - 1 1 Sarıklı 14 12 1 - - - 1 Tabanlı 16 16 - - - - - Toplam 63 52 3 - - 1 7
Gayr-i Müslim köylerinde ziraatçılık ile 165 hane, çobanlık ile 63 hane, hizmetkârlık ile 44 hane, sığırtmaçlık ile yedi hane, çapacılık ile dört hane ve buzakçılık ile iki hane uğraĢmaktadır. Ziraat ile uğraĢan en fazla 77 yedi hane ile Yenice Köyü „nde bulunmaktadır. Yenice Köyü „nün toplam % 71,9‟u ziraat ile uğraĢmaktadır. Ziraat ile uğraĢan en az ise 14‟er hane ile Gedikli ve Kol köyleridir. Hizmetkârlık, Gayr-i Müslimlerde tarım ve hayvancılık sektöründe ortak bir meslek olarak kullanılmıĢtır.
Tablo 8: Gayr-i Müslim Köylerinde Tarım ve Hayvancılık ile UğraĢanlar ve Dağılımı Gayr-ı Müslim Köyler Hane MESLEKLER Erbâb-ı Ziraat
Çapacı Çoban Sığırtmaç Buzakçı Hizmetkâr
Gedikli 22 14 - 4 - 1 3 Kol 27 18 - 5 - - 4 Hamidli 66 42 1 13 - - 10 Güçbeyler 29 14 1 10 1 - 4 Yenice 140 77 2 31 6 1 23 Toplam 284 165 4 63 7 2 44
Müslüman ve Gayr-i Müslimlerin birlikte yaĢadığı köylerde ziraat ile uğraĢan Müslüman hane 46 iken, Gayr-i Müslim hane ise 152 hanedir.
Tablo 9: Müslüman ve Gayr-i Müslimlerin Birlikte YaĢadığı Köylerde Tarım ve Hayvancılık ile UğraĢanlar ve Dağılımı
Gayr-i Müslim Köyler Hane MESLEKLER Erbâb-ı Ziraat
Çapacı Çoban Sığırtmaç Buzakçı Hizmetkâr
Selmanlar 12 12 - - - - - Nusretli 1 - - 1 - - - Yenibeyli 21 19 - - 1 - 1 Arablı 5 3 - - - - 2 Ġsabeyli 13 12 - - - 1 - Toplam 52 46 - 1 1 1 3 Gayr-i Müslim Köyler Hane MESLEKLER Erbâb-ı Ziraat
Çapacı Çoban Sığırtmaç Buzakçı Hizmetkâr
Selmanlar 6 3 - 2 - - 1 Nusretli 59 31 1 12 3 1 11 Yenibeyli 49 28 1 8 2 - 10 Arablı 47 26 2 10 - 1 8 Ġsabeyli 36 18 - 10 - - 8 Toplam 197 106 4 42 5 2 38 Genel Toplam 249 152 4 43 6 3 41
1.6.2. Sanayi ve Ticaret ile UğraĢanlar
Kızılağaç Kazası köylerinde sanayi ve ticaret ile uğraĢılan meslekler grubunda değirmenci, bakkal, terzi, arabacı ve fıçıcı bulunmaktadır. Sanayi ve ticaret ile 16 hane uğraĢmaktadır.
Müslüman köylerde sadece arabacılık meslek gurubu bulunmakta olup, toplam üç hane bu meslek ile uğraĢmaktadır. Gayr-ı Müslim köylerde değirmencilik, terzilik ve arabacılık meslekleri bulunmaktadır. Bu meslekler ile toplam dokuz hane meĢgul olmaktadır. Müslüman ve Gayr-i Müslimlerin birlikte yaĢadığı köylerde toplam dört hane sanayi ve ticaret ile uğraĢmaktadır. Müslüman hanelerde sanayi ve ticaret içerisinde değerlendirilen meslek gruplarına mensup hane bulunmamaktadır. Gayr-i Müslim hanelerin ise uğraĢtığı meslekler ise değirmencilik, bakkalcılık ve fıçıcılıktır.
Tablo 10: Kızılağaç Müslüman Köylerde Sanayi ve Ticaret ile UğraĢanlar ve Dağılımı
Müslüman Köyler
Hane MESLEKLER
Değirmenci Bakkal Terzi Arabacı Fıçıcı
Akpınar - - - - Bey - - - - Osmanlı - - - - Sarıklı 1 - - - 1 - Tabanlı 2 - - - 2 - Toplam 3 - - - 3 -
Tablo 11: Kızılağaç Gayr-i Müslim Köylerde Sanayi ve Ticaret ile UğraĢanlar ve Dağılımı
Gayr-i Müslim
Köyler
Hane MESLEKLER
Değirmenci Bakkal Terzi Arabacı Fıçıcı
Gedikli - - - - Kol 1 - - - 1 - Hamidli - - - - Güçbeyler - - - - Yenice 8 3 - 3 2 - Toplam 9 3 - 3 3 -
Tablo 12: Kızılağaç Müslüman ve Gayr-i Müslim Haneleri Birlikte YaĢadığı Köylerde Sanayi ve Ticaret ile UğraĢanlar ve Dağılımı
Gayr-i Müslim
Köyler
Hane MESLEKLER
Değirmenci Bakkal Terzi Arabacı Fıçıcı
Selmanlar - - - - Nusretli 1 - - - - 1 Yenibeyli 1 1 - - - - Arablı 1 1 - - - - Ġsabeyli 1 - 1 - - - Toplam 4 2 1 - - 1
1.6.3. Kamu Görevlileri
Kızılağaç Kazası köylerinde iman, korucu ve papaz gibi kamu görevlileri bulunmaktadır. Akpınar Köyü „nde bir imam, Tabanlı Köyü‟nde bir korucu, Yenice Köyü‟nde bir papaz, Ġsabeyli Köyü‟nde bir korucu ve Yenibeyli Köyü‟nde bir imam ve bir korucu bulunmaktadır.
Tablo 13: Kızılağaç Kazası Kamu Görevlileri ve Dağılımı Gayr-i
Müslim Köyler
Hane MESLEKLER
Ġmam Korucu Papaz
Akpınar 1 1 - - Bey - - - - Osmanlı - - - - Sarıklı - - - - Tabanlı 1 - 1 - Gedikli - - - - Kol - - - - Hamidli - - - - Güçbeyler - - - - Yenice 1 - - 1 Selmanlar - - - - Nusretli - - - - Yenibeyli 2 1 1 - Arablı - - - - Ġsabeyli 1 - 1 - Toplam 6 2 3 1
2. ĠKĠNCĠ BÖLÜM
KIZILAĞAÇ KAZASI’NDA TARIM VE HAYVANCILIK
2.1.Tarım Faliyetleri
Tarih boyunca ve özellikle Sanayi Devrimi öncesinde her toplum egemen üretim Ģekli olan tarımsal alanda bir politika belirlemiĢ ve kendi devletinin iktisadi anlayıĢı gereğince bu politikayı uygulamıĢtır. Osmanlı Devleti bu bağlamda kendisinden önce kullanılan ve farklı toplumlarda değiĢik Ģekillerde uygulama alanı bulan miri toprak rejimini benimsemiĢtir. Osmanlı toprak düzeninin temeli olan miri arazi rejimi çıplak mülkiyeti devlete ve faydalanma hakkı kiĢilere aittir. 36
Devlete ait olan bu topraklar tasarruf hakkı halka verilerek tımar olarak verilmiĢtir.
15. ve 16. yüzyılda Osmanlı Devleti‟nde nüfusun çoğunluğu kırsal bölgede yaĢamaktaydı. Köylerde yaĢayan nüfusun çoğu tarım ile uğraĢmaktadır. Ekonomide tarımın ağırlığı fazla olduğundan çiftçinin toprağı bırakıp, baĢka bir yere göç etmesine izin verilmezdi.37 Klasik Dönem Osmanlı topraklarında, tarımsal faaliyetler ve buna bağlı olarak yetiĢtirilen tarım ürünlerinin çeĢitliliği, coğrafi Ģartların ve iklimin ciddi tesiri altında kalmaktaydı. XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti‟nin sahip olduğu coğrafyanın geniĢliği, iklim çeĢitliliğindeki yelpazenin geniĢlemesine paralel olarak, tarım ürünlerinde de çeĢitliliğin artmasında etken rol oynamıĢtır.38
17. yüzyılın ortalarında ekonominin bozulması ile birlikte köylü toprakları terk etmeye baĢlamıĢtır. Celali isyanları ile birlikte köylü ağır ekonomik sıkıntılar çekerek Ģehirlere göç etmeye baĢlamıĢtır. Bu göçler ile birlikte tımar sisteminde bozulmalar baĢlamıĢtır. Toprağını terk eden köylülere „çift bozan‟‟ adı ile bir vergi alınmıĢtır.39
19. yüzyılda Osmanlı Devleti‟nde ziraatı geliĢtirmek için politikalar üretecek ve bunları tatbik edecek bir bürokrasinin oluĢması, Tanzimat Dönemi‟nde
36 Adem KeleĢ, XIX. Yüzyılda Osmanlı Tarımının Modernleşmesi ve Tarımı Geliştirmek İçin Uygulanan
Teşvik Politikalar, ( Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü BasılmamıĢ Yüksek Lisans
Tezi),Sakarya, 2008, s. 5.
37
Erdal Celal Sumaytaoğlu, Osmanlı’da ve Türkiye’de Tarımsal Politikaların Tarihsel Gelişimi ve
Uygulaması, (Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı BasılmamıĢ
Yüksek Lisans Tezi), 2012, Ankara s. 15.
38
DurmuĢ Volkan Karaboğa, Klasik Dönemde Osmanlı Devleti’ nde Tarım, ( Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi) Isparta, 2010, s. 112.
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu dönemde Meclis-i Umur-ı Nafia‟nın kurulması ile birlikte ziraatın geliĢtirilmesi de gündemine alınarak 1839 yılında müstakil bir nezaret olarak kurulan Ticaret Nezareti‟ ne bağlanmıĢtır. Bu geliĢmeyi 1843 yılında Maliye Nezareti bünyesinde kurulan Ziraat Meclisi izlemiĢtir. Bütün bu yeniliklerin temel hedefi üretimin çeĢitlendirerek artırılması, ihracata yönelik zirai ürünlerin üretilmesinin teĢviki, toplumun gelir ve refah düzeyinin yükseltilmesi, yerli sanayi tesislerinin hammadde ihtiyacının ülke içerisinden karĢılanması ve zirai üretime yönelik araç ve metotların modernize edilmesi gibi konularda araĢtırmalar yaparak politikalar üretmekti. 40
2.1.1. Kızılağaç Müslüman Köylerinde Tarım Yapılan Toprak Miktarı ve Dağılımı
Kızılağaç Kazası Müslüman köyleri temettuât defterlerinde, mezrû tarla olarak kaydedilen ekili tarla ve dönümleri belirtilmiĢ olup bunların 1844-45 yıllarında ait gelirleri ve toplam hâsılatları belirtilmiĢtir. Müslüman köylerinde bağ, bahçe ve müstecir tarlaya rastlanılmamıĢtır. Bey Köyü ahalisinin tamamı Kızanlık Kazası Mufassıllar Köyü‟ nden tarım yapmak amacıyla Kızılağaç bölgesine göç ederek bölgeye iskân edilmiĢtir. Göç sebebiyle 1844 senesinde hasılât yazılmayıp, 1845 senesindeki hasılât belirtilmiĢtir. Burada toplam dokuz hane yazılmıĢ ise de üç hanenin tekrar Kızanlık Kazası Mufassıllar Köyü‟ne göç etmiĢtir. Burada toplam altı hanenin hasılâtı belirtilmiĢtir. 41
Sarıklı Köyü‟nde ise beĢinci hanede sadece tarla dönüm belirtilmiĢ, hasılâtı yazılmamıĢtır.42
Tabanlı Köyü‟nde on dokuz ve yirminci hanelerinde mezrû tarla belirtilmiĢ olup 1844 ve 1845 senelerinde de hasılât belirtilmemiĢ, fakat bundan sonra zuhur edecek olan temettuâtları verilmiĢtir.43
Müslüman köylere ait toplam arazi 3886 dönümdür. Bunun 1990 dönümü mezrû(ekili) tarla, 1896 dönümü ise gayr-ı mezrû(nadas) tarladır.
40 Mehmet Ali Yıldırım, „‟ Osmanlı‟ da Ġlk ÇağdaĢ Zirai Eğitim Kurum: Ziraat Mektebi (1847-1851)‟‟,
OTAM, C. 24 S. 24, Ankara, 2010, s.224.
41
COA. ML. VRD. TMT.d. , nr. 6118, s.1.
42 COA. ML. VRD. TMT.d. , nr. 6123, s.3. 43 COA. ML. VRD. TMT.d. , nr. 6127, s.6.
Tablo 14: Kızılağaç Müslüman Köylerinin Toprak Miktarı ve Dağılımı Köyler Mezrû Tarla (Dönüm) Gayr-ı Mezrû Tarla (Dönüm) Kiralık Tarla (Dönüm) Bağ (Dönüm) Akpınar 303 316 - - Bey 137 158 - - Osmanlı 422,5 210 - - Sarıklı 595 615 - - Tabanlı 532,5 595 - - Toplam 1.990 1.896 0 0
Tablo‟ da görüldüğü gibi en çok ekili arazi Sarıklı Köyü, Tabanlı ve Osmanlı köylerinden görülmektedir. En az ekili arazi ise Akpınar ve Bey köyleridir. Bey Köyü‟nde bu kadar az arazinin bulunmasının sebebi ise yeni yerleĢim alanı olmasıdır. Gayr-ı mezrû tarla( ekili olmayan tarla) ise toplam 1896 dönüm olup, en çok Sarıklı Köyü‟nde bulunmaktadır. Ekili arazi ile nadasa bırakılan tarla arasındaki oran çok düĢük olup 96 dönümdür. Müslüman köylerinde bağ, bahçe ve kiralık tarla bulunmamaktadır. Gayr-i Müslim köylere oranla Müslüman Köylerdeki tarla oranı düĢüktür.
Tablo 15: Kızılağaç Müslüman Köylerinin Senelik Tarım Geliri ve Dağılımı Köyler Sene1844 (GuruĢ) Sene 1845 (GuruĢ) Toplam (GuruĢ) Akpınar 13.987 12.923 26.910 Bey 0 6.318 6.318 Osmanlı 16.555 14.135 30.690 Sarıklı 30.321 24.523 54.844 Tabanlı 26.575 24.395 50.970 Toplam 87.438 82.294 169.294
Yukarıdaki tabloya bakıldığında en çok gelir Sarıklı ve Tabanlı Köyleri „nde görülmektedir. Müslüman köyleri ‟nde toplam gelir 169.294 guruĢ olduğu tespit edilmiĢtir. Sene 1845‟de 87.438 guruĢ, sene 1845‟de ise 82.294 guruĢ olduğu görülmektedir. Bey Köyü‟ nde sene 1844‟de hasılât tespiti yapılmamıĢtır. 44
44 COA. ML. VRD. TMT.d. , nr. 6118.
2.1.2.Müslüman Köylerinde Hane BaĢına DüĢen Toprak Miktarı
Müslüman köylerinde toplam hane sayısı 67 olup bunların 50‟si tarım ile uğraĢmaktadır. Bunların 17 hanesinde tarla, bahçe, bağ bulunmamaktadır.
Tablo 16: Kızılağaç Müslüman Köylerinde Hane BaĢına DüĢen Toprak Miktarı ve Dağılımı Köyler Toplam Hane Sayısı Toprak Sahibi Hane sayısı Toplam Dönüm Hane BaĢına DüĢen Toprak Miktarı
Tarla Tarla Tarla
Akpınar 14 10 619 61,9 Bey 9 6 295 49,1 Osmanlı 8 6 632,5 105,4 Sarıklı 16 13 1.210 93,07 Tabanlı 20 15 1.129,5 75,3 Toplam/Ort. 67 50 3.886 77,72
Müslüman köylerinde toplam 3.886 dönüm arazi bulunmaktadır. Tabloya bakıldığında en çok arazi Sarıklı ve Tabanlı köylerinde bulunmaktadır. En az arazi ise Bey ve Akpınar köylerindedir.
Hane baĢına düĢen toprak miktarı ise en çok Osmanlı ve Sarıklı köylerindedir. Osmanlı Köyü „nde hane baĢına düĢen toprak miktarı 105,4 dönüm iken, Sarıklı Köyü „nde hane baĢına düĢen toprak miktarı 93,07 dönüm olarak tespit edilmiĢtir. Hane baĢına düĢen en az toprak miktarı Bey ve Akpınar Köyleri olup, Bey Köyü „nde 49,1 dönüm, Akpınar Köyü „nde ise 61,9 dönümdür.
Müslüman Köylerin 3.886 dönüm arazisi olup, toplam 50 hanenin tarım ile uğraĢmakta olduğu görülmektedir. Genel ortalamada hane baĢına düĢen toprak miktarı 77,72 dönümdür. Bu ortalamanın üstünde olan köyler ise Osmanlı ve Sarıklı köyleri, ortalamanın altında ise Bey, Akpınar ve Tabanlı köyleridir. Bu köylerde bağ ve bahçeye rastlanılmamıĢtır. Müslüman köylerde toprak sahibi olmayan haneler aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.
Tablo 17: Tarlası Olmayan Hanelerin Köylere Göre Dağılımı ve Meslekleri Sıra
No
Hane No Köy Sülale ismi Meslek veya Durumu
1 1/2 Akpınar Merkûmun oğlu
Mehmed
Babası ihtiyar olup ve babası hanesinde ziraat yapmakta
2 1/3 Akpınar Mehmed oğlu
Ahmed
Çapacı
3 1/4 Akpınar Merkûmun
karındaĢı Halil
Asker
4 2/2 Akpınar Merkûmun oğlu
Mustafa
Babası ile birlikte ziraat yapmaktadır.
5 7/1 Akpınar Osman oğlu
Recep
Hizmetkâr
6 8/2 Akpınar Merkûmun
karındaĢı Mustafa
KardeĢi Bekir Kör olub onun yerine ziraat yapmaktadır.
7 8/3 Akpınar Merkûmun
karındaĢı Mahmud
Asker
8 9/1 Akpınar Ġbrahim oğlu
Mehmed
Ġmam ( arazisi bulunmaktadır.)
9 9/2 Akpınar Merkûmun oğlu
Ġbrahim
Babası imam olub onun yerine ziraat yapmaktadır.
10 6/1 Bey Hasan oğlu
Mehmed
Çapacı
11 8/1 Bey Ahmed oğlu
Hüseyin
Hizmetkâr
12 9/1 Bey Hüseyin oğlu
Mustafa
Hizmetkâr
13 4/1 Osmanlı Mehmed oğlu
Hüseyin
Hizmetkâr
14 8/1 Osmanlı Ahmed oğlu
Bekir
Buzakçı (Buzağı otlatan)
15 5/1 Sarıklı - -45
16 10/1 Sarıklı Ġbrahim oğlu
Musa
Arabacı
17 12/1 Sarıklı - Çapacı
18 16/1 Sarıklı Salih oğlu
Ġbrahim
Hizmetkâr
19 5/1 Tabanlı AbeĢ oğlu
Ahmed
Arabacı
20 6/1 Tabanlı Ġsmail oğlu Yusuf Dilenci
21 10/1 Tabanlı Osman oğlu
Ġsmail
-46
22 14/1 Tabanlı Mehmed oğlu
Mustafa
Arabacı
45 Yazı tahrip olduğundan dolayı okunamamıĢtır. 46 Yazı tahrip olduğundan dolayı okunamamıĢtır.
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi bazı hanelerin çeĢitli sebeplerle tarım yapamadıkları bunların oğlu veya kardeĢi tarafından yapıldığı görülmektedir. Temettuât defterinde bunlar hane: 1, numara 2,3,4… olarak yazılmıĢtır.
2.1.3.Müslüman Köylerinde YetiĢtirilen Tarım Ürünleri
Kızılağaç Kazası Müslüman köylerinde yetiĢtirilen ürünler buğday, arpa, çavdar, kablice ve burçak olarak tespit edilmiĢtir.
Tablo 18: Kızılağaç Müslüman Köyleri Tarım Ürünleri ve Dağılımı
Köyler Buğday Arpa Çavdar Yulaf Kablice Burçak Mısır Erzen Toplam
Kile Kile Kile Kile Kile Kile Kile Kile Kile
Akpınar 76,5 60 28 43 19 - - - 226,5 Bey 45 30 16 7 - - - - 116 Osmanlı 155 62 - 8 - 8 - - 233 Sarıklı 279 131 22 7 4 - - - 443 Tabanlı 251 89 - - - 340 Toplam 806,5 391 65 65 23 8 0 0 1358,5
Kızılağaç Kazası Müslüman köylerinde üretilen tahıl miktarı 1358,5 kiledir. Müslüman köylerinde 806,5 kile ile en çok buğday yetiĢtirilmektedir. En az ise sekiz kile ile burçak yetiĢtirilmektedir. En çok buğday 279 kile ile Sarıklı Köyü‟nde yetiĢtirilirken, en az buğday ise Bey Köyü‟nde yetiĢtirilmiĢtir. Buğday bütün köylerde yetiĢtirilen bir üründür.
Köylerin toplam arpa üretimi 391 kiledir. Arpa 131 kile ile en çok Sarıklı Köyü „nde yetiĢtirilmekte, en az ise 49 kile ile Bey Köyü „nde yetiĢtirilmektedir. Arpa bütün köylerde üretilmektedir.
Çavdar, Akpınar, Bey ve Sarıklı köylerinde üretilmektedir. En çok çavdar 28 kile ile Akpınar Köyü‟nde üretilmektedir. En az çavdar 15 kile ile Bey Köyü‟nde yetiĢtirilmektedir.
Yulaf; Akpınar, Bey, Osmanlı ve Sarıklı köylerinde yetiĢtirilmektedir. Toplam üretilen çavdar miktarı 65 kiledir. En çok üretim 43 kile ile Akpınar Köyü‟ndedir.. En az üretim ise Bey ve Sarıklı köylerindedir.
Kablice,47 Akpınar ve Sarıklı köylerinde üretilmektedir. Akpınar Köyü‟nde 19 kile, Sarıklı Köyü‟nde dört kile olmak üzere toplam kablice üretimi 23 kiledir. Burçak sadece Osmanlı Köyü‟nde yetiĢtirilmekte olup, sekiz kiledir. Gayr-i Müslim köylerinde rastlanılan mısır ve erzen Müslüman köylerde yetiĢtirilmemektedir..
Köylerde yetiĢtirilen ürünlerin miktarlarına göre ; buğday, arpa, çavdar, yulaf, kablice ve burçak olduğu görülmektedir.
Kızılağaç temettuât defterinin tamamında bir kile buğday 10 guruĢ, bir kile arpa beĢ guruĢ, bir kile çavdar beĢ guruĢ, bir kile yulaf dört guruĢ, bir kile kablice dört guruĢ, bir kile burçak dört guruĢ olarak hesaplanmıĢtır.
2.1.4.Gayr-i Müslim Köylerde Tarım Yapılan Toprak Miktarı ve Dağılımı
Kızılağaç Kazası‟nda Gayr-i Müslim köyler, Gedikli, Kol, Hamidli, Güçbeyler ve Yenice‟dir. En kalabalık hane Yenice Köyü‟ ndedir. Yenice Köyü‟nde 107 hane bulunmaktadır.48
En az hane ise 14 hane ile Gedikli Köyü‟dür.49
Tablo 19: Kızılağaç Gayr-i Müslim Köylerinin Toprak Miktarı ve Dağılımı Köyler Mezrû Tarla (Dönüm) Gayr-ı Mezrû Tarla (Dönüm) Kiralık Tarla (Dönüm) Bağ (Dönüm) Gedikli 491 474 - Kol 694 591 6 - Hamidli 2.105 1.960 - Güçbeyler 696 665 9,5 Yenice 3.605 3.699 74,5 Toplam 7.591 7.389 6 84
Gayr-i Müslim köylerde toplam tarla 14.980 dönümdür. Bunun 7.591 dönümü mezrû (ekili-dikili) tarla iken, 7.389 dönümü ise gayr-ı mezrû (ekili olmayan) tarladır. En çok ekili-diki arazi Yenice ve Hamidli köyleridir. En az ekili dikili arazi Gedikli ve Kol Köyleridir. Gedikli Köyü temettuât defterinde kâtip toplam araziyi 995 dönüm
47
Buğdaydan daha iri ve beyaz renkli tahıl.
48 COA. ML. VRD. TMT.d. , nr. 6122, s.25. 49 COA. ML. VRD. TMT.d. , nr. 6113, s.5.
olarak hesaplamıĢ olup, bütün toplamların sonucunda arazinin 965 dönüm olduğu görülmüĢtür.50
Kiralık tarla sadece Kol Köyü‟nde yaĢayan Aleksi oğlu Astana‟ ya ait olub, sene 1844‟ de hasılât alınmadığı, sadece sene 1845‟ de hasılât alındığı görülmektedir.51
Bağ arazisi Yenice ve Güçbeyler köylerinde bulunmaktadır. Yenice Köyü‟nde toplam bağ 74,5 dönüm iken Güçbeyler Köyü‟nde 9,5 dönüm olub toplam 84 dönüm bağ arazisi bulunmaktadır.
Tablo 20: Kızılağaç Gayr-i Müslim Köylerinin Senelik Tarım Geliri ve Dağılımı
Köyler Sene 1844 (GuruĢ) Sene 1845 (GuruĢ) Toplam (GuruĢ) Gedikli 22.752 20.039 42.791 Kol 39.303 33.496,5 72.799,5 Hamidli 84.286 80.201,5 164.487,5 Güçbeyler 40.413 37.199 77.612 Yenice 195.547 192.923,5 388.470,5 Toplam 382.301 363.859,5 746.160,5
Gayr-ı Müslim Köylerinin toplam geliri 746.160,5 guruĢ olarak hesaplanmıĢtır. Bu gelirin 382.301 guruĢu sene 1844‟de, 363.859,5 guruĢu sene 1845‟de elden edilmiĢtir. En çok gelir 388.470,5 guruĢ ile Yenice Köyü‟nden elde edilmiĢtir. En az gelir ise 42.791 guruĢ ile Gedikli Köyü‟dür.
Tablo 21: Kızılağaç Gayr-i Müslim Köylerinin Senelik Bağ Geliri ve Dağılımı
Köyler Sene 61 (GuruĢ) Sene 62 (GuruĢ) Toplam (GuruĢ) Güçbeyler 1.305 1.340 2.645 Yenice 13.612,5 13.401,5 27.014 Toplam 14.917,5 14.741,5 29.659
Gayr-i Müslim Köylerde bağ Yenice ve Güçbeyler köylerinde bulunmaktadır. Toplam bağ geliri 29.659 guruĢ olub, bunun 27.014 guruĢu Yenice Köyü‟ de, 2.645 guruĢu ise Güçbeyler Köyü‟ nden elden edilmiĢtir.
50 COA. ML. VRD. TMT.d. , nr. 6113, s.5. 51 COA. ML. VRD. TMT.d. , nr. 6115, s.4.
2.1.5. Gayr-ı Müslim Köylerinde Hane BaĢına DüĢen Toprak Miktarı
Gayr-ı Müslim Köylerinde toplam hane sayısı 213 olub bunlardan 142 hane tarım ile uğraĢmaktadır.
Tablo 22: Kızılağaç Gayr-i Müslim Köylerinin Toprak Miktarı ve Dağılımı
Köyler Toplam Hane Sayısı Toprak Sahibi Hane sayısı Toplam Dönüm Hane BaĢına DüĢen Toprak Miktarı
Tarla Bağ Tarla Bağ Tarla
Gedikli 15 15 - 965 - 64,33 - Kol 19 16 - 1.285 - 80,31 - Hamidli 49 42 - 4.065 - 96,78 - Güçbeyler 23 14 8 1.361 9,5 97,21 1,18 Yenice 107 75 55 7.304 74,5 97,38 1,35 Toplam/Ort. 213 162 63 14.980 84 92,46 1,33
Gayr-ı Müslim löylerinde toplam 14.980 dönüm arazi bulunmaktadır. Tabloya bakıldığında en çok arazi Yenice ve Hamidli köylerinde bulunmaktadır. En az arazi ise Gedikli ve Kol Köylerindedir.
Hane baĢına düĢen toprak miktarı ise en çok Yenice ve Güçbeyler Köylerindedir. Yenice Köyü „nde hane baĢına düĢen toprak miktarı 97,38 iken, Güçbeyler Köyü „nde hane baĢına düĢen toprak miktarı 97,21 dönüm olarak tespit edilmiĢtir. Hane baĢına düĢen en az toprak miktarı Gedikli ve Kol köyleri olup, Gedikli Köyü‟nde 64,33 dönüm, Kol Köyü‟nde ise 80,31 dönümdür.
Gayr-i Müslim köylerinde 14.980 dönüm arazisi bulunmuĢ olup, toplam 162 hanenin tarım ile uğraĢmakta olduğu görülmektedir. Genel ortalamada hane baĢına düĢen toprak miktarı 92,46 dönümdür. Bu ortalamanın üstünde olan köyler ise Yenice, Güçbeyler ve Hamidli, ortalamanın altında ise Gedikli ve Kol köyleridir.
Bağ arazi Yenice ve Güçbeyler köylerinde bulunup, toplam 84 dönümdür. Yenice Köyü‟nde 74,5 dönün, Güçbeyler Köyü‟nde ise 9,5 dönümdür. Bu köylerde toplam 63 hanede bağ vardır. Yenice Köyü‟ nde hane baĢına düĢen ortalama bağ arazi 1,35 dönüm iken Güçbeyler Köyü‟ nde bu ortalama 1,18 dönümdür. Genel ortalama 1,33 dönümdür. Gayr-iMüslim Köylerde toprak sahibi olmayan haneler aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.
